Friday, 25 April 2025

ZIRLAI 12 NA: SUAL LEH A HNATHAWH - 2

 Bible thu chiar tur :  Rom6:1-14.

Thuvawn         Sual man chu thihna a ni si a; Pathian thilthlawnpek erawh chu kan Lalpa Krista Isua zarah chuan chatuanna nunna a ni (Rom6:23)

1. THUHMAHRUAI:

Sual leh a hnathawh -1 ah khan; sual awmzia – Paula lehkhathawn atanga kan hmuh te, sual bul leh, sual then hranna chi hnih (2) kan zir a. He zirlaiah hian; sualin mihring a nghawng dan – sual hnathawh leh, sual chungchang thua Paula zirtirna dang kan zir dawn a ni. Kan tarlan tak ang khan he zirlai hi zirlai hmasa chhunzawmna a ni.

2. SUALIN MIHRING A NGHAWNG DAN – SUAL HNATHAWH:

Paula zirtirnaa sualin mihring a nghawng dan hi D.G Dunn chuan kawng li-in a then a, chungte chu; 

i) Mihring rinna a hruai khaw lo. 

ii) Mihring chu mahni chaknaa hruai bo a ni. 

iii) Thiltih sualah a tlak. 

iv) Thihnain a chungah ro a rel, tiin.

Kan zir turte pawh hi he tiang zulzuia then theih an ni a, amaherawhchu a hriat nuam leh chhinchhiah ti awlsam zawk turin ‘sualin mihring a nghawng dan – sual hnathawh’ chu a hnuaia mi ang hian lo tarlang i la, he tiangin;

a) Mihring chu sual bawiha tang a ni (Rom6:6).

b) Mihring chu Pathian hmelma a ni (Rom 5:10).

c) Sual chu anchhe hnuaia awmna a ni (Gal3:10).

d) Mi zawng zawng chu suala siam an ni (Rom5:19).

e) Mihring chu mi bawlhhlawh a lo ni ta (Tita1:15).

f) Mihring/taksa chu sual pu taksa mai a lo ni ta (Rom6:6).

g) Mihring chu Pathian thinurna hnuaia awm a ni (Rom5:9).

h) Sual avangin mihringin Pathian ropuina a hloh ta ( Rom3:23).

i) Mihring chu sual bawiha awm a lo ni ta (Rom 6:17;Eph2:2).

j) Mihring chu thinurna faa piang, suala khat a lo ni ta (Eph2:3; Kol 3:5).

k) Thiamloh chantirna rorelna chu mi zawng zawng chungah a lo awm (Rom5:16)

l) Sual chuan rilru leh thinlung bawlhhlawhna mihring chungah a thlen (Rom1:9ff).

m) Mihring chu Pathian laka then niin (Eph4:18), hla takah a lo awm ta (Eph2:13,17).

n) Sual chuan mi zawng zawng fan chhuakin mihring chungah ro a rel a, mihring chungah hna a thawk chhunzawm bawk thin (Rom 5:12; 14; 7:5; 1Kor15:22).

o) Sual man chu thihna a ni a (Rom6:23). Sual avang chuan thihna a awm bawk a (Rom 5:12; Rom7:13; Rom8:10). Chuvang chuan mihring chu Pathian laka thi a lo ni ta (Eph2:1).

p) Mihring chu sual avangin tisaa awm a lo ni a. Tisa duhzawng chu Pathian dona a nih avang leh, mihring chuan Pathian a do avangin, sual avanga Pathian ti lawm thei lo a lo ni ta a ni (Rom 8:7-8).

Heng bakah hian sualin mihring a nghawng dan hi kawng hrang hrang – sualpu taksa, mihring hlui (Rom6:6), kei erawh chu tisa lama mi - sual bawiha hralh tawh ka ni (Rom7:14), thil tha tih duhna chu keimahah a awm na a - thil tha tihna erawh chu a awm si lo, Thatna tih ka duh hi ka ti lo va - sualna tih ka duh loh hi ka ti zawk si thin a, salah mi hruai thin, mi rethei ka van i tehlul em, he thihna taksa lakah hian tunge mi chhanchhuak ang le? (Rom7:18-24) tiin sual avanga mihring dinhmun chhiat zia leh amah hial pawh a rum thin zia a tarlang a ni.

3. SUAL CHHUNGCHANG THUA PAULA ZIRTIRNA DANG:

Sual chungchang thua Paula zirtirna zawng zawng hi tarlan sen rual a ni lo. Amaherawchu, a pawimawh zual tarlan loh theih lohva ngaihte erawh lo khaikhawm leh i la;

i) Sual leh Dan chungchang

Sual leh Dan chungchang thu hi Paulan a tarlang nual a, a tarlan dante chu he tiang hi a ni - Sual thiltihtheihna chu Dan thu a ni a (1Kor15:56), Dan a awm loh chuan sualna chu thi a ni; sualin awmzia a nei lo (Rom7:8-12). Tin, Dan hi mi fel tak tana siam a ni lo va, mi sualho tana siam a ni (1Tim1:9-11). Chuvang chuan roreltute hi mi felte tan an hlauhawm lo va, mi sualte tan erawh mi hlauhawm an ni (Rom 13:4). 

ii) Sual leh Krista hnathawh chungchang

Sual leh Krista hnathawh chungchang thua a zirtirna pawh he tiang hian a tarlang a - Khawvela Isua lo kal chhan chu mi sualte chhandam turin a ni a (1Tim1:15): Kan sualte aiah a inpe a  (Gal1:4). Tisa avangin Dan chu chak lovin, a tih theih rual loh chu Pathianin ama fapa ngei, tisa sual ang puin, sual thawi nana rawn tirin, tisaa sual awm chu thiamloh a chantir a (Rom8:3). Chuvangchuan khawngaihna rorel sak kan nih a, sualnain kan chungah thu a nei tawh lo a ni (Rom6:14). 

Krista Isuaa Nunna Thlarau dan chuan sualna leh thihna dan ata min ti chhuak tawh a (Rom8:2). Krista kha  kaihthawhin awm ta lo se, kan rin hi engmah lo a ni ang a, kan sualnaah pawh kan la awm fo tihna a ni ang (1Kor15:17). Amaherawhchu, mi tupawh thi tawh chu sual lakah a chhuak tawh a (Rom6:7). Chuvangchuan thima thiltih (sual) paihin, eng thuamin kan inthuam tawh tur a ni (Rom13:12). Sual lam kawngah thi tawhah inruatin, Pathian lam kawngah chuan Krista Isuaah nungah kan inruat thung tur a ni (Rom 6:11).

iii) Sual ti lo tura zirtirna

Mi thenkhat sual langsar, an sual tih avanga tuar nghal an awm laiin; mi thenkhat sual langsar lo, an sual lansarh loh avanga tuar nghal lem lo an awm bawkin Paula hian a hria a (1Tim5:24). Tin, a zirtirnaah hian sual ti lo tura zirtirna hian hmun pawimawh tak a luah avangin he tiang hian a tarlang bawk; 

a) Kan taksa duhzawng kan zawmna turin kan taksa thi theiah hian sualnain ro a rel kan phal tawh tur a ni lo (Rom6:12), 

b) Kan taksa pengte pawh fel lohna hriamhrei atan sualna hnenah pek kan remti tur a ni lo (Rom6:13), 

c) Kan lo thinrim a nih pawhin - chu chu sual tih phah nan kan hmang tur a ni lo (Eph4:26), 

d) Mi dang sualnaah kan tel tur a ni lova - intithianghlim reng zawk tur kan ni (1Tim5:22), 

e) Sual lam thil chu huat tur a ni (Rom 12:9), 

f) Tu sual pawh suala thungrulh loh tur a ni (Rom12:17), 

g) Tin, sual hi inngam tir hauh loh tur a ni a - thatnain sual chu ngam zawk tur a ni (Rom12:21), 

h) Rilru takzeta Pathian thu awihte chu sual lakah an chhuak a - felna bawih an ni (Rom6:17&18), 

i) Chutiang bawkin sual laka tih fihlima awm - Pathian bawih lo ni ta te chuan thianghlimna neiin chatuan nunna an nei thei a ni (Rom6:22), 

j) A tawp berah chuan thil tisualtute chu - mi dangte pawhin an hlauh ve theih nan mi zawng zawng hmaa zilhhau tur an ni (1Tim5:20).

