Friday 30 May 2014

MI PUITLING LEH NAUPANG ZIA

                                                                                                                                           K.Lalzarliana
(Note: He ka thu ziak hi "Kohhrana Mi Puitling leh Naupang Zia" tia ka ziah a ni a, 2013 kum thar ni khan BCM "Kohhran Beng" Editor Upa KMS.Dawngliana 'thuziak 3 vel ka lo present ang che' tia ka thawn zing a mi a ni. Kohhran Beng/Chanchin Bu-a chhuah atana thawn ka ni lova, a lo chhiar ve mai mai atana thawn ka ni. Marawh chu June, 2013 khan "Baptist Today" ah a hnuai ber sub-point tel lo hian a lo chhuak tehngawt a. Chhuah tur an tlakchham vang nge, Kohhran mamawh bik vang tih hi tun thlengin ka hre ta lem lo. Han chhiar ve phawt teh le)
Pathian khawngaihna avang chauhin tualchhung kohhran eng emaw zat ka hrut kual ve ta nual mai. Tualchhung kohhran, kum lama upa leh changtlung tak, inkaihhruaina  thlenga  nghelnget leh mam thluamah pawh hian thil awihawm loh tak tak a thleng fo thin. Nu leh Pa, mi puitling tura ngaih, hruaitu ena en theih turte zingah pawh ‘nawi taka che duh pawl’ kohhran-ah hian kan awm fo mai. Inbih letna atan a tangkai tak mial beiseiin- ‘Kohhrana mi puitling leh Naupang zia’ tih hi tuntum atan  kan thawh ve ang a, tehna chi hrang hrang hmanga a hnuai thute hi teh dan thiam kan awm chuan ‘inhnialna pawi khawih phak lem lo’ chawk chhuak thei pawh a awm nual turah erawh ngai tel i la  a fuh mai awm e.

Mi Puitling leh Ze Chihrang hrang:
Mi puitling zia sawi fiah tur chuan ‘Puitling emaw Puitlina’ hrilfiah a tul a, ‘Thianghlimna hrilfiahtu-in Thianghlim lohna/bawlhhlawhna atanga thianghlimana chanchin fiah taka a sawi thei thin’ ang deuhin ‘Naupang zia’ hrilfiahna hian ‘Puitling zia’ hrilhfiah pawh a tiawlsam em em a ni. Tin, kohhran chu Thlarau lam thil a nih avangin, Kohhrana Puitling leh Naupang zia kan sawi chuan ‘Tisa leh Thlarau lam zia’ chanchin kan sawi tihna a ni thei bawk ang.

Saptawng Dictionary hrang hrangah chuan, Mi puitling chu; thankin ( a sate or quality of being mature), mihring nun pumpui thanglian tawh(fully developed humanity) etc. tite a hrilfiah a ni. Mi thenkhat chuan ‘Mi Puitling’ chu ‘kum zat tam lam’ hian a hril hlein an hre bawk. Tom Stoppard chuan “Mihring kum hi puitling ni tura manto tak a ni (Age is a very high price to pay for maturity)’ a ti ve hial a ni. Tin, puitling tih thumal hian ‘chhawr tlak(kawng hnih khatah chauh ni lo), mi dang tan rin zawh/rin tlak thei tura thang lian tawh’ tih hi a kawk tel tlat a ni.

Psycologist(rilru lam chanchin zirtu) hriat hlawh tak pakhat Eric Barne chuan ‘Transectional Analysis- Mihring nun phung zir chianna’ a tihah chuan; mihring tupawh, pianghlim a ni emaw tar, thi lek lek khawpa upa pawh ni se, mi zawng zawngah hian ‘Mize’ pathum englai pawhin a awm a, chungte chu;
1.    Child Ego (Naupang zia)
2.    Adult Ego (Puitling zia)
3.    Parent Ego (Nu leh Pa zia) te an ni.

Ze Mak tak chu:
He thu ka ziah lai hian, khawvel kumin kum 40 ka hnaih ve ta thuak mai. He hun chhung hian kei aia kum lama naupang tak, mahse mihring mizia a ‘kei aia puitling’ si ka va hmu tam em. Chutiang deuh bawk chuan kum 60 hmang ral tawh leh khup bih a dam mekte zingah hian mize lama ‘kei aia nawi leh naupang’ si hi ka va hmu hnem em. A chhan chu mihring mize puitlinna hi ‘kum tam lamin a hril ber lo’ tihna a ni. Mizo-te zingah ‘Tar naupang thaleh’ kan awm chhan hi kan ngaihtuah ngai em? – Mi a lo upat hle a, a tha a lo zuai a, engmah ti peih mang lo khawpa a lo awm khan, amaha ‘naupang zia’ kha a lo thangharh a – ‘a naupang thaleh’ kan ti ta a ni. A bikin hmeichhe tleirawl zingah hian kum phu lova ‘che fel, tawngkam fel, ngeiawm lek lek khawpa chetzia reng renga fel thlarh’ an awm thin. Engvang nge an kum phu lova an lan fel bik?- a chhan chu an mahni a ‘puitling zia’ kha a thangharh hma a, ‘naupang zia’ a luahla’n thin vang a ni.

