Sunday 22 March 2020

CYBER CHURCH



1.    A Bultanna:                                          
Hri leng avanga mi tam tak pawn chhuak thei/duh lova kan inkharkhip lai leh, kum za nufa teh meuh, bahlah la awm hauh lova kan inkhawm (worship) kallai a chawlh thuap lai hian, ‘hun tha a inhawng ve ta’ tiin Cyber Church chungchang thu hi ka han ziak a. ‘Kan tunlai khawvel hun (present context) hman mekin min la permit lo’ tih ngaihtuahnain  hun rei tak min khap hnuin; tangkai leh hlawk taka kalpui thei kan awm ngei dawna a lan avang leh he movement hi chak taka a kal reng tho avangin Cyber Church chungchang thu hi sawi ngei a ngai a ni. Mi thenkhat chuan kan hre fo tawhin a rinawm a; he tiang kohhrana member lo ni tawh pawh kan awm mial maithei bawk.

He thuziak hi a tawi zawk zawk dawn lo va. Tin, a hnuaia MEDIA LAM KAIHHNAWIH ka thuziak, tarlante nen hian chilh khawm theih hun a la awm ngeia ka rin avangin, a sei leh tawi thuah ka inthlahrung vak ta lo a ni.

Thuziak thenkhatte chu:
-    Thawnthu Lam Panin
-    Online Mission/Missionary
-    Christian Communication
-    Digital Fasting
-    Krista Thuhretu – Khawvel Danglam Zelah (Witnessing Christ in the Context of Post-Modern Culture)
-    Cyber-Theology
A hnui ber hi ka la ziak zo chiah lo va; ‘Digital Fasting’ tih loh, a dang zawng hi kohhran chanchin buah (Kohhran Beng) tih chhuah tawh vek an ni.

Cyber church hrilhfiahnain bul kan tan ang a. A lo zik chhuah dan te, a thil tum te, a hmelhmang (component) te, serh leh sang chungchang te, a thatna leh that lohna te leh  Cyber Church thil tum leh nih phung atanga entaw tur emaw hman tangkai theih kan neih leh neih loh thu hmangtein thupui hi tarlan kan tum dawn a ni.

2.    Cyber Church Chu Enge?:
‘Cyber’ tih thumal hi hrilhfiah a har hle a. Computer leh internet lo piangin thumal pahnih a hrin ‘Cyber-Space’ thumal atang daihin hrilhfiah tum ta I la. ‘Cyber’ chu Grik thumal ‘kiber’ atanga lo kal niin, ‘che vel, zin kual, kal pawh theih, etc’ tihnate a ni. ‘Space’ chu van thengreng, a zau zia hriat rual loh hmun awl tihna a ni a. Computer leh internet hmuh chhuah anih atangin he thumal pahnih, pakhat anga hman lawi si hi a lo piang ve nghal a. A tawi thei ang berin Cyber-Space chu ‘Internet khawvel’ tiin a hrilhfiah theih ang.

Tunlai hmanraw lar computer, laptop, smart phone, etc leh thil dang internet hman theihnaah hian inthlunzawm theihna (network system), screen atang a nih ngawt loh chuan, hmuh leh khawih mai theih loh hmun zau tak a awm a. Chu miah chuan data, file leh thil dang sawi sen rual loh khung khawm a ni. Kan chhehvel khawvelin hmun zau em em a nei angin, khawl changkang internet hmanga inthlunzawmte chuan khawl-chhehvel khawvel (information/ electronic environment) an siam ta a. Chu chu Cyber-Space kan tih chu a ni. Computer network (inthlunzawm) avanga ‘a tak anpui, a tak ni si lo’ hmun a ni a. Internet hmangin mi tam tak thlun zawm an ni a. Internet khawvelin chet vel theihna hmun zau tak asiam Cyber-Space chhungah chuan pawl inthlung khawm an awm a. Tum bulfuk tak neiin, kristian sakhaw lam hawi thil tih khawmna a ni a. Chu chu Cyber Church a ni ta a ni. Online a awm loh chuan he kohhran hi a che thei lova, chuvang chuan ‘Online Church’( Internet hmanga inthlunzawm kohhran) tiin an ko thin a. Tin, ‘Virtual Church’ (internet khawvela hlim thla, a tak anpui kohhran) tia hriat a ni bawk.

