Saturday, 26 July 2025

ZIRLAI 20-NA: THIAM CHANTIRNA

Bible thu chiar tur : Rom 3:21ff; 5:1ff; Galatia 2:15ff.

Thuvawn         Chutichuan tunah zawng Krista Isuaa awmte tan chuan thiam loh chantirna reng a awm tawh lo. Krista Isuaa nunna Thlarau dan chuan sualna leh thihna dan ata chu mi tichhuak tawh si a (Rom8:1-2).

1. THUHMAHRUAI: 

Kohhran chanchin ziaktu P. Collinson (Kaw-lin-son) chuan, “Thiam chantirna hi protestan-ho  thurin innghahna laipui, ‘a tel lova kohhran dik awm thei lo’ ang hiala sawi a ni” a ti. Mi tam tak chuan ‘Kristian-te thurin bulpui’-ah an ngai a, kum zabi sawmhnihna bawr vela theologian thenkhat erawh chuan ‘Paula zirtirna-ah (theology)’ hmun laili luahin an hre lo. Martih Luther-a erawh chuan ‘Kohhran tluk chhiat emaw din chhuah phah hial theihna khawp - zirtirna pawimawh-ah’ a ngai a. Heng avang leh Kristaa Pathian hna thawh ropui tak a nih avang te, Thuthung Thar ziaktu dangte aia Paula’n a hman rim zawk fe avangtein he thupui hi ‘thupui pawimawh tak a ni’ tih loh rual a ni lo. Chuvangchuan tuntumah hian kan zir dawn a ni.

2. THIAM CHANTIRNA:

Thiam chantirna chu – mi fela puanna leh chu mi zara Pathian nen inrema awmna a ni. Pathian khawngaihna hnathawh, Pathianin mi sual thiam changa a puanna leh chu mi rin avanga lo awm a ni. N.T Wright (N.T .Rait) chuan, “Thiam chantirna hi thu remna (courtroom) tawngkam a ni” a ti a. He mi mil hian Protestant-ho chuan, “Kan sual reng chung pawhin Pathian chuan Krista felna chu kan felnaah ruatin ‘thil sual ti lo, mi felah’ min puang a, mi fela puan kan nih tawh avangin thiam chang kan ni” tiin thiam chantirna hi an hrilhfiah thin.

Thiam chantirna chungchang thuah hian kan hriat atana pawimawh kan la tarlang dawn chauh a, amaherawhchu hengte hi tuntum atan lo chhinchhiah bik i la;

- Thiam chantirna chu Pathian avanga lo awm a ni (Rom 8:30,33 ).

- Thiam chantirna chu thilthlawn pek a ni a, mi zawng zawng tan a ni (Rom5:18).

- Amah avanga thiam channa chu thil zawng zawng laka thiam channa a ni (Act3:39).

3. THIAM CHANTIRNA LEH THUPUI PAWIMWH DANG:

Paula zirtirnaah hian thupui tha tak tak kan zirlai bu-a khung len loh pawimawh si an awm nual a; chung zingah chuan tlanna thu te, ngaihdamna thu te, felna thu te hi an ni. Hengte hi thiam chantirna thu nen inkungkaihna thuk tak nei an ni a, thiam chantirna chanchin an tih ngaihnawm bakah, a tifiah lehzualtu an ni a, chuvangchuan  kan tarlang hlek dawn a ni.

i) Tlanna leh Thiam Chantirna:

Tlanna leh Thiam chantirna hi a inhnaih hle. Tlanna chu thiam chantirna lo awm theihna ang hiala ngaih a ni. Paula chuan Isua Krista ringtute chu, “Krista Isuaa tlanna awm avang chuan, a khawngaihnain a thlawna thiam chantirin an awm” (Rom3:24) a ti a. 

Pathian thu chuan, “Tupawh thil tisual apiang sual bawih a ni” (Jhn8:34) a ti a. “Mi zawng zawngin  thil an tisual tawh vek” (Rom3:23,5:12) a tih bawk avangin, mi zawng zawng chu sual bawih an ni (Rom3:9;6:17,20).  