Puitling zia zir nan naupang Zia:
Khawvel huapa langsar, mihring nunzia leh rilru lam chanchin zirtu Doctor ni bawk Sigmund Freud te, Carl Jung te, Erik Erikson te, Chomsky leh mi dang dang lehkhabu ziak chhiar tawhte chuan chiang lehzualin kan hrethiam thei ang. Mi thiamte hmuh dan point nga emaw chauh tarlang i la;

1.    Naupang chu an ti(insecure) chawk, dimdawi taka enkawl  mamawh nia inhriatna an ngah.
2.    Hlimhlawp thil an ngaina a,  chak zawng leh mamawh an ngah bik.
3.    An harhvang a, dawhtheihna  an tlachham.
4.    Pawisak an nei tlem a, an rilru a chiai hma hle.
5.    Thil tak tak aiin a hlimthla (milem, cartoon etc) an ngaina. (sawi sen a ni awm love) etc.

 Kohhran Huangchhungah
Tisa lam thil leh thlarau lam thil hi ‘thil’ then hran theih, amaherawh chu inkawp rem laklawh tawh erawh chu ‘zawngfian phel’ an sawi ai pawha angkhata ngaih theih a tam hle. Kohhran huang chhungah pawh hian tisa/kum lama upa fer, thlarau lama sawngnawi angreng tak – tisa thila kan khawsa zia leh nun danin kan thlarau dinhmun min tarlang sak hmuh tur tam tak a awm thin. Mi a kum lamah upa-in rawngbawlnaah experience ngah hle tawh mahse a hnuai ami (Kohhrana Thlarau Puitling lo zia) anga a khawsak chuan ‘puitlin’ a zir a ngai a ni;

1.    Kohhran huang chhungah - Eng thil avang pawh a ‘nuar leh tihtauh’ hi naupang zia a ni.
2.    Naupang chuan Bal (hmai bal,Kawr bal) an ngaithei ang bawkin, Thlarau tivui thei sual tih zauh pawh an awlsam.
3.    Naupang mai an nih avangin ‘maltlat nun’ ah an tlei zo lo fo.
4.    Thutak aiin ‘a huau huau/behbawm’ lam an lawm. Pathian thutak tluangtlam zawka lungawina khawp hmu lo ‘thu khirhkhan buaipui zawk’ ho zingah hian ‘rinna kawnga mi puitling’ an vang khawp.
5.    Kohhrana ven ngai renga awm ho leh thlem lungawi chhen ngaia awm ho hi ‘naupang’ an ni.
6.    Naupang chuan an rilrua awm ang ang an puakchhuahpui pawp pawp thin. Mi dang tan a pawi thei em (mi dang pawisakna)? tih hian a thunun tehchiam lo.
7.    Kohhran huang chhunga ‘mi dang er-na leh itsikna rilru’ awm thin hi naupang zia dik tak atanga lo chhuak a ni.
8.    Naupang hian vision leh plan reng reng an nei lo. An nung tawrh.
9.    Naupang thil khal hian, an thil neih an ning hma khawp. Thil nin thuai thuai hi naupang zia a ni.
10.    Naupang hian ‘nghah hram hram’ an harsat fo. Dawhtheihna an nei tlem.
11.    Naupang min nelsa ni lo hi ‘han fak’ (Praise, worship a ni lo) teh, thenkhat chu an nun zia pangngai hloh lek lek khawpin an zauthau thei. Kohhranah pawh hian ‘fak’ chauha nawr kal theih ringtu an awm.