3.    A lo Pian Chhuah Dan:
Kum 1980 bawr vela Personal Computer (PC) a lo lar chhoh khan, kohhrana mi inhmang tak tak; pastor, minister leh mi vantlang Pathian ngaihsakte pawhin PC hi an hmang tangkai ve nghal a. Rawngbawlna hmanraw pawimawh tak niin; US-a United Methodist Church din ‘The Church Computer User’s Network’ (CCUN) te, Evangelical Church din, tualchhung huap ‘Bulletin Board System’ (BBC) te chu a hun laia hriat hlawh leh hman tangkai tak an ni.

A tirah chuan Cyber church hi website atanga sermon leh thil dang post vel mai mai atanga intan nia sawi a ni a. Kohhran (visible/traditional church) memberte zingah inpawhna (interaction) tha a awm theih nan leh mite, a bikin member hlate hui khawm an nih theih nan website chu hman tangkai thin a ni. Kohhran kalphung pangngai ang diak diak ni lo, a thlakna tur thil thar (alternative) kohhran mite hlui duhna avang te, chu tiang ang zulzuia mite kaihhruai tur leh hui khawm tur te, zirtirna pe turtea Pathian rawngbawltu thinlunga duhna lian chho zelin Cyber Church hi a hrin chhuah a ni ber.

Mi tam tak chuan, “Tuna Cyber Church kan hmuh leh hriatte hi ‘lung leh mihring hmanga din kohhran’ (brick-and-mortal church) atanga lo zi chhuak a ni” tiin an sawi thin a. Chu chuan a dawngsawngtu azirin awmzia chi hrang hrang a nei thei a;

i)    Thlarau atanga zi chhuak ni lo ‘din’ Internet khawvel kohhran tihna a ni thei a.

ii)    Kohhran ding lai (visible/traditional church) Pathian Thlarau chenna leh inpuan thinna; lunga sak biak in nei, mihring pungkhawm hmanga din kohhran atanga lo zi chhuak kohhran tihna a ni thei bawk ang.

A bul tumtu leh din hmasa bertu hi hriat theih a ni lo a. Amaherawhchu, a chunga poin hnihna zul zuia hrilhfiahna kan siam dawn chuan; kohhran (visible church) lo ding tawh saa Pathian rawngbawltu mi tangkai takin sakhaw thil theh darh nan te, zirtir leh hriattir nan te, inkawhhmuh nan te, leh Pathian chibai buk ho nantea website tangkai zia a hriat avangin network hmangin mite a thlung khawm ta a. Tichuan mumal zawka thuam leh tihchangtlung zelin, kalphung pangngai tak neiin duan chhoh a ni a, a lo thang zela Cyber Church chu a lo piang ta a ni ber.

4.    Cyber Church Din Chhan leh Thiltum:
Eng kohhran pawhin thil tum, din chhan kan nei vek a. Entir nan BCM din chhan (mission statement) langsar ber zinga pakhat chu, ‘Pathian Ram a lo zau a, a lo ngheh a, a lo lan fiah zel theih nan’ tih a ni. Chu tiang bak chuan khawvel huapa Cyber Church sang tam takte hian thil tum emaw din chhan thuhmun an nei a, chungte chu;

i)    Internet khawela Isua Krista Chanchin Tha hril leh hriattir.

ii)    Local church (visible/traditional church) memberte zingah inpawhna tha a awm theihna tura lei dawh.

iii)    Kohhran member mi tupawhin, an awmna hmun theuh atanga kohhran an pawh reng theihna tura kawngka hawn sak (to serve as a portal/gateway…)

iv)    Samkhai zawka sakhaw thiltih, a bikin Pathian chibai buk theihna buatsaih.

v)    Pathian pawlna hmanrua (devotional materials) leh thlarau lam thurawn (pastoral counselling) miin an dawn reng theihna tur buatsaih. Tihte a ni.

