Monday 2 May 2016

CAREY LEH A THIANTE DAN SAWM


(PRINCIPLE MUMAL NEIA RAWNG KAN BAWL THEIH NAN)

[Note:  He thuziak hi BCM Chanchin Bu - KOHHRAN BENG-a tihchhuah atana ka thawn tawh, la tihchhuah loh a ni. Chuvang chuan lak chhawn leh chhuah chhawn hi khap tlat a ni]

Thuhma: Thomas Carlyel, mi ril leh ziaktu larin – “History hi eng tehchiam a lo ni lem lo, amaherawh chu mi ropuite chanchin ziahna te, hlawhtlinna chanchin mihringin a neih ziahna leh, a bikin miropuite sulhnu ziahna ziahna erawh hi chu - thil ropui a tling takzet a ni”; tia a sawi ka chhiar hian kan Bible-a mi ropuite bakah William Careya hi rilruah an lo lang nghal thin.

A then azar hre fo tawh mah i la; Careya sulhnu thenkhat, vantlang mipuiin kan la hriat tam lem loh nia ka ngaihte hi ‘intihsawt tawnna’ atana thil tangkai tak anih beiseiin tumtum chu kan bih ho ang a. Dan sawm/thusawmpek, principle bera an neih tak kan sawitur chanchin erawh, an thian za hova an siam a nih miau avangin - ‘a thiante’ tiin thupuiah hian kan tarlang tel a. A sawi zauhnah chuan Carey-a chanchin bik hi kan thlur mai dawn a ni.

William Carey:
Carey khan India (Calcutta) hi Ni 11th, Nov,1793 ah lo thlengin; Ni 9th, June, 1834 ah a thi a. India ramah kum 41 rawng a bawl chhung khan, “Serampore Mission nena inkungkaihna nei missionary mi 30, a ram mi zirtirtu mi 40, mission station leh sub-station 45, tin kohhran member mi 600 chuang  a hring chhuak a ni” an ti a. ‘Father of modern Mission’ tia hriat niin, hei bakah hian –
-    hmeichhiate dikna leh chanvo humhalhtu,
-    reformer (social, cultural leh moral - a chhe lai siamthatu),
-    botanist (thlai lama mi thiam),
-    industrialist (thil dehchhuahna lama mithiam),
-    economist (sum hman leh peipun thiam),
-    agriculturist (thlai huan lama mi thiam),
-    media pioneer (meida lama mi hmasa),
-    astronomer (vanlam chanchin hre mi),
-    forest conservationist (Ramngaw humhalhtu),
-    Translator leh educator (letlingtu leh zirna lama mithiam), etc tia hriat a ni.
Lehkha phek hnih khat maia a hlawhtlinna chanchin sawi sen rual loh avang hian – mi bik, India leh khawvel mission rawngbawl zel nana Pathian bel-ruat, etc tih hi phat rual lova thil chiang a ni awm e.

Amah kher lo, khawvel leh sakhaw huang chhunga mi hlawhtling kan tihte chhungril nun hian belhchian an dawl em em hlawm a. He tiang ‘Nun  belhchian dawl’ miin an neih hian, a phena vantlang hriatpui lutuk loh thil awm thin pakhat chu– ‘PRINCIPLE’ mumal tak an lo nei leh,  vawn/innghahna tur an lo nei tlat thin hi a ni.

He tianga mite nun khalh ngila; mi hlawhtlinga siamtu, mi dangte aia chungnunga awm tira; danglamna nasa tak thlen tura mi te chelh tlat thintu ‘PRINCIPLE” an tih chu eng nge a nih a, Pathian rawng bawltute tan eng ang fakauva pawimawh nge a nih?, etc tihte a hnuai ami ang hian i lo bih chhunzawm zel teh ang.

Principle Sawi Fiahna:
Mihringin a rin dan te, a nun leh chet vel dan kaihruaia thununtu - innghahna bulpui rintlak/thil dik engemaw a neih hi principle chu a ni a. Thil tum, nih tum, ngaihdan mumal min neih tir a, kan rilru leh nun dan khalh ngil tura rilru innghahna bulbal min petu hi principle chu a ni.

Baptist kohhran tawh phawt chuan principle kan nei a. Chungte chu-
1.    Believer Baptism – Ringtu Baptisma
2.    Autonomy of local church – Tualchhung kohhran thuneihna
3.    Priesthood of all believers – Mi tin mahni inpuithiam theihna
4.    Two ordinances – serh leh sang chi hnih (baptism, and the Lord Supper)
5.    Individual soul liberty – Mimal zalenna
6.    Separation of the church and state – Kohhran leh sawrhkar indahhran dan
7.    The supremacy of the scripture – Pathianthu dah chungnunna
Heng principle hi kohhran pum rin dan (faith), tih dan (tradition), pawm dan (belief), leh a awm zel dan tura thutlukna siam thintu leh kaihruaitu a ni a. Baptist kohhran tawh phawt chuan kan ke chheh rem sual tur vengtu ber pakhat atan kan hmang tlat a ni.

