Bible thu chiar tur : Tirhkohte 9:19b -31; 13:1-3.
Thuvawn : Hlau suh la, ngawi lovin thu sawi zel rawh; kei i hnenah ka awm a lawm, tina tur chein tuman i chungah kut an thlak lovang. (Tirhkohte18:9b-10a).
1. THUHMAHRUAI:
Bung hmasaah Paula chanchin pawimawh tak tak kan zir tawh a. A mi mal chanchin zir chhunzawm nan thil pawimawh kan la tarlan lohte lawr khawmin vawiinah hian a pian thar hnua a hun kal zel indawt dan leh Chanchin Tha hrila a zin chhuah chanchinte kan zir dawn a ni.
2. A PIAN THAR HNUA PAULA HUN KAL ZEL:
A pian thar hnua a hun hnaivai chanchin thenkhat hi Tirh 9:19bff-ah te, Gal1:15-17-ah te leh 2Kor11:32-ah te tarlan a ni. Heng bible bung leh changtea a chanchin ziah dan hi siam rem ngai hlek hlek a awm avangin, a hun kal zel indawt chhoh dan hi a hnuaia mi ang hian lo tarlang ta i la;
i) Tirh 9:19b.ff-a kan hmuh angin, a pian thar hnua Paula thuhrilna hmun hmasa ber chu Damaska a ni. A thu hril dawngtute pawh a chipui Judate niin an lang. A tira a thu ken langsar ber chu; Isua Pathian fapa a nih zia thu leh Isua chu Krista a nih takzet thu a ni (Tirh9:20,22). Ni rei tak Damsaka-ah hian a cham a. Amaherawhchu, a thu hril dawngsawngtu Juda mi thenkhatin tihhlum tuma an phiar avangin, a zirtir ten zanah kulh tukverhah bawmin an thlak thla a ni (Tirh 9:23-25).
Gal1:17-ah thung chuan, “Jentailte zinga a Chanchin Tha ka hrilh theih nan…Arabia ramah ka kal bo ta nghal zawk a.” tiin ama chanchin a sawi kan hmu a. ‘Paula hian a pianthar hlimin Damaska-ah hian thu a hril nghal nge, Arabia ram atanga a let leh hnuin thu hi a hril zawk?’ tih a chiang lo a ni. Gal1:17 thu hi Paula sawi ngeia ngaih a nih avangin; Luka, Tirhkohte Thiltih ziaktua ngaih ziah dan ai chuan thu belhchian dawl zawkah mi tam takin an ngai a. Chuvangchuan, Tirh9:19,20 inkar emaw Tirh9:20,21 inkarah hian Gal1:17 thu hi thleng hmasa turah mi tam takin an ngai. Chutiang chu a nih chuan, 2Kor11:32 thute nen hian sawi rem dan a awm ta a, he tiangin;
a) A pianthar hnuin Paula chu Damaska khuaah zirtirte zingah ni eng emaw zat a awm a (Tirh9:19b),
b) Ni eng emaw zat hnu chuan, Arabia ramah a kal bo a (Gal1:17b),
c) Arabia ram atangin Damaska khuaah a lo let leh a (Gal 1:17c),
d) Damaska khuah chuan inkhawmna inahte Isua chu Pathian fapa a nihzia thu a tlangaupui a (Tirh9:20). Ni rei tak a cham a (Tirh9:23),
e) Chu mi hnu chuan, tih hlum tumin an phiar ru a; mahse kulh tukverhah bawmin an thlak a, a him ta a ni (Tirh9:25 & 2Kor11:32).
ii) Kum thum (3) a vei hnuin, Damaska atang chuan Jerusalem-ah a kal a (Tirh9:26; Gal1:18). Zirtir hote pawl a tum a, anni erawh chuan an lo hlauva (Tirh9:26). Barnaba erawh chuan ani chu a hruai a, tirhkohte hnenah a kalpui a (Tirh9:27). Ni eng emaw zat an hnenah awmin, Jerusalem-ah chuan huai takin thu a hril thin a (Tirh9:29). Jerusalem-ah chuan Pathian biak ina a tawngtai laiin, Jentile-te hnena rawngbawl tura kohna a dawng a (Tirh22:17-21). Amaherawhchu, hriattirna a dawn ang leh Grik Juda ten tihhlum tuma an phiar ruk avangin, ringtu ten Kaisari khuaah hruaiin, chuta tang chuan Tarsa khuaah an tir ta a ni (Tirh9:30; 22:18).