4. KHAIKHAWMNA:

i) Sualin mihring a nghawng dan – sual hnathawh chi hrang hrang sawm paruk (16) kan tarlang a.

ii) Sual chungchang thua Paula zirtirna dang – sual leh dan chungchang, sual leh Krista hnathawh chungchang, sual ti lo tura zirtirna te tarlan a ni.


SAWIHO TUR:

Mi thenkhat ‘sual’ langsar lo, an sual lansarh loh avanga vei zui lo leh tuar nghal lo an awmin a lang a. Heng mite hian an thiltih rah hi an seng vek ang nge, an seng vek lo? 


ZIRLAI PUITU:

Mi zawng zawng a fan chhuak: Pathian thu chhuitute chuan sualin mi zawng zawng a fan dan hi nemnghettu 5 awmin an hria a, chungte chu; i) Khawvel chanchin (testimony of history), ii) chhia leh tha hriatna (testimony of conscience), iii) sakhaw chanchin (testimony of religion), iv) Pathian thu (testimony of scripture) leh, v) naupang mizia (testimony of children) te a ni. Heng avangte hian ‘sualin mi zawng zawng a fan dan’ hi hai rual lova dikah an ngai a ni.

Thi tawh: Taksa thihna ni lovin, Isua thihna tawmpuitu tihna a ni.

Saturday, 19 April 2025

ZIRLAI 11 NA: SUAL LEH A HNATHAWH -1

 Bible thu chiar tur :  Rom5:12-2.

Thuvawn         : Ani chuan thim thuneihna laka min chhanchhuakin, a fapa hmangaih taka ramah chuan min kai tir ta; amahah chuan kan tlanna kan hmu a ni – kan sualte ngaihdamna chu (Kolossa1:13-14).

1. THUHMAHRUAI:

Paula hian a lehkhathawnahte hian sual thu hi thupui berah a hmang ngai lo va, amaherawhchu Isua Krista hnathawh emaw Pathian chhandamna hlut zia leh thil dangte avangin a tarlang thin. Chutiang deuh chuan Bible-a Pathian thuchah ropui - kraws thu te, Isua Krista chhandamna hnathawh leh a dangte pawh hi sual leh a hnathawh avanga mihringte zinga puan chhuaha awm (John1:29b), sual avanga ngaihnawm zual anga sawi theih an ni. Vawiinah hian then hrang hrang hmangin sual leh a hnathawh chanchin kan zir dawn a. Sual chanchin hriat belhna kawngah te, sual pawisakna kawngah leh thil dang dangah pawh min pui ngei ang tih a rinawm.

He zirlai hi a thui zual deuh avangin then hnih (2) in then a ni a, a then hnihna (2) chu he zirlai chhunzawmna chiah hi a ni ang. Vawiinah chuan; sual awmzia – Paula lehkhathawn atanga kan hmuh te, sual bul leh, sual then hranna te kan zir dawn a ni. 

2. SUAL AWMZIA - PAULA LEHKHATHAWN ATANGIN:

Thuthlung Tharah hian sual chhungchang sawina thumal sawmthum (30) aia tam a awm a. Chung zinga thumal sawmhnih pali (24) chu Paula lehkhathawnahte hian hman niin; thumal sawmhnih pali (24) zinga pakhua (9) chu a hman rim bikte  an ni. Mi sual chanchin pawh chi li (4) lai, an sual dan inchen lo Paula hian a tarlang a, chungte chu – Mi pakhat/Adama (Rom5:14,15,17,19), mi zawng zawng (Rom5:19), amah Paula (1Tim1:15) leh Isua (2Kor5:21) te an ni.

Jacoba leh Johana’n an lehkhathawnah, “Thil tha tih tur hriaa ti si lo chu atan sual a ni” (Jak 4:17); “Sual hi dan bawhchhiatna a ni” (1John3:4) tia sual hrilhfiahna an tarlang angin, Paul hian a lehkhathawnahte hian sual hrilhfiahna felfai tak a tarlang meuh lo. Sual awmzia ti chiang tura ‘a hrilhfiahna tawi’  a lekhathawn atanga kan hmuh theih zawng zawngte kan tarlang dawn a, chungte chu;  

i) Dan bawhchhiatna hi sual a ni (Gal3:19).

ii) Dan bawhchhiatna avanga lo awm; mi pakhat, Adama avanga khawvela lo lut, thiltiththeihna - mi zawng zawng fan chhuaktu kha sual a ni (Rom5:12,14).

iii) Thutak fel lo taka dodal hi sual a ni a (Rom1:18, 2:8).

iv) Kawhmawh bawl a, fel lohna zawm  hi sual a ni (Rom2:8).

v) A ni lo lama pen hi sual a ni a (Rom3:12).

vi) Tihmawhna/Pathian thu awihlohna hi sual a ni (Rom5:19).

vii) Felna laka fihlimna hi suala awmna/sual a ni a (Rom6:20).

viii) Taksa/tisa (duh zawng/a bawiha awm) hi sual a ni ( Rom6:6;8:3).

ix) Thima thiltih hi sual a ni a (Rom 13:12).

x) Tluk phahna khawp ‘thiltih’ reng reng chu sual a ni (Rom 14:20; 1Kor8:9-12).

xi) Eng pawh rinna lova tih hi sual a ni a (Rom 14:23).

xii) Pathian ngaihsak lohna hi sual a ni (Rom11:26&27).

xiii) Inngaih hi sual a ni a (1Kor6:18).

xiv) Mi chak lote rilru hliam sak hi sual a ni (1Kor8:12).

xv) Thihna tur chu sual a ni a (1Kor15:56).

xvi) Thil bawlhhlawh ti a, inngaih leh hur chin hi sual a ni (2Kor12:21).

xvii) Mi thah (tih hlum), Pathian rawngbawltute hnawhchhuah, Pathian tih lawm loh, mi zawng zawng kalh, chhandamna thu hril khap (1Thes2:15-16).

xviii) Rin hran neih a, kal pen (Tita3:10&11).

Tun hmaa sual ni lova kan ngaih, bible emaw Paula zirtirnain sual a tih si a awmin a rinawm. Heng sual hrilhfiahna tawi hian Paula lehkhathawn pawn lama sual chanchin tarlanna a huam loh avangin, ‘sual nihna emaw a awmzia zawng zawng’ a chhung khung kim vek lovang tih hria i la a tha awm e.

3. SUAL BUL: 

‘Sual bul’ tih tawngkam hi Paulan a lehkhathawnahte a hmang ngai lo. A hmang tantu nia ngaih chu kohhran pate zinga mi Augustinan-a niin, Paula zirtirna behchhana a phuah a ni. Sual bul chanchin leh khawvela ‘sual lo awm tan dan’ a chhui bakah a hrihfiah nghal a.  A hnuaiah hian Paula zirtir dan tlangpui tarlan a ni, he tiangin;

i) Mi pakhat  bawhchhiat leh thuawih lohna vangin sual a lo awm (Rom5:14,17,19).

ii) Chu sual chu mi pakhat avanga khawvela lo lut a ni (Rom5:12).

iii) Thiam loh chantirna rorelna, mi pakhat avanga lo awm chuan (Rom5:16), chu mi pakhat avang vek chuan mi zawng zawng chu mi sualah a siam a (Rom5:19).

iv) Sual avang chuan taksa leh thlarau lam thihna pawh a lo awm (Rom5:12).

v) Adama bawhchhiatna anga thil tisual lote chungah pawh chu thihna chuan ro a rel a vangin (Rom5:14), thihna chuan mi zawng zawng a fan chhuak a (Rom5:12, 15, 17), mi zawng zawng chu mitthi, Pathian laka thi an lo ni ta a ni (Eph2;1). 

He sual bul zirtirna hian Evi leh Adama chanchin dik zia te, sual chu Pathian dan bawhchhiatna avanga khawvela lo lut a nih zia te, sual hi thil awm ngei a nih zia te, sualin mi zawng zawng a fan chhuah dan te, sual avanga taksa leh thlarau thihna a awm ngei zia te tarlangin a nemnget a. Sual bul chanchin bakah kristiante thurin dang rintlak zia leh belhchian dawl zia a nemngheh tel a, heng avang hian hmanlai kohhran hruaitute pawh khan sual bul zirtirna hi an ngai pawimawh em em a ni.