Mihring chu sual bawiha awm, mahni intlan thei rual a nih loh avangin; Isua chu mi tam tak tlan nana a nun pe turin (sual bawiha tangte tlan turin) a lo kal  a (Mk1045), thisen chhuak lova ngaihdamna a awm theih si loh avangin (Heb9:22), a nunna leh a thisen chu mi sualte tan a hlan a. Tichuan, a thisen avang chuan amahah chuan kan tlanna kan lo nei ta a, kan sualte leh kan bawhchhiatnate chawpin ngaihdam kan lo ni ta (Eph1:7; Kol1;14). Chu mi ringtute chu, Krista Isuaa tlanna awm avang chuan, a khawngaihnain a thlawnin thiam min chantir ta a ni (Rom3:24).

ii) Ngaihdamna leh Thiam Chantirna:

Sual pakhat avangin thiam loh chantirna rorelna chu mi zawng zawng chungah a awm a (Rom5:18). Thiamloh chang mihring chu thiam changa a awm theih nan ngaihdam a mamawh a ni. Tichuan, Pathian chuan Isua Krista thisen chu sual thupha chawinaah a ruat a (Rom3:25), kan sual thupha chawina Isua Krista tlanna hnathawh hlu tak avang chuan kan sualte chu ngaihdam a ni ta a (Kol1:14). Tichuan, “An bawhchhiatnate ngaihdama awma leh, an sualte khuha awm chu an eng a thawl e. Lalpan khawlohna neia a ruat loh chu a eng a thawl e” (Rom4:7-8) tih a lo ni ta a. Ngaihdama awm tawhte chu Pathianin thiam a chantir thin a ni.

iii) Felna leh Thiam Chantirna:

Felna leh thiam chantirna thu pawh hi a inhnaih hle. Paula lehkhathawna ‘felna’ kan hmuh hi Grik tawng chuan ‘dikaiosyne’ (di-kai-o-su-ne) a ni a, chu chu Grik tawng tho ‘dikaio’ (di-kai-o) atanga lo kal a ni a, dikaio chu ‘thiam chang’ tia lehlin a ni. 

Paula’n felna a sawi hi, “Pathian felna, Isua Krista rin avanga a ring apiangte hnena tihlana awm…” (Rom3:22) a ni. Chu felna chu mihring tan chan rual a ni lo. A chhan chu, mi pakhat thiltih sual avang khan mi zawng zawng chu mi suala chhiar an nih avang leh, thiamloh chantirna rorelna pawh mi zawng zawng chungah a awm vang a ni (Rom5:12ff). Pathian erawh a fel a, amaha chuan fel lohna reng reng a awm lo (Rom9:14; Sam92:15). Chuvangchuan ‘Pathian fel’ hmaah chuan ‘felna nei lo mihring’ chu intanpui emaw felna sual chhuak thei rual a ni lo. 

Amaherawhchu, fel taka ti thin leh, fel taka rorel thin, ‘Pathian fel’ chuan a felna kan lo chan theihna turin ‘mi fel Isua Krista’ sual reng reng hre lo chu keimahni avangin sualah a siam a (2Kor5:21), mi fel lote ai chu Isuan min awh sak a (Rom5:8). Chutichuan, Pathianin ani chu kan tan felaah min siam sak a (1Kor1:30). Amah ringte chuan felna an hmu thei ta a (Rom10:4,10; Gal3:10). Mi felte chuan Pathian hmaah chuan thiam an lo chang thei ta a, Krista avang chuan amah nen inrema min siam bawk avangin (2Kor5:18), thiam chantirna thilthlawnpek chu mi zawng zawng chungah a lo awm ta a ni (Rom5:18).  

4. THIAM CHANNA AWM TIRTU:

Thiam loh chan tirna rorelna emaw thiam loh changa mi awm tirtu hi chhan hrang hrang a awm a, chungte chu – bawhchhiatna sual (Rom5:12-18) te,  thutak awih lova - fel lohna lawm zawk vang (2Thes2:12) te a ni. Tin, Dan ang maia thil tih hi thiam channa a ni lova (Rom3:20; Gal5:4), mahni indemna nei reng reng lo khawpa ‘fel lohna nei lova inhriatna’ pawh thiam changa min awm tir theitu a ni bawk lo (1Kor6:11).