En tirna dang pakhat atan - Theological College-ah hian zirlaite subject pakhat kan zirtir thin a. Mi hmaa thu kan sawiin communication tha siam tur chuan ‘communication principle’ miin a zawm ngei ngei tur a awm a. Chung athen azarte chu –
•    Know your audience – thu ngaithlatute hre chiang rawh
•    Know your purpose – I thiltih chhan hre chiang rawh
•    Know your topic – I thupui hre chiang rawh
•    Anticipate objections – Min hnarna chezia kan pawisa tur a ni
•    Use multiple communication techniques- Dankhan chi hrang hrang hmang rawh, etc tihte a ni.
He tianga tuemawin mi a dawr emaw, mipui hmaah thu a sawi a nih chuan – ‘mi bengkhawn a hlawh nge nge e’ tih a ni thin.

Entirna dang leh deuh atan - kan tleirawl chhuah hlim hian ‘New year resolution’ (kum thar thutiam) siam hi kan ching hle a. A that em avangin kum 10 chuang zet ka insiam thin. Heng chhung hian Thuthlung Thar bu hi vawi 18+ chu ka chhiar chhuak ve hial awm e. He mi phena principle ka rilruin a neih chu – ‘Bible chhiar hi ringtu tha ni tur chuan kan tih ngei tur a ni a, mimal nun a khalh ngil thei a, thlarau lam nun tan ralthuam tha tak a  ni, bansan mai mai tur a ni lo’, etc tih kha a ni. Chu chuan peih loh chang pawhin min tur thin a. Thlarau zara a hlawkna kan hmuh thiam hnu lek phei chuan ‘chak takin’ min chhiar tir thei hial ta a ni.

Heng a chung amite hi entirna mai a ni a. Wlliam Carey leh a thian te pawh khan, an hmabak rawngbawlna ko tak su tur khan ‘innghahna bulbal’, an rawngbawlna thunun a khalh ngil sak thintu - ‘dan sawm/thu sawm pek’ tia an vuah, ‘PRINCIPE’ bera an hman tak chu  an lo nei reng mai a. Heng hi a kul-ataia kohhrana inhmang zawng zawng – a bikin, pastor leh missionary te tan thil chhinchhiah tlak a ni. Rawngbawlna kawnga min cho phurtu atan te, kan nun kawng chelhtu pakhat atan leh rawng kan bawlna a hmalak dan min thiam tirtu pakhat atante, etc thil tangkai tak - kan entawn a, kan hman zui theih a nih ngei pawh a rinawm.

Carey-a leh a Thiante – Dan sawm:
‘Dan sawm/Thusawmpek’ (Ten Commandments) tia Careya leh a thian ten serampore mission an din hnu - 1805 kuma an duan chhuah hi zo tawngin kan la nei lo maithei a. Rawngbawltu zawng zawngte chawkphur thei (challenging) leh thil thlir dan thar (perspective) chher chhuah sak thei a nih avangin a pawimawh a. A hnuai ami ang hian a ngai ngaiin I lo dah chhuak dawn teh ang. -

Chandamtu, hmun dang aia he ram pilrila min phuntu hian, mite chher puitling turin kan kovah mawhphurhna a dah si a. Chuvang chuan heng thil pawimawh bikahte hian kan rilru tihtakzeta pek hi dik niin kan hria.

Pakhatna: Kan hna ropui leh zahawm tak hi buatsaih a a awm theih nan, thlarau boral thei chungah hian hlutna nasa tak kan nghah a tul takzet a ni. Mi bo ten chatuan nun an neih hial dawn avanga kan rilru a nghawng dawn emaw, hlohna nasa tak kan chungah a thleng dawn a nih pawhin beih zel hi kan inhuam tur a ni.


Pahnihna: Heng mi bote - phuar bet a,  an rilru tichiai thintu chanchin thil kan hriat theih zawng zawng lakkhawm hi a pawimawh em em a. Chutiang hmang  chuan fing takin an ni ho nen hian thu pangngai kan la sawi ho thei ang.


Pathumna: Hindu ho nen kan indawrin, chanchintha dodal tura rilru kherek an put zui theihna tur thil laka inthiatfihlim hi kan theih chen chenah thil tul tak a ni. Sap nun dan thenkhat, an pawi sawi zui thei tur thil angte hi a tam thei ang ber hmuh phak lovah kan dah bo tur a ni. {Entir nan} ramsa chunga nunrawnna ang chi te hi pumpelh kan tum tur a ni.