4. SUAL THEN HRANNA:

Paulan sual chanchin a tarlante hi hlawm lian tak pahnihah a then theih a, chungte chu inthlahchhawn sual leh mihring thiltih sual te an ni.

i) Inthlahchhawn sual: Inthlahchhawn sual chu Rom bung 5-a kan hmuh angin, mi pakhat Adama avanga lo awm; Pathian dan bawhchhiat vang te, awih loh leh tihmawh vanga lo awm a ni. Adama chu mi zawng zawng thlahtu a ni a, chuvang chuan amah anga thil ti sual lote chhungah pawh thihnain ro a a rel angin (Rom5:14), amah avang tho chuan mi tam tak chu mi sual an lo ni ta a ni (Rom5:19). He sual hi mihring pianpuia bet, pianpui sual emaw nihna sual tia an vuah bawka chu a ni a. Chutiang sual sawi nan chuan thil pakhat sawina  thumal ‘sual’ (sin) hman a ni. 

ii) Mihring thiltih sual: Mihring tiltih sual hian nihna emaw pianpui sual avanga mihringin thil a tih sual zawng zawng a huam a. Chu tiang ang sual sawi nan chuan thil pakhat aitam sawina ‘sualte’ (sins) thumal hman a ni fo a. A chunga ‘sual awmzia’ kan tarlan zinga a tam ber hi chutiang sual chu an ni. 

Paula hian a zirtirnaah heng sual chi hnihte hi a dah pawimawh hle a. Mihring tana chin fel ngai a nih zia leh, sual laka mihring chhanchhuah tul zia pawh a tarlang a. Pakhat zawk ngaimawh a, a dang hlamchhiah ang chi hi a zirtirnaah hian a awm lo a ni (Rom6:1-14).

5. KHAWIKHAWMNA:

Kan zir takte kha a hnuaia mi ang hian lo khaikhawm i la;

i) Sual hrilhfiahna tawi chi hrang hrang Paula lehkhathawn atangin kan zir a, tunhmaa sual ni lova kan ngaih, bible emaw Paula zirtirnain sual a tih si a awm theiin a lang.

ii) Sual bul chanchin pawh tarlan a ni a. Sual bul chuan khawvela sual lo awm tan dan chhuiin a hrihfiah a. Kristiante thurin rintlak zia leh belhchian dawl zia pawh a nemnghet tel a ni.

iii) Sual chu inthlahchhawn sual leh mihring thiltih sual-ahte then a ni.

iv) Sualin mihring a nghawng dan – sual hnathawh chi hrang hrang sawm paruk (16) kan tarlang.

v) Sual chungchang thua Paula zirtirna dang – sual leh dan chungchang, sual leh Krista hnathawh chungchang, sual ti lo tura zirtirna te tarlan an ni.

SAWI HO TUR:

Suala kan ngaih loh mahse Paula zirtirna atanga ‘sual ni si’ hriat thar kan nei em? Mi piang tharte zingah - sual ngaihzamna leh sual thenkhat tih hreh lohna awm thin hi enge a chhan ni ang?


ZIRLAI PUITU:

Thumal 9 Paula hman rim bik: Sual sawina atan Paula hian thumal hman rim bik a nei a, chungte chu hengte hi an ni; Hamartia: Grik tawng a ni a, a awmzia chu ‘tum thelh emw, kawng dik lo zawh’ tihna a ni. Thuthlung Thara sual sawina langsar – thil dik lo tih emaw, Pathian dan bawhchhiatna avanga lo awm a ni. Rom bung 5–8 ahte hian Paula chuan mihring nuna roreltu angin a tarlang. Paraptoma: Thiltih sual, dan lo leh phalna awm lova thiltih reng reng hi paraptoma a ni (Phil2:1). Parabasis: Parabasis hi paraptoma nen a inzul a, ‘dan pela kal emaw thiltih’ hi parabasis a ni (Rom4:15). Asebeia: He thumal hi Thuthlung Thara hman lar bera ngaih a ni. Pathian mithmuha bawlhhlawhna leh thianghlim lohna zawng zawng hi asebeia a ni (Rom1:18; 2Tim2:16) Anomia: Dan pawisak lohna emaw palzamna chi reng reng hi a ni (2Kor6:14). Kakia leh Poneria: He thumal pahnih hi awmze thuhmun, rilru leh thlarau lam chhiatna (Rom1:29; Eph6:12) sawina a ni. Adikia: Hei hi mi dang chunga thiltih sual sawina a ni a, tawngkam hrang hrangin; fel lohna (Rom2:8; 9:14), thil tisualtu (2Tim2:9) angte pawhin lehlin a ni. Enochos: Hei hi dan atanga teha ‘thiam loh chang’ sawina a ni (1Kor11:27).

Sual dan inchen lo: Mi sual theuh theuh ‘sual dan inchen lo’ a awm thei dawn em ni? Adama sualna (hamartia, paraptoma) leh mi zawng zawng sualna (hamartoloi-hamartia) hi huang khatah dah ta i la; Paula’n sual nia a insawina hi chu ‘inngaihtlawm luat avanga tunhmaa a lo nih tawhna chanchin a sawina’ a ni thei. “An zinga mi sual (hamartolous-hamartia) ber ka nih hi” tih thu a sawi lai hian a sual tawh kher lo maithei. Pathianin Isua, keimahni avanga suala (hamartian-hamartia) a siam thu hi Thuthlung hluia - Kel-in mi te khawlohna zawng zawng, chen lohna leia a phur ang (Lev16:22) leh, Beram - sual thawi nana hman (Lev4:32; Isa53:4-6) nen tehkhinin a ni a (John1:29). Mi dang sual phurtu a nih avangin ‘Pathianin Isua suala a siam dan’ hi mihring pianpui sual leh nihna sual, Pathian nena inzawmna chat tawh nen a inang lovang.

Thiltihtheihna - mi zawng zawng fan chhuaktu: ‘Mi zawng zawng fan chhuaktu’ (Rom5:12) hi Pathian thu thiam (theologian) lar tak James D.G Dunn chuan ‘thiltihtheihna’ (power) danglam tak angin a hrilhfiah a. Sual chu - mi pakhat avanga khawvela lo lut (Rom5:12), thihnaa rorel thei (Rom5:21),  taksaa rorel thei (Rom6:12), a bawiha awm theih (Rom6:16-23), adt angin Paulan a tarlang a, “Heng hian ‘sual chu thuneihna nei emaw thiltithei tak’ angin a tarlang a. Chu chu Paulan sual a hriatthiam dan a ni” tiin D.G Dunn chuan “The Theology of Paul the Apostle” tih lehkhabu-ah a ziak a. Chuvang chuan ‘sual, mi zawng zawng fan chhuaktu’ hi ‘thiltihtheihna’ angin tarlan a ni.

A ni lo lama peng: A ni lo lama peng hi sual sawina thumal lar ber hamartia hrilhfiahna pakhat a ni. Hamartia awmzia chu ‘tum thelh’ (missing the mark); ‘a dik lo zawk fuh’ (hitting the wrong mark); ‘kawng dik lo zawh’ (following the wrong path) tihte a ni.

Thima thiltih: Pathian leh sual emaw, tha leh tha lo khaikhinnan ‘thim leh eng’ hman a ni thin a. Thima thiltih chu thil tha lo, sual lam thiltih sawina (figurative speech) a ni.

Pathian ngaihsak lohna: Saptawng bible-ahte chuan ‘ungodliness’ tiin tarlan a ni a, chu chuan - Pathian ngaihsak lo, Pathian pawisa lo, Pathian tel lova nun leh thiltih, adt a kawk thei ang. 

1Kor6:18 : Mizo tawng bible thenkhatah chuan 1Kor6:18 hi a awm lo. English bible-ahte chuan a awm a, chuvang chuan hmaih palh niin a lang.

