Sunday, 13 April 2025

NI PAWIMAWH 2 (Ester Sunday): ISUA THAWHLEHNA THU LEH PAULA

Bible Thu Chiar tur : Rom6:1-11; 1Korinth15:1-8; 12-27

Thuvawn         : Pathian mi thlante chu tuin nge hek ang? Thiam chantirtu kha Pathian a ni si a. Tuin nge thiam loh chanter ang? Thia kha Krista Isua chu a ni si a; a ni, tho leh ta zawk a, Pathian ding lama awma min sawisaktu bawka kha a ni. (Rom8: 33-34).

1. THUHMAHRUAI: 

Isua thawhlehna thu (resurrection theology) hi kristiante thurin innghahna bulpui ber zinga pakhat a ni. Thuthlung Thar bu sawmhnih pasarih (27) zinga bu sawm leh pasarih (17) te hian fiah leh chiang takin thawhlehna chanchin an tarlang a. Paula lehkhathawn sawm leh pathum (13) zinga lehkhathawn dang zawng; 2 Thessalonika, Tita, Philemona tih loh, lehkhathawn sawm (10) laiin thawhlehna thu hi an tarlang bawk. Vawiina kan thupui hmang hian; thawhlehna chi hnih chanchin te, thawhlehnain Paula nuna hmun a neih thuk dan te, Paula lehkhathawn atanga Isua thawhlehna hnathawh hlu leh ropui tak chanchinte kan zir dawn a ni.

2. THAWHLEHNA CHI HNIH:

Paula lehkhathawnahte hian thawhlehna thu zirtirna chi hnih kan hmu. Felfai takin Paula hian a thliar kher lo nain, Paula chanchin zirtute thliar dan lo tarlang i la; 

i) Isua thawhlehna: He mi chanchin sawina atan hian tawngkam hman bik a awm a, chu chu ‘ageiro’(a-gei-ro) a ni. He thumal hian thawhleh nia (ester) thil thleng; Isua thawhlehna thu a kawk biakin an ngai.

ii) Mitthi thawhlehna: Thawhlehna hrim hrim emaw, hun lo la awm tura mitthi tawhte thawhlehna thu; kaihthawha awm turte sawina thumal a awm bawk a, chu chu ‘anistemi’(a-nis-te-mi) a ni. Amaherawhchu, Isua kha ‘mitthi zing ata tho leh’ a nih miau avangin, mitthi thawhlehna (anastasis - anistemi atanga lo kal) hi ‘Isua thawhlehna’ anga sawina erawh hmun thenkhatah a awm bawk (Rom1:4; 6:5; Phil 3:10).

Heng bakah hian thawhlehna sawina thumal chi hrang tam tak a awm a; chungte erawh tarlan tul vek lovah ngai i la. Vawiina kan thupui atang hian ‘Isua thawhlehna thu’ (ageiro) thlur bik kan tum dawn a: Mitthi zing ata a thawhlehna (anastasis) thu pawh  hmaih tak tak theih loh chin erawh a awm ang.

3. THAWHLEHNAIN PAULA NUNA HMUN A NEIH THUK DAN:

Paula hi pharisai a nih avangin (Tirh23:6; Phil4:5) ‘mitthi thawhlehna’ beiseitu leh ringtu a ni. A pianthar hma chuan ‘Isua thawhlehna’ ringtu anih a rinawm loh. A pianthar hnuah erawh chuan – thawhlehna ringtu leh hriatpuitu a ni a, thawhlehna tantu leh humhalhtu a ni bawk a, tin a kalna apiangah thawhlehna nunpuitu niin, a tlangaupui bawk thin a ni. Thawhlehnain a nuna hmun a neih thuk dan lo tarlang i la;

i) Thawhlehna hriatpuitu a ni:

