Thursday 25 December 2014

KOHHRANIN CHONA A HMACHHAWN THENKHAT

(He thuziak hi X-Mas chawlhkar, 2014 a ka ziah a ni a. 'Kohhran Beng-a' tihchhuah atana ka ziah, ka la thawn hma deuh a ka post a ni)
                                                                                                                                           K.Lalzarliana
Khawizu leh hnutetui luanna ram lut tur khan ‘inbuatsaih lawkna’ chi hrang hrang nen ‘ramtiam’(Kannan) kha Pathianin amite a thlirpui thin a. ‘In hmaah malsawmna leh anchhia…’ tih te,’Fimkhur rawh u khai; chutilochuan in thinlung chu bumin a awm ang a; in peng… dah ang e’ tihte, ‘In va luah tur ramah in awm a, in hmuingilna tur leh in chen rei theih nan…a kawng in zawh tluan chhuak tur a ni’ tih leh a bak ‘an tih tur leh tih loh tur’-te nen Pathianin a mite a buatsaih a . Heng zawng zawng hi an hmuingil theih nan leh an that tlanna tur vek a ni. Deuteronomy kan en phei chuan, a bu pum hi ‘hmabak chona’ an hmachhawn  tur leh an inrelfel dan tur ziahna a tih theih hial ang.

Israel ten he tiang ‘hmabak chona’ an hmachhawn ang deuh hian, kan chenna khawvel thil inlumlet nasa  tak hian ‘chona’(challenge) lian tak tak min thlen reng a. Heng thil lo thleng thin avang a, dai ngai loh leh dai mek ram hmachhawn tura kan lo inbuatsaih a ngai thin. Sawrkar leh pawl tam takte pawh hian an hun tawng milin, an khawsak rel fel tur a insiam rem an mamawh thin a, Kohhran pawhin a theih ang angin chutiang chuan hma a lo la thin a ni. Tichuan,  KOHHRANIN CHONA A HMACHHAWN tamtak zinga ‘chona kan hmachhawn mek leh chik taka kan thlithlai zui tur’ tia kan dahte hi tun tumah hian kan en ho ang a. A tlangpui zawr zawrin kan thlir thuak thuak dawn a ni.

1.    CHONA KAN HMACHHAWN MEK LEH CHIK TAKA KAN THLITHLAI ZUI TUR

1.1.    MLPC (ZU) LEH A KAIHHNAWIH

Mizoram Liquor Prohibition & Control Bill kha June 23, 2014 khan Council of Ministers ṭhu khawm khan ‘Mizoram Liqure and Total Prohibition (MLTP) Act 2005’ thlakna turin a lo pawm tawh a,  Chu bill chu Dt.10.7.14-a Assembly chuan (do dalna hrang hrang kar-ah) pass-in ‘mipuite tana dan siam/Act’ a lo ni dawn ta a ni. Dan hmasa zawk, Mizorama zu khap burna dan, MLTP Act 2005 kha February 20, 1997 aṭanga hman ṭan kha a ni a. Kum 17 emaw lai hman anih hnuah tunah chuan MLPC Act hian a thlak dawn ta a ni.

He bill/Act atanga kan thu hriat tlanglawn deuh deuhte chu;
•    A hma angin a hman hman leh a duh apiang tan zu hi leia zawrh a rem tawh dawn lo niin a lang. (As on - Chapter VIII, Prohibitions, Offences and Penalties tih hnuaia Section 42 (2)). Dan hnuaia zu inphalna nei chauhte lo chuan zu hi an in thiang dawn lo a. Zu in phalna permit nei lo chuan a lei pawh an lei thei dawn lo tihna ang tluk a ni thei bawk ang.
•    Section 42 hnuai-ah tho hian sub-section (3), (4) leh (5) te chuan ualau taka zu in te, zu ruih avanga buaina siamte leh zu rui chunga lirthei khalhte a khap tlat bawk.
•    Section 43-naah chuan Section 42 hnuaia Dan bawhchhiate hremna a chuang leh a. Hremnate hi lungin tan leh pawisa chawitirte an ni. 
•    Zu dawr neitute chuan an dawr tinah 'Drinking of liquor is injurious to health' (Ruih theih thil in hi hriselna atan a tha lo) tih leh 'Not for sale to persons below 21 years' (kum 21 hnuai lamte tan hralh loh tur) tihte ualau takin an dawrah an tár a ngai dawn.
•    Zu dah khawlna leh dawr neitute chuan CCTV (a ruka thlalakna) hmangin anmahni dawrtute leh an hnathawhnate thla an la vek tur a ni a; CCTV record chu Excise & Narcotics officer-te'n a ṭul angin an ennawn leh vek thei dawn a ni.
•    Excise & Narcotics minister chuan, March 2015 thla hmain Mizoram Liquor Prohibition and Control Act hman a nih dawn thu a sawi.