1Kor15:56 : He bung leh changa ‘tur’ tia lehlin hi Grik tawngin ‘kentron’ (n) a ni a, saptawngin ‘sting’ a ni. Mk16:18-a ‘thihna tur’ (deadly thing) leh Jak3:8-a ‘thihna hlo’ (deadly poison) nen a inang lo. Tur ti chhuak a, na tak leh hlauhawm taka fan zui thin - khuai leh khawmualkaikuang mawng zum leh, rul ngho te hi, adt ‘sting’ an ni a; a tur leh zuk/chhunna hmuamhmain a fan dan leh na a thlen chu ‘sting’ a ni bawk. 1Kor15:56-ah hian entirna tawngkam (figurative speech) angin ‘sting’ chu ‘tur’ tia lehlin a ni. ‘Thihna tur’ a nih chuan - turin nghawng tha lo natna leh, taksa peng khawlohna a thlen anga thihnain a tha lo zawnga mihring a nghawng dan leh a fan dan hi a ni. Thihna-in tur anga natna leh nghawng tha lo a thlen chu ‘sual’ tiin Paulan a sawi a. Tisa leh thlarau lam thil sawina atana hman theih ve ve a ni.

Augustine-a: Kohhran Pa-te zinga pakhat, kohhran humhalh kawnga thawhhlawk em em Augustine-a hian AD 396 kum atangin ‘sual bul’ tih tawngkam hi a hmang tawh a. Rom lehkhathawn atanga he thumal hi hmang tan a ni. Mi hneh thei tak a nih avangin a pawm dan ‘sual bul’ chu AD 418 kuma Carthage khawmpui-ah (council of Carthage) pawmpui a ni a. Chu khawmpui vek chuan hengte hi a pawm bawk; i) Adama awm ngei thu (Adama awm ngei thu hi pawm a nih loh chuan ‘sual bul’ leh a kaihhnawih zirtirna dang reng reng hian awmzia a nei lo) ii) Adama avanga sual khawvela a lo luh thu iii) Adma sualna avanga thihna lo awm thu iv) Sual bul chuan Adama atanga mihring zawng zawng, nausen thlenga zung a kaih thu.

Sual lo awm tan dan: Paula lehkhathawn-ahte hian sual chu Adama avanga khawvela lo lut a nih thu kan hmu a. Adama chu sual awm tanna anga ngaih theih a ni. Amaherawhchu, ‘van indona’ chanchin (Isa 14:12-17; Ezek28:13-16; Thu12:7-9) kan en chuan  mikaela leh drakon indo thu kan hmu a. Licifera, rulpui tar, diabola leh setana tia koh bawk chu a tihrkohtenen leia paihthlak an nih thu kan hmu bawk. Mi tam tak chuan hei hi sual bul, sual lo awm tannaah an ngai.

A nemnghet tel: Sual bul chanchin zirtirnain kristiante thurin dang a nemngheh dan chu – Gen3-a ‘mihring thuawihlohna leh Pathian hremna’ hi mi tam tak chuan sawiselin ‘thawhthu phuahchawp ang leh, thu belhchian dawl lo angin’ an sawi thin. Paula erawh chuan thu belhchian dawl a nih zia nemnghetin; sual khawvela a lo luh dan, sual chu thu dik ngei a nih zia leh thil dangte pawh a tarlang a. Heng hian kristian thurin dangte pawh ‘rintlak leh belhchhian dawl an nih zia’ a nemnghet tel vek a ni. 

Inthlahchhawn sual: Inthlahchhawn (imputation) sual, chungchangah hian ngaihdan hrang tam tak a awm a. Liberal ho chuan ‘Hebrai ho thawnthu mai a ni e’ an ti a, Pelagian, British puithiam Pelagian-a zirtir dan chuan, ‘Adama sualna hian amah bak a nghawng lo, a nghawng awm chhun chu mi dang tana entawn tur tha lo a hnutchhiah kha a ni’ a ti. He zirtirna hi Carthage khawmpui (AD 418)-ah hnawl a ni a. Augustin-a’n Paula zirtirna behchhana ‘sual bul’ zirtirna a duan ‘A chi thlah zinga mi kan nih avangin, Adama sualnaah khan, kan pian hma atang tawhin kan tel ve.” tih chu he khawmpui vek hian a pawm thung. Tin, reformed kohhran tam tak chuan ‘Federal view’ tia an vuah an pawm a. Chu chu Cocceius-a duan chhuah niin, Charles Hodge; Oliver Buswell; leh Louis Berkhof ten a hnuah an zirtir a. ‘Adama sualnaah khan sual ve lo mah i la, mi zawng zawng aiawhtu a nih avangin, a sualna chu ka sualna a ni’  tiin inthlahchhawn sual chu an hrilhfiah a ni. 

Mihring thiltih sual: Roman Catholic leh kohhran thenkhat chuan ‘mihring thiltih sual’ zingah hian  sual lian leh langsar bik ‘capital sins’ tia an vuah awmin an hria a. Chutiang ang sual chu  -  chapona (pride), awhna (avarice), chakna ( lust), itsikna (envy), duhamna (gluttony), thinrimna (anger), and zawmthawtna (sloth) te an ni a. Puithiam  Evargius Ponticus chuan kum zabi 4-na lai daih tawhin ‘mihringin a pumpelh tur sual pariat’ a lo zirtir tawh a, chu chu a hnuah pakhat paihin Thomas Aquinas-an ‘capital voces’ tiin a vuah thung a. Chu vek chu kum zabi 16-naah Pope Gregory I chuan a tilar ta a ni. Protestant ho chuan ‘mihringa tumna leh theihna awm chu Pathian khawngaihna leh ngaihdamna aia a lansarh an hlauh avangin capital sins inzirtir dan hi an pawm lo a ni.

Sunday, 13 April 2025

NI PAWIMAWH 2 (Ester Sunday): ISUA THAWHLEHNA THU LEH PAULA

Bible Thu Chiar tur : Rom6:1-11; 1Korinth15:1-8; 12-27

Thuvawn         : Pathian mi thlante chu tuin nge hek ang? Thiam chantirtu kha Pathian a ni si a. Tuin nge thiam loh chanter ang? Thia kha Krista Isua chu a ni si a; a ni, tho leh ta zawk a, Pathian ding lama awma min sawisaktu bawka kha a ni. (Rom8: 33-34).

1. THUHMAHRUAI: 

Isua thawhlehna thu (resurrection theology) hi kristiante thurin innghahna bulpui ber zinga pakhat a ni. Thuthlung Thar bu sawmhnih pasarih (27) zinga bu sawm leh pasarih (17) te hian fiah leh chiang takin thawhlehna chanchin an tarlang a. Paula lehkhathawn sawm leh pathum (13) zinga lehkhathawn dang zawng; 2 Thessalonika, Tita, Philemona tih loh, lehkhathawn sawm (10) laiin thawhlehna thu hi an tarlang bawk. Vawiina kan thupui hmang hian; thawhlehna chi hnih chanchin te, thawhlehnain Paula nuna hmun a neih thuk dan te, Paula lehkhathawn atanga Isua thawhlehna hnathawh hlu leh ropui tak chanchinte kan zir dawn a ni.

2. THAWHLEHNA CHI HNIH:

Paula lehkhathawnahte hian thawhlehna thu zirtirna chi hnih kan hmu. Felfai takin Paula hian a thliar kher lo nain, Paula chanchin zirtute thliar dan lo tarlang i la; 

i) Isua thawhlehna: He mi chanchin sawina atan hian tawngkam hman bik a awm a, chu chu ‘ageiro’(a-gei-ro) a ni. He thumal hian thawhleh nia (ester) thil thleng; Isua thawhlehna thu a kawk biakin an ngai.

ii) Mitthi thawhlehna: Thawhlehna hrim hrim emaw, hun lo la awm tura mitthi tawhte thawhlehna thu; kaihthawha awm turte sawina thumal a awm bawk a, chu chu ‘anistemi’(a-nis-te-mi) a ni. Amaherawhchu, Isua kha ‘mitthi zing ata tho leh’ a nih miau avangin, mitthi thawhlehna (anastasis - anistemi atanga lo kal) hi ‘Isua thawhlehna’ anga sawina erawh hmun thenkhatah a awm bawk (Rom1:4; 6:5; Phil 3:10).