Biblea thil thlengte hi thu dik an nih leh nih loh fiah tura tehna rintlak ber zing ami chu ‘hriatpuitu/mita hmutu’ (eye witness) an awm leh awm lovah a ni thin. Paula hian Isua thawhleh ni-a thil thlengte kha, tawngkaa (oral tradition) a dawn bak chu ‘mit ngeiin’ a hmu hauh lovang tih a rin theih. Amaherawhchu, a thawhleh hnua Isua a hnena a inlar ngei avang te, a hmuh avang te, an inbiak ngei avangtein (Tirh9:3-6, 27; 22:6-11; 26:13-7; 1Kor15: 3, 8), huai takin ‘thawhlehna hriatpuitu’ a nih zia a tarlang thin. Amah ngeiin Isua thawhlehna a hriatpui bakah, a tak ngeia thil thleng a nih zia nemnghet turin ‘mita hmutu’ ngeite pawh a tarlang a, chungte chu – Kipha (Petera), sawm leh pahnihte, unau zanga (500) aia tam, Jacoba (1Kor15:4 -7) te an ni. 

ii) Thawhlehna thu humhalhtu a ni: 

Chanchin Tha bu pali (4) zingah hian ‘Chanchin Tha Marka ziak’ hi a hmasa bera ngaih a ni. Mi thiamte chuan kum A.D 50 – 60 bawr vela ziah a nih an ring. Paula lehkhathawn tam zawkte erawh chu, kum A.D 60 hma lama ziahte an ni hlawm. Chanchin Tha bu li (4) awm hma, tawngka maia thu an inhlan chhawn lai (oral tradition) atang tawhin, Paula hian Isua thawhlehna thu hi ziakin a lo tarlang fo tawh tihna a ni. A chung lama kan tarlan tawh angin, a lehkhathawn sawm leh pathum (13) zinga sawm (10) zetah, thawhlehna chanchin hi hmun tam takah a lo tarlang tawh a. Hengte avang hian a chanchin ziaktu mi thenkhat chuan, thawhlehna thu tan kawngah leh humhalh thuah, “Chanchin Tha ziaktute aiin Paula thiltihte hi a nep bik lo” an lo ti hial thin a ni.

iii) Thawhlehna thu mite hnena hrilhtu a ni:

Isua thawhlehna thu hi Paula hian a kalna apiangah a hril thin niin a lang. Thawhlehna thu a sawi chanchin kan hmuhna hmasa ber chu Pisidia rama Antiokei-ah a ni (Tirh13:30-37). He mi bakah hian; Thesalonika khuaahte (Tirh17:3), Atheni khuaah te (Tirh17:18, 32), Korinth khuaa mite hnenah te (1Kor 15:3) a sawi ngei a. Tin Jerusalem khuaah ‘a thiam thu’ a sawi tumin, a hnena inlar Isua chanchin hi mipui tam tak zingah te, ram awptu Felika leh Festa hmaah te, lal Agripa (Tirh 26:23) hmaah te pawh a sawi a. A chipui Juda-te leh Jentailte zingah, remchang a hmuhna hmun apiangah Isua thawhlehna thu hi a sawi thin.

iv) Thawhlehna thu nunpuia tuar phah hialtu a ni:

Paula hi thawhlehna nunpuitu a ni a (Phil1:21): Chu mi atan chuan a inhlan pumhlum a tih theih bawk(Phil3:8-11). “I hmuh leh i hriat thuah khan mi zawng zawng hnenah ama thu hretu i ni ang” (Tirh22:15) tia Anania’n a sawi angin, Paula hian tholeh Isua chanchin hi a nunpui a. Chumi avang chuan a tuar phah a; an man a, thubuai a nei a, a chipui leh roreltute pawh a hmachhawn phah hial a ni (Tirh23:6; 25:19).

4. ISUA THAWHLEHNA HNATHAWH - PAULA ZIRTIR DAN

Pathianin mitthi zing ata Isua a kaihthawhlehna chuan thil ropui leh hlu tak, mihring tawngkaa sawi chhuah rual loh thil tam tak a hring chhuak a. Chu chu ‘thawhlehna thiltihtheihna’ emaw ‘thawhlehna hnathawh’ tiin sawi thin a ni. Paula hian Isua thawhlehna hnathawh hi kawng hrang hrangin min zirtir a. A lehkhathawnte atanga kan hmuh theih zawng zawng lawr khawmin tarlan kan tum dawn a ni.

i) Isua thawhlehna chu ‘Isua Pathian fapa a nihzia’ nemnghettu a ni: “Thianghlimna thlarau lam thuah erawh chuan mitthi zing ata a thawhlehna chuan Pathian fapa a nih nasa takin a hriattir a” (Rom1:4). Tiin Paulan a sawi a. Thawhlehna hian Isua chu Pathian fapa a nih zia te, rintlak a nih ziate a nemnghet kan ti thei ang.

