Bible thu chiar tur : Tirhkohte8:1-3; 9:1-6; Galatia1:13-14.
Thuvawn : ‘Krista Isua, mi sualte chhandam turin khawvelah hian a lo kal,’ tih hi a rinawmin a pawm tlak em em a ni; an zinga mi sual ber ka nih hi (ITimothea 1:15).
1. THUHMAHRUAI:
Pathian tana mi ropui leh thawh hlawkte ‘tunhma nun’ chanchin hriat hi thil chakawm tak a ni thin. Chutiang chanchin chu vawiinah hian kan zir dawn a ni. Paula pian thar hmaa a nun emaw, a mizia tarlanna hi duhthusama tha hmuh tur a vang hle a. Bible pawn lamah phei chuan he tiang chanchin hi hmuh tur a awm lova, bible-a a chanchin mi dang sawi leh amah insawi dan lak khawm a ni tlangpui dawn a ni.
2. PAULA NUN BIH CHIANNA:
Paula nun bih chianna atang hian; a mizia te, a thil lo tih tawh te, eng ang mi nge a nih leh, mi dang chunga a rilru put dan te, adt tarlan kan tum dawn a. A pianthar hmain eng ang mi nge a nih? tih hi he zirlai hmanga tarlan kan tum a ni.
i) Mi duh fir leh kal filawr tak a ni:
Gal1:14-ah chuan: “Mi thlahtute thurochhiah chunga thahnem ka ngaih nasat bik avangin Judate sakhaw biak dan kawngah chuan ka chite zinga ka rualpui tam takte ka lehpel ta a.” a ti a. Paula hian thlahtute thurochhiah (tradition) leh Judaism hi a hre belin, zawm leh tih dik kawngah pawh thahnem a ngai hle a ni. Heng thila a fir zia leh thahnam a ngaih zia chu, “Ka chite zinga ka rualpui tam takte ka lehpel” tih hian a tarlang a. Tunlai tawng takin ‘mi duh fir leh kal filawr’ (extremist/radical) kan tih ang hi a ni hial awm e.
Tha leh dik nia a pawm, tan lam tina em em a ni a. A tan lam thil (Judaism) humhalh tur leh chutiang nek che thei nia a hriatte dodal rap rap thin mi a ni. Tirh8:3-a kan hmuh angin -Ringtu hmasate chu in tinah luh chilhin, a hmei apaa hnuk chhuakin, tan inah a khung hial thin a ni.
ii) Ti duhdahtu a ni:
A thiltih nena inzawmna nei ‘tiduhdah/tiduhdahtu’ tih thumal hi bible-ah vawi sawm pali (14) a awm (Tirh8:3; 9:4,5; 11:19; 22:4,7,8; 26:11,15; 1Kor15:9; Gal1:13; 23; Phil3:6; 1Tim1:13). Paulan a tihduhdah te chu; a) Ringtu-te, b) Kohhran, c) Isua a ni.
Tiduhdahtu a nih thu hi ama insawi dan a ni a (Gal1:13, Tirh22:4; 1Tim1:12; Phil3:6). Tihduhdahna a chelek dan chu; thah tum angin a vau a (Tirh9:1), ti hlum hial kawpin a ti duhdah thin a (Tirh22: 4), ringtute an tihhlum laiin remtihpuituah a tang thin a (Tirh26:10), mipa leh hmeichhia thliar lovin a phuar thin a (Tirh22:4), hnuk chhuakin (Tirh 8:3) tan inah a khung tir thin a (Tirh22:4), inkhawmna inah pawh a hrem thin a (Tirh26:11), Isua thu sawttir a tum thin a (Tirh26:11), ram dang khua thleng pawhin a umzui thin (Tirh26:11).