Heng bakah hian thawhlehna sawina thumal chi hrang tam tak a awm a; chungte erawh tarlan tul vek lovah ngai i la. Vawiina kan thupui atang hian ‘Isua thawhlehna thu’ (ageiro) thlur bik kan tum dawn a: Mitthi zing ata a thawhlehna (anastasis) thu pawh  hmaih tak tak theih loh chin erawh a awm ang.

3. THAWHLEHNAIN PAULA NUNA HMUN A NEIH THUK DAN:

Paula hi pharisai a nih avangin (Tirh23:6; Phil4:5) ‘mitthi thawhlehna’ beiseitu leh ringtu a ni. A pianthar hma chuan ‘Isua thawhlehna’ ringtu anih a rinawm loh. A pianthar hnuah erawh chuan – thawhlehna ringtu leh hriatpuitu a ni a, thawhlehna tantu leh humhalhtu a ni bawk a, tin a kalna apiangah thawhlehna nunpuitu niin, a tlangaupui bawk thin a ni. Thawhlehnain a nuna hmun a neih thuk dan lo tarlang i la;

i) Thawhlehna hriatpuitu a ni:

Biblea thil thlengte hi thu dik an nih leh nih loh fiah tura tehna rintlak ber zing ami chu ‘hriatpuitu/mita hmutu’ (eye witness) an awm leh awm lovah a ni thin. Paula hian Isua thawhleh ni-a thil thlengte kha, tawngkaa (oral tradition) a dawn bak chu ‘mit ngeiin’ a hmu hauh lovang tih a rin theih. Amaherawhchu, a thawhleh hnua Isua a hnena a inlar ngei avang te, a hmuh avang te, an inbiak ngei avangtein (Tirh9:3-6, 27; 22:6-11; 26:13-7; 1Kor15: 3, 8), huai takin ‘thawhlehna hriatpuitu’ a nih zia a tarlang thin. Amah ngeiin Isua thawhlehna a hriatpui bakah, a tak ngeia thil thleng a nih zia nemnghet turin ‘mita hmutu’ ngeite pawh a tarlang a, chungte chu – Kipha (Petera), sawm leh pahnihte, unau zanga (500) aia tam, Jacoba (1Kor15:4 -7) te an ni. 

ii) Thawhlehna thu humhalhtu a ni: 

Chanchin Tha bu pali (4) zingah hian ‘Chanchin Tha Marka ziak’ hi a hmasa bera ngaih a ni. Mi thiamte chuan kum A.D 50 – 60 bawr vela ziah a nih an ring. Paula lehkhathawn tam zawkte erawh chu, kum A.D 60 hma lama ziahte an ni hlawm. Chanchin Tha bu li (4) awm hma, tawngka maia thu an inhlan chhawn lai (oral tradition) atang tawhin, Paula hian Isua thawhlehna thu hi ziakin a lo tarlang fo tawh tihna a ni. A chung lama kan tarlan tawh angin, a lehkhathawn sawm leh pathum (13) zinga sawm (10) zetah, thawhlehna chanchin hi hmun tam takah a lo tarlang tawh a. Hengte avang hian a chanchin ziaktu mi thenkhat chuan, thawhlehna thu tan kawngah leh humhalh thuah, “Chanchin Tha ziaktute aiin Paula thiltihte hi a nep bik lo” an lo ti hial thin a ni.

iii) Thawhlehna thu mite hnena hrilhtu a ni:

Isua thawhlehna thu hi Paula hian a kalna apiangah a hril thin niin a lang. Thawhlehna thu a sawi chanchin kan hmuhna hmasa ber chu Pisidia rama Antiokei-ah a ni (Tirh13:30-37). He mi bakah hian; Thesalonika khuaahte (Tirh17:3), Atheni khuaah te (Tirh17:18, 32), Korinth khuaa mite hnenah te (1Kor 15:3) a sawi ngei a. Tin Jerusalem khuaah ‘a thiam thu’ a sawi tumin, a hnena inlar Isua chanchin hi mipui tam tak zingah te, ram awptu Felika leh Festa hmaah te, lal Agripa (Tirh 26:23) hmaah te pawh a sawi a. A chipui Juda-te leh Jentailte zingah, remchang a hmuhna hmun apiangah Isua thawhlehna thu hi a sawi thin.

iv) Thawhlehna thu nunpuia tuar phah hialtu a ni:

Paula hi thawhlehna nunpuitu a ni a (Phil1:21): Chu mi atan chuan a inhlan pumhlum a tih theih bawk(Phil3:8-11). “I hmuh leh i hriat thuah khan mi zawng zawng hnenah ama thu hretu i ni ang” (Tirh22:15) tia Anania’n a sawi angin, Paula hian tholeh Isua chanchin hi a nunpui a. Chumi avang chuan a tuar phah a; an man a, thubuai a nei a, a chipui leh roreltute pawh a hmachhawn phah hial a ni (Tirh23:6; 25:19).

4. ISUA THAWHLEHNA HNATHAWH - PAULA ZIRTIR DAN

Pathianin mitthi zing ata Isua a kaihthawhlehna chuan thil ropui leh hlu tak, mihring tawngkaa sawi chhuah rual loh thil tam tak a hring chhuak a. Chu chu ‘thawhlehna thiltihtheihna’ emaw ‘thawhlehna hnathawh’ tiin sawi thin a ni. Paula hian Isua thawhlehna hnathawh hi kawng hrang hrangin min zirtir a. A lehkhathawnte atanga kan hmuh theih zawng zawng lawr khawmin tarlan kan tum dawn a ni.

i) Isua thawhlehna chu ‘Isua Pathian fapa a nihzia’ nemnghettu a ni: “Thianghlimna thlarau lam thuah erawh chuan mitthi zing ata a thawhlehna chuan Pathian fapa a nih nasa takin a hriattir a” (Rom1:4). Tiin Paulan a sawi a. Thawhlehna hian Isua chu Pathian fapa a nih zia te, rintlak a nih ziate a nemnghet kan ti thei ang.

ii) Isua thawhlehna chuan thawhlehna a awm ngei tih a nemnghet: Mitthi thawhlehna a awm ring lotute tan Paula hian thawhlehna a awm ngei zia nemngheh nan Isua thawhlehna chu hmanruaah a hmang a (1Kor15:12-17). “Krista chu mitthi zing ata kaihthawhin a awm tak zet a ni”(1Kor15:20) a ti a. Amah leh mi tam takin Isua thawhlehna hi an hriatpui bawk avangin, ‘thawhlehna a awm takzet thu’ hian ‘mitthi thawhlehna reng reng a awm lo’ titute tanhmun a pheh sak a. Mitthi tawhte thawhlehna a awm ngei zia a nemnghet a. Tin, Isua chu ‘muhilte thawhhmahruaitu’ tiin a sawi nghe nghe a ni ( 1Kor15:20).

iii) Isua thawhlehna chu kan thiamchanna tur a ni:”Thiam kan channa turin kaihthawhin a awm a” (Rom4:25b) tiin Paulan a tarlang a. Amaherawhchu, hmun danga thiamchanna thu (justification theology) nen kan sawi zawm dawn chuan, thiamchanna chu ‘rinna’ avanga miin a chan a ni a (Rom3:28; Gal2:16). Thiamchan theihna erawh chu mitthi zing ata Isua thawhlehna zara lo awm a ni (Rom8:1-2).

iv) Isua thawhlehna chu hmelma hnuhnung ber hnehna a ni: Hmelma hnuhnung ber tihbova awm tur chu thihna a ni a (1Kor15:25). Amaherawhchu Isua thihna leh thawhlehna chuan thihna leh a thiltihtheihna zawng zawng a hneh ta a. A hneh tak dan chu; Isua chu mitthi zing ata kaihthawhin a awm a, thihna chu a tiboral ta a ni (2Tim1:10). A thihna chu chatuan atan a ni, a thi leh dawn tawh lo, thihna chuan ama chungah thu a nei tawh lo a ni (Rom6:9-10).

v) Isua thawhlehna chuan mi nung leh mitthi Lalpa a nihzia a lantir: Krista thihna leh a lo nun lehna chhan  chu mi nung leh mitthi Lalpa a nih theihna hi a ni (Rom14:9). Ani chuan a ke hnuaiah engkimma dah a (1Kor15:27). Lalna leh thuneihna zawng zawng lu a ni bawk (Kol2:10).