ii) Isua thawhlehna chuan thawhlehna a awm ngei tih a nemnghet: Mitthi thawhlehna a awm ring lotute tan Paula hian thawhlehna a awm ngei zia nemngheh nan Isua thawhlehna chu hmanruaah a hmang a (1Kor15:12-17). “Krista chu mitthi zing ata kaihthawhin a awm tak zet a ni”(1Kor15:20) a ti a. Amah leh mi tam takin Isua thawhlehna hi an hriatpui bawk avangin, ‘thawhlehna a awm takzet thu’ hian ‘mitthi thawhlehna reng reng a awm lo’ titute tanhmun a pheh sak a. Mitthi tawhte thawhlehna a awm ngei zia a nemnghet a. Tin, Isua chu ‘muhilte thawhhmahruaitu’ tiin a sawi nghe nghe a ni ( 1Kor15:20).

iii) Isua thawhlehna chu kan thiamchanna tur a ni:”Thiam kan channa turin kaihthawhin a awm a” (Rom4:25b) tiin Paulan a tarlang a. Amaherawhchu, hmun danga thiamchanna thu (justification theology) nen kan sawi zawm dawn chuan, thiamchanna chu ‘rinna’ avanga miin a chan a ni a (Rom3:28; Gal2:16). Thiamchan theihna erawh chu mitthi zing ata Isua thawhlehna zara lo awm a ni (Rom8:1-2).

iv) Isua thawhlehna chu hmelma hnuhnung ber hnehna a ni: Hmelma hnuhnung ber tihbova awm tur chu thihna a ni a (1Kor15:25). Amaherawhchu Isua thihna leh thawhlehna chuan thihna leh a thiltihtheihna zawng zawng a hneh ta a. A hneh tak dan chu; Isua chu mitthi zing ata kaihthawhin a awm a, thihna chu a tiboral ta a ni (2Tim1:10). A thihna chu chatuan atan a ni, a thi leh dawn tawh lo, thihna chuan ama chungah thu a nei tawh lo a ni (Rom6:9-10).

v) Isua thawhlehna chuan mi nung leh mitthi Lalpa a nihzia a lantir: Krista thihna leh a lo nun lehna chhan  chu mi nung leh mitthi Lalpa a nih theihna hi a ni (Rom14:9). Ani chuan a ke hnuaiah engkimma dah a (1Kor15:27). Lalna leh thuneihna zawng zawng lu a ni bawk (Kol2:10).

vi) Isua thawhlehna chu Nunna thar petu a ni: Lal Isua khawvela a lo kal chhan chu, bawhchhiatna avanga Pathian nena inzawmna chat tawh – thlarau thihna dinhmuna awm mekten ‘nun an neih theih nan’ a ni (John10:10). Adama hnuhnung zawk chu nunna petu thlarau a ni angin (1Kor15:45), kan bawhchhiatnate avanga thi kan nih lai meuh pawhin Krista rualin min tinung a (Eph2:1, 5; Kol2:13;1Kor6:14; Rom8:11). Chu chu nun thara kan awm theihna tur a ni (Rom6:4). 1Kor15:22-ah phei chuan Paula hian Isua thawhlehna chu ‘mi zawng zawng tihnuna an awmna tur’ angin a tarlang hial a ni.

vii) Isua thawhlehna chuan chhandamna a thlen: Paula chuan, “Hmelma kan nih lai maha a fapa thihna avanga Pathian nena lo inrem tawh kan nih si chuan, inrema kan awm tawh hnu hian a nunna avangin chhandamin kan awm ngei ang” a ti a (Rom5:10).  ‘Kaa Isua tantu te leh a thawhlehna thinlunga ringtute chu chhandama awm tur’ ang hialin a sawi a (Rom10:9). Krista ruala tihnunte chu ‘khawngaihnaa chhandam an ni’ (Ephe2:5-6) a ti hial a ni.