Chutiang a nih chuan, thiam channa chu eng tianga lo awm nge? Thiam channa a awm theih nan chuan enge pawimawh? tih hi zawhna pawimawh tak a ni ta a. Thiam channa awm tirtu emaw a chhanna chu hengte hi an ni:

i) Pathian: Thiam chantirtu chu Pathian a ni a (Rom8:30,33), thiam channa chu Pathian avanga lo awm a ni.

ii) Pathian khawngaihna: Pathian khawngaihna avanga a thlawna thiam chantir kan ni (Rom3:24). 

iii) Isua Krista: Krista Isuaa awmte tan chuan thiam loh chantirna reng reng a awm tawh lo (Rom8:1-2). Chuvangchuan Kristaa Isuaa awmte chu thiam chang an ni.

iv) Isua Krista tlanna: Krista Isuaa tlanna awm avanga thiam chantir kan ni (Rom3:24).

v) Rinna: Rinna avanga thiam chang kan ni (Rom3:28; 4:5; 5:1; Gal2:16; 3:24).

vi) Isua Krista Thawhlehna: Isua chu thiam kan channa tura kaihthawh a ni (Rom4:25).

vii) Isua Krista thisen: Isua Krista thisen chu thiam min chantirtu a ni a, Pathian thinurna lak ata min humtu a ni (Rom5:9).

viii) Tlenfaina leh tihthianglimna: Lalpa Isua Krista hmingah leh kan Pathian Thlarauvah chuan tlenfai kan ni tawh a, tihthianghlim kan ni tawh bawk a, thiam chang kan ni (1Kor6:11).

5. THIAM CHANNA ATANA THIL TANGKAI:

A chunga mi anga ‘thiam channa awm tirtu’ ni lo, thiam channa miin a chan theihna tur emaw, thiam changa mi a awm reng theina tura thil tangkai a awm, chungte chu;

i) Pathian thu: Pathuan thu chuan mi an thiam loh zia a hriattir a, chu chuan thiam chan a mamawh zia a hriattir bawk avangin; Pathian thu hi thiam chan theih nan a tangkai a ni (2Tim3:16).

ii) Pathian kohna: A ruat lawkate chu a ko a, a kohvate chu thiam a chantir bawk avangin (Rom8:30), Pathian koh nih hi thiam changa awm turin a pawimawh.

iii) Zirtirna dik: Zirtirna dik chu Pathian thu nena inkungkaihna nei leh nei vek lo zirtirna a ni thei. Chutiang ang zirtirna dik chuan a hnialtute chu thiam loh a chantir theih avang leh, thiam channa lama a hruai theih avangin zirtirna dik hi a tangkai a ni (Tita1:9).

iv) Thununa: Thiamloh changa kan awm loh nan thununa hi a tangkai a ni (1Kor11:32).

6. THIAM CHANTIRNAIN A NGHAWNG CHHUAHTE:

Thiam chantirna chuan rah emaw nghawng chuah tam tak a nei a. Chungte chu hengte hi an ni;

i) Pathian nena inremna: Mi Pathianin thiam a chantir tawhte chu amah nen inremin a awm tir thin a (Rom5:1). Thiam chantirna chu Pathian nena inremna a ni.

ii) Pathian thinurna lak ata chhandamna: A thisen avanga thiam chantira kan awm tawh hnu hian amah avang chuan Pathian thinurna lak ata chu chhandamin kan awm ngei ang a; a nunna avang pawhin chhandamin kan awm ngei ang (Rom5:9-10).

iii) Nunna: Thil fel pakhat tih avangin nunna hmuh nan thiam chantirna thilthlawnpek chu mi zawng zawng chungah a lo awm (Rom5:18).

iv) Chawimawina: Thiam a chantirate chu a chawimawi avangin (Rom8:30), thiam channa chu chawimawia awmna a ni.

v) Pathiana lawmna: Inremna tuna min hmuh tirtu kan Lalpa Isua Krista avang chuan Pathianah kan lawm bawk ang (Rom5:11).

vi) Rawngbawlna ropui tak: Thiam loh chantirna rawngbawlna mah a ropui chuan, felna rawngbawlna chu ropui lamah chuan a nasa zawk em em tur a ni (2Kor3:9) a tih avangin; thiam chantira awmte rawngbawlna chu a ropui zawk daih dawn a ni.

