Bible thu chiar tur : Tirhkohte 15:36-40; 16:1-3; 15:1ff.
Thuvawn : Elrel leh inngaihhlut avanga engmah ti lovin, mi tinin inngaitlawm takin mahni aiin mi dang tha zawkah ruat theuh rawh se; mahni ta ta mai en lovin, mi dang ta pawh en theuh zawk rawh u. Philippi2:3-4.
1. THUHMAHRUAI:
Paula chungah hian thil danglam thleng a awm nual a. Chungte chu mi tamtak ngaihven zawng a ni lo maithei. A chunga thil thlengte hi a tam em avangin tarlan sen an ni dawn lova, thupuiin a huam chin; thil danglam hrilhfiahna te, Paula chunga thil danglam thleng hrang hrang te, a chunga thil danglam thleng pawimawhna leh chu miina zir tur a hnutchhiahte kan zir dawn a ni.
2. THIL DANGLAM HRILHFIAHNA:
Tarlan tawh angin, Paula chungah hian thil danglam tak thleng a awm nual a. Damaska kawnga a thil tawn leh a pian thar tak dan te, a chipuiten tihhlum an tum thu te, kulh kawngka atanga bawma an thlak thu te, Pathianin amah kal tlanga mi a tihdam dan leh thilmak a tih chanchin te, inlarna a hmuh thu te, lung denna avanga thichhawnga awm tawh a dam leh tak dan te, tan ina a tan thu te, lawng chhiatna rapthlak tak a tawh thute leh thil dang tam tak a awm. Hengte hi Chanchin Tha avanga a chunga thil thlengte an ni a. A chanchin tingaihnawmtu leh mite thinlung hnehtu an ni bawk.
Kan zirlai thupuiin ‘Paula chunga thil danglam thlengte’ tia tarlan a tum leh kan zir tur erawh chu; Chanchin Tha hriltu emaw Pathian rawngbawltu leh Thlarau mi a nihna anga a chunga thil thleng ve atana inhmeh lo, mahse a tih ngei leh a chunga thil thleng ngei chanchin an ni dawn a ni.
Heng ‘thil danglam’ tia kan vuah, kan tarlan turte hi, Paula dik lohna tarlanna tur emaw, a fel tawk lohna lai pho lan tumna a ni lo va. Thil lan dan leh an chanchin hriat mai atanga danglam ta riaua ngaih; mahse zir chian hnua thil pawmawm lo ni ta te, an fel lohna emaw dik lohna hai lan tur awm si lote an ni zawk mah dawn a ni.
3. PAULA CHUNGA THIL DANGLAM THLENGTE:
i) Paula leh Barnaba inthen thu (Tirh 15:36-40):
Tirh15: 36-a kan hmuh angin, Paula leh Barnaba chu, a tum hnihna atan Chanchin Tha hril turin an zin chhuak dawn a. Zin chhuak tura rawttu chu Paula a ni. Zin an tum chhan leh ruahmanna an neih lawk dante chu – Chanchin Tha hrila an zin tawhna khaw tin tlawh nawn leh an tum a. Tin, an Chanchin Tha hril pawmtu ‘unaute’ kan a, an awm dan en kualte an duh a ni.
Amaherawhchu, an hnena an mi hruai duh chungchangah an thu a inhmu thei lo va. Barnaba chuan Johana, Marka an tih bawk chu an hnena hruai a duh a, Paula erawh chuan a duh lo va. Johana/Marka hian Chanchin Tha hrila Paula leh Barnaba an zin hmasakin a zui a, mahse Pamphulia ramah an hnathawhnaa kal lova a kir san avangin (Tirh13:13) Paula hian an hnena hruai a duh lo a ni.
A hnua Paula leh Barnaba inkara thil thleng awm chhunzawm tate chu;
i) Paula leh Barnaba nasa takin an inhnial a.
ii) An inthen phah hlauh a.
iii) Barnaba chuan a duh ang takin Marka a thlang a, Paula erawh chuan Sila a thlang thung a.
iv) Barnaba leh Marka chu a tira an tumlawk dan angin, Kupra thliarkar lamah lawngin an kal a.
v) Paula erawh chu Sila hruaiin, a tira an zin lohna lamah (an tum lawk lohna lamah), khawmualah - Suria leh Kilikia ram lamah a kal thung a ni.
Tichuan, thil thleng danglam angreng tak awm chu; Ngaihdan inan lohna leh chumi avanga inhnialna nasa tak te, duh zawng emaw duhsak zawng inan lohna te, inthenna te, hmalak chhunzawm dan thlak danglam hlauhnate, adt a ni.
