Saturday 12 May 2018

KRISTA THUHRETU - KHAWVEL DANGLAM ZELAH


( BCM - Mahanaim, Lungsen chuan 2018 hian Centinary an lawm dawn a. Chumi puala Souvenir an buatsaihah thuziak thawh ve turin min lo sawm a ni. Tichuan, WITNESSING CHRIST IN THE CONTEXT OF POST-MODERN CULTURE tih Sermon Dt. 12.03.2018 a ka sawi behchhanin he article hi ka ziak ta a. Ennawn leh her danglam hlek a, KOHHRAN BENG-a chhuahte pawh ka rilruk a, chuvang chuan lakchhawn phal loh a ni).

Bul tanna:
Ni 12.03.2018 Pathiani tuk khan ‘Witnessing Christ in the context of post-modern culture’ tih thupui hmangin kan College ah thuchah ka sawi a. He thu behchhan bawk hian article hi ziah ka tum a ni. Saptawng a nih avangin a ngai ang ang a he thupui hi kan hman chuan chhiartu tam tak a hnar sain ka ring a. Tin, mizo tawng ngialngan a dahin a nalh fahran lova; chuvang chuan a thu awmzia hnaih thei ber tur ngaihtuahin KRISTA THUHRETU - KHAWVEL DANGLAM ZELAH ka han ti ta ngawt a ni.

Kan tunlai khawvel danglam chhoh dan chanchin hriat belh turin POST-MODENISM kan sawi fiah ang a. Tin, post-modernism thuken (ideology) sawi fiahin, post-modernism pawmtute ngaihdan leh khawvel thlir dan tharin culture thar (mihring khawsak leh sukthlek dan thar) a rawn thlente kan tarlang ang. Tichan, chutiang khawvel-ah chuan Krista thu hriatpuitu atana Pathianin leh a Ramin (Pathian ram) a mamawh em em chanchin kan sawi ang a; chu mi hmang chuan kan thuziak hi zial fel kan tum dawn a ni.

Post-modenism:
Tunhmain kohhranin Camping chungchang a relin, ‘a hma ni hnih thum vel hi pre-crusade in tan ni se’ kan ti thin a. Pre-crusade (a thu) hi hmang dik chiah lo mah i la, camp neih hma (pre-) a beihpui (crusade) tih hi kan hriatthiam dan a ni. A dik zawk tura ngaih ‘Pre-camp/ing’ tia vuah erawh inhmeh lo deuhin kan hria a ni awm e. Saptawng thumal hma lam a ‘Pre-‘ a awm chuan ‘hma/hma lam’ tihna a ni a, ‘Post-‘ a awm thung chuan ‘hnu/hnu lam’ tihna a ni. Tichuan, ‘Modern’ tih chu ‘tunlai’ tihna mai a ni a, ‘Post-modernism’ kan tih chuan ‘tunlai (moden) hnu lam’ chanchin sawina a ni ta a ni. Tunlai (moden) ni na-na-na ‘tunlai hnu lam’ a awm thei dawn em ni?

Historian te chun khawvel hun hi hlawm lian tak takin a hnuai ami ang hian an then a, an then dan erawh a inang vek lovang.
-    Ancient Period (hman lai hun)     B.C 60,000 – 600 AD
-    Medieval Period (hun laihawl)     AD 600 – 1500 AD
-    Reformation period (Siamthat hun)     AD 1500 – 1700 AD
-    Modern Period (Tunlai hun)     AD 1700 – 1980 AD
Tichuan historian thenkhat chuan ‘Modern period; AD 1700 vel atang a intan tawh kha AD 1980 bawl a lo nih khan a tawp a. Kum 1980 atanga tun hun inkar hi chu Modern period hnu lam POST-MODERN hun a ni ve tawh’ an ti a. Tichuan, history hunpui then nga-na atan;
-    Post-modern period (tunlai hun hnu lam) AD 1980 – 2018 AD  tiin tunlai khawvel kan tih hi ‘post-modem period’ a ni tawh an ti ta a ni.