Heng bakah hian kohhran ding mek (traditional/visible church) hian kalphung thar (alternative) eng emaw a mamawh nia hriatna lian tak a awm a. A bikin mi thenkhat, a hnuaia tarlante ang hian kalphung pangngai thlakna (alternative for traditional church) an mamawh nia hriat vangin Cyber church hi mi tam takin an din bawk. A hnuai amite hi chu tiang zing ami chu a ni;

i)    Eng thil avang pawha kohhran chhuahsan tawhte hnena an thlarau mamawh phuhruk sak a nih theih nan. 

ii)    Taksa lam harsatna kawng hrang hrang avanga mahni in chhuahsan thei lo leh biakin thleng thei lote tan.

iii)    Thilpek avang te, bulding sak avang leh thil dang vangtea kohhran (traditional church) boruak ngaithei loa hnuchhawn tawhte tan.

iv)    Kohhrana member pangngai, mahse pulpit atanga thutak dawn tur hmu lo nia inhriate tan.

v)    Kohhran hun ruat sa (schedule) tam tak hi mi thenkhat, a bikin mahnia khawsate hian an nang fuh thei lo emaw an hun neih dan nena inhne rem thei lo a awm thin. Chu tiang mite chuan an hun neih dan mila kohhran programme an chhim ve theihna tura hun thawl zawk (flexible schedule) buasaih tul tihna vang a ni bawk.

vi)    Kristian ni lo ten Kristiante thurin leh tih dan an lo hriat a, an chhim a, an thinlung hneh leh Krista ke bula hruai an nih mial theih nan.

vii)    Kohhran member pangngai, a rawngbawlnain a phut anga inbuatsaih ngaiin a inbuatsaihna tur thil mamawh a dap khawm zung zung theihna tur buatsaih.

5.    Cyber Church Hmelhmang:
A hre ngai lo leh eng angin nge he tiang kohhran hi an kal ve tih hre chak hrim hrimte tan, a hnuaiah hian Cyber Church hmelhmang, nihna leh a lan dan tar lan a ni a. Tablet, laptop, computer, etc atanga Cyber Church thlun zawm theihna (link) eng pawh I neih chuan heng hi screen-a lo lang tur tlangpui chu a ni.

-    Chibai bukna (Greeting)    : Kohhran I tlawh huna, mi dang chibai I bukna leh mi dangin chibai an buk theihna tur che a ni ber.

-    Titina Pindan (Chat room)    : He hmun atang hian kohhrana member, I hmelhriat leh hriat loh, I duh apiang, I titipui theihna hmun tur a ni.

-    Thuhril (Preaching)    : He hmunah hian Pathian thu chi hrang hrang ngaihthlak tur a awm a. Hun awm dan azira live-a thusawi ngaihthlak theihna a ni bawk.

-    Rimawi leh Pathian Thu (Music & Scripture): He hmunah hian rimawi chi hrang hrang ngaihthlak tur a awm a. Tin Pathian Thu chhiar leh ngaihthlak tur chi hrang hrang a awm bawk. Miin live-a kohhran Pathian chibai buk lai a zawm a nih chuan, he hmun kaltlang hian hla sa leh Pathian thu ngaithlain hun a lo hmang ve thei dawn a ni.

-    Tawngtaina (Prayer)    : Cyber Church hian tawngtai Subject in share tawn turin hun a hawng reng a. Tawngtai hona leh rawngbawlna miin a neih theihna tur a ni.

-    Mikhual Chhinchhiahna (Guest/visitor book)    : He tiang chhinchhiahna hi cyber church tam takin an nei a. Mikhual emaw lo tei lut ve nawlh nawlh ten greeting leh thuchah an nei a nih pawhin chutiang thil an hnutchhiah theihna tur chu a ni.