An pahniha inkar thuah hian ‘tunge, eng thil nge dik lo?’ tih hriat a har hle. Tin, chu chu hriat tul tak ni pawhin a lang lo. He tiang ang thil an chunga thleng hi Pathianin rem a ti pawh a ni thei. Marka laka Paula rilru put zui dan pawh a duhawm em em a (Kol4:10-11). Amaherawhchu an chunga thil thleng hi; a tira an thil ruahman lawk ti danglamtu a nih bakah, sulhnu fel tawk lo awm tirtu angin a lang a ni.
ii) Paulan Timothea serh a tan sak (Tirh 16:1-3; 15:1ff):
Chanchin Tha hrila Paula leh Sila te an zin chhuahin Derbe khua te, Lustra khua te an tlawh a. Lustra khuaah chuan mite fak hlawh tak mi pakhat a awm a, chu mi chu Timothea a ni. Timothea chu Chanchin Tha hrila Paula leh Barnaba an zin tuma piangthara ngaih a ni a. Paula leh Barnaba hnena kal ve a duh avang leh chung rama Juda awmte avang chuan Paula chuan Timothea serh chu a tan sak ta a ni.
He chanchin dangdai riauna leh a kaihhnawih thil thenkhat awmte chu;
i) Judaizer hoin, ‘Mosia dan anga serh in tan tir loh chuan chhandam in ni thei lovang’ tih thu Jentailte zinga an sawi tumin, Paula hian nasa takin a dodal a (Tirh 15:1-2). Chu mi thu rel fel tur chuan Jerusalem inkhawmpui a awm phah hial a ni (Tirh 15:2, 6).
ii) Jerusalem inkhawmpuiah chuan Paula ngaihdan zulzuiin ‘Jentailte tan serhtan a tul lo’ tia ngaih theih turin thu an titlu a (Tirh 15:19).
iii) “Krista Isuaah chuan serhtan engmah a sawt lo, serh tan loh pawh engmah a sawt lo” (Gal5:5) tia zirtirtu pawh Paula a ni. Korinth mite hnenah phei chuan, “Serhtan lova koh an awm em? Serh tan tir suh se” (1Kor7:18b) a ti hial a.
iv) Timothea nu hi Juda mi a ni a, a Pa chu Grik mi a ni. Timothea Pa chu Jentail mi a ni angin, Timothea pawh Jentail mi emaw a pianthar hnuah pawh ‘Jentail ringtu’ a ni.
v) Timothea a tawn hmain Paula leh Tita chu an lo inkawp daih tawh a. Tita chu Grik mi, Jentail mi tho a ni. Mahse a serh tan tir erawh a ni ve lo (Gal 2:1-4).
‘Chhandamna chang turin Jentail miten serh an tan a tul lo’ tih ngaihdan hi Paulan vuan mahse, Grik mi ve ve; Tita’n serh a tan loh laia Timothean a tan bik hi - Paulan ‘an hnena kal ve atana a duh avang leh chung rama Juda awmte avang’ tih a ni a. Chu chu chiang zawka kan hrilhfiah chuan; Jentail-ho zinga Juda mi cheng ve mi tam tak a hip khawm theih nan leh, a hneh hial theih nan Timothea serh hi tan sak a ni. Pian leh murna chungchang thuah, mi tam tak rilrua zawhna awm theite avangin, Timothea hian ‘Saphun’ dan hmangin sa a phun a, serhtan hi a nihna (identity) tichiang turin a tih phah niin a lang. Chanchin Tha hril tur leh rawng bawl chhunzawm tur an nih avangin ‘hlawkna an hmuh theihna tura ti’ an ang hle a, chu mi zawn atanga thlir chuan thil awm tak pawh a ni. Amaherawhchu, he thil hian mi tamtak rilruah zawhna dang chhan theih vek loh a pian tir thung a ni.
iii) Turi mite thurawn ang ni lovin Paulan Jerusalem a tlawh (Tirh21:3-4, 21:10-15):
Chanchin Tha hrila a zin vawi thumnaah Paula chu Grik ram thlengin a kal a. Grik ram atang chuan Suria ram lama lawnga kal (haw) tum a ni. Amaherawhchu, Judaten an phiar avangin Makedonia ram lamah kirin, chu mi atang chuan haw tlang zel a tum a (Tirh 20:2-3). A kal kawngah chuan heng chanchinte hi kan hmu a ni;
a) Ephesi upate nen an inthlah zawhin, lawngin an chhuak a. Turi khua an thleng a, zirtirhote an zawng chhuak a. Chutah chuan ni sarih an cham a: Anni chuan Thlarau hrilhin, Paula hnenah chuan, “Jerusalem khua tlawh loh tur” an ti a (Tirh21:3-4).
b) Nimahsela Turi khua atang chuan an chhuak a, Ptolemai khua an tlawh hnuin Kaisari khua an thleng a. Chuta an awm lai chuan Judai ram ata Agaba zawlnei pakhat a lo chhuak a. Paula kawnghren a la a, a ke te, a kutte amahin a inphuar a, “’Jerusalem khuaa Judate chuan hetiang ang hian he kawnghren neitu hi an phuar ang, Jentailte kutah an pe bawk ang,’ Thlarau Thianghlimin a ti e” a ti a.
