Monday 19 August 2013



“A pawi lo, a pawi lo”

(Khawhar/mangang-te pual)


{'Kohhran Chanchinbu'-a la tihchhuah tur a nih avangin, eng hmang maha lakchhawn phal a nilo}         
                                                                                                          
    Rev. K.Lalzarliana



I beisei loh thil eng emaw i chunga lo thlen chang hian i rilru tih manganin a awm thin em? Thlamuanna leh innghahna atana i hman thin ten rin loh kara mual an liam san leh si che avanga rilrua hliam tuar, a ruka vanduai chuang bika inhriatna te hian i nun eng tia nasain nge a vuak chauh thin? I kiang vel amite hriat ve atana i duh loh, a ruka mal leh khawhara awm tirtu che i chunga thil thleng danglam tak avangte khan beidawng leh lungngaiin eng tia nasain nge  mittui i lo sen tawh le?



Horatio G.Spafford-a, mi hlawhtling, mi hming tha, tlanghriat hlawh leh Pathian tih bawk si etc mahse vanduaina nasa takin a tlakbuak avanga tawrhna nasa tak tawk si chanchin hi i hre fo tawh maithei. A chanchin leh a chunga pathian khawngaihna ropui tak lo thleng chanchnchin hian, Vanduaina leh lungngaihna tia i vuah i chunga tawrhna lo thleng thinte laka kawng eng emaw zawng taka a tanpui theih ngei che beiseiin, he thu ziak hi ka han buatsaih a ni.



Horatio G. Spafford-a chanchin
Chicago lawyer, Horatio G. Spafford-a, hi October 20, 1828-ah North Troy, New York-a piang a ni a. A chanchin hretute chuan October 16, 1888-ah malaria vangin Jerusalem-ah a thi niin an sawi bawk awm e. Chicango khawpui-a sumdawng leh lawyer hlawhtling bera an sawi thinte zing a mi a ni a. A sumdawnna leh a hna (lawyer) avang chauha mi hriat hlawh a ni mai lova, a hun laia thuhriltu lar tak - D.L.Moody-a tanpuitu langsar leh a thian tha berte zing ami anih vangte pawh niin an sawi thin.

Nupui hmeltha leh fel tak Anna a neih bakah, fanu leh fapa duhawm tak tak 5 a nei a. Vantlang chung lama leng,  chhungkaw khawsak chungchanga harsatna nei lo, mi hriat hlawh khawpa hnaa rinawm leh hlawhtling a ni. He tiang khawpa dinhmun duhawm luah mektu tan chuan khawvel hi a nuamin a mawi zual ngawtin a rinawm.



Mangannain a tlakbuak ta

Malsawmna tinreng chhir a ‘thil tha’ zawng zawng(?) nen thlamuang taka ni leh thla a chhiar mek lai chuan 1870 kum lo inher chhuak chuan amah leh an chhungkaw nun sawi danglam sak vek tur manganna leh tawrhna rapthlak a her chhuahpui tan ta. An fapa neih chhun chu vun natna (scarlet fever) avangin he mi kum hian a thi a.  Lusun leh khawhara an indawm kun mek lai, an mittui pawh a la hul bik lovang tihah chuan, natna leh thihna tluk thawthang vanduaina rapthlak, kangmei chuan a nunah nghawng danglam tak a thlen leh ta a ni.



Spaffort-a hian Michigan dil kama real estate-ah sum tamtham tak peipungin, sumdawnna thil bakah, in leh lo thil hlu tak tak eng emaw zat a nei a. Amaherawh chu a chunga vanduaina belhchhah tur hian 1871 kum-ah chuan “Chicago Kangmei” tia an sawi thin ‘in kang rapthlak em em’ chuan, amah mai bakah, he hmuna sum peipun lama ihnamhnawih zawng zawngte hausakna leh ro hlute chu darkar tlemte chhungin engmah lovah a chan sak ta a ni.



He vanduaina an chunga thlengin an chhungkua nasa taka a ngawng lai hian, Spaffort-a chuan England-a holiday hmang turin a nupui fanau (fanu pali) te chu hruai mai thain a hira a. Chawlh hman an mamawh hrim hrim bakah, a thiantha tak - D.L.Moody-a( he tih mek laia chanchintha hrila Britain ram dung leh vang fanga nasa taka beihpui thlak mek) chuan puih a mamawh vang pakhata he chawlh hi hman tum pawh an ni awm e.