Historian, a bikin social scientist te chuan ‘he hun thar (tunlai hnu – Post-modern period)  hian tun hma hun pui then hrang hangte ai khan danglamna nasa tak a nei’ an ti a. Entir nan; Modern period ( a bikin kum zabi 19-na leh kum zabi 20-na tir thleng) khan mihring ngaihdan leh thil thlir dan tlangpui chu;

i)    ‘Thudik tluantling (absolute truth) hi a awm ngei a, chu chu mihringin a zawn chuan a hmu chhuak thei’ an ti a.

ii)    ‘Science leh reasoning (mihring ngaihtuahna fing tak hmang a thutlukna siam thinna) hi mihring tan innghana tlak a ni’ an ti a.

iii)    ‘Sakhuana thil emaw, sakhuana pawn lam rin dan leh pawm dan eng thilah pawh mihringin thutlukna siam dawn se, tehfawng rintlaka a ngaih tlangpui chu – science, Bible/sakhaw thurin, tradition, kohhran hotu te thu chhuak(reformers/church father/leaders), communitarian values ( thawh hona tha, zalenna, tlawmngaihna, inpumkhatna, inhritthiamna, mi dang zahna, etc),adt. te a ni’ an ti bawk.

Tichuan heng thil (entirna thenkhat tlemte) hi modern period a khawvel mihring ten inang tlang a ‘mihring rilru kaihruaitu’ ngaihdan tlanglawn an pawm chu a ni.

Amaherawh chu, khawvel danglam zelin, ngaihdan leh thil thlir dan thar a pianpui zel a; chu thil inthlakthleng leh danglam zel chuan ‘Modern period’ kha titawpin ‘Post-modern’ hunah min hung ta a.  Thomas C.Oden-a, The Death of Modernity & Post-Modern Evangelism Spirituality tih lehkhabu ziaktu chuan – “Tunlai (Modern) hun kha a tawp tawh a, tun hnu lam (Post-modern) hunah kan awm tawh. He hun thar avang hian khawvel thlir dan thar nasa tak a chhuak tawh a, tunlai (modern) mi ten thil an ngaihtuah dan leh pawm dan hmang a khawvel mihring thununtu (dominate) ber kha a tawp fel tawh” tiin, post-modenism hrilfiahnaah a sawi a ni.

Tawngkam hnih khat mai a Post-modernism hi hrilfiah theih a ni lo va. He thu hman tan a nih dan phei chu Art leh architect lam a thil thlir dan thar chher chhuah atang a lo chhuak a ni. Discipline hran hran-ah hman a nih hnuin a huam chin, a thu ken, leh hrilfiah dan a dang hlek hlek zel a, chuvang chuan a hrilhfiahna tawngkam hnih khat a awm thei lo. Kil hrang hrang atanga thlir a post-modernism thuken leh ngaihdan (ideology) leh thil thlir dan (wordview) atangin he hunin thil a lo her chhuahpuite hi kan hriat belh zel dawn a ni.

Post-Modernism Thuken:
Tichuan he ‘thunlai hun hnu lam emaw khawvel thar’ (Post-modernism) lo inher chhuakin thir thlir dan, ngaihdan leh pawm dan a herchhuahpuite chu;

i)    ‘Thudik tluantling (absolute truth) a awm thei lo a, rational truth (chhan bul tha tak leh kawnghmang nei tak atanga thutlukna siam hnu a thudik a pawm thil) erawh a awm thei’ an ti.