He dan hi a tha thei ang bera duan mah ni se, kohhrante tan chuan thlir liam mai mai loh tur zing ami a ni ngei ang. Tun hmaa kan tawn ngai loh thil thar eng emaw zat lo chhuahpui a nei ngei dawn a. Tin, kan hmuh fo tawh, hnawksak tham lova kan ngaih  kan en liam mai mai thil thenkhatte kha, enliam hleihtheih loh kohhrante hian kan tawng ngei dawn niin a lang. Chung zinga a a langsar zualte chu kan la tarlang ang a, kan tarlan hma hian, Zu chungchanga kohhran dinna i lo thlir hmasa thuak thuak teh ang;

Zu chungchang thu-a BCM dinna;
•    ‘Zu in leh ruih ching, Zu zuar leh zu sa’ te hi kohhranin a zilh turte zing ami an ni.(ref: BCM Constitution and Rules, PartII, Bung 11:78(1)) .
•    ‘Zu zuar leh zu sa’ phei chu Kohhran-in a thunun tur zing ami an ni (ref: BCM Constitution and Rules, PartII, Bung 11:78(2)
•    Thunun ngaite hi (eng thil ber avang pawhin) ‘suala tlu’ angin kan pawm a ang hle (ref: BCM Constitution and Rules, PartII, Bung 11:78{4(a)}
•    Kohhran hnuaia thawktu-te chungah dan khauh angreng tak, ‘zu in avanga inban nghal hial theihna’ kan neih lain, Doctor chawh avanga miin a in a nih chuan ‘inngaihhnathiamna thuk tak’ a awm angin dan kan nei. (ref: BCM Constitution and Rules, PartIII, Bung 10:98(3)
•    Kohhran hriatpuia inneihna reng rengah zu a tel hi kohranin a remti ngai lo (ref: BCM Constitution and Rules, PartIII, Bung 24:122(1).
•    Kohhran mite tana ‘Thurawn’ hnuaiah ‘Zu rui leh zu zuarte’ chungchang thu-ah tiang hian BCM chuan a memberte a beisei that bawk, “Zu zawrh leh sak leh in lakah kohhran mite inthairfihlim I la, zu zawrh, siam leh in khuahkhirh a lo nih zel theih nan kohhran miten theihtawpa tan an lak zel a pawimawh a ni”  tiin.

Zu chungchang thu a kohhran dinna hi a tlangpui thuin  a la tha viau a. Amaherawh chu chutih rual chuan ‘dan’ thatpui tawh mang loh leh chelek tawh lohte pawh kan nei tih a chiang reng a ni. Heng dan chhawr tangkai tawh loh bakah,  ‘MLPC Act’ lam atanga dan thar lo chhuak tur en telin a hnuai amite hi kohhran-in chik takin enzui sela thil duhawm tak a ni ngei ang.

•    Kan mi lehsate hian damdawi zawrh tluk leka ngaiin a permit neiin khaw tinah hian in hung fur ta se, sawrhkar dan hmaa fel lohna nei lo kha kohhran hian thiam loh kan chan tir zel dawn nge, heng mite tan hian kawng kan hawn hlek dawn?
•    Dan ang thlapa Zu atanga lakluh sumte hi ualau leh lungsi takin kohhran sumah kan senglut mai dawn nge, fir takin kan tanhmun kan siam tha zawk ang?
•    Kan mi leh sate hi zuar lo tur leh, thununna pawh fir taka hmang chhunzawm zel turin kan la fuih sauh sauh dawn nge, constitution leh rules kan her rem zawk ang?
•    A leina permit neih hi thil harsa lo tak a nih dawn avangin, reqular-in miin in lo mahse ‘in fona chance, in awlsam em emna chance, bula mi ten ualau taka an tih avanga tih ve maina chance, adt(a dangte)’ a hma aiin a tam lehzual ngei ang, chutiang a nih chuan - kohhran mi, kohhrana inhmang tak  ‘a ruka zu bawiha tang, emaw in ru thin’ hi nasa tak kan neih belh ngei ang.
•    Chutiang a lo nih chuan, Zu chungchang a vantlang pawm dan kan neih sa- ‘Zu theology’ a nghawng thuaiin a rinawm. Chu mi huanah chuan kohrante hian eng tin nge kan lo hmachhawn ang? Zu chungchanga kan dinna ngaiah nghet leh khirh takin (in tidanglam chuang lovin) kan la ding zel dawn ge, inher rem ve hlek kan tum ang?

He thil hian ram, society, kohhran, chhungkua, mimal a nghawng ngei dawn a. Chuvang chuan MLPC (zu) leh a kaihhnawih, kohhran tana hnawksak tham, lo la thleng mai tur avang hian zu chungchanga “kan pawm dan leh kohhran dinna, hmachhawn dan tur, inven lawk dan tur, mipui ten eng tin nge an lo hmachhawn ang?” tihte hi zir chian a chika taka ennawn ni se thil duhawm tak a ni ngei ang.

1.2.    SOCIAL MEDIA TUIFAWN LEH A KAIHHNAWIH
Social media chungchang leh a kaihhnawih thilte hi ‘Kohhran Beng-ah’ hian tum hnih ka ziak tawh a , he thil hian thlipui ang maia tunlai mite min nuai vel avangin tun tumah pawh hian kohhrante zinga ‘chona’ nasa tak thlentu angin kan tarlang leh dawn a ni.

Social media chu Computer leh hmanraw thenkhat – duhzawng, ngaihdan, thlalak/video, chanchin thar emaw chhia leh tha, adt in-share tawn theih nana hman thinte hi an ni a.Chung zinga mizote khawih tlanglawn ber nia langte chu “Facebook, Watchap, Twiter, leh Blog, adt” hi an ni awm e.