Turi khuaa zirtir zinga mi thenkhatin Paula hnenah, Thlarau hrilhin, “Jerusalem khua tlawh loh tur” ti mahse, Paula chu a kal zel a; Jerusalem a thleng ta tho a ni. Thlarau hriattirna anga Paula a awm lo anga ngaih theih thil a awm hi a mak angreng a. Turi mite thlarau hriattirna dawn hi a dik lo em ni ang? tih zawhna pawh mi thenkhat rilruah a piang thei hial a ni. Amaherawhchu kil hrang hrang atang thil zir chianna chuan he mi chanchinah hian thil dik lo a awm lo tih erawh min hrilh thei a ni.
4. PAULA CHUNGA THIL DANGLAM THLENG PAWIMAWHNA:
Heng kan tarlante bakah hian; Paula thusawi ring duh lo an awm thu (Tirh 13:46-51;18:5-6;19:8-9) te, Paula thusawi rei lutuk leh Eutuka mutthlu chanchin (Tirh 20: 7-12) te, Paulan Petera a zilhhau thu (Gal 2:11-14) te, Setanan Paula a dal thin thu (1Thes2:18) te, Galatia mite ‘mi a’ a tih thu (Gal3:1,3) te, Thlarau lam thilah a ngaihdan a sawi ve thu (2Kor8:10) te pawh a awm a. Zirlai a sei dawn avangin sawi zau vek theih a ni lo.
Heng thil danglam thlengte hian pawimawhna emaw zir tur min hnutchhiah nualin a lang a, chungte chu lo tarlang i la;
i) Paula Isua Krista bawih, tirhkoh ni tura koh, Pathian Chanchin Tha hril tura tihhran (Rom 1:1), Thlarau mi, adt chunga thil thleng ang hi, tunlaia Pathian rawngbawltu leh Thlarau mia kan ngaihte chungah pawh a thleng thin. Paula kan rin loh phah lo angin; tunlaia Pathian rawngbawltute chunga ‘rin lohna’ emaw an laka ‘ngaihdan fel ziktluak lo’ neih hi kan tih tur a ni bik lo tih min zirtir.
ii) Kohhran chungah te, kohhran hmalakna hrang hrangah te, kohhran rorel danahte pawh ‘thil danglam’ deuha ngaih tur a thleng fo thin. Thil a nih dan hre ziktluak lova kohhran dem, hmuh sir-he te hi thil awl tak a ni. Thlarau mi, Pathian rawngbawltu ni bawk chunga thil danglam thleng ang hi kohhran leh a hmalakna hrang hrangah pawh a thleng thei reng a, chutiang a thlen avanga ‘ngaihdan tha ziktluak lo’ kohhran leh Pathian mite laka put hi kan tih loh tawp tur a ni.
iii) Kil khat atang chauha thil tehna hi a dik ziktluak lo fo thin a. Chuvang chuan kil hrang hrang atanga thil teh emaw thlir emaw kan zir a tul a ni.
iv) Pathian Thu kan chhiarin eng chanchin pawh ni se, a thlenna hmun emaw a thlen dan (context) zir chianna hian nasa takin min pui thei a ni.
5. KHAIKHAWMNA:
i) Paula chunga thil thleng danglam kan tihte hi; Chanchin Tha hriltu emaw Pathian rawngbawltu leh Thlarau mi a nih anga; a chunga thil thleng ve atana inhmeh lova ngaih theih, mahse a tihte leh a chunga thil thleng ngei ni site an ni.
ii) Paula chunga thil danglam thleng, kan zirlai buin a tarlante chu; Paula leh Barnaba inthen thu te, Paula’n Timothea serh a tan sak thu te, Midangte kaltlanga thlarau hriattirna anga Paula a awm loh thu te, Paula thusawi ring duh lo an awm thu te, Paula thusawi rei lutuk leh Eutuka mutthluk thu te, Paula’n Petera a zilhhau thu te, Setanan Paula a dal thin thu te, Galatia mite ‘mi a’ a tih thu te, Thlarau lam thilah a ngaihdan a sawi ve thu te an ni.
iii) Paula chunga thil danglam thleng pawimawhna leh zir tur awmte tarlan a ni.
SAWIHO TUR:
Paula nunah sawiselna lam aia fakna lam thil a tam zawk chhan enge ni ang?