Palina: Thil tha tih a nih theihna tur remchang awm zawng zawng hi kan mitmei ang a. Hna kal lai, a bik takin khawlum huam huam hunahte erawh thawlak hun insiam turin duhthlanna erawh kan nei ang; amaherawh chu- nun hi a tawi a, kan chhehvel amite hi an boral reng bawk si a, chuvang chuan chhandamna chanchin lawmawm hi kan puan loh chuan phurrit nasa tak kan inthlen chawp thei a ni tih hi kan rilruah kan dah nget tlat tur a ni.


Pangana: Mi bote hnena thu kan hrilin, Paula tih  dan  kan entawn ang a. Tichuan Krista, khenbeha chanchin hi  kan thu hril apiangin thupui berah kan neih thin ang.  Tun lai khawvel missionary hlawhtling ber berte hian krista tlanna (atonement) thu hi thupui-ah an neih a ni tih hi thu dik a ni.


Parukna: A ram mite hian kan lakah rinna zawng zawng an nghah hi a pawimawh takzet a; chutiang bawkin kan bula an awmin an zalen tur a ni.  He tiang rinna kan laka an neih theih nan hian englai pawhin an sawiselnate hi kan ngaitha thei tur a ni a, thurawn duhawm ber kan pe tur a ni.


Pasarihna: Thlarau kan la seng khawm mai turte tih chaka, ngaihsak zui hi kan hna pawimawhte zing ami a ni. Missionary diktak  chu a mipuite tan Pa nih a tling thin.


Pariatna: A ram mite thuhril atang chauhin he ram dung tluanah hian chanchin tha hi hril kimin a awm thei ang tih hi kan beisei a. A ram mi, a hranga kohhran  la indin maithei turte leh, an pastor te, rawngbawltute hnena thurawn a rang thei ang bera pek zel hi kan tihturah kan ngai tlat a ni.


Pakuana: Pathian Thu thianghlim hindu ho tawnga lehlin hna hi kan theihna zawng zawng nena thawh zel hi kan kova awm a ni. A thlawna a ram mi ten an chhawr tur sikul din hi, chanchinthain hnehna a chan theih nana thil pawimawh takzet a ni bawk.


Sawmna: Heng hna pawimawh lutuk thawh chhuahpui tura  theihna min pe thintu chu, bang lova kan tawngtaina leh, mimalin sakhuana chi nung kan tuh rengna hi a ni. Thlarau lam tuihalna zawngin, Pathian buan rengin, heng milemte chawpetu a tih bo thleng leh, Krista a malsawmna awm hi an tawnhriat thlengin kan zain Lalpa thinlungah thlenin i nghat ang u.


A tawpna: He hna ropui tak avang hian hmaihthen nei reng reng lovin i inpe ang u. Kan hun te, thilthlawnpek kan dawn te, kan chakna te, kan chhungkua te, kan kawr hakte nen lam hian kan ta-ah i ngai hauh loving u. Heng thurawnte hi kan rilruah vawn nun a nih reng theih nan – vantlang hriatah te, kan thawhna hmun tinah te, kum khat chhunga tum thum kan inhmuh khawm thin-na, chung chu – Lalpa ni hmasa ber January, May, leh October; ahte chhiar chhuak thin turin thutlukna kan siam a ni.


Tlipna:  A chunga kan tarlan takte hi Pathian Thutak aia a that zawkna sawi tur ka hre hran lo a. Amaherawh chu, Thutak (Pathianthu) kan thinlunga cham reng bak-ah hian kan rawngbawlna tihsawt nan leh keimahni min cher nghet lehzualtu atan ‘thinlunga thu rolum mumal (principle)’ kan neih a ngaih hun a awm thin. Rawngbawl tura – nihna thar, hma thar, mawhphurhna thar, etc Lalpa’n kan hmaah min chhawp sak chang hian ‘(mission) principle’ hi duan nachang hria i la, nasa takin kan rawngbawlna hian hma a sawnin, keimahni ngei pawhin ngheh nan kan hman phah ngeiin a rinawm.

-    “Mi bo ten chatuan nun an neih hial dawn avanga kan rilru a nghawng dawn emaw, hlohna nasa tak kan chungah a thleng dawn a nih pawhin beih zel hi kan inhuam tur a ni”.

-    “Chanchintha dodal tura rilru kherek an put zui theihna tur thil laka lo inthiatfihlim hi kan theih chen chenah thil tul tak a ni. Sap nun dan thenkhat, an pawi sawi zui thei tur thil angte hi a tam thei ang ber hmuh phak lovah kan dah bo tur a ni”.


-    “Kan hun te, thilthlawnpek kan dawn te, kan chakna te, kan chhungkua te, kan kawr hakte nen lam hian kan ta-ah i ngai hauh lovang u”.



PATHIAN RAM