iii) Stephana avanga an tihduhdah darhte kha Phoiniki ram te, Kupra thliarkar te, Antiokei khua-te thlengin an kal a, Lal Isua Chanchin Tha an hrilh a. Lalpa kutin an mahni a tanpui a, mi tam takin Chanchin Tha an pawm ta a (Tirh11:19-22). Chu chanchin chu Jerusalem khuaa kohhran ten an hriatin Barnaba chu Antiokei khua thlengin, ringtute fuih turin an tir a (Tirh 11:22ff). Chu hun remchang chu chuhin, Barnaba chuan Paula zawng chhuak turin Tarsa a tlawh a. A zawn hmuh hnuin Antiokei khuaah a hruai a; kohhrante zingah an tel thin a. Antiokei-ah chuan mi tamtak zirtirin kum khat zet an awm a (Tirh 11:25-26). Barnaba hi Paula tan mi tangkai tak a nih zia heng chanchin hian a tarlang a ni.
iv) Rawngbawla Antiokei khuaa an awm laiin Judai ramah tam a tla a. Barnaba leh Paula chu chhawmdawlna pe turin an tir a (Tirh11:27-30). Jerusalem atang chuan Antiokei-ah an kir leh a. An kir leh lamin Johana, Marka tia an koh bawka chu an hnenah an hruai nghe nghe a ni (Tirh 12:25).
3. CHANCHIN THA HRILA A ZIN CHHUAHNATE:
Jerusalem atanga an haw leh hnuin Paula chu Antiokei khuaa kohhran hote zingah a awm chhunzawm zel a. Thu hril leh zirtirin a hun a hmang thin (Tirh13:1). Tichuan, Pathian rawngbawl leh chaw ngheia hun a hman laiin, Pathian kohna a dawng ta a. Thlarau Thianghlim tirhin Antiokei khua atang chuan Chanchin Tha hrilin a zin tan ta a ni (Tirh 13:2ff). A zin chanchin hi kawng thumin (3) then a ni a. A zin kual dan leh a a thil tawn pawimawh thenkhatte lo tarlang i la;
i) Chanchin Tha hrila zin vawi khatna:
Chanchin Tha hril tura Paula leh Barnaba nawr chhuaktu chu - ‘Thlarau Thianglim hriattir anga Pathianin a ruat chhan leh koh chhan tih’ (Tirh 13:2; 9:15-16; 22:21; 26:17-18) a ni. An zin vawi khatna hi A.D.46–48 inkar anga chhut a ni. Zin vawi khatnaah hian Paula leh Barnaba an inkawp a, tin an rawngbawl turin Johana pawh Perga khua thleng an hruai bawk. Antiokei atangin Selukai khuaah, tichuan chumi khua atang chuan tuifinriat lamah an zin tan a. Lukaonia ram Derbe thlengin an zin a. An chhuah tanna ram chhiar telin, ram (region) hrang hrang panga (5) an tlawh a. An zinna a an khaw tlawhte hi Tirhkohte Thiltih buah hian pakua (9) zet tarlan a ni (Tirh13:4-14:28).
ii) Chanchin Tha hrila zin vawi hnihna:
Chanchin Tha hrila zin vawi hnihnaah hian ‘an zin vawi khatnaa an khaw tlawh tawhte tlawh nawn leha ringtu unau awmte kan kual (Tirh15:36)’ chu Paula leh Barnaba-te pahnihin zin tul an tih chhan a ni. Mahse an hnena an mi hruai duhzawng chungchangah an thu a inhmu thei lova, an inthen phah ta a ni (Tirh15:37-40).
Paula leh Sila an inkawp a (Tirh 15:40-41). Tichuan Antiokei atangin khawmual lamah an zin tan a. Chanchin Tha hrila a(n) zin vawi hnihna hi A.D.49-52 inkar thil thleng anga chhut a ni. Suria ram leh Kilikia ram an fang chhuak a. Phrugia ram leh Galatia ram pawh an fang chhuak a. Musia ram pelin Makedonia ram thlengin an zin a (Tirh16:6- 12). An zin kual velnaa an khaw tlawhte hi Tihkohte Thiltih buah hian sawm leh pasarih (17) zet tarlan a ni. An kir leh lamin tuifinriat lamah an haw a. Kaisari leh Jerusalem an tlawh hnuin, Antiokei khuaah bawk an kir leh a ni.