He ngaihdan hi sakhuana leh thlarau lam thil tan thil hlauhawm tak, mi tam tak hmin a an ngaihtuahna thununtu a ni. Mite an rinna kawng atanga a hruai peng a, Pathian awm rin lohna hial neih tirtu a ni. Pathian thu dik lo thei lo (infallibility) chungchang  thuah mi tamtak ringhlel a awm tirtu a ni a. He ngaihdan pawm laklawh tawhte hi chu hneh let an har em em thin. Mihring hriatna leh khawvel thiamna hian an nunah zung a kaih thuk tawh avangin “Pathian hi a awm ngei tih, dik takin ka hria” ti pawh ni i la, heng ho chhanna chu “ I tan chu chu a dik maithei, ka tan erawh a dik lo” an ti a, chu tak chu Pathian awm leh awm loh chungchangah absolute truth a tling lo an tihchhan pawh  a ni.

ii)    ‘Thu dik leh thil tak tak’ (fact and truth) mihringin a tih hi  thlir dan tlanglawn leh kawng hmang nei tak (observation leh logic) hmang a teh a nih lohva, mihring ngaihruatna (assumption) mai atanga lo piang a nih chuan ‘a rintlak chuang loh’ an ti.

A chung ami ang thoin, sakhuana thilah he ngaihdan hi a tha lo hle a. Bible thu leh kristian thurinte a ‘thu dik leh a tak-tak’ (fact and truth) kan tih hi, ‘Tehna tlanglawn leh kawnghmang nei tak (observation and logic) hmang a thutawp siam theih loh, mihring ngahruatna (assumption) atang mai a lo zi chhuak a nih avangin rintlak a tling lo’ an ti a. Entir nan – Genesis a thilsiam thu te, mihring sual a a tluk chhiat dan te, adt leh Bible thu tam tak hi ‘mihring ngaihruatna atang a thu phuahchawp an ni a, observation leh logic hmang a a dik leh dik loh, thutawp siam dawl lo’ a ni an ti a ni.

iii)    ‘Vantlangin lungdum taka an pawm tlan thil a nih loh chuan mihring tan ‘nun dan’ (life style) dik leh dik lo a awm tawh lo’ an ti.

Post-modern period a awm tih takah, he ngaihdan hian tunlai thalaite hi a hneh takzet a. Tunah chuan mimal nun dan inkhak sak pawh hi hmun tam takah thil ngamawm a ni tawh lo. ‘It’s my life’ culture ah kan awm tawh avangin, nundan mawi leh mawi lo hian kan khawsak phung hi a thunun tlem tial tial tawh a ni.

iv)    Bible thudik (biblical truth) kan tih thin, mihring nun siamtha a, khalh ngil thintute kha post-modernism hnuaiah chuan – mihring nun phung nen a inhmuh rem theih loh chuan hnawl zel a ni.

He ngaihdan hrula nung hi kohhran huang chhungah, pathian rawngbawltute zingah leh tui taka rawngbawl hna thawktute zingah hian kan tam hlein a rinawm. Pathian thu lem nuam kan tih zawng hi chu kan lem duak duak a, mahse kan khawsak leh nun phung nen a inhne rem thei lo “PATHIAN THU’ kan dawng a nih thung chuan kan hnawl mek zel zawng a ni e.

v)    ‘Kristiante Pathian chauh ni lo, pathian dang leh culture dangte hian ‘thlamuanna tluantling (ultimate peace) min pe thei’ an ti.

He ngaihdan lo zi chhuak hi, Pathian ram leh kohhran mission tana hmelma lian berte zing ami - religious pluralism thurin leh zirtirna nen a inmil viau awm e.

vi)    Mimal zalenna leh dawhtheihna (freedom & tolerance) hi nasa taka chawi vul a ni.

Post-modernist te chuan mimal zalenna hi an ngai pawimawhin hmun sang takah an dah a. Bible thu, kohhran thuchhuak, sakhaw dan leh dun pawh ni se, chu thilin - human right emaw individual right leh freedom a khawih che ni a an hriat chuan; ‘mihring/mimal zalenna’ hum sak theihna tur changchawiin thil an ti vak a; freedom fighter nenau-ah an indah deuh nge ni dawn (?); tupawh, eng thil pawh, adt. do, sawisel leh hmachhawn hreh an nei ngai meuh lo. He mi hrulah hian, mihring zalenna an dah chungnun avangin ‘dawhtheihna’ pawh hian mihring nunah hmun pawimawh tak a luah ngei turah an ngai.

vii)    Mihring mihrinna (human sexuality) leh identity hi ngaih pawimawh a ni.