-    Kohhran Thupuan (Information)    : Kohhran thupuan inhriattirna hmun a ni a. Tin zawhna leh chhanna a mamawh apiangte tana inpek tawn theihna tura duan a ni. Pathian thu lam zawhna te, thurin leh thil dang zawhna awm apiang zawh theihna a ni a. Tin Pathian thu hriatna lama (bible knowledge) inpek tawnna a ni.

Heng a chunga kan tarlan zawng zawng hi, hmun khatah hmuh tur a awm vek lo maithei a. Chutiang bawkin, web develop lama a ngaihna hriate chuan, heng a chunga mi ang lo, thil tul dang pawh a tul ang zelin an siam belh thei ang.

6.    Serh leh Sang Thil:
Cyber church-ah hian serh leh sang thil – Baptisma te, Lalpa Zanriah te, leh thil dang pawh tih thin a ni a. Amaherawhchu, a taka chan leh tih nen  a inang thei lovang tih erawh kan hrethiam theiin a rinawm. Mimal zalenna (Individual freedom/liberty) an dah lian a. Mi tin inpuithiam theihna zalen (priesthood of all believers) tih hi a taka an kalpui avangin, serh leh sang tih hi a theih ve zel a ni. Entir nan; miin Lalpa Zanriah sacrament a chhim emaw a kil duh chuan inkaihhruaina zulzuia amah leh amah a inpuithiam chawp a ngai tihna a ni. Kohhran serh leh sang thilah kher kher hi chuan a tak taka tih nen a inan theih loh avangin mite rilrua cyber church tlak nat theih lohna chhan ber a tih theih ang.

7.    Cyber Church Thatna leh That lohna:
7.1    A Thatna:
A chunga Cyber Church thiltum leh din chhan kan tarlan atang khian a thatna kawng thenkhat chu a lang sa tawh reng a. Heng bakah hian a hnuaia point thenkhat hian a that ve riauna emaw, a remchanna, mit la tak a nih vena lai min tarlan sak theiin a rinawm.

i)    Kohhran hi englai pawhin a in ‘on’ a, duh hun hunah, remchan dan ang angin a tlawh theih a, mamawh a dap theih a, englai pawhin a inhawng reng a ni.

ii)    Cyber Church thlen theih chin hi a zau hle a, geographical boundary emaw restricted area tam takin awmzia a nei lo. Chuvang chuan khawvel kil tin atangin a zawm theih a, chutiang bawkin hmun tina Chanchin Tha theh darhna remchang tak a ni.

iii)    Thawnhnaw inbel duhzawngin awmzia leh hmun a chang ve lo. Tawnzau, saruak deuhthawa mi a inthuam a nih pawhin an leng vek.

iv)    Kum, nihna, hmel lan dan, khawsak san leh san lohin kawngro a su ve lo. Mi zawng zawng intluktlanna kohhran a ni.

v)    Mi thiam chungchuang leh subject azira mi bik awm khawmna a ni chawk a (a ni vek lo bawk), chu tiang ang mi mamawhna an awm chuan an hnen ata thurawn lak leh dawn a awlsam bik.

vi)    Community hi Cyber Church-ah chuan subject pakhat, thil hote hmang pawha siam leh huikhawm theih a ni.

vii)    Hun bituk a awm ve lo va. Amaherawhchu, thil pawimawh bikah erawh siam ve thin a ni.
viii)    A zawmtute hun thawl zawk a pe a. Zawhna leh chhanna thuah inngaihtuahna hun thawl zawk a pe.

ix)    A buatsaihtu emaw hruaitu a that dan azirin tlawhtu leh chhimtu a ngah thin.

x)    Thil tha ber ber (enormous amount of high quality content) video, audio, lehkhabu, files, etc awm khawmna a ni.

xi)    Kohhran chhungah thu pawimawh sawiho tur awm ta se, a thupui (subject) emaw a ken tel (content) kha mi tinin an siam thei, a tawng chak leh khaipate chauhina an thunun kohhran a ni lo tihna a ni thei ang.

xii)    A chhunga thu pawimawh awmte hi duh chen chen a sawi ho theih. Hunin a phuar lutuk ve lo.

xiii)    Cyber Church hmang hian vantlang hmuha mi birute (Hiv/Aids patient, call girl, drugs abusers, etc) huikhawm an awlsam bik.