Tichuan November 1873 kum chuan French Meilawng, ‘Ville de Hare’ an tihah chuan New York panin Atlantic tuipui hrut chhuakin an chhungkua a zin an rilruk ta a. Amarawh chu an chhuah dawn darkar-ah a sumdawnhna thil avangin Staffod-a chu a khawtlai a ngai ta tlat mai. An  zin tur pamtul ngawt ai chuan tiin, remchang hmasa bera zui ve nghal tura ruahmanna dang siamin a chhungte chu  zin  tur chuan thutlukna siamin a tir liam ta a, a ni erawh chu Chicago-ah a kir leh ta a ni.



A chhungte a thlah liam atanga ni 9 emaw lek a liam hnu chuan Spafford-a chuan a nupui hnen atangin thirhrui tawite hriatthiam harsa tak - ‘Chhanhchhuaha awmchhun’ tih chu a dawng leh ta tlat mai. Thil awm dan an chhui chiang thuai thuai a, a nupui hnen atanga thirhrui a dawn chhan chu hetiang hi a ni tih a hre chhuak ta;


November ni 2, 1873  chuan a nupui fanaute a chuan tirna lawng ‘Ville de Havre’ leh lawng dang, English lawng lian- ‘The Lochearn’ an tih chu tuipui-ah insuin, ‘Ville de     Havre’ chu minute 12 chhung lekin  a chhunga chuang mi 226 nen tuipui-ah a pil ta mai      a. Anna (Spafford-a nupui) leh a fate 4; Annie, Maggie, Bessie leh Tanetta te chu lawng         chhuatah thlaphang taka an thut lai chuan tuifawn nasa tak an chunga lo thleng thut chuan   an nu angchhung ata a la bo ta a ni.



A nupui Anna chauh chu, chu chhiatna rapthlak tak ata, afate zinga chhanchhuaha awm chhun chu a ni a. Nikhaw hre lo a hun eng emaw chen a awm hnu, a lo harh chhuah leh chuan ‘chhan tha tak avanga him i ni chiang mai’ tia amah chhanchhuaktute tawng pawh a hre hial a ni awm e.



A pawi lo, a pawi lo…tiin a au chhuak ta

Chhiatna rapthlak tak dangin an chhungkua a  deng leh a ni tih a hriat veleh Spafford-a chu, a nupui lusun hnem tur chuan New York panin lawng bawkin a chhuak ve ta a. Chu a zinkawng chu a tan a khawhar thlak ngawtin a rinawm.



Ni eng emaw chen tuipuia an thang hnu chuan, Lawng captain chuan spafford-a chu lawng chhawng chung  lama ko chhovin he thu hi a khunkhan takin a hrilh ta a, “ Ngunthluk takin kan chhut a, tunah tak hian lawng pilna lai tak kan thleng mek niin ka hria, tuipui hi mail 3 laia thuk a ni” tiin. He thu a hriat lek phei chuan Spaffort-a hian na ava ti dawn em. Chin hriat loh leh tanpuitu pawh nei lova a fate tuipuiin a lem zawh dan chanchin hriat leh an pil bona hmun zawh hi tupa mahin nuam titakin an zawh hauh lovang.



Mahse, chu thu captain-in a hrilh hnu chuan ngawi rengin  lawng chhunga a room-ah lutin, pen a la a he hla ropui em em hi tiang hian a ziak chhuak ta a ni.



1.         Thlamuanna ten ka nun tui ang  bual velin,

            Mangan tui fawnin  nuai mahse;

            Eng Khuarel  thleng se, hei hi hril zel ka nuam,

            Ka lungawi, A  pawi lo, a pawi lo.

                        A pawi lo, ka lungawi,

                        A pawi lo, ka lungawi, a pawi lo.



2.         Setan kut tuarin, fiahna pawh lo thleng se,

            Thlamuantu thutiam nghet ka nei;

            Kristan min tuar sak, Ka chauh zia a hriatin,

            Ka thlarau tan a thisen a far.



3.         Sualna, aw, ka thinlung zawng zawng fan chhuaktu,

            Sualna, aw, ka pum  tibuaitu;

            A khengbet ta e, Kross-ah, ka zalan ta,

            Ka thlarau, Fak rawh (i)Lalpa Pathian.



4.         Ropui leh lawmna chuai thei lo ka (la)hmu ang,

            Van chum ten a hun an puang ang;

            Van dar an khawng ang, lawmna kim ka chang ang,

            Chuai thei lo, Lawmna kim, lawman kim.