vi) Isua thawhlehna chu Nunna thar petu a ni: Lal Isua khawvela a lo kal chhan chu, bawhchhiatna avanga Pathian nena inzawmna chat tawh – thlarau thihna dinhmuna awm mekten ‘nun an neih theih nan’ a ni (John10:10). Adama hnuhnung zawk chu nunna petu thlarau a ni angin (1Kor15:45), kan bawhchhiatnate avanga thi kan nih lai meuh pawhin Krista rualin min tinung a (Eph2:1, 5; Kol2:13;1Kor6:14; Rom8:11). Chu chu nun thara kan awm theihna tur a ni (Rom6:4). 1Kor15:22-ah phei chuan Paula hian Isua thawhlehna chu ‘mi zawng zawng tihnuna an awmna tur’ angin a tarlang hial a ni.

vii) Isua thawhlehna chuan chhandamna a thlen: Paula chuan, “Hmelma kan nih lai maha a fapa thihna avanga Pathian nena lo inrem tawh kan nih si chuan, inrema kan awm tawh hnu hian a nunna avangin chhandamin kan awm ngei ang” a ti a (Rom5:10).  ‘Kaa Isua tantu te leh a thawhlehna thinlunga ringtute chu chhandama awm tur’ ang hialin a sawi a (Rom10:9). Krista ruala tihnunte chu ‘khawngaihnaa chhandam an ni’ (Ephe2:5-6) a ti hial a ni.

viii) Isua thawhlehna chu kan rah theihna tur a ni: Mitthi zing ata kaihthawh (Isua) neitute chu Pathian tana rah theiin an lo awm ta a (Rom7:4). Rah chhuah thei hauh tawh lo ten rah an chhuah theihna chu ‘Isua, Isuaa awm’ (Joh15:5) a ni. Isua kan neih theih nan leh amaha awm kan nih theih nan, Krista taksa avangin Dan kawnga tih thih kan ni a, Pathianin mitthi zing ata a kai tho bawk a. Chu mi zarah chuan, mitthi zinga kaithawh - zawm emaw nei thei kan lo ni ta a ni. 

ix) Isua thawhlehna zarah, Pa hmaa min sawi saktu kan nei: Isua chu a thawhleh hnuin min sawisaktu ni turin Pa ding lamah a awm reng tawh dawn a (Rom 8:34). Ukil (advocate) ang maiin Pa hmaah amite tana dingin a sawi sak thin dawn a. ‘A tan thiin ka tho leh tawh a, aman pek tur zawng zawng ka tlak sak tawh’ tih hi Pa hnena min sawi sak dan tur a ni ang. Chu chu thawhlehna avanga kan chan a ni a. A hluin a ropui em em a ni.

x) Isua thawhlehna chu Chanchin Tha leh Rinna tifamkimtu a ni: 1Kor15:14-ah chuan Paulan, “Krista kha kaihthawhin a awm loh chuan kan thu hrilh (Chanchin Tha) hi engmah lo a ni ang a, in rin pawh engmah lo a ni bawk ang” a ti a. Bung 15:20-ah chuan, “Krista chu mitthi zing ata kaihthawhin a awm takzet a ni” tiin  thawhlehna a awm ngei zia a nemnghet thung a ni. Tichuan, Isua thawhlehna chu ‘engmah ni lo tura ngaih tawh’ Chanchin Tha leh rinna ti famkimtu a ni a. Chanchin Tha leh rinna hlut zia leh thiltihtheih zia nemnghettu a lo ni ta a ni.

xi) Isua thawhlehna chuan ‘thuhretute’ rintlakzia a nemnghet: Isua thawhlehna hriatpuitute chanchin tawi kan tarlang tawh a. Isua hi tholeh ta lo se, heng thuhretu zawng zawngte hi ‘mi dawthei’ an ni ang (1Kor15:15). Amaherawhchu, thihna hneha a thawhleh ngei avangin, thawhlehna chuan ‘thuhretute’ rintlak zia te, an thu a dik zia te, adt a nemnghet a ni.

xii) Isua thawhlehna hian a tana tuarte ‘tawrhna’ a thlawn dawn lo tih a nemnghet: Paula chuan darkar tina hlauthawnawma a awm thin thu a sawi a. Amaherawhchu chung hlauhna leh tuarna a chunga thleng zawng zawngte chu Isua thawhlehna avangin a thlawn dawn lo tih hriain a tuar thin a ni (1Kor15:30).

xiii) Isua thawhlehna zarah vana mi anna kan pu dawn: Mihring hmasa ber (Adama) chu leia mi, leia siam a ni a; mihring pahnihna (Isua) chu vana mi a ni. Leia siam mi anna kha kan pu angin, vana mi anna chu kan pu bawk dawn a (1Kor 15:47-49). Chu chu mitthi zing ata Isua thawhlehna avang chauha lo awm thei a ni. Isua thawhlehna tawmpuitute chu Pathianin vana mi anna a put tir (dawn) a ni.

xiv) Isua thawhlehna zarah chuan thawhlehna tha lehzual – tihdanglamna kan chang dawn: Tawih theia thuha awm tawh chu, tawih thei lova kaihthawh a ni dawn a. Chawimawi lova tuh pawh, ropui taka kaihthawh a ni ang. Chak lova tuh chu, thiltihtheihna neia kaihthawh a ni dawn a. Mihring lam taksaa tuha awm tawh chu, thlarau lam taksaa kaihthawh a ni bawk ang (1Kor 15:42-44; 53-54). Chung chu thihna ata Isua ti tholehtu Pathian avangin a awm ngei dawn a ni (2Kor4:14).

xv) Isua thawhlehna zarah kohhrante hnenah thiltihtheihna pek a ni: Pathianin Isua mitthi zing ata a kaihthawh lai khan thiltihtheihna ropui tak nen a kaitho a. Khawvela lalna leh thuneihna te, thiltihtheihna te, rorelna zawng zawng ai pawha chungnung zawkin Isuaah chuan hna a thawk a ni. Tichuan thil engkim a ke hnuaiah a dah a, amah chu engkim zawng zawng lu atan kohhranho hnenah a pe ta a (Eph1:19-23). Lei leh vana thuneihna zawng zawng neitu (Mt28:18), kohhrante hnena a pek (Isua) zarah chuan kohhran chuan thiltihtheihna ropui tak a lo nei ta a ni. Chu thiltihtheihna kohhrante hnena a pek chu thawhlehna avanga lo awm a ni.

5. KHAIKHAWMNA:

i) Paulan thawhlehna thu a sawi hi chi hnihin then a ni a, chungte chu; Isua thawhlehna leh mitthi thawhlehna a ni.

ii) Thawhlehna hian Paula nunah hmun a nei thuk em em a; Thawhlehna hriatpuitu a ni a, Thawhlehna thu humhalhtu a ni a, Thawhlehna thu mite hnena hrilhtu a ni a, Thawhlehna thu nunpuia tuar phah hialtu a ni.

iii) Thawhlehna thiltihtheihna leh a hnathawh dan kawng hrang hrang Paula lehkhathawn atangtein kan hmu a, chungte chu;

a) ‘Isua Pathian fapa a nihzia’ nemnghettu a ni. 

b) Thawhlehna a awm ngei tih a nemnghet.

c) Kan thiamchanna tur a ni.

d) Hmelma hnuhnung ber hnehna a ni.

e) Mi nung leh mitthi Lalpa a nihzia a lantir.

f) Nunna thar petu a ni 

g) Chhandamna a thlen.

h) Kan rah theihna tur a ni. 

i) Pa hmaa min sawi saktu kan neih phah.

j) Chanchin Tha leh Rinna tifamkimtu a ni. 

k) Isua ‘thuhretute’ rintlak zia a nemnghet. 

l) Isua tana tuarte ‘tawrhna’ a thlawn dawn lo tih a nemnghet. 

m) Vana mi anna pu theiin min siam. 

n) Thawhlehna tha lehzual – tihdanglamna kan chan phah dawn. 

o) Kohhrante hnenah thiltihtheihna a pe.