iii) Chanchin Tha hrila zin vawi thumna:
Chanchin Tha hrila zin vawi thumnaah hian Paula hi amahin a zin chhuak niin a lang (Tirh18:23). Zirtirte tinghet tura zin chhuak a ni. A.D.53–57 inkara zin chhuak angin mi tam takin an chhut a. Galatia leh Prugia ram a fang chhuak a (Tirh 18:23). Tin, Makedonia ram fang chhuakin, Grik ram thlengin a tlawh nawn a (Tirh20:1-2). Grik rama a awm laiin Suria ram lam pana haw a tum a, mahse Judaten an phiar avangin Makedonia ram lamah kir lehin a kual zawngin a haw ta a ni. Tirhkohte Thiltih buah hian a haw lama a tlawhte tih loh chu a khaw tlawhte chipchiar takin tarlan a ni lo. Chuvang chuan kohhran leh a khaw tlawhte hriat a harsa hle a. A hun laia khua leh khua inkal pawh dan map nen uluk taka chhuiin khua sawmthum pakhat (31) a tlawha rin a ni.
4. KHAWIKHAWMNA:
Chanchin Tha hrila a zin kualnaah hian Paula hi mel sing khat (10,000) ai tam a zin kuala rin a ni. Rom ram then li (4) lai a fang kual a, chungte chu; Galatia, Asia, Makedonia, leh Akaia te an ni. Suria ram te, Lukonia ram te, Musia ram te, Pamphulia ram te, Pisidia ram te, Palestina ram te chhiar tel vek chuan Chanchin Tha hrila a zinnaah hian ram a tlawh tam hle a. A hun kal chho zel indawt dan hi dik thlapin hre thei lo mah i la, kan zir tak atangtein a tlangpui a hriat theih a. A hnuaia mi ang hian lo tarlang nawn leh i la;
i) A pian thar hnuin Paula chu Damaska khuaa zirtirte zingah ni eng emaw zat a awm a, tichuan Arabia ramah a kal bo a.
ii) Arabia ram atang chuan Damaska khuaah lo let lehin, Damaska khuah chuan inkhawmna inahte Isua chu Pathian fapa a nihzia thu a tlangaupui a. A tira a thuchah sawi ber chu; a) Isua Pathian fapa a nih zia thu leh b) Isua chu Krista a nih takzet thu a ni.
iii) Ni rei tak a cham hnuin, tihhlum tumin an phiar a; mahse kulh tukverhah bawmin an thlak a, a him ta a.
iv) Kum thum a vei hnuin, Damaska atangin Jerusalem-ah a kal a. Mahse hriattirna a dawn ang leh Grik Juda ten tihhlum tuma an phiar avangin, Kaisari-ah an hruai a, chumi tang chuan Tarsa khuaah an tir ta a.
v) Tarsa khuaah kum eng emaw zat a awm hnuin, Barnaban Tarsa-ah zawng chhuakin Antiokei khuaah a hruai a; chu hmunah chuan Barnaba nen kum khat zet an awm dun a.
vi) Antiokei khuaa a la awm chhunzawm zel laiin Judai ramah tam a tla a. Barnaba leh Paula chu chhawmdawlna pe turin an tir a. Rei lote hnuah Jerusalem atangin Antiokei-ah an kir leh a.
vii) Antiokei-ah hun eng emaw chen a awm hnuin Pathian kohna angin Chanchin Tha hrilin a zin tan a. A zin vawi khatnaah hian Barnaba nen an inkawp a. A zin vawi khatna hi A.D.46–48 inkar vel a ni. ‘Thlarau Thianglimin a hriattir anga Pathianin a ruat (koh) chhan tih’ chu Chanchin Tha hril tura nawr chhuaktu a ni a. Tuifianriat lam atangin a zin tan a. Tirhkohte Thiltih buah an khaw tlawh pakua (9) tarlan a ni.
viii) A vawi hnih nan A.D. 49-52 inkarah Chanchin Tha hrilin Sila nen an zin chhuak leh a. Khawmual lam atangin an zin tan a. An haw lamin Tuifinriat lamah hawin, Antiokei khuaah bawk an let leh a. Khua an tlawhte hi Tirhkohte Thiltih buah sawm leh pasarih (17) tarlan a ni.
ix) A vawi thum nan Antiokei atang bawkin A.D.53–57 inkar velah a zin chhuak leh a. Zirtirte tinghet tura zin chhuak a ni. Ram leh khaw tam tak a tlawh.