Juda-ho thil chin dan (tradition) leh sakhaw biak dan (Judaism) thlirna lam atang chuan Paula hian ‘thawk tha’ a inti maithei. Mahse, tihduhdahna hi Pathian thinurna mei ko chhuk thei kawpa thil pawi a ni a (Jer21:12), bawhchhiatna leh sualna belhchhahtu a ni a (Amos5:12), Lal Isua thil duh loh zawng tak a ni (Lk3:14). Chuvangchuan, ringtu hmasate thlirna atang chuan Paula hi ‘khawvela mi sual berte zing ami emaw, mi tihbaiawm tak’ tih tur a ni ang.
iii) Kohhran tibuaitu a ni:
Ringtute a tihduhdah dan atang hian kohhran a tihbuai dan tur chu a ngaihruat theih mai awm e. Tirh8:3-ah chuan, “Saula erawh chuan kohhran hote a tiduhdah em em a, in tinah a lut a, ahmei apain a hnuk chhuak a, tan inah a khung thin” tih thu kan hmu a. Tirh9:1-ah pawh, “Saula erawh chuan Lalpa zirtirho a vau thu leh thah a tum thu a la chhak chhuak ta cheu va” tiin kan hmu bawk.
Kohhran chu Pathian mite pung khawm leh insuihkhawmina an din, taksa pum khata peng tin an inzawm anga inzawm khawm (IKor12:12) a ni a. Chuvangchuan ringtute chunga buaina theng thin hian kohhran chu nasa takin a nghawng ang tih a rin theih a ni.
iv) Sawichhetu a ni:
‘Sawichhetu’ tih hi amah Paula insawi dan a ni (ITim1:12). Sawi chhiatna eng ang takin nge a kalpui erawh kan hre lo. Tirh26:11-ah chuan, ‘Isua thu sawttir a tum’ thu kan hmu a. A awmzia chu Paula hian ‘ringtute chu Isua sawichhiat tir a tum’ tihna a ni. Amahin Pathian emaw sakhua emaw a sawi chhiat bakah, mi dangte pawh chutiang thil dik lo ti tur chuan a kar tihna a ni. Tin, Tirh26:8-ah chuan, “Nazaret Isua hming kalh lamin thil tam tak ti i la thain ka ring thin a” tih thu ama sawi kan hmu a. ‘Thil tam tak’ a tih zingah hian sawichhiatna pawh tel ngei tura ngaih a ni.
ITim1:13-a ‘sawichhetu’ tih tawngkam hian mihring inkara insawi chhiatna ai mahin, sakhaw thurin emaw Pathian emaw sawi chhiatna a kawk a. Thuthlung hluiah chuan anchhe lawh hi Pathian sawi chhiatna a ni a (Lev24:11). Pathian hming sawichhetu chu tihhlum ngei ngei tur a ni (Lev24:16). Pathian zah lohna hi Pathian sawichhiatna a ni thei bawk (Rom2:23-24). A tlangpui thuin, sawichhetu chuan a sawichhiat chu diriam takin a ti thin a, zahna leh pawisaknain hmun a chang lo tlangpui thin. He tiang hi sawichhetu a nih anga Paula awm dan leh thiltih ni ta se, ‘mi sual tak, bul hnaia awm reng atan pawha kan duh loh tur zinga mi’ a ni thei awm e.
v) Sawisatu a ni:
‘Sawisatu’ tih thu pawh hi ama insawi dan bawk a ni (ITim1:12). Tirh26:11-ah chuan, “Inkhawmna in tinah ka hrem fova…,an chungah ka kawlh em em a, ram dang khaw thleng pawhin ka tiduhdah thin a” tia a sawi thu kan hmu. He mi thuah hian ‘a kawlh zia’ Paulan a sawi a, tin ‘vantlang hmuh theihin hremna a chelek thin’ anga ngaih theih tur a awm bawk.
He tiang mizia a neih bakah hian, a tlangpui thuin, sawisatu chuan, mi dang a sawisaknaah, tawngka leh thiltih hmangtein, mite chungah taksa natna leh rilru natna nasa tak a thlen thei a. Tin, insawisak hmingpu chin thil tih reng rengah chuan a tuartuin a theihnghilh mai mai loh tur ‘rilru hliam’ a awm tel fo bawk. Paula sawisakna hi, kawng lehlamah ringtu hmasate hian kan tarlan dan ang zawng zawngin an dawngsawng vek lo thei a. Amaherawh chu, he tiang ang hi mi sawisak chingte leh an thiltih sawhkhawk awm dan a nih chuan, pawl thenkhat tan chuan mi sawisatu chu ‘mi tha tia sawi theih rual loh’ a ni.
