Bible thu chiar tur : Rom3:27-31; 7:1ff; Galatia3:1ff.
Thuvawn : Krista chu kan aia anche dawng lo niin, Dan anchhe lak ata min tlan chhuak ta (Galatia3:13).
1. THUHMAHRUAI:
Paula zirtirna-ah hian ‘Dan’ chungchang thu - Judate leh Dan (Rom 2:17ff); Dan nge rinna (Gal3:1ff); Dan leh thutiam (Gal3:15) tihte a awm a. Tin, Dan leh khawngaihna chanchin pawh kan chhiar foin a rinawm. Dan chuan Kristaa Pathian hnathawh a ti ngaihnawm zual hle thin a, tun tumah hian ‘Dan’ thu kan zir dawn a ni. Dan chanchin kan tarlang hmasa ang a, Paula’n Dan a zirtir dan te, Dan kahihnawih thila ‘Krista hnathawh’-te pawh kan zir tel ang.
2. DAN:
Paula kut chhuaka ‘Dan/dan’ kan hmuhte hi hlawm hrang hrangin a then theih a. Hlawm hnih (2) emaw chauhin lo then i la, he tiangin;
i) Dan: He Dan sawi nan hian hawrawppui ‘D’ hman deuh zel a ni. Chi hnihin a thliar theih a, chungte chu;
a) Mosia Dan (Gal4:21; 1Cor9:9): Mosia Dan hi tawngkam dangin kan hmu bawk; A pakhatna chu ‘Thlahtute Dan’ (Tirh22:3) tih a ni a. Hei hian Pharisaihoin kalphunga an hman thin dan (traditions) a huama a. A pahnihna chu ‘Judate Dan’ (Tirh25:8) a ni.
b) Thuthlung Hlui Dan (1Cor14:21; Rom3:19, 21):
ii) dan dang: He ‘dan’ sawi nan hian hawrrawp te ‘d’ hman deuh zel a ni. He ‘dan dang’ hnuaiah hian heng te hi an awm ;
a) Pathian dan (Rom7:22, 25; 8:7; 1Kor9:21).
b) Krista dan (1Kor9:21; Gal6:2).
c) Thlarau dan (Rom8:2,5).
d) Rinna dan (Rom3:27) .
e) Khawvel dan (Rom12:2).
f) Sualna dan (Rom7: 23, 25).
g) Tisa dan (Rom8:5).
h) Thiltihna dan (Rom3:27).
i) Felna dan (Rom9:31).
j) Rilru dan (Rom7:23) leh dan danglam (Rom7:23).
‘Dan’ hawrawppuia intan chuan Mosia emaw Thuthlung Hlui Dan (Torah/Pentateuch) a kawk a. A bak ‘dan’ hawrawptea ziahte chuan dan dang zawng a kawk a. Tichuan ‘Mosia Dan emaw Thuthlung Hlui Dan’ hi he zirlaiin a kawh ber a ni.
3. PAULAN ‘DAN ZIRTIRNA’ A TARLAN DAN:
Pauan Dan a zirtirna (doctrine of the Law) hi hlawm li (4)-in a then theih a, chungte chu:
i) Dan petu leh dawngtu: Dan chuan petu leh dawngtu a nei a, a petu chu Pathian a ni a; a dawngtu emaw a pekate chu Israel-te an ni (Rom9:4; 1Kor 9:20-21; Eph2:11-12).
ii) Dan nihphung: Dan nihphung hi chi hnihin tarlan a ni a, he tiangin;
a) A tha lam zawnga thlirna: Dan chu a nihna ang anga hnawl vek lovin, he tiang hian tarlan a ni: Dan chu sual a ni lo (Rom7:7); a thianghlim a, a fel a, a tha (Rom 7:12; 1Tim1:8); thlarau lam thil a ni (Rom7:14); rinna avanga miin thiam a chan theihnan Krista hnen lama mite kaihruaitu a ni (Gal3:24), rinna chuan Dan chu engmah lovah a chantir lova, a tinghet zawk (Rom3:31); Dan chuan sual a lan lehzual tir thin (Rom5:20; Gal3:19).
b) A tha lo lam zawnga thlirna: Dan thiltih avangin mihring reng reng thiam changing a awm dawn lo (Gal2:16); Pathian mithmuhin tumah reng Dan avanga thiam chang pawh an awm lo (Gal3:11); Dan thiltiha awm apiangte chu anchhe hnuaiah an awm zawk a (Gal3:10); Dan chu anchhia nen khaikhin a ni a (Gal 3:13); Dan chuan thinurna a siam bawk thin (Rom 4:15).
iii) Dan awm chhan: Dan chu a pawisalo leh bawhchheho tana pek a ni a. Dan chuan sual hriat famkimna a thlen a. Sual chu thiamloh a chantir a, chu mi avang chuan thinurna a awm bakah, a zawmtute chu anchhe hnuaiah a awmtir bawk thin (1Tim 1:9-11; Rom3:20; 4:15; 7:7; Gal3:10, 19; 2Kor3:7).