SAWI HO TUR:
Kum tam tak hnua Paula chanchin chipchiar tak kan hriat theih chhan pakhat chu ‘ziaka thil vawn that’ a nih vang a ni. He tiang lama Pathian rawngbawltu / kohhran ten hmasawn kan ngaihna sawiho ni se.
ZIRLAI PUITU:
Arabia ramah: Gal 1:17-a Arabia ram hi tun lai Saudi Arabia nen hian inkungkaihna a nei lo nia sawi a ni. Heng hun lai hian Arabia ram hian Jordan phairuam, Damaska khaw chhak leh chhim lam ram, tin khawthlang lamah Palestine ram thenkhat a huam a. Rom lal ber Tiberius Caesar-a a thih hnuin, heng lai vel ram roreltu hi lal Areta a ni a, Nabatian lal ram tia hriat a ni. Arabia ram pawh hi Nabatian lal ram chhunga awm a ni. Pathian Thlarau hruaia awmin, Thlarau lam intuai tharna nei turin Paula hi Arabia ramah hian a kal a ni thei a. Pathian thu chhuitu thenkhat chuan, “Paula hian Damaska a chhuah san hnuin ‘inlarnaa a hmuh angin’ Arabia ramah, Pathian thu Jentile-te zingah a tlangaupui ang a, chu chu roreltu lal Areta nen an in hmuh thiam loh tanna a ni thei ang” an ti a. Tichuan Damaskaa a letleh hnuin lal Areta thupek anga man a nih theih nan khawpui ventirin an phiar ru ta a. Mahse tukverhah kulh hrulah bawma an thlak avangin Paula chu a him ta a ni. (2Kor 11:32-33).
Kaisari atanga Tarsa: Tirh 9:30-a kan hmuh danin Paula chu Kaisari khuaah an hruai phawt a, chu mi hnuah Tarsa-ah an tir bo ta a ni. Gal 1:21-ah chuan, “Chumi hnu chuan Suria leh Kilikia ramahte ka lo kal a” tih a ni a. Paula hian Kaisari hi Galatia 1:21-ah hian a tarlang ve lo. Amaherawhchu, Kaisari khuaa an hruai hnua an tirh bona Tarsa khua awmna hi Kilikia ram a ni tih kan hre thei awm e.
Phoiniki ram, Kupra thliarkar, Antiokei khua: Phoiniki ram hi tun hma chuan Syria ram huam chhung a mi a ni thin a. Tun hnu chuan Lebanon ram chhunga awm a ni. Jerusalem atangin KM 436 bawr vel a ni. Kupra thliarkar hi Jerusalem atangin KM 408 vel a ni a, BC 58-ah Rom lal ram bung pakhat angin an awm tan a. Grik nun phung leh khawsa zia anga inrelbawl (Hellenise) an ni. Antiokei khua hi Jerusalem atangin KM 768 vel a ni a. BC 300 vel khan Alexander the Great-a sipai hotu Seleucus I Nicator-a din nia sawi a ni a. Chuvang chuan Hellenise khawpui a ni a. Rom sawrkar hnuaia a awm hnuin Rom lal ram chhunga khawpui pawimawh ber pahumna tia sawi thin a ni. Juda darh ho cheng an tam hlein sawi a ni a. Ringtute ‘kristian’ tia an koh hmasak berna hmun a ni. Petera chu Antioke kohhran bishop hmasa bera ngaih a ni a, Ignatius-a, kohhran Pa zinga mi lar tak chu Antiokei bishop pathumna a ni. Tunah chuan Turky ram chungah a awm a. Turky ram khawpui pawimawh tak Antakya tia an vuah tak chu tun hmaa Antiokei khawpui awmna kha nia sawi a ni.
Jerusalem atanga Tarsa khuaa Paula an tirh bo leh Barnaba’n a zawn chhuahleh inkar, Paula chanchin a reh tak vang vang hun chhung hi kum 6 - 8 dawn lai, a aia tam pawh a ni thei ang tih ringtu mi thahnem tak an awm.