ZIRLAI PUITU:
Marka: Johana, Marka an tih bawka hi mi tam tak chuan Chanchin Tha ziaktu ‘Marka’ ni turah an ngai. Marka hian Paula leh Barnaba te Pamphulia ram Perga khua atanga a kalsan (Tirh 13:13) avangin, Paula hian kawp zui tlak lovah a ngai a. Amaherawhchu, ‘chung chauh chu Pathian ram thu lamah chuan ka thawhpui, mi thlamuantute an ni” (Kol 4:10-11) a tihte zingah a awm tho a ni. A mil lo zui hran lo va, ‘a thawhpui tha tak leh amah thlamuantu’ a tihte zinga mi tho a ni.
Judaizer: Juda hnam zingah Isua ringtu/zuitu, mahse an hnam dan leh dun thlah thei lo, ken kawh duh tlat pawl an awm a. Chung mite chu Judaizer an ni.
1 Kor 7:18b: He thu hi Timothea serh a tan sak hnua Paula hian Korinth mite hnena sawi a ni.
Saphun: Hnam dang miin Juda hnama inleh a duh chuan ‘saphun dan’ hmangin a inlet thei a. Serh tan hi sa phun tur apiangin an tih ngei tur zing ami a ni. Chu tiang dan hmanga saphun-te chu ‘Juda saphun’ an ni.
Agaba: Agaba hian ‘Jerusalem khuaa Juda ten Paula chunga an tih dan tur’ hi chiang takin a lo dawng lawk tawh a. Chuvang chuan Paula tan hian Jerusalem kal hi pumpelh theih hauh loh thil zawk niin a lang.
_______________________________________
Mi tam tak chuan, “Midangte
kal tlanga Thlarau hriattirna a dawn hi Paula hian a zawm lo em ni?” an ti a.
‘A zawm lo ngawt lo emaw, a dodal lo
vang’ tih hi chhanna dik ni ta se; ‘Turi mite dawn Thlarau hriattirna hi a dik
lo em ni?’ tih zawhna a piang leh thei a. Tirh 21:34 ringawt chhiartute tan
phei chuan, Paula hian ‘Thlarau hriattirna hi a zawm lo emaw a palzam’ tih ngei
theih turin a awm. Amaherawhchu Paula hi zin kal lai a nih avangin Turi mite dawn hriattirna hi ‘a zawm lo’
a tih ngawt theih lohva. A rilrua vawng reng chungin a kal ang a, amaherawhchu
a hnua Agaba hnen atanga hriattirna a dawn atangin, ‘Jerusalem tlawh ngei
turin’ thutlukna a siam chauh zawk a ni thei.
Tirhkohte thiltih ziaktua ngaih Luka emaw a hnua a thuziak lachhawngtuten tihsual an nei palh a nih loh chuan, Turi mite leh Agaba hriattirna dawn leh puan dan hi a inang lo ngei a.
He mi chungchang thuah hian Paula tantute thutlukna chu “Paula leh Agaba’n Pathian hnen ata hriattirna
‘tuarna lo thleng tur’ an dawn ang thoin, Turi mite hian ‘Paula chunga tuarna
lo thleng tur chauh’ an dawng anga, mahse Paula an lainat em avangin, Thlarau
hriattirna an dawn ang ni lo an puang chhuak a niang” tih hi a ni. Turi
khuaa zirtirhote (Thlarau mite?) thurawn hi erawh a zawm lo ngei a. Chu chuan
‘Thlarau lam thilah, Paula hi thiamloh a chantir hran lo a nih pawhin, Paula
tantute ngaihdan hi a dik a nih chuan, Thlarau mite thu puan chhuah dan
chungchang thuah erawh, mi tam tak rilrua zawhna siamtu a ni ta a ni.
Paula tantute: Paula tantute tan hmun thenkhat chu;
i) Tirh 19:21- Paula hian Jerusalem kal tumna hi a lo nei lawk daih tawh.
ii) Tirh 20:22 – ‘Rilrua kal lo thei lova ka inhriat avangin Jerusalemah ka kal dawn’ {NRSV - as a captive to the Spirit (capital letter ‘S’ a nih chuan Thlarau Thianghlim a kawk a); KJV - bound in the spirit (small letter ‘s’ a nih chuan mihring thlarau emaw rilru a kawk)}, mahse chang 23-ah, “Thlarau Thianghlimin,’ phuarna leh hrehawmnain a hmuak a che’ tiin khaw tinah min hriattir thin, chung chauh chu ka hria a ni.” Amahah hian chhungril lamah turtu a awm ngei a, ‘kal ngei tur emaw, kal lo tura hriattirna erawh a dawng lo’ niin a lang.
iii) Tirh 21:10-11
– Agaba hian “Jerusalem khuaa Judate chuan he tiang hian he kawnghren neitu hi
an phuar ang…Thlarau Thianghlimin a ti e” a ti a. ‘Jerusalema phuara awm tur
Paula’ hi a lo hmu lawk thung a. Paula hi a kal ngei a ngai zawk niin a lang.
No comments:
Post a Comment