vi) Mi sawi kai khawpa - mi thianghlimte chunga tisual thin a ni:
Tirh9:13-ah chuan Anania hnenah Pathian thu a lo thleng a. Anania chuan, “Lalpa, chu mi (Saula) chu Jerusalem khuaa i mi thianghlimte chunga a tihsual tam zia thu mi tam tak kaah ka hria a ni” tia a sawi thu kan hmu a. Mi thianglimte chunga Paula ‘tihsual tam zia’ hi mi pahnih khat mai pawh ni lo, ‘mi tam takin’ an hria a. An hria mai ni lovin ‘an sawi duh hle’ ni awm tak a ni.
Thil tihsual tamtak hi mi ngaihven zawng a ni vek lo ang bawkin, sawi chhawn tlaka ngaih loh thil tihsual a awm bawk. Paula thil tihsual erawh hi chu a langsar a. Mi ngaihven zawng tak pawh niin a lang. Chuvang chuan, Paula thil tihsual hi ‘thil te-tham a ni lova, a sualna pawh hi thil ho tak a ni lo’ kan ti thei ang. Tin, vawi khat thil tisual mai a ni lo tih a chiang a. A tum reng vanga tisual nawn fo thin tih pawh a hriat theih (Tirh26:8). Chuvang chuan, mi thenkhat tan ‘misual hmingthang tak emaw hriat hlawh tak’ tih tur zing ami a ni hial awm e.
vii) Mi hlauhawm tak a ni:
Damaska khaw bula a thil tawn hnuin Paula hian Jerusalem hi kum thum (3) hnuah chauh a tlawh a (Gal1:18). Jerusalem khua a tlawh tum chuan zirtirhote chu pawl a tum a; amaherawhchu, “An ni erawh chuan an zain ani chu an hlau a. Zirtir a ni ve tih an ring lo,” tiin Tirh 9:2-ah kan hmu.
Damaska leh Jerusalem inkar hi mel 135.6 (218KM) vela inhlat a ni a. A nun danglam hnu, Jerusalem a tlawh hma kum thum (3) chhung hian a chunga thil thleng chanchin hi Jerusalem-a zirtirhote hian an hre tawh ngeiin a rinawm. Amaherawhchu, chutiang chung pawh chuan zirtir a ni ve tih an ring lo fo va. A nun a danglam hnuah pawh ‘mi rin kai lo’ anga ngaih theih turin a awm a. A chhan ber pawh, sulhnu pawr a tunhma hunah a lo hnutchhiah nasat tawh vang a ni. Miin an tih a, a ruka an hlauh hial khawpin a lo che rawva tawh tihna a ni a. Mi dang tana tihbaiawm khawpa thil ti thin mi nia a lan avangin Paula hi mi tam tak tan ‘mi ngainatawm lo tak’ a lo ni tawh thin a tih theih a ni.
3. KHAIKHAWMNA:
Sulhnu lian tham leh tawmkailo hnutchhiah thin mahse Pathian hnathawh ropui tak leh piantharnain chutiang mite nun a tih danglam theih si zia hi Paula nun atang hian fiah takin kan hre chhunzawm zel theiin a rinawm.
Kan zir tawhte hetiang hian lo khaikhawm i la;
i) Paula chu mi duh fir leh kal filawr kan tih ang mi a ni a. Tan lam lana tak, a tan zawng nektu nia a hriatte pawisa hauh lova do let thin a ni.
ii) Tiduhdahtu a ni a. A tihduhdahna tuartute tan chuan ‘khawvela mi sual ber zing ami’ tih mai tur khawpa tihduhdahna run thlak chelektu a ni.
iii) Kohhran tibuaitu a ni a. A vau a, tihhlum duh hial khawpin mi dang chungah rilru a pu a, ringtute inahte lutin hmeichhiah leh mipa pawh thliar lovin a hnuk chhuak a, tan inahte a khung tir a. Kohhran a chawh buai dan hi namen lo tak a ni.
iv) Sawichhetu a ni a. Rilru chhe tak puin thil a ti a. Mi dang bula awm ve tlak lo ang hiala ngaih theih turin a awm thin.