Zin vawi khatna A.D. 46-48: Paula zin hun chungchang thuah hian rin/chhut dan inang lo a awm nual a. A.D 46-48 hi rin dan tlanglawn ber pawla ngaih a ni. A.D 36-40 velah, Damaska ram awptu lal Areta chanchin kan hmu a. A.D 37 hma lamah lal Areta hian Damaska hi a awp tan a nih ring an awm. Paula hi chung lai bawr vela piang thar a ni a. A pian thar hnuin Arabia ramah kum 3 vel a bibo a. Jerusalem atanga Tarsa khaw lama a bik bo leh Barnaba’n a zawn chhuah inkarah hian kum 6-8 kar tla a awm ring an awm bawk. Chutiang anga kan chhut chuan a zin chhuah tan kum atana A.D 46-48 inkar pawm hi a dahdam thlak theiin a rinawm.
Zin vawi 1-naa an khaw tlawhte : Antiokei (Suria ram) atangin an zin tana, ram leh khua an tlawhte chu (a indawt danin): Selukai (Suria ram), Salamis (Kupra thliarkar), Paphos (Kupra thiarkar), Perga (Pamphulia ram), Antiokei (Pisidia ram), Ikonion (Lukaoni ram), Lustra (Lukaoni ram), Derbe (Lukaoni ram) te a ni. Derbe atang hian an kir leh ta a, an kawng ngaiah; Lustra, Ikonion, Antiokei, Perga khuate an tlawh a. Perga atang chuan Attalia khuaah kalin, Attalia atang chuan a tira an chhuah tanna Antiokei khua an thleng leh ta a ni (Tirh 13:4- 14:28). An chhuah tanna khua Antiokei chhiar tel lovin, an zin kal lam hian khua 8 an tlawh a, an haw kir lamah Attalia khua an tlawh bawk. A thei remchang tan Projector hmangin Map nen entir ni se, a tingaihnawmin hriat a tiawlsam lehzualin a rinawm.
Zin chhuah chhan: Chanchin Tha hrila zin vawi hnihnaah hian a tirah Paula leh Barnaba hi an mahni nawr chhuaktu (zin tul an tih chhan) thuhmun mahse (Tirh 15:36), Paula hi Barnaba zin lohna lamah, kawng danga a kal tak daih avangin, a tira an zin tum chhan ber angin a che chhuak ve ta hauh lo a. ‘Tihmakmawh a chunga innghat leh, a hril loh chuan a chung a pik hial dawna a hriat vang’(I Kor 9:16) a ni ta ber awm e.
Zin vawi 2-naa an zin tanna: Chanchin Tha hrila zin vawi hnihna hi mi thenkhat chuan Jerusalem atanga chhuak tan angin an chhiar/tarlang a. Mahse, fet taka chhutin, Jerusalem inkhawmpui atanga Antiokei khuaa an hawin Juda leh Sila te pahnihin an zui a. Tichuan Sila tan chuan Jerusalem hi a zin chhuah tanna a ni a. Paula tan erawh chuan Antiokei khua hi a zin chhuah tanna tiin a chhiar theih a ni.
Zin vawi 2-naa an khaw tlawh 17: Paula leh Sila’n ram an fan zawng zawng hi bible-a tarlan kilhkelh lohte nen ram riat zet a ni. Ram leh khua an tlawhte chu (a indawt danin): Suria ram leh Kilikia ram an fan chhuah hnuin – Derbe (Lukaoni ram), Lustra (Lukaoni ram), Troas ((Musia ram), Samotrhaki (Thliarkar), Neapoli (Makedonia ram), Philipi (Makedonia ram), Amphipoli (Makedonia ram), Apollonia (Makedonia ram), Thessalonika (Makedonia ram), Beroia (Makedonia ram), Atheni (Greece), Korinth (Greece), Krenkai (Greece), Ephesi (Asia ram), Kaisari (Palestine), Jerusalem (Palestine), Antiokei (Suria). Tirh. 15:41- 18:22. Khua 17 zet tarlan a ni a, heng bakah hian khaw tam tak bible-a tarlan loh a awm bawk ang.