Kum 2 emaw lek liam ta a a hmangtu mi singhnih emaw velte atang khan tunah chuan mizote zingah a nuai biin heng thilte hi nitin, darkar tin - hun khawhral nan, thian kawm nan, intihhlim nan, ngaihdan, pawm dan, hriat dan, rilru a vei zawng tarlan nan, leh rilru-in a chak apiang deuhthaw phuhruktu atan an lo hmang ta. Henry D’Souza chuan kohhran pawl hrang hrangte tana  ‘chona’ chi hrang hrang – khawsak phung inthlak, ngaihhlut zawng inthlak, dan bawhchhiatna pung, insawizawi thlahdahna, hnam ziarang hlutna tla-hniam, ngaihdan him lo vawrhdarna,  etc lo hluar tate hi social media-a kan inbarhluh leh chelek nasat vang niin a sawi a. Heng chona bakah, ni tina kan chawthleng zenpui, Lalpa hmaa kan kunpuite leh kan bul hnai mai ami ten an thlarau nun thlenga nghawng thei ‘chona’ an hmachhawnte hi kohhran-te hian ‘inkhap satliah ngawt lo deuh a’ kan ngaihvenpui ava tul ta em. A ziaktu rilruin a ngaih pawimawh ‘social media kaihhnawih’ tlem azawng tarlang hlek i la;

1.2.1.    Hurna Punlun

He thil hi ‘tisa chakna emaw mipat hmeichhiat hman khawlohna’ tia sawi thin a ni. ‘Hurna punlun’ tih hian a tichiang mah awm e. Qz.com in a tarlan danin, zahmawh website pakhat, Seprember 2013 leh September 2014 inkara zir chianna chuan ‘data’(zir chianna) an lakkhawm atanga an thil hmuhchhuah thenkhatah chuan – Zahmawh rawngkai internet atanga entute hi ‘khawvel pumah’  session khat (second 30 vel chhung zelin) chhungin mi 7.6 an awm lain ‘India ram pumah’7.32 an awm a; ‘Mizoram’ bik hi 8.47 awmin, India ram pumah ‘zahmawh phek (website) tlawhtu tam ber’   angin a tarlang a ni. He thil hi a dik maithei a, a dik chiah lo maithei bawk. A enga pawh chu ni se, social media hrang hrang nen kan inchiahpiah atang hian namen lovin pawngsual a hluar tih hi mi tamtak rindan a ni. 

Heng bakah hian social media avang leh he tiang  thil hmanruaa hmanga tisa chakna a khaw lo zawnga hman mai pawisak lohna hi tunlai mite zingah a hluar takmeuh a ni. A tihfiahtu pakhat atan, 2012 kum khan facebook-ah hian ‘account hran’ insiamin Mizo-in Facebook group kan neih-te thlithlaiin, mi pakhat chuan research tenau tih nan thil a chhui a, chumi a a thil hmuhchhuah pakhat chu (a ngialngana sawi ngam chi pawh a ni meuh lo) ‘Mizo-te zingah zahmawh, ngailngan taka tarlanna leh a chungchang thu phuahchawp ziahna a lo tam hle a ni’ tih hi a ni. Heng hi tuna kan hun tawn mek leh kan la tawn zel tur niin a lang. He tiang thil fel lo kara rilruin zawhna pakhat a neih fo chu, ‘Kohhran hian eng tin nge kan fate khawlohna hi a hmachhawn tak ang le?’ tih hi a ni.

1.2.2.    Zalenna Hman Sual
India hian Cyber Law hi mumal tak nei tawh mahse , mi tam takin thubuaia an lak duh lem loh dan palzutna ang chi, rilruin a chak leh duh zawng apiang tih mai pawisak lohna ‘thiltih’ hi ‘netizen’ ( inthlunzawmnaa inhnamhnawih/net-khualehtui) te zingah ava tam ta em. Vantlang pun khawmna leh Pathian kan biak hona a facebook khawih leh thiante ‘chat’ pui pawisa lo, zahmawh thil lo thlir kual pawl, Pathian thutak aia ‘media content’ buaipui hi thangtharte-ah nasa takin an pung a. Social media a kan zalanna hian kan mihringpuite mai ni lovin, Lalpa Pathian zahawmna pawh hi min hmuh tir lo fo ta a nih hi. Paula’n, “An bengte chu thutak lamah an chhu ngawng ang a, thawnthu lam panin an peng tawh ang”(IITim 4:4)  a tih kha a takin a thleng takmeuh meuh tawh a ni ber e.

1.2.3.    Tawng Thlahdah
Communication lama mithiam ten media hmasawnnain thil thar a ken tel langsar an sawi fo chu – cultur thar (New Culture), inthlunzawmna thar (New way of Communicating), hmanraw thar (New Technology), rilru sukthlek thar (New psychology), leh tawng thar (New language), etc te an ni. Mizo-te zingah pawh heng thil tharte hi chak takin an thang chho mek a. Chung zinga nasa taka thunun ngai, than dan dik lova thang mek pakhat chu ‘tawng hman fimkhur lohna/thlahdahna’ hi a ni. “ne tih?(enge i tih?),dm m?(i dam em?), lg dn/lg loh ( ka lo leng dawn/lo leng rawh), adt.”  tih bakah mizo hawrawpa awm reng reng lo q,x,y,w, hmang lui tlat cultur, a dawngsawngtute tana dawnsawn nuam leh tawngkam zahawm leh mawi aia a awlsam leh rilru puak chhuak apiang puahpui phawng phawng duh zawk khawpa ‘inthlahdahna’ culture hi kohhran leh sakhua a nghawng pawi hma a thunun dan kan zawn hi a van duh awm em.