Sexuality leh identity ngaih pawimawh a nih dan hi, a chung a ngaihdan leh thil pawm dan hrang hrang kan tarlan tawhte hrin chhuah hi a nih duh hmel hle(?).  He tiang zirtirna leh thil thlir danin mihring nun a hneh deuh deuh avangte hi a ni ngei ang(?) Tunhma a kohhran leh hnamin a enliam mai theih loh LGBT (tuai/patil, mawngkawhur,etc) chungchang pawh, tunah chuan sakaw thenkhat leh ram tamtak chuan an lo pawm (compromise) ta reng mai.

viii)    Media/technological messiahnism.

Tunah chuan media leh khawl changkang (technology) chhuak zel hian a tuate mai pawh hi nasa takin min nghawng vek a ni ta a. A pawi zual ta chu –  kan ip lum luahtu leh nitin a kan ban phak, awlsamna min thlen a, min hual veltu atan a kan hman ‘rentin daih khawl’ (gadgets) te hi ‘mihring duhaisam leh thinlung mamawh zawng zawng thlentu ang hrim a kan ngai ta leh, a bawih a kan lut thuk lutuk ta hi’ a ni ang.  Eng pawh ti dawn i la khawl thil awlsamna a innghah vekna (technological dependency) hian min thunun ta a. Heng thil leh a chung a kan tarlan point hrang hrang ten, mihring nun leh kan rinna thleng a a nghawng dante hi tawite talin kan tarlan belh dawn a ni.

Post-modernism nghawng thenkhat:

i)    Kan rinna chungchang thu leh khawsak thil a tehna rintlak a kan ngaih (bible, kohhran/sakhaw thurin, tradition, adt) kha a lo inthlak tan ta a. Tunah chuan – mimal ngaihdan, individual right leh zalenna, adt hi mi tin deuhthaw hian kan dah lal ta viau mai. Mimal zalenna leh dikna ti derthawng a, nghawng tel thei thilah phei chuan inzah leh thil dang pawisak nachang hre lo ang hrimin kan sa chhuak phat phat zel tawh thin. Vantlang leh kohhran-in tehna rintlaka a ngaih aia kan nunin a dah pawimawh zawk thil hi a tam tawh avangin, Pathian thu, kohhran/sakhaw thurin leh chin dan (tradition), adt. hlutna hi kan hriat loh karin a tla hniam mek a ni.

ii)    Communitarian values (zonun ze mawi?) kan tih – tlawmngaihna, mi dang/ai upa zahna, mitmei inven tawnna, impumkhatna, thawhhona tha, inlungrualna boruak (spirit), adt ngaih hlutna hian mi tamtak nun a kaihruai nep ta hle.

iii)    Social media tuipuiah kan inchiah a. Kan hun hman dan, kan nitin khawsak phung, rual kan kawm dan, leh kan thil ngaihhlut zawng nen lam a danglam zo ta. Heng hian mimal nun tisa leh tlarau thilah nasa takin a nghawng a. Chhungkaw boruak, Nupa inkar, khawtlang, kohhran a kan inhman dan nen lam, adt. a nghawng a; tunhma zawng a kan thinlungin a pawm theih loh leh duh loh thilah min hnuk min hnuk ta mai niin a lang. II Tim 4: 3-4 a kan hmuh ang khan – Kan bengte hi THUTAK lamah chhut ngawnin a awm mek a. Thawnthu lam (media content) panin kan tleh hum hum ta a ni ber e.

iv)    Kan pathian thu khel leh ngaihthlak duhzawng pawh a inthlak mek a. Mimal hamthatna thlawp lam (prosperity theology?) kan lem duak duak laiin; mahni inphat leh ral zel lam (theology of self-denial?) erawh zawrh kal lo zing ami a ni tan ta reng mai. Kan nitin hun hman dan leh, kan thil chin thin nena inhne rem thei lo, Pathianthu leh kohhran program chu hnawksak kan ti tan a. Kan thil ngaihhlut zawng a inthlak danglam nasat tawh avangin Pathian tana kan inserh dan (devotional life), Pathian rawngbawlna leh Pathian rawngbawltute kan hmuh dan nen lam a inthlak danglam mek kan ti thei bawk ang.