SAWIHO TUR:

Inrin ni (Sabbath day) aia Pathian ni (Sunday) ‘kan ngaih pawimawh zawk chhan’ sawiho ni se emaw, a hre chipchiar deuhte hnen atangin ngaihthlak ni se.


ZIRLAI PUITU:

Ageiro: He thumal ‘ageiro’ hi Paula lehkhathawnahte hian – vawi 38 a chuang a. Tin, exegeiro tiin –vawi 1 a awm bawk. A vaiin vawi – 39 tarlan a ni tihna a ni.

Anistemi: He thumal ‘anistemi’ hi Paula lehkhathawnahte hian – vawi 5 a chuang a. Tin ‘anastasis’ tiin - vawi 8, ‘exanastasis’ tiin – vawi 1 a awm bawk. A vaiin vawi – 14 tarlan a ni. 

Pathian tan: Mizo bible leh saptawng bible thenkhatah chuan ‘Pathian lama’ tiin tarlan a ni a. Chutiang bawk chuan saptawng bible thenkhatah ‘Pathian tan’ tia lehlinna a awm nual bawk. Rom 7:4 - “Pathian lama/tana kan rah theihna turin…” 

Rom 7:4: Paula hian ‘Isua thawhlehna chu kan rah theihna tur a ni’ tiin tlang leh fiah takin a sawi dawt lo. Krista taksa (krosa tlanna), leh chu mi zara Dan kawnga thihna, mi dang – mitthi zinga kaihthawh Isua zawm emaw neih (nupui pasal innei) angin, adt a tarlang a. Rah tur chuan heng zawng zawng hi a pawimawh vek a. Amaherawhchu ‘Isua thawhlehna’ hi heng zawng zawng awmze neia awm tirtu ber erawh a tih theih a ni.

Sunday, 6 April 2025

NI PAWIMAWH 1 NA

 

(Tumkau Pathianni)

KRISTA INNGAIHTLAWMNA LEH A ROPUINA


Bible thu chiar tur Philippi2:1 -13.

Thuvawn          : Tin mihring anga lo awmin, a inngaitlawm a, thi khawp hiala thu zawmin a lo awm ta a, Kraws-a thihna ngei chu. (Philippi2:8).

1. THUHMAHRUAI: 

Vawiina kan thu zir tur hi ‘Krista inngaihtlawmna leh a ropuina’ tih a ni. Tumkau Pathianni a nih angin chu lam hawi thei tur chuan her rem hram kan tum ang. Pualan Isua a hriat dan leh Isua nihna a tarlan dan atangin bul kan tan ang a. Krista inngaihtlawmna leh ropuina chungchang thua a zirtirna te, Philippi miten a zirtirna dawngsawng se tih a duh dan leh a zirtir chhante tarlangin, Isua kan hriat danin nghawng a neih dan te pawh kan tarlang ang.

2. PAULAN ISUA A HRIAT DAN LEH ISUA NIHNA A TARLAN DAN:

Paula hian ‘Isua a hriat dan’ ang zelin Isua chungchang thu a sawi thin. Chung chu a lehkhathawnahte kawng hrang hrangin kan hmu a, entir nan - Isua chu; 

- Pathian ding lama awma min sawi saktu (Rom8:34) angin.

- Inremna siamtu (Rom5:1-2; Eph 2:13-32) angina.

- Ropuina Lalpa ( 1Kor2:8).

- Bawih chhuahtu (Gal5:1).

- Kohhran lu, mitthi zing ata piang hmasa ber (Kol1:18).

- Mi nung leh mithi ngaihtuahtu tur (2Tim4:1) tih leh a dang tamtak a awm.

A insawi angin Paula hi ‘Krista Isua hriatna ropui bik’ nei a ni a, chumi avang chuan thil zawng zawng a chan a. Chung thilte pawh chu hnawmhneah lek a ngai a (Phil3:8). A thil thlir dan te, a thil pawm dan te, Isua chunga a rilru put dan te, a thu zirtir te pawh a danglam vek a. Heng zawng zawng hi ‘hriatna ropui bik’ amaha awm vang ti i la a sual lovang.

Isua Krista a hriatna avanga  a nuna danglamna thleng ang chu, mi dangte chungah pawh a thleng ve thei tih hriain; Isua chanchin chu awmze nei takin a tarlang thin a. Chu chu Philippi mite hnena ‘Krista inngaihtlawmna leh a ropuina’ a zirtir chhan pawh a ni ang tih a rin theih. He mi chungchang thua a zirtirna hi chipchiar zawkin lo tarlang chhunzawm i la.

3. KRISTA INNGAIHTLAWMNA LEH A ROPIUNA:

Krista inngaihtlawmna leh a ropuina chungchang thua Philippi mite zirtir a tum dan te, a zirtirna dawngsawng tura a duh dan leh, a zirtir chhante lo tarlang i la;

i) Zirtir a tum ber - Krista inngaihtlawmna: Paula hian Isua (Krista) chu Philippi mite hnenah hian mi inngaitlawm tak leh thuawih takin a tarlang a. Lal Isua an hriat dan hian an rilruah nghawng danglam tak a thlen theih avang te, Philippi mite chunga a duhthusam a thlen theih dawn avangte pawhin he zirtirna hi a pe kan ti thei ang. Krista inngaihtlawm dan bakah, a thuawih dan pawh fiah takin a zirtir a. Philippi mite hriata Isua nihna emaw a chanchin a tarlan dan leh a zirtir dante chu;

a) Mi inngaihtlawm em em a ni: A inngaihtlawm dan thuk tak chu kawng thumin a tarlang a (Phil2:5-7), he tiangin;

- Pathian anga awm a, Pathian tluka awm chu thil thlakhlelh hleih theihah a ruat lo.

- Mihringte angin a lo piang.

- Bawih angah a insiam.

b) Mi thuawih chungchuang a ni: A thuawih zia hi kawng hnihin a tarlang a (Phil2:8);

- Thi khawp hialin thu a zawm a.

- Kraws-ah a thih phah hial a.

ii) Inngaihtlawmna leh thuawihna rah – chawimawina leh ropuina: 

Isua Krista inngaihtlawmna leh thuawihna thuk tak chuan rah emaw hrin chhuah duhawm tak a nei a; chu chu, chawimawina leh ropuina hlu em em Pathian hnen ata a dawn chu a ni. Chu chawimawina leh ropuina a dawn dan chu; 

- Hming zawng zawnga hming chungnung ber Pathianin a pe a. 

- Mi tin – vana mite, leia mite, lei hnuaia mite, a hmaa an thingthit theih nan engkim chunga Lal-ah Pathianin a siam. 

He chawimawina leh ropuina hlu tak avang hian Pathian ropuina pawh tihlanin a awm phah thin a. “Inngaihlu apiang an tlawm ang a; inngaitlawm chu chawimawiin an awm ang” (LK 14:11) tia a zirtirna chu a takin ama nun ngeiah a lo thleng ta a ni. 

iii) An dawnsawn dan tur: 

Philippi mi ten a zirtirna an dawnsawn dan tur pawh fiah takin a tarlang a, “Nangmahniah awm rawh se” (Phil 2:5) a ti a. An mahnia awm tura a duh chu ‘Krista rilru - a inngaihtlawmna leh thuawihna thuk leh ropui tak’ chu a ni.

iv) A zirtir chhan: 

A zirtirna dawng mek, Philippi mite hian tisa leh thlarau lam thilah mamawh kawng thum an nei, chungte chu;

a) Inpumkhatna: Inpumkhatna nei tura a duhsak dan chu – rilru hmun khata awm tur te, hmangahna hmun khat nei tur te, inthuruala rilru hmun khata awm turtein a ni (Phil2:2). Chu tiang anga an awm chuan, an laka a lawmna chu ‘famkim’ thei hial turah a ngai a ni.

b) Inngaitlawmna: Mahni hmasaialna leh chapo tak chunga thiltih ching lo turin a duh a. Mahni aia mi dang tha zawka ruat turin a duh bawk; hei hian inngaihtlawmna a phut tlat a ni (Phil2:3).

c) Mi dang ta en: Mi dang ngaihtuahna nei lek lova, mahni duh zawng, lawm zawng, tui zawng, hlimpui zawng, nuam tih zawng, adt ringawt ngaihtuahna hian thil tha aiin, thil tha lo a thlen thin a, chu tiang ang chu an zingah awm lo se tih a duh a – “Mahni ta ta en lovin, mi dang ta pawh en theuh zawk rawh u” (Phil2:4)  a ti a ni

Tichuan heng kawng thumte hi Philippi mi ten hmasawn an ngaihna chu a ni a. Hmasawnna chu an zingah a awm theih nan, tehfawng rintlak ber Isua ‘inngaihtlawmna te, a thuawih zia te, chu mi avanga  chawimawina leh ropuina Pathianin a khum tir dante’ a zirtir ta a ni. 