1.2.4.    Ai-upa Zahna Tlahniam

‘Ai-upa zah’ hi Zo-nun zemawi kan neihte zing ami a ni a, hnam mai ni lovin sakhuana thlenga vawng zahawm thei a ni. Mihring kan changkang tulh tulh a, kan taivawn leh ipte ruak luahtu atana kan thil hman pawh a inhlut hleih ta hle mai. Hei hian nasa takin kan rilru lam than dan a tikhaw lo a. Hnam nun ze mawi thai chhe zawngin ‘in-tihveina leh rilru buluk (chapona pawh ka ti duh lo)’ min pe a ni. Hei hi media kaltlanga ‘ai upa kan hmachhawn’ chiahin a lo lang chhuak thin a. Kan bul amite aia ‘kan thil neih hlut zawk thilin’ hei hi a thunun hle bawk.

Inzahna lan tir nana ‘ka Pi, ka Pu’ tih leh ‘U’ kan hman thinnate hman rem tawh lovin kan hria a, mi tamtak chuan a peih pawh an peih tawh lo, ‘tul ti lo hulhual’ pawh a tam zawk kan ni tawh hial maithei. Hei hian society anga kan khawsak honaah nghawng a nei mek tih hi mitam tak pawm dan a ni. Entirna pakhat atan, Serampore-a kan thawhpui hnam dang pakhat, NE-a kohhran lian taka hruaitu  ni thin chuan “North East thalai ka tawn tawhte zingah Khasi hoin ‘ai upa zah’ an thiam ber a, Mizo thalaite hi a buk rit lo berte zing ami an ni” tih thu min hrilh a, a mihring azira he thil hi ‘buk rit leh rit lo’ thei a ni nain, tunlai mizo thalaite hlimthla nasa takin a tarlang a. Media hian nasa takin hemiah hian nghawng aneih ngei pawh a rinawm em em a ni.

1.2.5.     Media Kaihhnawih Khaikhawmna

Thuziak a sei lutuk loh nan ‘Social media tuifawn leh a kaihhnawih’ hi tiang hian khaikhawm ta mai i la. Media avanga hun hlu kan khawral nasat zia te, kan thil ngaihhlut zawng nasa taka a inthlak ta te, mimal mizia tarlang thei ngaihdan fahrah leh buluk pui pui bakah, rilru lam danin a pawm theih loh(unethical behavior/practice) thil tih pawisak lohna/tarlan duhna te, kan bulhnai amite bula kan tih lan ngam loh kan rilru puakchhuak kan tarlang zung zung ta maite, leh adt; heng zawng zawng hian ‘venpuitu’ kan mamawh zia a tilang a. Heng thilte hi kan en liam mai mai dawn nge, kohhran hian  puanin zarin an tan a kaihbelh dan a dap dawn, eng tin tak Kohhrante hian hmachhawn zel ang i maw?


1.3.     PATHIAN AWM RINLOHNA
Mizo tawh phawt chu ‘kristian, kohhran mi leh sa’ a kan inngai thin kha tun atanga hun rei lote-ah chuan ‘hmanlai thil’ an chang dawn ta. Mizo zingah hian ‘kristian ni lo’ mi tamtak an awm thu tarlan hi mak kan ti maithei a, a aia la mak lehzual chu ‘Pathian awm ring lo/awm rin lohna’ (atheist/atheism) kohhran leh kristian zirtirna dodal tlat pawl eng emaw zat Zoram-ah kan lo nei ta reng mai tih hi a ni.

Hnawksak tham khawpa tam-ah kan ngai lo maithei. Mahse ‘logical reasoning’ (rational-thil nihphung dik tak hmuh/hriatthiam theihna atanga thu tawp siam dan) hmangin thil fing takin an thlirin an chhut a, chu chu social media hmangin an theh darh a, hei hi ‘thil reng reng a nihna bulbal’ hmuh chian chak, thalai fing leh fel tak tak ten lo dawngsawngin ‘mi tam tak a hmin’ mek a ni.

An nuna Pathian hnathawh mak (miracle/Divine intervention) la experience ve ngai lote chuan Pathian thu- Pastor leh upate sawi aiin heng ho thu hi fing zawkin an hria a, an awih chiah loh pawhin ‘Pathian awm tak tak rinhlelh tir’ tur talin heng thilte hian nasa takin an rilru a hruai thin.

Heng baka buaithlakna dang awm leh chu, an thu hi (a lan dan rau rau-ah) a felfaiin a fing ru zek a, Pathian thu hmanga mi nazawng paih thlak thim loh hmangin fing-fel takin thu an chhep a, kohhrana inhmang nep thalai tam tak hei hian ‘hla lehzual-ah’ a dah mek a, he thil hi kohhran-te tan ‘en liam mai mai loh tur zing a mi’, chik leh zir chian ngai a ni. Pathian awm rin lohna thlarau avanga kan fate hruai bo-a an awm belh zel loh nan kohhran hian hnar len tan tawh se tih hi thil duhawm tak a ni.