viii) Isua thawhlehna chu kan rah theihna tur a ni: Mitthi zing ata kaihthawh (Isua) neitute chu Pathian tana rah theiin an lo awm ta a (Rom7:4). Rah chhuah thei hauh tawh lo ten rah an chhuah theihna chu ‘Isua, Isuaa awm’ (Joh15:5) a ni. Isua kan neih theih nan leh amaha awm kan nih theih nan, Krista taksa avangin Dan kawnga tih thih kan ni a, Pathianin mitthi zing ata a kai tho bawk a. Chu mi zarah chuan, mitthi zinga kaithawh - zawm emaw nei thei kan lo ni ta a ni. 

ix) Isua thawhlehna zarah, Pa hmaa min sawi saktu kan nei: Isua chu a thawhleh hnuin min sawisaktu ni turin Pa ding lamah a awm reng tawh dawn a (Rom 8:34). Ukil (advocate) ang maiin Pa hmaah amite tana dingin a sawi sak thin dawn a. ‘A tan thiin ka tho leh tawh a, aman pek tur zawng zawng ka tlak sak tawh’ tih hi Pa hnena min sawi sak dan tur a ni ang. Chu chu thawhlehna avanga kan chan a ni a. A hluin a ropui em em a ni.

x) Isua thawhlehna chu Chanchin Tha leh Rinna tifamkimtu a ni: 1Kor15:14-ah chuan Paulan, “Krista kha kaihthawhin a awm loh chuan kan thu hrilh (Chanchin Tha) hi engmah lo a ni ang a, in rin pawh engmah lo a ni bawk ang” a ti a. Bung 15:20-ah chuan, “Krista chu mitthi zing ata kaihthawhin a awm takzet a ni” tiin  thawhlehna a awm ngei zia a nemnghet thung a ni. Tichuan, Isua thawhlehna chu ‘engmah ni lo tura ngaih tawh’ Chanchin Tha leh rinna ti famkimtu a ni a. Chanchin Tha leh rinna hlut zia leh thiltihtheih zia nemnghettu a lo ni ta a ni.

xi) Isua thawhlehna chuan ‘thuhretute’ rintlakzia a nemnghet: Isua thawhlehna hriatpuitute chanchin tawi kan tarlang tawh a. Isua hi tholeh ta lo se, heng thuhretu zawng zawngte hi ‘mi dawthei’ an ni ang (1Kor15:15). Amaherawhchu, thihna hneha a thawhleh ngei avangin, thawhlehna chuan ‘thuhretute’ rintlak zia te, an thu a dik zia te, adt a nemnghet a ni.

xii) Isua thawhlehna hian a tana tuarte ‘tawrhna’ a thlawn dawn lo tih a nemnghet: Paula chuan darkar tina hlauthawnawma a awm thin thu a sawi a. Amaherawhchu chung hlauhna leh tuarna a chunga thleng zawng zawngte chu Isua thawhlehna avangin a thlawn dawn lo tih hriain a tuar thin a ni (1Kor15:30).

xiii) Isua thawhlehna zarah vana mi anna kan pu dawn: Mihring hmasa ber (Adama) chu leia mi, leia siam a ni a; mihring pahnihna (Isua) chu vana mi a ni. Leia siam mi anna kha kan pu angin, vana mi anna chu kan pu bawk dawn a (1Kor 15:47-49). Chu chu mitthi zing ata Isua thawhlehna avang chauha lo awm thei a ni. Isua thawhlehna tawmpuitute chu Pathianin vana mi anna a put tir (dawn) a ni.

xiv) Isua thawhlehna zarah chuan thawhlehna tha lehzual – tihdanglamna kan chang dawn: Tawih theia thuha awm tawh chu, tawih thei lova kaihthawh a ni dawn a. Chawimawi lova tuh pawh, ropui taka kaihthawh a ni ang. Chak lova tuh chu, thiltihtheihna neia kaihthawh a ni dawn a. Mihring lam taksaa tuha awm tawh chu, thlarau lam taksaa kaihthawh a ni bawk ang (1Kor 15:42-44; 53-54). Chung chu thihna ata Isua ti tholehtu Pathian avangin a awm ngei dawn a ni (2Kor4:14).

xv) Isua thawhlehna zarah kohhrante hnenah thiltihtheihna pek a ni: Pathianin Isua mitthi zing ata a kaihthawh lai khan thiltihtheihna ropui tak nen a kaitho a. Khawvela lalna leh thuneihna te, thiltihtheihna te, rorelna zawng zawng ai pawha chungnung zawkin Isuaah chuan hna a thawk a ni. Tichuan thil engkim a ke hnuaiah a dah a, amah chu engkim zawng zawng lu atan kohhranho hnenah a pe ta a (Eph1:19-23). Lei leh vana thuneihna zawng zawng neitu (Mt28:18), kohhrante hnena a pek (Isua) zarah chuan kohhran chuan thiltihtheihna ropui tak a lo nei ta a ni. Chu thiltihtheihna kohhrante hnena a pek chu thawhlehna avanga lo awm a ni.