4. ISUA KAN HRIAT DAN HIAN NGHAWNG A NEI:

Isua kan hriat dan hian mimal nunah leh thil dangah pawh nghawng a nei thuk thei hle thin a. Chutiang ‘hriatna’ chu Pathian thu thiam Karl Rahner (Kal-ra-ner) chuan a dah pawimawh hle a, “Miin Isua a hriat dan ang zelin a tana inhuamna leh inpekna pawh a nei thukin a nei pawnlang thin” a ti a,  “Pathian chanchin hriatna aiin, Pathian hriatna a pawimawh zawk” a ti hial a ni.

Ropui taka Isua Jerusalema a luh khan mi tam takin an hmuak a (Joh12:18), au vin (Mt21:9), Pathian an fak bawk a (Lk19:38); Pharisai thenkhatte chuan khap an duh a (Lk19:39). Chung mipui; Isua leh Pathian faka au, mi thenkhatin khap ngai hiala an hriatte chu eng vanga pung khawm leh au nge an nih? Eng vanga khap ngai khawpa Pathian fak nge an nih? kan tih chuan, a chhanna tamtak zinga pakhat chu – a thilmak tihte an lo hmuh tawh avang (Lk19:38; Joh 1217-18) leh, Isuan chawimawina a phua an hriat vang a ni. Isua kha thilmak ropui tak ti thin ani tih an hriat tawh avangin; kalkawnga puan leh chhawl phah te, au te, Pathian fak te, adt an harsat tawh lova, chutiang chawimawina hlan pawh chu a phu hlein an hria a ni.  

Krista inngaihtlawmna te, a thuawihna te chuan chawimawina te, ropuina te a hring chhuak a, chu mi hriat chianna leh amah anga awm tura inpeihna chuan mi dangte tan chawimawina leh ropuina hi a hring chhuak ve thei ang tih hi a rinawm a ni.  

5. KHAIKHAWMNA:

1. Paula chu ‘Isua Krista hriatna ropui bik’ nei a ni a. A hriat dan ang zelin Isua chanchin emaw, a nihna pawh mi dangte hnenah tarlangin a zirtir thin.

2. Paula nuna danglamna lo thleng tawhte chu he ‘hriatna ropui bik’ avang hi a ni a. Isua hriatnain a nunah danglamna a thlen thei ang bawkin, mi dangte nunah pawh chutiang ang danglamna chu a thleng thei tih hriain, Isua Krista chanchin mi dangte hnena a zirtir dan pawhin chhan mumal tak a nei thin.

3. Philipi mite hnenah Isua chu mi inngaitlawm leh thuawih chungchuang takin a zirtir a.

4. A inngaihtlawmna leh thuawihna chuan rah emaw hrin chhuah duhawm tak a nei a, chu chu – Pathian hnen ata ropuina leh chawimawina nasa tak a ni.

5. Chu inngahtlawmna leh thuawina, ‘he (Krista) rilrua’ tia a sawi chu, ‘anmahniah awm turin’ a duh takzet a.

6. Krista rilru chu an mahniah a awm chuan, hmasawn an ngaihna – inpumkhatna, inngaihtlawmna, mi dang ta en dan leh hmasawnna dang pawh an zingah a awm thei ang tih a beisei a.

7. Tehfawng rin tlak ber Isua emaw Krista inngaihtlawmna leh a ropuina chanchinte chu chipchiar zawkin a hriattir a.

8. Krista inngaihtlawmna te, a thuawihna te chuan chawimawina te, ropuina te a hring chhuak a, chu mi hriat chianna leh amah anga awm tura inpeihna chuan mi dangte tan chawimawina leh ropuina hi a hring chhuak thei ve ngei ang tih a rinawm a ni.

SAWI HO TUR:

Tumkau Pathian ni-a ‘kawngzawh emaw Hosana tia Pathian fak leh au’ hi naupang kutah kohhran tam zawk chuan kan dah niin a lang. He mi chungchangah hian hmasawnna tur neiin kan inhri em? Kan neih leh neih loh dante sawiho ni se. 

ZIRLAI PUITU:

Krista Isua hriatna ropui bik: ‘Ropui bik’ thumal atan hi ‘hriatna chungchuang bik’ ti pawhin a lehlin theih a. He hriatna hi Subjective knowledge (tawn hriatna) ti pawhin an sawi thin a. Ringtu tan chuan Thlarau Thianghlim hnathawh atanga lo awm a ni. Crysostom chuan, “Ni a lo chhuahin mawmbati chuan a eng a hloh thin a. Ni engah chuan hlim-thla a nei thei hial thin. Mombati enna aia Ni enna chu a nasa zawk fe angin, ‘hriatna ropui bik’ Paulan a tih pawh hi ‘hriatna’ dang aia thuk, ril leh nasa zawk daih a ni” a ti. 

Krista rilru: Phil 2:5-ah hian ‘He rilru’ tia ziak a ni a. ‘Krista Isua pawha awm…’ a tih avangin, ‘Krista rilru’ tih hi a sual lovang. Saptawng bible thenkhatah chuan; mind (NRSV,ESV,KJV,WEBSTER)-rilru, mindset (NIV)- rilru put dan, thought (CEV) - ngaihtuahna, attitude (NLT)- rilru suk thlek, tiin tarlan a ni.

Mahni ta ta, mi dang ta: ‘Ta’ thumal hi saptawng bible thenkhatah; things, interest, care tiin lehlin a ni. Tawng bul lama a inziah dan chuan ‘ta’ hi a hranpain a awm lo. Grik tawngah hian article tam tak a awm a, chung zinga thenkhat chu  ‘ta, ta, ton, tois’ an ni. Heng zinga artlicle, plural ‘ta’ hi – things, interests, care, tiin saptawng bible-ah an letling mai a. Chuvang chuan mizo tawnga letling turin zalenna zau tak kan nei ve a tih theih ang. 

Karl Rahnar: German Jesuit puithiam a ni a. Theologian ropui tak a ni. Roman Catholic kohhran theologian zingah chuan, ‘Kum zabi 20 chhunga hriat hlawh ber pawl’ tia sawi a ni. Rahner chuan, “Pathian chanchin hriatna aiin, Pathian hriatna hi a pawimawh zawk” a ti a ni.

Hriat dan/Hriatna: Hriatna hi chi hnih a awm a, chu chu objective knowledge leh subjective knowledge an ti a. 1) Objective knowledge (Chanchin hriatna emaw hriatna tlanglawn) chu; thil eng emaw chanchin kan hriat ve ngawt hi a ni. 2) Subjective knowledge (Tawn hriatna) chu, miin eng thil emaw a tawn (experience) atanga a hriatna hi a ni a. Miin thlalak  a en atangin ‘tu emaw’ chanchin; a san zawng, a len dan, a hmel put hmang te, adt eng emaw chen a hre thei a, chu chu – subjective knowledge a ni. Kha thlalak ami vek kha tuemaw chuan a tak ngeiin a lo hmu tawh a, a lo titipui tawh a, a duh leh duh loh zawng te, a tuipui leh tuipui loh te, adt chiang leh chipchiar takin a lo hre tawh a, chu chu ral hriatna/ hriatna tlanglawn nen a inang lo hle. Chutiang hriatna thuk tak, tawn hriatna atanga lo awm chu – objective knowledge an tih chu a ni. Thlarau Thianghlim puihnain subjective knowledge hi objective knowledge-ah a thanglian thei bawk.

ZIRLAI 17-NA: KHAWNGAIHNA

  Bible Thu Chiar tur :  Ephesi 1:3-14; 2:1-10. Thuvawn          :  Kan Lalpa Isua Krista khawngaihna chu, a retheihna avanga in lo haus...