1.4.    ZIRTIRNA HRISEL LO VAWRH DARH
A chunga Pathian awm ring lo ho ang tho a zirtirna hrisel lo (propaganda), tunlai thalaite zinga vawrh darh pawl eng emaw zat-te avang hian kohhran hian tan kan lak a tul hle ang. Heng zinga a chimawm ber pawl zing pakhat chu ‘Mizo Sakhua/Hnam Sakhua’  thurin vawrh darhtute hi an ni awm e. Kristian-na leh kohhran zirtirna-te hi a hringhranin an dodal a, an thurin hmanga mi dangte hmin tumin social media nasa takin an hmang tangkai mek tih hi ‘tlang hriat’ a ni tawh emaw? Mi thenkhat chuan hnawksak tham-ah kan ngai lo maithei. Amaherawh chu,  document felfai tak neiin an thurin leh pawm dan awihawm thei ang ber tura an vawrh darh bak-ah, thahnem an ngai em em leh, mi tamtak hruai sual thei a duh apiangte hmuh theih tura an tlangzarh thin hi ‘an thik awm’ takzet a a ni. Heng mite laka ‘kan thurin leh rin dan’ thiam leh fing taka humhalh hi a tul hlein a lang.

1.5.    NUPA KAR/CHHUNGKAW INREM LOHNA
Meiling mut ru ang maia thil inthup, mi tam tak nun pawhhniam sak a, mi fel leh tha tak takte chhungril nun a ruka mut kang thintu ‘thil serious tak’ Mizo chhungkaw tamtakte zinga awm reng pakhat chu ‘nupa kar inrem lohna’ {marital/family (relationship) crsis} hi a ni. He thil hian chhan leh vang hrang hrang a nei a; sex, sum leh pai, ngaihzawng inneih san, ruih hlo, mawl vang, mihring mizia, rinawm lohna, leh a dang tamtak a awm thei ang.

He tiang harsatna hi nu leh pa-valai, kum 20-40 inkarte zingah namen lovin a hluar a. Inthup, a ruka tuar tlawk tlawk an awm lain, kawppui-te leh an laichin hnaivaite thlenga dem a, an chak lohna (weakness) leh an tlakhawlhna lai zawng zawng nen lama au chhuahpui pawisa lo an tam em em bawk. He thil hian Nu & Pa kar mai a nghawng lova, pawisawi lo naupang, chhungkua, khawtlang, kohhran, mimal rinna leh thlarau nun, adt thlengin a nghawng a ni. Natna hri leng vel angin zoram kil tin, he thil hian a hruat vel mek a ni. He harsatna lo thleng hrula thil runthlak angreng tak, harsatna dang awm leh chu- tanpuitu a rukin an dap a, mahse a tam zawk ten innghahna tlak leh thurawn lakna tur tha an hmu lo hi a ni. Pulpit tlang rawngbawlna-in a tanpui zo lova, a ruka natna vei a nih avangin a ruk bawk a tanpui an ngai a, chuvang chuan ‘interpersonal method’ (in hmachhawn/indawr tawn) ‘direct leh inditect’ hmanga counseling mumal leh an tana ‘rin ngam’ thurawn lakna hnar buatsaih hi a tul takmeuh a ni.

2.    RAWTNA PAHNIH KHAT:

A chunga ‘chona’ chungchang thu kan sawi hi ‘point 10’ thlenga belhchhah a chakawm hle a, hmunin rem min tihsak lo deuhin a lang bawk si. Heng chona hmachhawn tur hian ‘rawtna’ tlem azawng nen a hmawr bawk lam awn mai i la a tha awm e.

2.1.    Social Concern Department Tihchak
Mipui vantlang nunna harsatna (Social Isuues) chi hrang hrang lo awm thinte zir chianga mipui hnena zirtirna pe thin turte, chutiang harsatnate chu a tul dan anga hmachhawn tur leh heng harsatnain a hliamte tanpuia chhanchhuahna hna thawk thin tur hian Social Concern Departartment BCM hian siamin inkaihhruaina pawh mumal tak a nei a.  Amaherawh chu ‘Hmalakna tur kawng 4 a a ruahman fel sa; Public guidance, Prevention and Care (HIV/AIDS veite & Damdawi ruih chingte pual deuh), Christian Counselling, Baptist church Orphanage te erawh (hmalakna nasa tak awmin a then azarah tha thawkhat viauin lang mahse), kan hmalak tawh dan enin, heng hmalakna tur thenkhat hi thuam that tawk a la ni lo tih a chiang hle. Chuvang chuan, he department hi ngaihthah a enliam mai chi a ni lo tih hriat thar kan mamawh a. A chunga ‘chona’ chi hrang hrang kan tarlante hi a then azar chu he department hian a hma thei dawn a (hmalakna nasa tak a lo nei reng tawh maithei bawk?), he deparment pawimawh zia leh thuam chak thuai thuai a tul zia hei hian a tichiang lehzual bawk awm e.