v) Sawisatu a ni a. Taksaa leh rilru lama hliam mi tam tak neih tirtu a ni. Mi a sawisak avanga ‘mi tha tia sawi rual loh’ mi tam tak tana ‘mi sual’ a ni.
vi) A thil tihsual mi tam takin an hriatpui, an sawi huai huai khawpa thil tihsual langsar nei, misual hriat hlawh tak a ni.
vii) A thil lo tih tawhte avanga mi dang tana rinzawh harsa tak, an hlauh ruk hial khawpa tihbaiawm taka thil lo ti tawh thin a ni.
viii) Mihring thlir dan atanga ‘tlaktlaina reng nei lo leh inhmuchhuak thei si lo’ kan tih ang zing ami a ni.
ix) He tiang mi hi ni thin mahse Pathian hnathawh ropui tak chuan nun hi thlakthlengin a ti danglam thei takzet a ni.
SAWIHO TUR:
Paulan ‘Ka ni’ tia amah a insawina hi ‘a tha lam’ leh ‘tha lo lam’ bible-ah tam tak a awm a, chungte chu sawi ho (inhriat siak) ni se.
ZIRLAI PUITU:
Piang thar/pian tharna: Piang thar/piantharna tih thumal hi Paula tawngkam a ni lova, tin, chhan hrang hrang avanga he thumal kohhran huang chhunga hmang duh lo, kohhran thenkhat leh baptist kohhran zingah pawh tam tak an awm. A tlukpuia ngaih theih tawngkam dang; siamthar lehna, Pathian mi hriat, mi thianghlim, Krista Isuaa tihhran, chhandam tihte leh tawngkam dang tam tak a awm a. Amaherawh chu, he zirlai chhunga kan sawi tum nen heng ho hi inhmehin a lang lo. Chuvang chuan, piang thar/piantharna tih thumal hi kan hmang chhunzawm zel (dawn) a ni.
Judaism: Judaism chu kawng hnihin a sawifiah theih; i). Juda ho nun leh khawsak dan, an thil chin, an inenkawl dan, etc sawina a ni a. ii). Juda ho sakhaw rindan leh kalphung zawmtute awm dan sawina a ni bawk.
Tihlum hial kawpin: Paula hian mi a tihhlum thu kan hre lo a. Amaherawh chu tihduhdahna avanga ringtute chunga thihna khawp a thlen laiin ‘tihhlum remti lamah’ a tan thu Tirh 26:10 kan hmu. Stephena lunga an den hlum laiin ‘a thih a remti’ bawk (Tirh 7:60). Paulan a thiamthu Agrippa hmaa a sawi tumin, “An tih hlum laiin thihhlum remti lamah ka tang bawk thin a” a ti a (Tirh 26: 10-11). He mi thu vek hi mipui hmaa thiam thu a sawi tum chuan, “He kawng amite hi tihlum hial khawpin ka tiduhdah thin” a ti thung (Tirh 22:4-5). Tirhkohte thiltih ziaktu hian ‘thu lakna hnar’ inang lo a hmang a nih loh chuan Paula hian a thu ngaithlatute azirin thil thleng inang hi a sawi dang hret a ni thei a. Tin, hyperbole tia an vuah, a inziak ang ngau ngaua lak hleih theih loh uar taka thusawi dan tam tak a awm a. Chutiang ang chu Paula hian a hmang a ni thei bawk.
Mi ten an hlau: Tih hi ‘Mite hlauh a ni’ tih tur a ni a. Mizo tawnga ziahin chhiar sual a awl hle a. Chuvang chuan ‘Mi ten an hlau’ tiin a tlangpuiah dah a ni.
Mahni insawina: Mahni insawina (I am saying) hi Lal Isua pawhin a nei nual a. Entir nan; Chhang nung ka ni, khawvel entu ka ni, kawngkhar ka ni, beram vengtu tha ka ni, thawhlehna leh nunna ka ni, kawng leh thutak leh nunna ka ni, Grep hrui ka ni, tihte a ni a. Paula pawh hian chutiang chu tam tak a nei a, ‘tirhkoha vuah tlak loh’ tih pawh hi chu tiang zing ami chu a ni.
No comments:
Post a Comment