Post-modern culture a Krista Thuhretu:

Post-modernism thuken leh a nghawngte hian khawthlang (west) rama awmte bak pel lo a ngai kan awm maithei. Heng thilte hian zoram kil tin hi a hawl ve mek a. Sakhaw huang chhung leh pawn lam thil chi hrang hrang kan hmuh leh thlir dante hi nasa takin a inthlak mek a ni. He tiang tak a kan nun a hneh a, nasa taka kan rinna nen lama a sawi chet lai hian, chutiang khawvelah chuan Krista thuhretu rintlak engtin nge kan nih zel theih ang? tih hi zawhna pawimawh kan chhan tur a ni ta a. ‘Chhanna’ tamtak awm thei zingah uar tak a tarlan duh bik thil pakhat ka nei a, chu chu – RINAWMNA hi a ni.

RINAWMNA

Rinawmna hi mi tin tana thil pawimawh em em a nih laiin, mi zawng zawng ngaihnawm tih leh bengkhawn zawng erawh niin a lang lo. Kohhran mipuite ngaimawh zawng a nih theih nan kohhran huang chhungah pawh, kan rawngbawltute emaw kan thlarau mite ‘thu tuipui ber’ pawl pawh a tling phak lo fo a. Chutiang chu ni mahse, khawvel danglam zel a – mimal, kohhran, khawtlang, ram leh hnam mamawh a nih avang leh; Kan rawngbawlna leh PATHIAN RAM hian a mamawh em avangin tawite tala tarlan ngei a tul a ni.

Kan bible-ah hian Pathian thu laimu bik deuh a ngaih ‘thu hlawm’ (theme) tha leh thuchah duhawm tak tak keng tel a awm nual a. Entir nan – hmangaihna tih te, simna te, ngaihdamna te, siam thar lehna te, Pathian Ram te, kross emaw khenbeh thu te, leh a dang tam tak kan nei a ni. Heng hi a pawimawh a; thlarau nun chawmtu leh thanlen nan a thil pawimawh ber ber an nih avangin a sawi pawh kan sawi zel tur a ni ang.

Amaherawh chu, heng Pathian thu laimu kan tih takte hi kan tuipui takzet lai a, miin RINAWMNA  a tlakchham hlauh thung chuan amah leh a thu tuipui ber chu ‘engmah lo vek-ah’ a chang thei tih kan hriat thar a tha hle mai. Bible-in thupek roprui ber a tih chu – ‘hmangaihna’ a ni a. ‘Dan zawng zawng khaikhawmtu’ ti hial a sawi leh zirtirna pawimawh a ni. Amaherawh chu, miin rinawmna a tlakchham hlauh chuan hmangaihna pawh hian awmzia a nei thui chuang lo. Chuvang chuan Pathian thu laimu dang tluk (zawng ai ni lovin) zetin ngai pawimawh i la; ‘thlarau mi’ kan tehna key pui berahte hian nei hial i la, khawvel danglam zel leh a tui fawn avang a kan nun sawi nghin a awm thin pawh hi ‘mi Pathian leh a hmanraw dang lak a a rinawm miau chuan’ awmzia a nei zual ngeiin a rinawm.

Pathian leh a thutakin hmun laili ber (centrality) a chan tlat thinna nun-ah hian rinawmna hi a awm a. Pathian tana mi rinawm chuan - “Khawvel mawinate lo vul mahse, Ka tan zawng i mawi ber lal Isu” a ti zel dawn a. Chutiang mi chu Post-modern culture-a Pathian leh a ram tulnain a mamawh, duapkai ve lo; khawvel danglam zel a Krista thu hretu atana Lalpa Pathianin a mit a len thinnate an ni.






PATHIAN RAM