2.2.    Mipui Rinngam-Counselling Centre
Mihring nuna- taksa, rilru leh thlarau damna kim (wholeness) a awm theih nan Christian Counselling mumal tak neih hi BCM thil tum lian tak zing ami a ni.  He mi atana hmalakna liam tham BCM-in a neih hi a la beitham hle a nih loh pawhin a khat pharh hrih anih hmel(?). He thilin a tum leh a huam chin, mipuite tana a tangkai zia, harsatna neite tana tlukluhna tlak tak tak a nih zia, adt hi a khat mawi tawkin mitin hriat theih turin puanzar thin ni se. A mamawhtu, mipui rinngam anih theih nan thuam chak a, tih changtlun ni bawk se. A vantla ‘pantu’ nghak ngawt lovin, mi a hip theihna tur leh ‘amamawhtute tawnfuh’ theih tur zawnga hmalak dan ngaihtuah ni bawk se. Mi dangte nun atana tangkai tur thuziak leh kaihhruaina buatsaih kawngah chak zawkin hma lak ni bawk se.

Heng bakah hian, mi tamtak chuan an harsatna hi a rukin an pai a, a ruk thei ang berin chinfel dan an dap bawk thin. Chuvang chuan direct leh indirect-a tanpuina an dawn theih natur ‘chanel leh
platform’ mumal tak an mamawh a ni. Hasatna tamtak hi ‘a tawng tawhte’ atangin chinfel awlsam dan a awm bawk a, chung chu awlsam taka ‘amamawhtu’ ten an hai chhuah zung zung theih tura siam ni bawk se a tangkai hle bawk ang. Tichuan, heng rawtna beitham tak atangte hian a belhchhah tur pawh tamtak kan hmuh belh zel theiin a rinawm.

2.3.    Social Media Luhchilh-a Hman Tangkai
Media leh a content (a thil ken tel) hi a tuitang lo zawnga thlir tlat tan chuan ‘mihringte tana thil hnawksak’ ber pawla chhuah theih zing ami a ni. Amaherawh chu, ‘damdawi tangkai tak, hmansual theih si’ ang deuh a ni. Khawlohpui nana hmang an tam ang bawkin, mihring nun tihchhiat sak pawh a ngah takzet a ni. Amaherawh chu, he thil hi ‘boruak leh tui’ ang lek leka mihring nuna bet, a lova ni khat em pawh mihringte mumala min awm tir thei lotu ani lawi a. Communication lama mi thiam tam tak chuan ‘media-in mihringte tana chhiatna leh tangkaina a neih hi a hlawk thei ang bera hmachhawn tur chuan luh chilh bak aia tha duhthlan tur a awm lo’ an tih ang deuhin, BCM thupui ber pakhat Pathian Ram-in a hlawkpui lehzual theih nan kan luhchilh-a a hman tangkai dan kan dap belhchhah zel hi a tul hlein a lang.

A  chunga ‘chona’ thu kan sawi zawng zawng hmachhawn nan a hman theih a. Direct leh indirect counseling tih nan, public awareness leh guidance hmalak nan, chanchin tha/kohhran thurin leh pawm dan humhalh nan leh puanzar nan, mi dangte Krista hnena hruaina hmanrua atan, mite kohhran leh rawngbawlna lama inhnamhnawih tir nan, zirtirna hrisel lo beihna hmanrua atan, mite Christian nun dan tha leh awm dan mawi zirtir nan, hnam ziarang leh chin dan tha humhalh nan, kohhran hlat san takzette  thlen phak nan leh Krista lama hnuh hnaina hmanrua atan, Khawtlang sualna (social evil) tinreng beihna hmanrua atan, Pathian thiltih mak leh an nuna Pathian hnathawh mak (direct encounter with Christ) Pathian mi ten an puanzar nan, kawng hrang hranga kohhran inzar pharh nasat zawk theih nan, adt.

Thil tha kan hriat zawng zawng  he hmun-ah hian tih a lengin a rem vek tih mai a chakawm rum rum thin. Pathian /kohhran mi-in ‘tisa mi’ nan leh ‘Pathian thutak tluk san phah nan’ emaw ‘a rawngbawl mek aia buaipui zawk’ leh ‘a hnawksak zawng a’ a hman (dawn) chuan kan khapin kan dodal ngei tur a ni. A tangkai thei ang bera hmang tura infuih hlamchhiah a a khap zawnga hmalak erawh ‘hmalak tum dan sawt lo ber’ te zing a mi, tuikhuah putru huau huau chunga a thlang lam tui tling thliarkang tum ang chauh a ni ang. (Social) Media luh chilh tak taka, hmang tangkai lehzual tura hmalak hi ‘rawngbawlna lama thangtharte hmathlir’ pakhat a ni e.