(KHB Hla bu a :”Khawvel hrut chhuak i la,Lal Isua ang hi” thluk kha a ni. Hla bu a mi nen chuan lehlin dan a inpersan ta deuh. Zo tawnga (zaipawl?) sak theih turin ka thiam ang angin kan dah(let) ve ngawt a. aphawk chhuak zo lo hle).


He hla hi, a thinlunga Pathian thu lo thleng  IILalte 4: 26 behchhana a ziah a ni a.

II lalte 4: 26ff thu chu hetiang hi a ni;

(Elisa leh Sunem nu hausa): “Sunem khua a Elisa a zin tumin, he Sunem nu-hausa nen hian an intawng a, tichuan Elisa chu chaw eiah a sawm ta a. Pathian mi a ni tih an hriatin an nupa chuan  Elisa  zin changa a chawlh fo nan tiin in sak sak an rawt a. Elisa’n an lainat zia a hriat chuan eng emaw tih sak ve ngei a duh a, tihsak tur a hriat mang loh hnuah thil pakhat hriat chhuah an nei ta. ‘Fapa reng reng an nei lo’ tih hi. Tichuan mal a sawm a, a kum leh maiah chuan fapa an nei ta. Amaherawh chu, buh seng laiin chu naupang chu a lu a lo na ta a, rei lote-ah a nu malchungah chuan a thi ta mai a. A nu chuan Pathian mi khumah chuan mut-in Elisa awmna lam hmanhmawh takin a pan ta a ni. Ral khat atanga Elisa’n an lam pana Sunem nu lo kal a hmuh chuan ‘Sumem nu dam leh dam lo thu te, a Pasal leh naupang an dam leh dam loh thu” te zawta lo va hmuak turin a chhiahhlawh chu a tir a. Elisa chhiahhlawhin chanchin an zawh chuan, a fapa thihna avang chuan a rilru namen lovin mangang mahse Sunemnu hian ‘engkim a tha e’ tiin a lo chhang a ni.


Spaffort-a pawh hian a fapa duh tak a chan a, kangmeiin a in leh lo a mang sak vek bawk a, chutiang vanduaina an chunga a thlen mek lai chuan accident rapthlak tak avangin tuipuiin a fate a lem zawh sak leh ta a ni. Hengte avang hian eng anga nasain nge a rilru tih manganin a awm ang tih tuman kan hriatpui lo. Amaherawh chu hei hi erawh a testimony atangin kan hria, chu chu - a nun ram hian manganna vawrtawp tuar mahse, Pathiana a rinna chuan Sunem nu ang main “A pawi lo, a pawi lo” tiin a au chhuah tir ta a ni.



He hla hmang hian  i Nun-ah Lalpan thu sawi ve mawlh teh se.




                                                                                                                                    120813/01:23
,

Thursday 31 January 2013

MUMANG LAMAH LALPA’N MIN TLAWH EM NI?


Introduction
2011, March thla khan kohhran tirhin phai-ah zinna chance tha tak mai ka nei ve hlauh mai a. Kan kohhran Financial rule-in min phal sak dan chuan Kalkatta thleng thlawhna hian kan kal ve thei a. A bak zawng chu khawi hmun pawh ni se India ram chhungah chuan Train (second class  thleng) bak min phal sak lo thung. Kan zin chhan a zirin (official thil-ah tihna) T.A a bill ve theih thin. Kohhran hruaitu ten he tianga zin thinte ‘hriatthiamna thui tak’ an neih pakhat chu, Kolkatta piah lamah Kohhran tirh-a tupawh a zin chuan thlawhna vek pawhin kal se, Kolkatta piah lamah chuan Train-a kal angin a kal man Bill an phal sak thin. Tun tum ka zin pawh hi Madurai thleng tur, mahse Chennai thleng Thlawhna a kal tum, Chennai atanga Bus-a Madurai pan leh tura in ruahman lawk ka ni. Ticket (flight) hi ka kal hma thla hnih hmalama ka lak lawk tawh avang leh, ka vanneih ve hrim hrim avangin, awihawm loh lek lek khawpin pawisa pawh ka seng tlem viauin ka hria.