Zin vawi 3-naa an khaw tlawhte: Galatia leh Prugia ram a fang chhuak vek a. Ephesi khua atangin makedonia ram a pan a, Makedonia ram a fan chhuah hnuin, Grik ramah a kal leh a. Grik rama a awm laiin Suria ram lamah haw a tum a, mahse a chipui ten an phiar avangin Makedonia ram lamah a haw kual ta zawk a. Makedonia ram atang chuan Troas khua (Musia ram), Assi khua, Mitulini khua, Sami thiarkar, Mileti khua (Asia ram) (Tirh 18:23, 19:1, 20:1-3, 20:13-15) lamah an kal a. Mileti atangin – Kawi thliarkar, Rodi thliarkar, Patra khua, Turi khua, Ptolemi khua, Kaisari khua, Jerusalem khua (Tirh 21:1-15).
--------------------------------
ZIRLAI A SEI LUAT AVANGA PAIH THEN TE
(Heng hi a chik zui peihte tan kan dah chhuak tel mai mai ang e. Zirlai Bu pual bika DIARY ka ziah atanga lak a ni):
Zin vawi 1-naa an khaw tlawhte: Antiokei (Suria ram) atangin an zin tana, ram leh khua an tlawhte chu (a indawt danin): Selukai (Suria ram), Salamis (Kupra thliarkar), Paphos (Kupra thiarkar), Perga (Pamphulia ram), Antiokei (Pisidia ram), Ikonion (Lukaoni ram), Lustra (Lukaoni ram), Derbe (Lukaoni ram) te a ni. Derbe atang hian an kir leh ta a, an kawng ngaiah; Lustra, Ikonion, Antiokei, Perga khuate an tlawh a. Perga atang chuan Attalia khuaah kalin, Attalia atang chuan a tira an chhuah tanna Antiokei khua an thleng leh ta a ni (Tirh 13:4- 14:28). An chhuah tanna khua Antiokei chhiar tel lovin, an zin kal lam hian khua 8 an tlawh a, an haw kir lamah Attalia khua an tlawh bawk. A thei remchang tan Projector hmangin Map nen entir ni se, a tingaihnawmin hriat a tiawlsam zualin a rinawm.
Zin vawi 2-naa an khaw tlawh 17: Paula leh Silan ram an fan zawng zawng hi bible-a tarlan kilhkelh lohte nen ram riat (8) zet a ni. Ram leh khua an tlawhte chu (a indawt danin): Suria ram leh Kilikia ram an fan chhuah hnuin – Derbe (Lukaoni ram), Lustra (Lukaoni ram), Troas (Musia ram), Samotrhaki (Thliarkar), Neapoli (Makedonia ram), Philipi (Makedonia ram), Amphipoli (Makedonia ram), Apollonia (Makedonia ram), Thessalonika (Makedonia ram), Beroia (Makedonia ram), Atheni (Greece), Korinth (Greece), Krenkai (Greece), Ephesi (Asia ram), Kaisari (Palestine), Jerusalem (Palestine?), Antiokei (Suria). Tirh15:41- 18:22. Khua 17 zet tarlan a ni a, heng bakah hian khaw tam tak bible-a tarlan loh a awm bawk ang.
Zin chhuah chhan: Chanchin Tha hrila zin vawi hnihnaah hian a tirah Paula leh Barnaba hi an mahni nawr chhuaktu (zin tul an tih chhan) thuhmun mahse (Tirh 15:36), Paula hi Barnaba zin lohna lamah, kawng danga a kal daih avangin, a tira an zin tum chhan ber angin a che chhuak ve ta hauh lo a. ‘Tihmakmawh a chunga innghat leh, a hril loh chuan a chung a pik hial dawna a hriat vang’(I Kor 9:16) a ni ta ber awm e.
Zin vawi 3-naa an khaw tlawhte: Galatia leh Prugia ram a fang chhuak vek a. Ephesi khua atangin Makedonia ram a pan a, Makedonia ram a fan chhuah hnuin, Grik ramah a kal leh a. Grik rama a awm laiin Suria ram lamah haw a tum a, mahse a chipui ten an phiar avangin Makedonia ram lamah a haw kual ta zawk a. Makedonia ram atang chuan Troas khua (Musia ram), Assi khua, Mitulini khua, Sami thiarkar, Mileti khua (Asia ram) (Tirh 18:23, 19:1, 20:13, 20:13-15) lamah an kal a. Mileti atangin – Kawi thliarkar, Rodi thliarkar, Patra khua, Turi khua, Ptolemi khua, Kaisari khua, Jerusalem khua (Tirh 21:1-15).