3.    Tlipna
‘Kohhranin chona a hmachhawn thenkhat’ kan tihte hian a huam zim hle a, ram pum huap-a rinna leh thlarau nuna chona kan hmachhawn pawh duh angin kan tarlang meuh lo. Heng kan tarlan leh hmaih tamtak kan la neihte pawh fimkhur taka kan hmachhawn theih nan, chunglam finna nen Lalpan a kohhrante hruai zel se la. BCM Mission innghahna thupui- Pathianram a lo zau a, a lo ngheh a, a lo lanfiah deuh deuh theih nan kohhrante hi Lalpan mawlsawmna tamtakin vur belh zel rawh se.
______________________


[1] Deu 30: 19; Deu 11: 16;  Deu 5: 33; Deu 17ff.
[1] http://www.vanglaini.org/tualchhung/20890#sthash.0Yzp2BQo.dpuf.18.12.2014
[1] Ibid.
[1] http://zalen.co.in/mizoram-liquor-prohibition-control-billact-2014-chungchang/.18.12.14
[1] Vanglaini (3rd December 2014) http://www.vanglaini.org/tualchhung/28522#sthash.BOvOnz20.dpuf
[1] BCM Constitution and Rules (Aizawl: Baptist Church of Mizoram, n.y), 200.
[1] Ibid., 201
[1] Ibid.
[1] Ibid., 235
[1] Ibid.,262
[1] Ibid., 290
[1] See. “Thawnthu Lam Panin” in Kohhran Beng (January, 2003?) and “Online Mission & Online Missionary” in Kohhran Beng (September, 2012).
[1] Henry D’Souza, “Catholoc Communications in India Strength and Challenges” in Communication as Mission, ed by L.Stanislaus & Jose Joseph (Delhi: Cambridge Press, 2007),19-21.
[1] http://qz.com/300478/everything-you-wanted-to-know-about-how-india-watches-porn-in-one-map-and-five-charts/.21.12.2014
[1] Kum 2007-ah pawngsual thubuai Mizoramah 83 a awm a, 2008-ah 77, 2009-ah 83, 2010-ah 93, 2011-ah 77, 2012-ah 102, 2013-ah 88. See also https://www.facebook.com/ChanchintharMizo/posts/483802618415756?stream_ref=5. 21.12.2014
[1] The Information Technology (Amendment Act) 2008 & National Cyber Security Policy -2013
[1] ‘Nunna lalchhungkua’ ho hi atir atanga ‘Mizo/Hnam Sakhua’ vawrh darhtute an ni a. Ram leh hnam hmangaihna kawr-ah hmangin, fing vervek takin an thurin leh sakhua-ah mite thlemluh an tum a chu chu an agenda lian ber a ni.
[1] BCM Constitution and Rules, Op.Cit., 168-171
[1] Ibid., 174-175
[1] Social Media-te hi a theih ang angin kan luh chilh ve mek a. Amaherawh chu, he thu ziaktu teh dan chuan BCM hian rahbi khat a dai ve det det chauh a ni. Luhchilh inti ngam tur pawh kan la ni meuh love.


(25122014)

Thursday 11 December 2014

KRISTA RUAI KILTU

INTRODUCTION;
He skit hi December, ni 6,2014 zanah Serampore College BornFire Prog. kan hmanna-ah BD zirlai ten an chang a, a tha ka tiin rilru a khawih hle mai. X-Mas vuakvet a he tiang lemchantawi mamawh kan awm takah tiin a script tlangpui hi kan ziak a, chan thiam leh thiam loh azirin rilru a hnehin a hneh lo bawk thei ang.

1. Dawhkan 1 ah thil tuihnai eng emaw  chhawp ni se.

2. Chu dawhkan chu puanvar veka inthuam Isua lema changin a din chilh ang.

3. Dawhkan hma hma lam Fit 5 vel ah, Puan dum veka inthuam Setana (thlemtu) lema chang mi 4 vel an intlar ang. Tlar hnih in, sir khatah 2 sir lehlamah 2 in ding ve ve se. Isua, dawhkan bula ding pana lo kal turte thlemna chi hrang hrang nen an lo dang thin dawn a ni.

4. Setana lema inthuamte hian puan dum thla nei thei inbel se, an thlate chu zawi muanga zap velin dawhkan hma lamah chuan dawhkan hlat lutuk si lovin thla zap pahin an che sawn thei ang.

5. Isua bula lo kal turte an lo thlemna tur - Zu Bottle, Pawisa tam tawk, Thawmhnaw mawi, Nula hmetha koh chhuah mai theih ( a remchang apiang), etc lo inrin lawk tur a ni a, Setana lema changte hian an thla hnuaiah a then hi chu an lo thukru lawk thei bawk ang.

6. Music a chawih tur lo play ruai ruai tur a ni

7. A Story tlangpui Mike nena lo sawi zel tur awm bawk se, tichuan a hnuai ami zulzui hian a sawi ang...

Scene 1: Lal Isua, mi tin tana he khawvela lo kal chuan RUIAI ropui tak buatsaihin a ruai thehpui tur hian mi zawng zawng a sawm a, chu ruai theh tur chuan mi chi hrang hrang an lo kal a, mahse kawng laka thlemna chi hrang  an tawh thin avangin, mi nazawng ruai theh tur hian Isua bul an thleng zo lo thin.(Isua lema chang chuan ban phara hmun tin en kual velin chet ziain a ruai thehpui tur chuan mi zawng zawng a sawm ang)

Scene 2: Isuan ruai theh tura mi a sawm lai hian Dawhkan bul/hma lama Setana lema changte chguan an thla zarin an lo tei ve sek ang a, a chang phei chuan Isua chu an nuihsawh ang. Chutihlai chuan kil khat atangin/mipui zing atangin Tlangval 1, Isua sawmna lam pan chuan a lo chhuak ang a, dawhkan hma lama Setana lema changte chuan lo zim in (khawih si lovin/thla zap kual pahin) Zu Bottle hmangin an lo thlem ang a, a tirah chuan tlangval chuan a hnial ang, mahse a hnu fe-ah Bottle chhin hawnga an intir chinah chuan Isua ruai/sawmna lam chu a hre chang tawh lo ang a, Setana lema changte nen chuan lam hoin Isua dawhkan thleng lo chuan sir lehlamah Setana lema changte chuan an hruai peng daih ang.(He tiang zel hian a hnuai amite pawh hi a awmang thei ber turin chan zawm mai tur a ni.