Ka zin chanchin & Bill chungchang
A tawi zawngin sawi ta i la, tluang tak leh hlawhtling inti rilru takin ka zin a. Pathian mi tana ‘ngaihthat lohna awm hauh lo’ tur khawpa dik-a bill ka siam hnu chuan, ka zinna senso zawng zawng chu Rs.6250/- (a chiah chiah ka hre kilkelh ta lo) a ni. Tichuan ka hun neih remchan veleh ka Bill tifel tur chuan office ka dawr ta a. Fimkhur thuhla-ah ka ‘Tour Diary’ (ka zin dan chipchiar ziahna leh senso zawng zawng tarlanna) copy pawh 2, pakhat ka bill-a thil tel tur, pakhat ka kawl tur ka siam lawk diam a ni.

Bill ka buaipui
Bill ka buaipui hun hi kohhran khawmpui lian kan hman hun lai, office-a thawktu-te pawh namen lova an buai zual lai a ni. Ka  bill chu Finace changtu accountant 1-in min check sak zung zung hnu chuan, pawisa pe chhuaktu accountant dang pakhat chuan awlsamte-in min pe chhuak ta a. Neih chhun ang ang kan hman duak tawh hnu lama, kan senso kan han hmu let leh hi chu avan nuam ve tehlul em! Tin, suangtuahna pawhin a thlen phak ngai mang lohna hmun thleng thleng a Pathian leh Kohhrante avang chauha kan han rap ve leh hmu ve thin hi chu ‘kei ni ang tan chuan’ lawm ruk veng vengna tham a ni.

Tichuan Accountant pawisa min pek ang ang chu, ngaihtha deuha dawngin wallet-ah chuan ka pai ve ta ran mai a. Ka bill tur ang chiah chiah kha min pe-a ngaiin (ka lak lai hian ka chhiar ve takna-in ka chhiar liam ve deuh mai mai a ni), nupui fanaute lawm zawng hawn sak tur ngaihtuah mai loh chu lungkham em em pawh neiin ka inhre lo.

Mumang ka nei
Pocket money tlem azawng ka neih belh leh ta bawk nen, ka bill lak zan hian ka mu tui kher mai. Zan dar khat leh hnih inkar vel-ah chuan mumang danglam tak hian min tiharh hlawl mai a. Mut chhuak zawng zawng bo vek khawpin chu thil avang chuan ka harh ta hra mai a ni. Eng vanga chutiang thil chu ka chunga lo thleng ta mai nge maw’le? Ka mang zawng zawng nen lam hian kan hril zel phawt mai ang che.

Ka mang-ah chuan, han tihluai i la a ho angreng khawp a! – ‘Tu emaw (ka hriat chian theih tawh loh) hian thil a lo ru dawn a, chu rukru pa chu a thil ruk tur, a ruk theih nan ka lo tanpui’ a ni. Eng tiangin nge ka tanpui, enge ruk a tum, khawi hmunah nge, a ru ta em?... tih hi ka harh hlim pawh chuan engmah hriat chhunzawm theih ka nei lo. Mahse ‘Mi, an thil ru tur, ka lo tanpui’ tlat a ni!.

Ka tana mak leh em em, mu chhunzawm their eng reng lova min awmtirtu pakhat chu- ‘Mumang mah ni se, eng tin nge ‘kei Pathian mi’ hian mi thil ru tur ka lo tanpui theih’ tih hi a ni. Thil tamtak ka ngaituah kual a, ka mumanga ‘mi thil ru tur ka tanpui thei chu’ ka lung a awi thei ta reng reng lo mai. Rukru, ka tanpui-a nen khan ka inkhaikhin a, angkhat rengah ka inchan a, ruk ru ve lo mah i la, kha rukru pa, ka tanpui-a nen khan ‘Pathian hmaah kan sualna a thuhmun reng mai lo maw?’ tih te.. ka ngaihtuah ta zel a.  Hetiang thil ho lutuk mai mai ngaihtuaha mu chhunzawm thei reng reng lova ka awm chu a huat pawh ka inhaw angreng viau a ni.

Hriatchhuah ka nei
 “Mumang mah ni se, eng tin nge ‘kei Pathian mi’ hian mi thil ru tur ka lo tanpui theih” tih khan min la chiah hneh khawp a. A tawpah chuan, ‘Aaa… keimah-ah hian thil dik lo, hre reng chunga ka tih emaw hriat hauh loha Pathian lawm loh zawng tak eng emaw tih ka nei a niang?’ tiin ka ngaihtuah leh ta a. Kum tir atanga, ka Bill lak zan thlenga ka thil tih hrang hrangte kan chhui tak tak mai chu…thlawhna-a zin ni ta i la, a zin/thlawk chak pawl tak ka ni awm e.