iv) Dan hnathawh: Dan hnathawh (effect) leh Dan-in hring nun emaw thlarau lam nun-a nghawng dan chu hetiang hi a ni;
a) Dan chuan sual a lan lehzual tir a (Rom5:20; 7:9-10; 7:22-23; 1Kor15:56).
b) Dan avanga thiam chan tumte chuan - Krista nen inthenin, khawngaihna an tluksan thin (Gal5:4).
c) Dan thiltiha awm apiangte chu anchhe hnuaiah an awm a, Dan lehkhabua thuziak zawng zawng anga ti tura awm reng lo apiangte chu anchhe dawngin an awm thin (Gal3:10).
d) Dan thiltih avangin tumah Pathian hmaah thiam changing an awm dawn lo (Gal2:16).
e) Dan chu khawvel bawiha min tan tirtu a ni (Gal4:1-10, 22-31).
f) Lehkha thu mai chuan a tihlum bawk thin (2Kor 3:6; Rom7:11, 13).
4. DAN LEH KRISTA:
i) Kristan Dan ata min ti chhuak:
Dan hnathawh leh Dan-in mihringte a nghawng dan chu a chungah tarlan a ni a. Heng hian Dan hnuaia awmte a phuar avang leh Dan chu an tan ‘khuhtu’ ang a nih avangin (2Kor3:14-15); Isua’n chu chu a rawn ching fel ta a. Dan hnuaia awmte chu Dan ata a ti chhuak ta a ni. Dan ata tih chhuaha kan awm dan chu tawngkam hrang hrangin he tiang hian Paulan a tarlang;
a) Dan anchhe lak ata min tlan chhuak (Gal3:13): Sual man chu thihna a ni a (Rom6:23). Dan chuan Thisen chhuah lovin ngaihdamna reng a awm lo (Lev 17:11;Heb9:22) a ti bawk. Chutiang a nih chuan mihringte chu mi sual, thisen chhuaka ngaihdamna mamawh, Dan anchhe hnuaia awm mekte kan ni a. Mahse, mahni intanpui thei rual kan nih loh avangin, Krista chuan kan ai min rawn awh sak a. Kan aiah anchhe dawng lo niin, Dan anchhia lak ata chu min tlan chhuak ta a ni.
b) Dan ata thlah emaw tih thihin kan awm (Rom7:2-3): Dan hnuaia awmte chu pasal nei lai hmeichhia nen khaikhinin; hmeichhia chu a pasal dam chhung zawng danin a pasalah a phuar belhbawm a. A pasal a thih hnuah erawh chuan nupui chu a pasal kawngah dan ata thlahin a awm a, mi dang a neih leh pawh a thiang a. Chutiang deuh chuan Krista taksa avangin Dan kawngah tih thihin kan lo awm ta a, Dan min phuartu lak ata chu thlahin kan lo awm ta a ni.
c) Thiam min chan tir: Isua, kan aiawha min din saktu leh min sawipuitu avang chuan Pathian chuan kan bawhchhiatna zawng zawng min ngaidam a, batna lehkha thupeka ziak, kan chunga awm, min dodal thina chu (Dan chu) a thai bo ta a; chu ngei chu Kraws-ah khengbetin a la kiang ta (Kol 2:13-14). Chu chu miin a rin chuan; Dan thiltihte avang ni tawh lovin, rin avang zawkin thiam a lo chang ta a ni (Rom3:28; 5:1; Gal2:16;).
ii) Krista chu dan ti bangtu a ni:
Krista chu Dan ti bangtu a nih zia kawng hrang hrangin Paulan a tarlang (Rom10:4; 6:14; 8:3; Gal3:24-25). Amaherawhchu, “Rinna avangin Dan chu engmah lovah kan siam em ni?” tia zawhna chu, “Hnai love, Dan chu kan tinghet zawk a ni” (Rom3:31) a tih avang leh, Isua meuh pawhin, "Dan thu emaw, zawlneite thu emaw… tiboral tura lo kal ni lo, tifamkim tura lo kal ka ni” a tih avangin (Mathaia5:17); Dan chu ‘tangkaina nei lo, hnawl hmiah emaw, tih boral dera awm tawh’ a ni lo a tih theih.
Dan-in a phut (Exo20:13-15; Rom13:9) ti hlawhtling theilotu mihring ai kha Isuan rawn awhin, ama taksa ngei, sualpu taksa, Dan zawm famkim thei lo chu Kraws-ah khengbetin a tihlum ta zawk a (Rom6:6). Krista chu kan aia anchhe dawng lo niin, Dan anchhe lak ata chu min tlan chhuak a (Gal3:13). Chutichuan Krista taksa avang chuan Dan kawngah tih thihin kan lo awm ta a (Rom5:4), min chelhtu (Dan) lakah chuan sualpu taksa keimahni zawka chu thiin, Dan ata chu thlahin kan lo awm ta zawk a ni (Rom7:6).