Scene 3: Isua chuan a ban pharin thahnemngai takin a bul vel dak kualin a sawm vel zel ang a( lemchan lai hian tawng loh tur a ni), chutih lai chuan Nula thiandun ( Or 2 ai tam pawh), Isua sawmna lam pan chuan kil khat atangin an lo chhuiak ve leh ang. Mahse dawhkan (Isua dawhkan) an thlen hma chuan Setrana lema changte chuan an thla zarin an lo hual leh ang a, thlemna chi hrang hrang an lo tawktar/hmuh ang. A theih ang angin an lo0 hnar ve ang a, Mahse thawmhnaw thar/Zungbun/Rangkachak thi an hmuh chuan thlemna l;akah an tuiral zo ve leh ta. Awlsam te in sir lehlamah Setana lema changte chuan an hruai bo ve leh ta mai (Isua ruai kil turin an thleng zo ve leh ta lo)

Scene 4: A chung ami ang bawk khian.... Pa Pakhat Isua sawmna lam pan chuan, kil khat/mipui zing atangin a lo lang ve leh ang. Setana lema changte chuan an lo pan leh vat ang a, Sum tam tawk a hmuh chuan i he lo vin an hruai bo ve leh ta

(He mi Scene dawt-ah hi chuan engzat pawh a Scene kan siam chawp thei ang. Thlemna tur thil kan neih that a zir leh mihring/lem changtu an indaih a zirin hei hi siam belh a siam belh loh mai tur a ni).

Scene (Tawp ber): Tlangval/Nula pakhat pawr taka inthuam emaw, Christ hmel taka inthuam, Isua sawmna lam panin a lo chhuak ve leh ang a. A hma a thlemna, mi dang an thlem thluk tawhna chi tinreng hmang khan Setana(te) chuan an lo thlem ang a, a hnar zel thung ang. Chu ti-chung pawh chuan Setana lema changte chu an beidawng duh lovang a, Nula/Tlangval chu hruai luih an tum ang. A mangang chu a awm hmunah chuan a thingthi thuai ang a, zaizir in a tawngtai ang. Chu tihlai tak chuan Isua dawhkan bula awm chu lo thawk chhuakin Tlangval/Nula tawngtai mek pui tur chuan a lo pen chhuak ang a, a ban vaiin Setana lema changte an tlu dual ang.

Isuan Tlangval/Nula tawngtai mek chu a lo kuah ang a, chutihlai tak chuan Setana lema changte chu lo tho lehin an thla zapin Isua an lo bawh ang, Isua chuan Tlangval/Nula tawngtai lai chu a phen/veng tlat ang a, Setana lema changte chuan Isua chu a awm hmunah chuan a theih ang anga an kuta chumin an dirim ang. Tlangval/Nula chu lak/chhuh sak an tum ang. Isua chu an chum ang a, an hlap ang a (kenbeh laia misualte tana a tuar zia tilang thei ang ber turin chetze hrang hrang hmanga diriam/kut thlak mai tur a ni).
He tia Isua an sawisak lai hian a ni thung chuan Tlangval/Nula tawngtai a thingthi mek chu vengin an sawisak ang ang chu a lo dawh zel ang a.

CLIMAX: Mahse vawi lehkhatah thunei hmelpu a lo ding chuak phutin a kut 2 chu sir tawn tawnah vai/zap in Setana lema changte chu a zap kiang ang a, hlau em em in an tlu phung ang.Che chhunzawm tur reng reng an awm tawh lovang.
Tlangval/Nula thingthi mek chu muangchanga kai thoin dawhkan lam a panpui ang a....A dawhkan buatsaih chu hlim em emin an kil dun ang (Hla inrem/Music inrem a awm chuan play chhunzawm tawh mai tur a ni). Chuan lemchan chu a tawpang.

(He lemchan tawi hian a zirtir chu - "Krista Ruai kil tur hian mi zawng zawng sawm kan ni a, Thlarau Thianghlim sawmna chu mi chi hrang hrang ten lo dawngsawng in Thlarau lam Ruai kil ngei turin an inbuatsaih thin. Mahse he inbuatsaihna kawngah hian mi tam tak chuan thlemna chi hrang hrang - Nula, Sex, Sum lehpai, Thuamhnaw, Zu, Drugs, etc an banphaka a lo awmin an hnar zo lo leh mai thin a. Thlarau Thianghlim sawmna/Aw eng emaw chen an lo ngaihchan tawh leh zawm tawh chu kawng dangah an pensan leh thin. Chutihlai chuan, mi rinawm, thil dang zawng zawng aia Isua thlang thinte leh, thlemna nasa tak hmachhawna paltlang thinte chuan Krista Ruai hi Isua nen hlim takin an kil thei thin a ni")

Lalpan he lemchan tawi hmang hian mite thinlungah thu sawi zel rawh se!.

PATHIAN RAM