5. KHAIKHAWMNA:

i) Paulan thawhlehna thu a sawi hi chi hnihin then a ni a, chungte chu; Isua thawhlehna leh mitthi thawhlehna a ni.

ii) Thawhlehna hian Paula nunah hmun a nei thuk em em a; Thawhlehna hriatpuitu a ni a, Thawhlehna thu humhalhtu a ni a, Thawhlehna thu mite hnena hrilhtu a ni a, Thawhlehna thu nunpuia tuar phah hialtu a ni.

iii) Thawhlehna thiltihtheihna leh a hnathawh dan kawng hrang hrang Paula lehkhathawn atangtein kan hmu a, chungte chu;

a) ‘Isua Pathian fapa a nihzia’ nemnghettu a ni. 

b) Thawhlehna a awm ngei tih a nemnghet.

c) Kan thiamchanna tur a ni.

d) Hmelma hnuhnung ber hnehna a ni.

e) Mi nung leh mitthi Lalpa a nihzia a lantir.

f) Nunna thar petu a ni 

g) Chhandamna a thlen.

h) Kan rah theihna tur a ni. 

i) Pa hmaa min sawi saktu kan neih phah.

j) Chanchin Tha leh Rinna tifamkimtu a ni. 

k) Isua ‘thuhretute’ rintlak zia a nemnghet. 

l) Isua tana tuarte ‘tawrhna’ a thlawn dawn lo tih a nemnghet. 

m) Vana mi anna pu theiin min siam. 

n) Thawhlehna tha lehzual – tihdanglamna kan chan phah dawn. 

o) Kohhrante hnenah thiltihtheihna a pe.

SAWIHO TUR:

Inrin ni (Sabbath day) aia Pathian ni (Sunday) ‘kan ngaih pawimawh zawk chhan’ sawiho ni se emaw, a hre chipchiar deuhte hnen atangin ngaihthlak ni se.


ZIRLAI PUITU:

Ageiro: He thumal ‘ageiro’ hi Paula lehkhathawnahte hian – vawi 38 a chuang a. Tin, exegeiro tiin –vawi 1 a awm bawk. A vaiin vawi – 39 tarlan a ni tihna a ni.

Anistemi: He thumal ‘anistemi’ hi Paula lehkhathawnahte hian – vawi 5 a chuang a. Tin ‘anastasis’ tiin - vawi 8, ‘exanastasis’ tiin – vawi 1 a awm bawk. A vaiin vawi – 14 tarlan a ni. 

Pathian tan: Mizo bible leh saptawng bible thenkhatah chuan ‘Pathian lama’ tiin tarlan a ni a. Chutiang bawk chuan saptawng bible thenkhatah ‘Pathian tan’ tia lehlinna a awm nual bawk. Rom 7:4 - “Pathian lama/tana kan rah theihna turin…” 

Rom 7:4: Paula hian ‘Isua thawhlehna chu kan rah theihna tur a ni’ tiin tlang leh fiah takin a sawi dawt lo. Krista taksa (krosa tlanna), leh chu mi zara Dan kawnga thihna, mi dang – mitthi zinga kaihthawh Isua zawm emaw neih (nupui pasal innei) angin, adt a tarlang a. Rah tur chuan heng zawng zawng hi a pawimawh vek a. Amaherawhchu ‘Isua thawhlehna’ hi heng zawng zawng awmze neia awm tirtu ber erawh a tih theih a ni.

No comments:

Post a Comment

NI PAWIMAWH 2 (Ester Sunday): ISUA THAWHLEHNA THU LEH PAULA

Bible Thu Chiar tur :  Rom6:1-11; 1Korinth15:1-8; 12-27 Thuvawn          :  Pathian mi thlante chu tuin nge hek ang? Thiam chantirtu kha...