Tichuan, khum atanga min kai tho nawlh khawp thil hriatchhuah thar pakhat ka nei ta tlat mai! -. Thim thamah chuan ka file dahna zawngin kan inhai rawk rawk a, a tawp a tawpah chuan ka ‘Tour Diary’ kha ka phawrh chhuak ta. Uluk-ly in kan en nawn leh a, ka zinna a ka sum senral zawng zawng chu Rs 6250/-(a chiah chiah ka hre tawh lo ka tih kha) a ni bawk si!. Ka wallet a ka pawisa chu kan check leh a, tlem azawng ka lo ah sa (ka ta ve liau liau) peng pakhata  lo awm bakah, ka bill lak, ka la khawih chet loh(hman loh) kha a ngai ngaiin peng lehlamah a lo la awm bawk a, kan chhiar chiang chu ka harh ta huai mai le. ‘Hei ngei hi a lo nih hi- mumang danglam ka neih chhan leh mu thei lek lova min siamtu chu’ tiin ka hlim ta hle mai. Tichuan ka Bill lakah khan Rs.8250/- lai lo dawng mah ni i la, a tuka ka thil tih leh tur avang chuan ngaihtha takin ka mu a, tui takin ka mu chhunzawm leh thei ta a ni.

 Sual Puanna(?)
Kan office Account section-a thawk ho chu an la buai angreng hle a, inthlahrung dak chungin ‘Hei nimin lama ka bill lak-ah thil dik lo a awm tlat mai’ kan ti chu ‘mi mah buai nak laiin’ ti niawm takin a lo meng kawk a, mahse sual puanna tenau deuh ngang a nih avangin hlim takin min enpui ta a ni. ‘Keima check ngei a ni si a, ava mak awm ve’ tiin pawisa min pe chhuaktu hnenah ka pawisa lak chhuahna (Bill) kha kan zawng ho ta a, a hnuai lam fe-ah a lo awm tawh nain kan hai chhuak thuai a, kan han en chian chuan ‘tu tihsual ber nge tih hriat harsa khawp hian’ a lo awm hi a lo ni a. A nihna takah chuan kan pathum chuan ‘kan thiam lo vek a lo ni!’. A chhan chu - Ka bill check-tu khan Rs. 6520/- total a check-naa a ziah chhawn khan ‘6’ kha en thuak a ‘8’ anga chhiar theih tur hian a lo ziak a, Bill min petu khan Rs.8520/- min pek phah ta a, kei pawh chuan en chiang hlei lo chuan ka lo dawng mai bawk si a. Kan pathuma thil tihsual chu ka puang ta leng mai le. Rs. 2000/- chu ka kir leh ta a, mahse kha tih lai khan Nuai sawm pawh nei i la ‘a ruka ka hlimna kha engmah hian a henin ka ring lo’.

Lalpa hi a van lo tha em
He thil ka ziah lai hian,  Lalpa thatna hi he thil avang chauha sawi ka ni lo. Hei hi ka chunga Lalpa thatna ka dawn tamtak zinga pakhat ve mai a ni. Amaherawh chu hemi avanga  ‘A thatna’ hi ‘ka thil tawn’ atanga  belhchhah hlek mai chauh ka ni. Tuman min pawmpui lo pawh ni se, ‘Mumang hmang lehzel pawhin Lalpa hian Amite a ngaihsak zia a lo tilang duh a nih awm hi’ tih erawh ka rilrua awm ve tlat nia! (Mumang thil ngaisang em me lo mi ka ni ve tho nain). Tichuan hengte hi he ‘thil’ atanga ‘Lalpa hi avan lo tha em’ ka tih chhan, ka hriatchhuah apianga rilru-a lo thar ve leh thinte chu a ni;
-    Kan Pathian hi, hriat lohna avanga kan thil tih sual tur pawh min veng theitu a ni.
-    Tlemte chunga kan rinawm ve theih nan, inhriatchhuah lehna chance min pe fo.
-    ‘A mite’ kal san lova, hliahkhuh thintu a ni.
-    A thil ruahman ti puitling tur hian ‘eng thil pawh’ hmanrua-ah a hmang thei.
-    Kan chak lohna ah pawh min pui thintu a ni.
                                                                                                                                        (31012013)

PATHIAN RAM