7.2    A That lohna:
A that lohna hnuaiah hian a remchanna (disadvantage) lam, Pawi (threat) a thlen theih, chak lohna emaw buk rih lohna (weakness) te, etc tarlangin kan khaikhawm ang.

i)    Cyber Church-ah hian mi inpe tak (committed) an tam lo. Chuvang chuan kohhran (traditional/visible church) angin ‘takna’ hmuh tur a vang a. A hlim thla (virtual) a nihna a lan hun a awm leh thin.

ii)    Thu chu tisaah a lo chang a, kan zingah a awm ta a…khawngaih leh thutakin a khat (Joh 1:14) tia kan hmuh ang deuhin, Cyber Church-ah hian ‘Thu, tisaa lo chang’ hi tawn tur a tam lo. Kohhran pangngaia mi nen kut vuana inchibai, inkuah, lu chunga kut nghata intawngtai sak, etc ang kha a awm ve lo.

iii)    Memberte rintlak zia emaw innghahna tlak (accountability) an nih leh nih loh a hriat tak tak theih loh.

iv)    Kohhran memberte thunun hi thil theih lo hang tluk a ni.

v)    Memberte tan sual zep ruk a awlsam bik. Thil sual lian tak leh pawi tak ti lo awm pawh ni se, hriat mai theih an ni lo thin.

vi)    Cyber church-ah hian Pathian mi pungkhawmte chibai buka (corporate worship) awm thin - hlim leh thlarau hnathawh duhawm tak nena Pathian fak leh zai ho ang hi tawn tur a awm ngai meuh lo.

vii)    Cyber church-ah hian inhmatawna indawrna (face to face encounter/interaction) ang hi a awm lo. Indawr tawnna (dialogue), hmai hmaa neih leh social media kal tlanga neih hi a inang thei ngai lovang.

viii)    A taka mi tanpui leh mi dang rawngbawl sak hi cyber church-ah chuan a rem lo ang a ni.

ix)    Cyber church ‘ti nung rengtu chu’ internet hman theihna a ni. Internet  a awm loh chuan ‘kohhran thi’ a ni leh mai.

x)    A buatsaihtu emaw leadership vuantu kha thil pawmzam thei tak/ngawih chuh thei tak (laissez-faire?) ni ta se, kohhran chhunga buaina awmin rei loteah harsatna lian tak a thlenn thuai dawn tihna a ni a. A Khauh (strict) lutuk lahin mi dang a hnar awlsam hle dawn tihna a ni thei bawk a. Thlarau hnathawh awm lutuk lo mahse, mi, a ngaihna hria leh hre lo inkar kha kohhran tha taka kal tirtu lrh kl tir lotu a ni vel mai mai thei.

xi)    Khawl hmang tangkaia kohhran din a nih miau avangin tunlai cyber security issue tam tak awm ang hi hatsatna a hmachhawn tur zing ami a ni.

xii)    Mi an nihna anga inchhal ni si lo (impostor) te hi buaipui tham an awm.

xiii)    Mi tam tak chuan, ‘Cyber Church hi kohhran tia koh tlak pawh a ni lo, internet khawvela a tak anpui kohhran lo awm ve mai a ni e’ an ti.