Bible-a Mi Puitling chu:
Thlarau lamah ‘ka puitling ta’ tithei hi an vang hle mai. Ringtute thanlenna tur a nih tlat avangin Pathian mi hmasate pawhin an ngai pawimawh em em a, helama inzirtirna chanchin pawh ringtute zingah hmuh tur a awm nual mai. Thuthlung Thar lehkhathawn hrang hranga ‘Mi Puitling leh Puitling tura’ zirtirnate i lo en leh thuak thuak teh ang;
1.    John 21:18    : “I Naupan lai khan…i duhna apiangah i kal thin a; nimahsela i upat hunah i kutte i phar ang a, mi dangin an hren sak ang che a, i duh lohna lamah an kai ang che.” Hrilhfiahtu thenkhat chuan ‘upat’ tih hi ‘puitling’(mature) sawi nan an hmang.  He lai thu hi hrilhfiah dan hrang hrang a awm thei ang. A hun leh a hmun a zira in siamrem (in adjust) thei, mawhphurhna  kawng hrang hrangin a nawr chet theih ringtu a tih theih ang.
2.    Phil 3:15    : “Puitling apiang chutiang rilru puiin i awm ang u...” Paula’n Puitlingte hian amah angin eng rilru nge pu se tia a duh? – Pathianin Krista a mawhphurhna a pek tipuitling tur hian a bei fan fan a,  a lo experience tawh thil tam takte hi chhuan tumna rilru emaw, indal tir nan a hmang duh lo a ni.
3.    Hebrai 5:14    : “Chaw rum erawh chu puitlingte tan a ni…” Mi puitling,  hemi changing a sawite chu – ‘A chhia leh a tha thliar thiam tura mahni insawizawi thinte’ hi an ni.
4.    Jakoba 1:4    : “Chhelna chuan a hna a thawk zo zet ang a, tichuan in lo puitlingin in lo famkim ang (A saptawng keima lehlin)”. Mi puitling ni tur chuan chhel taka mawhphurhna/ mahni hna hlen chhuah a phut.

A tawp nan, Shirley Conran  chuan, “Puitlin lam pan tur hian upat lutuk/thankin a awm thei lo.”  a ti a. Kohhrana ringtu -‘hmasawn thei lo, hmasawn lam pan lo, thang lian thei lo, thlarau lama sawngnawi leh naupang zia’ hian kohhran a tichhangchhia a ni. Mi dang tan a ruka harsatna thlen thintu an ni bawk. Chuvang chuan tisa leh thlarau-ah  kohhran avang leh Pathian ropui nan  puitlin hi zir zel i la, tu pawimah hei hian a khawih lovang.

                                                                                                                                                   14092012

Saturday 3 May 2014

AW BIBLE, AW BIBLE


Tun hnai khan kan department (Communication) bik leh library development-na chi khat atan Office lamin lehkhabu leina Rs. 17,000/- min pe a, Flipkart.com ah hian ‘cash on delivery’ –in (a lo thlen hun huna pawisa pek chawpin- online shoping a ni) a lo lei theih a, lehkhabu 13 emaw chu ka chah thleng ve a ni. Chung zinga lehkhabu thenkhat chuan a hnuai ami ang hian ka ngaihtuahna a hruai peng nasa hle mai.
 
Heng lehkhabu-te hi i lo thlir thuak thuak teh ang a.
1. The Road Ahead. Bill Gate-a, khawvela pa hausa ber ziah a nih vang nge a to fer fer hle mai Rs. 650/- man a ni a, phek 45 lek, kohhran beng/Thalai Entu ang leka chhah a ni. Phek mal 1 man hi Rs.15 vel tihna a nih chu.

2. The Church in Cyberspace. Victor Counted ziah a ni ve thung a,phek 63 a awm, a man chu Rs. 3724/- a ni a, a phek mal 1 man hi Rs. 60/- vel angin a chhut theih bawk ang.

3. Bible (Mizo Bible, ka chah zing ami erawh a ni ve lo). Hei hi phek 1240(a tawpa Map lanna phekte nen chuan phek 1250 vel a ni). Zipper awm hi a to deuh a Rs. 450/- velin kan lei thin em kha aw? Zipper awm lo phei chu Rs. 150/- emaw lek ten kan lei thinin ka hria! Zipper nei(kawm savun) man ang hian chhut ta i la, phek mal 1 man hi Rs.0.36p/- (Zipper nei lo hi Rs.0.12p/-) a ni.

POST CHHAN: Kan Bible hi chatuan nun min hruai thleng theitu, kan ralthuam, ringtute tan chuan kan engkima engkimte zing ami a ni i ti mai ang. A chunga lehkhabu 2 te hi chu Bible-a lehkhabu mal Isaia ziak ai pawha pan fe zawk an ni a. Mahni pocket money atanga lei ralah phei chuan tuman englai mahin kan lei duhin ka ring lo. Kan ban phakah pawh an awm hek lovang.
 
Amaherawh chu heng aia a let tam taka hlu zawk BIBLE erawh chu mi rethei berte pawhin kan neih zawh theih nan, mi zawng zawngin an chhiar phak theih nan tiang hian BSI in min hralh sak ta a  ni a. Kan lo va vannei em. A chung a lehkhabu 2 man hlutna ang hian lei tur ni ta I la, nei zo lo, chhiar phak lo kan va tam dawn em.