HE ZIRLAI VEK ATANG HIAN – Words 2000 a (la) pelh nasat avangin - Zirlai Chhung Thu heng hi Ka Paih Bawk;
- Zin vawi khat hnua thil thleng thenkhat:
(He lai paragrapoh bik hi a tirah chuan 3. i) chhunzawmna paragraph a ni. A sei lutuk avanga paih zinga tel a ni)
Paula leh Barnaba zin an lo kir leh chuan, Judai ram atanga Antiokei-a lo kal mi thenkhatin,
“Mosia dan anga serh in tan tir loh chuan chhandam in ni thei lo vang” (Tirh 15:1) tia Jentile ringtute an zirtir avang leh chu zirtirna chu Paula leh Barnaban an pawm loh avangin an inkarah inhnialna nasa tak a chhuak a. Tirhkohte leh upate hnena an thu inchuh thlen tur leh rel fel turin Jerusalem an pan ta a ni.
Jerusalem inkhawmpuiah chuan Jacoba rawtna angina ‘Jentailte zinga Pathian lam hawite chu ti hreawm lo i la, milem biakna thil bawlhhlawh ei te, inngaih te, sa rehhlum leh thisen ei te ching lo turin lehkha thawn ni se’ (Tirh15:19) an ti a. Jentail ringtute hnena an thuchhuak thlen turin ‘Juda leh Sila chu Paula leh Barnaba rualin tirh ni se’ an tih angin an tir a. Antiokei khuaa ringtute thlamuanin an tinghet bawk a (Tirh15:22-35). Chanchin Tha hrila Paula a zin chhuah leh thlengin Sila phei chu Antiokei-ah hian a cham chhunzawm a ni.
- Zin vawi hnihnaa a thil tawn thenkhat:
(He lai paragrapoh bik hi a tirah chuan 3. ii) chhunzawmna paragraph a ni. A sei lutuk avanga paih zinga tel a ni)
Chanchin Tha hrila a(n) zin vawi hnihna huam chhungah hian, thil tawn lang sar tak tak Paula hian a nei nual a, chungte chu; a) Paula leh Barnaba an inthen a, a hrangin Chanchin Tha an hril (Tirh15:37-41), b) Timothea nen an intawng (Tirh16:1-3), c) Asia ramah leh
Bethunia ramahte thuhril an tum a, mahse Thlarau Thuanghlimin a khap (Tirh16:6-7), d) Makedonia rama thu hril tura sawmna leh Pathian kohna zel angin a hmu (Tirh16:9-10), e) Ludi a piang thara, a chhungte nen baptisma an chang (Tirh11-15), f) Philipi khuaah Sila nen lung inah an tang a, an chhuakleh (Tirh16:16-40), g) Atheni khuaah Pathian thu a hril (Tirh17:16-34). h) Korinth khuaa mi tam takin Pathian an ring a, baptisma an chang (Tirh 18:7-8), i) Pathianin Paula hnenah mumang angin thu a sawi a, a thlamuan (Tirh 18:9-10).
- Zin vawi thumnaa a thil tawn thenkhat:
(He lai paragrapoh bik hi a tirah chuan 3. iii) chhunzawmna paragraph a ni. A sei lutuk avanga paih zinga tel a ni)
Chanchin Tha hrila a zin vawi thumnaa a thil tawn lang sar zualte chu; Ephesi khuaa zirtirhote chungah kut a nghat a, Thlarau Thianghlim an chang a, tawng hriat lohtea thu sawiin Pathian thu an hril a (Tirh19:6), Paula chungah Thlarau Thianghlim thiltihtheihna nasa tak a thleng a, a thuamhnaw atang ringawt pawhin dam lo ten damna an chang a, mihring kaw chhung ata ramhuaite pawhin an chhuah phah a (Tirh19:11-12), Paulan thu a sawi laiin tlangval Eutuka muthlu chu inchhawng thumna atangin a tla a, mahse a dam leh (Tirh20:712), Ephesi khuaa uphote chu Mileti khuaa a awm laiin a koh tir a, inthlahna thu a sawi (Tirh 20:17-38), mi thenkhatin Thlarau Thianghlim hriattirna an dawn angin Paula chu Jerusalem khua tlawh lo turin vawi hnih (2) hriattir a ni a, mahse Jerusalem chu a tlawh a, man a tawk ta a ni (Tirh21:4 & 10-15).
(NOTES: Hah tak leh uluk em ema ka lo chhui tawh han paih leh chu a uiawm thin hle mai.14/022024@12:40pm).