8    Entawn Tur Emaw Hman Tangkai Theih Kan Nei Em?:
A chunga kan tarlante khi Cyber Church chungchang thua kan hriat awm awma ngaihte an ni a. Mizo kristiante thlirna tlanglawn ber atang chuan ‘hriat ve mai mai atana tha, bengkhawn  tlakna nei lo’ tih a la ni maithei(?). Thenkhat thung chuan ‘khawvel hmun dang emaw  khawvel lehlama thil thleng, kan sakhaw biak dan leh kalphung (religious tradition) te nena inlaichinna leh inhnim hnai lo’ tiin kan ngaihtuah maithei. Amaherawhchu, he thuziak chhiattu apiang ten kan hriat reng tur chu – ‘CYBER CHURCH MOVEMENT hi tun hma kum 10 hma lam atang khan zofate zingah a intan daih tawh’ tih hi a ni.

Zoram kohhrante hi eng kohhranah pawh awm I la, a tam zawk chu kohhran mi tak, kohhran thlarauina a chhumhmin, etc kan ni deuh zel a. Eng emaw rin hran neih avanga kohhran chhuahsan mi tlemte tih loh chu mahni pawl/kohhrana (traditional/visible church) tui ang reng tak, kohhran pawn lam aia a chhungrila lungawina hmu tam zawk kan la ni deuh zel a ni. Chung avang leh thil dang tam tak avangin - Internet khawvela mumal tak leh a tak anpuia kohhran han din hluai kha tu rilruah mah a la awm lo a nih hmel a. Amaherawhchu, ‘mu leh mal nei lutuk lo kohhran’ (unorganized cyber church) hmalakna ang hi hmun tinah hmuh leh hriat tur ‘tun hunah hian’ a awm reng tawh a ni.

Tuna kan hun tawn mekin kan Pathian biak dan kalphung a sawi chet lai leh, kan biak In te kan khar rum rum lai hian; Technology + social media thiltihtheihna kan hnualsuat thinna thinlungte dah kiangin, ringtu kan nihna hi ‘brick-and-mortal-church’ ah chauh lo, Cyber-Space (Internet khawvel)-ah pawh; Chanchin Tha puan chhuah, tarlan, inpho chhuah, hman tangkai, inthlun khawm, infuih tawn, in thlamuan tawn, in tihharh tawn, Pathian biak ho dan kan dap, etc a lo tul ta a va ang ta ve (?). Chutiang ti tur chuan tun tumah hian rawtna ka neihte ka tarlang dawn lova, Cyber Church chanchin kan tarlan tak atang leh tuna mi thahnemngai leh a ngaihna hria mi tam takin ruahmanna an siam tawhte atangin; CHANCHIN THA + PATHIANRAM-in a hlawk ber theihna tur leh Lalpa PATHIAN LUNGAWI ZAWNG thei ber turin ruahmanna, rilru I seng chhunzawm zel ang u hmiang.

9    Tlangkawmna & Thurawn:
‘Thil tha lo’ ti lo tura kan inzirtirna (awareness) hian ‘ti tura inzirtirna’ a hring chhuak thei  angin, he thu ziak pawh hi ‘a tha ziktluak lo zawnga’ min kaihruai thei a ni. ‘He tiang ang kohhran hi I din ve ang u’ tia inkawhhmuhna a ni lova; Technology + Social Media miin an hmang tangkai angin I hmang tangkai deuh deuh ang u tih inkawhhmuh tumna a ni ber. Mizo society hi communitarian society, mal tlat aia tihkhawm nuamti society a ni a. Inkhawm hleithei lova kan hun tawn(g) mekin min siam takah chuan; mi ten Cyber-Space khawvel kaltlang tala an mi leh sate an ngaihven a, inhuikhawm dan an ngaihtuah hram hram ang hian, keini pawhin kan kohhran mi leh sate tan; hun tha zawk, duhawm zawk, tangkai zawk, etc kan buatsaih thei ve ngei ang tih beiseina leh chutiang zawnga ngaihtuahna ril (creative) zawk hmang tura infuihna hmanrua a ni ber. (22032020)
*************************

PATHIAN RAM