Kan dawhkan, bang kil a let mai mai; inkhawm changa kan lek chhuah ve zauh zauh, mahse a keu pawh kan keu that peih mang loh kha, heng entirna (khaikhinna) hote hmang hian (an khaikhin zo lo hle nachungin) a hlutna han chhut thar leh ta I la. Kan nunna hnar kaitu, kan ralthuam, kan ban phak renga a awm theih nana man man taka kan neih hi eng dang vang ni lovin “Lalpa khawngaihna kan chan’ ava ni em.

“Aw BIBLE ka Nunna ber, van kawng min kawhhmuh saktu, ka van ngaihlu em ve le… “ tih hla hi min ngaihtuah thar tir nasa hle.

I ban phaka Lalpan a hmanruate hmanga a chhawp sak che I Bible hi vawi eng zat nge I chhiar chhuah tawh? I kawmngeih em? I Nun hnaikaitu atan I hmang ve thin em le?

Thursday 1 May 2014

TI ZAWNG HIAN LUANGLIAM VE HLUAI TEH ANG





90s bawr chho vel, college kan kal ve lai a ‘Hla Pawisawi lo’ tia ka vuah ve mai; love song ni lo, gospel song ni bawk si lo, tuna tan chuan ‘Mizo oldist’ huanga dah ve mai theih tawh hla 'duh deuh deuh' ka nei ve a. Tleirawl chhuah hlim atanga ‘in tituavawn’, Kohhran thiltih a nih loh chuan kut pawh beng tha duh lo thinin hetiang hla ‘ka duh thu’ ka sawi mai hi erawh mak tih  awih loh kan timai aniang chu.


Heng hlate zinga 1, Alex RBa hla, “Ka Nu Sikul ka kal peih lo” tih hi tun hnai khan Youtube-ah ka hmu chhuak hlauh mai a, Pathian tana ‘inserh laklawh’ ‘Love song’ tia kan vuah, sak leh ‘kur pui’ hreh laklawh tawhte tan heng ‘Hla pawisawi lo’ ho hi a tha hlawm hle. Buaipui chiam ngai lova MP3 emaw a video a neih theih dan awm se ka ti ngawt mai. A genre hi a fuh em em vek a, uluk taka ngaihthlaka ‘rilru tinui thei’, contextual affect nei, zirtir nei ril raih an ni hlawm tih hi han ngaithla ve la I hre ve mai ang.


Chung ‘Hla Pawisawi lo’ tia ka vuah thenkhat-te;

1.    "Pipu Chhuah Tlang Hlui"

2.    A thunawn thenkhat chiah ka hriat, ‘Ecological Song’ tia ka vuah ve mai, “…an leng e, hlimlai chenin, an ngai lo tudang par, he lei chinah….”

3.    "Ka Nu Sikul ka kal peih lo" (Alex RB-a)

4.    "Hostel?" (Alex RB-a), he hla hi ka hmu chhuak zo ta lo.

5.    …(Ka hre mai tawh lo, heng hi awlsam te a min share thei an awm chuan, lawm taka ka dawnsawn theih turte zing ami a ni ve ang)

“Sikul ka kal peih lo” hi kan hlui ve reng reng ang che u.

Sikul Ka Kal Peih Lo

Ka Nu sikul ka kal peih lo,

Ka thiam thei lo si,

A hreawm em.

‘Lehkha zir rawh’ tih leh mut mai zawng;

A dik deuh hian ka hre bik lo.

A thiam thei chi an awm a,

A thiam thei lo chi kana wm a;

Kan dinhmun hi, tumah hian,

In dawn chiang lo.


Kan zirtirtu-te tak pawh hi,

Ka dem dawn e, ka ngaihdan hian.

Thleibik nei hian min zirtir a,

A thim thei lo ho kan lungawi lo nasa.

A thimthei chauh an duhsak a,

A thiam ve lote min hnualsuat a;

Eng tin nge maw, hetiangte chuan,

Kan thiam reng ang.


Homework thiam lo zingah pawh hian,

Thiam chak tak tak an tam em.

Vuak tuar tura sikul lo kal hi,

Kan chak bik lo, kan ning em em;

Rum em emin min melh a,

Hlau leh khurin kan ding a;

Min hmangaih vang a nih hi,

 Kan ring si lo.


Kan duh ber chu hei hi a ni,

Lehkha zir san kan duh ve a.

Hmangaihnain min enkawl la,

Puitling turin min chher chhuak teh.

Chutin suihlung phang lo ten,

Sikul run kan lo kai ang;

Chun leh zuaPa thinlai na,

Reng a dam ngei ang.



PATHIAN RAM