Isuan kan ai min awh sak tawh avangin - a thihna leh thawhlehna tawmpuitu pawh kan ni a (Rom6:5-8). Chumi azarah chuan ‘Dan zawm thei lo’ ni lo, sualpu taksa pawh ni bawk lo; thihna hneha tholeh mi nung, Isua, Dan zawm famkim theitu zawka chu keimahniah a lo nung ta a. Dan chu tih famkimin a lo awm ta a, Isua pawh chu Dan ti famkimtu a lo ni ta a ni. Dan chuan eng ang pawhin keimahniah phut nei zui mahse, Isua nunna Thlarau dan chuan awmze nei lova a siam tawh avangin ‘Dan chu tih ban a ni’ kan lo ti thei ta bawk a ni.
5. KHAIKHAWMNA:
i) Dan/dan chu kawng hran hranga then theih a nih laiin; chi nih (2) ‘Dan leh, dan’ tia then a ni.
ii) Paula zirtirnaah chuan Dan chu kawng li (4)-a then a ni; a) Dan chuan petu leh dawngtu a nei a, b) Dan chuan nih phung a nei a, c) Dan chuan awm chhan a nei a, c) Dan chuan hnathawh a nei bawk.
iii) Dan avanga a hnuaia kun mihringte chu - phuar, thunun leh anchhedawng kan lo nih tak avangin; mi fel Isua chuan kan ai min awh sak a, tichuan Dan anchhe lak ata chu min ti chhuak ta a. Dan ti famkimtu leh ti bangtu pawh a lo ni ta bawk a ni.
SAWIHO TUR:
Thuthlung Hlui Dan te hi Thuthlung Thara mite hian eng tin nge kan ngaih ang – Zawm chin tur emaw, hnawl chin tur a awmin kan hria em ?
ZIRLAI PUITU:
‘Dan/dan’ hawrawppui leh te-a inziak: Mizo tawng bible-ah hian ‘Mosia Dan leh Thuthlung Hlui Dan’ hi a tlangpuiin hawrawpuia ziah a ni. Hmun thenkhatah erawh ‘hawrawpte a ziak’ pawh a awm. Entir nan Gal2:15-16-ah chuan ‘Dan’ sawi nan Grik tawng ‘nomos’ vek a hmang a. Chang 15-ah hawrawppui vek a hman laiin, chang 16-ah chuan hawrawpte a hmang thung. He tiang hi Rom 6&7-ahte pawh hmuh tur a awm. A chik peihte tan hmun dangah pawh hmuh tur a awm nualin a rinawm.
Torah/Pentateuch: Mosia lehkhabu panga; Genesis, Exodus, Leviticus, Numbers, Deuteronomy te hi ‘torah’ tiin an sawi thin a, chu vek chu ‘pentateuch’ an ti bawk. Torah chu Grik tawngin ‘nomos’ tia lehlin a ni a, nomos chu Thuthlung Tharah hian vawi 165 lai tarlan a ni. C.H Dodd leh mi thiam dangte chuan, “Torah hi nomos anga lehlin a dik vek lo’ an ti a. “Torah chu ‘zirtirna’ (instruction or teaching) tihna a ni a, nomos aiin a huam chin a zau hle a ni” an ti. Paula hian a hman pawlh nual a, hei hi Grik ho khawsak phung (Hellenistic influence) avanga lo awmah mithiamte chuan an ngai.
A tha lam zawnga thlirna: Dan chu CT Scan khawl nen khaikhin ta i la. CT SCan result chuan natna awm dan tarlangin a ti chiang thei a, natna erawh a ti dam thei lo. Chutiang deuh chuan Dan chuan sual a ti chiangin a tarlang a, sual avanga thiam channa emaw tihdamna a nei lo. Natna chuan tidamtu emaw damdawi hran a mamawh a – Pathian/Isua, khawngaihna, rinna, tlanna, etc chu a damna zawk a ni.
Krista hnen lama mite kaihruaitu: Gal3:25 kan en chuan Nimahsela tunah rinna a lo thlen hnu hian kaihruaitu hnuaiah kan awm tawh love tih thu kan hmu a. ‘Dan…Krista hnen lama mite kaihruaitu ni thin chuan rinna a lo thlen chinah chuan tumah a phuar tawh lo’ tihna a ni thei bawk ang.
Lehkha thu: Lehkha thu hi Grik tawng chuan gramma a ni. Chu chu a phena thil awm sawi fiahna (allegorical saying) atan Paula hian rawn hmangin – Mosia Dan emaw thuthlung Hlui Dan a sawina a ni. Dan chuan nunna a ti hlum ni lovin, Dan bawhchhiatna avanga thiamloh channa emaw thlarau thihna a kawk a ni.
Sawipuitu: Sawipuitu hi Grik tawng chuan parakleitos (pa-ra-klei-tos) a ni. Chu chu saptawng bible thenkhat chuan advocate tiin an letling a. Advocate chu dan hre mi; ‘thiam lova puh ten’ thiam an chan theihna tura mite aia din saktu, sawipuitu, miin thiam a chan theihna tura puitu a ni.
No comments:
Post a Comment