7. KHAIKHAWMNA:

i) Thiam chantirna chu – mi fela puanna leh chu mi zara Pathian nen inrema awmna a ni a. Pathian khawngaihna hnathawh, Pathianin mi sual thiam changa a puanna leh chu mi rin avanga lo awm a ni.

ii) Thiam chantirna chungchang thuah hengte hi hriat tel thin a tha hle;

- Thiam chantirna chu Pathian avanga lo awm a ni.

- Thiam chantirna chu thilthlawn pek a ni a, mi zawng zawng tan a ni.

- Amah avanga thiam channa chu thil zawng zawng laka thiam channa a ni.

iii) Tlanna thu te, ngaihdamna thu te, felna thu te hian thiam chantirna  nen inkungkaihna thuk tak an nei a, thiam chantirna chanchin ti ngaihnawmtu leh ti fiah leh zualtu an ni.

iv) Thiam channa awm tirtu thil pawimawh tak tak a awm a.

v) Thiam channa atan thil tangkai tak tak a awm a.

vi) Thiam channa chuan nghawng chhuah emaw rah tam tak a nei.

SAWIHO TUR:

Thiam changa inhria, thiam chang lo tur hi an awm theiin kan hria em? ‘Awm thei lo’ kan tih chuan sawi zui tur a awm lo maithei a. ‘A awm thei’ kan ti a nih chuan - chuting mite chu eng ang mi nge ni ang?

ZIRLAI PUITU:

Theologian thenkhat: Theologian thenkhat zingah hian James Dunn leh N.T. Wright te pawh an tel a. Dunn-a New Perspective on Paul (NPP) ‘Paula Thlirdan Thar’ rawt chhuaktu phei chuan, “Luthera hian thiam chantirna vantlang huap (social dimension of justification) lam a hmuh kan avangin, a hriatthiam dan hi Paula zirtirna atanga pen bona a ni’ a ti hial a ni.

Paulan a hman rim zawk dan: Thiam chantirna leh a kaihhnawih thu dang Thuthlung Thara kan hmuhte leh Paula lehkhathawna kan hmuh ‘khaikhinna’ hian he thu Paula’n a hman rim zia min hrilh thei ang. He tiangin; Dikaiosyne (di-kai-o-su-ne) ‘thiam chantirna’ hi Thutlung Thar (TT) pumah vawi sawmkua pakhat (91) tarlan a nih laiin, Paula Lehkha thawn (PL) bikah vawi sawmnga pasarih (57) tarlan a ni a. Dikaio (di-kai-o) ‘thiam chang’ chu TT-ah vawi sawmthum pakua (39) tarlan a nih laiin, PL-ah vawi sawmhnih pasarih (27) tarlan a ni. Heng bakah hian dikaioma (di-kai-o-ma) ‘felna thiltih’ chu TT-ah vawi sawm (10) tarlan a nih laiin, PL-ah vawi nga (5). Dikaiosis (di-kai-o-sis) ‘thiam chantir’ chu Paula lehkha thawn chauhah vawi hnih (2) tarlan a ni a, Dikaiokrisia (di-kai-o-kri-sia) ‘felnaa rorel’ pawh Paula lehkha thawn chauhah tum khat (1) tarlan a ni bawk.


Thursday, 17 July 2025

ZIRLAI 19-NA: SIMNA

 Bible thu chiar tur : Rom6:1-23.

Thuvawn         Pathian thatnain simna turin a hruai thin che tih hre lovin, a thatna ngah zia leh, a en theihzia leh, a dawhtheihziate chu i ngainep em ni? (Rom2:4).

1. THUHMAHRUAI: 

Simna thu hi Paula zirtirnaah a tam lo hle a, mi thankhat chuan ‘Paula hian simna a zirtir lo’ an ti hial a ni. A zirtir zia leh a zirtir dan hi he zirlai atang hian kan hre dawn a; simna awmzia leh a zirtir dan te, simna atana thil pawimawh te, simna rah leh, simna thu chu Chanchin Tha a hrilnaa a thuchah pakhat a nih ziate kan tarlang dawn a ni.

2. SIMNA AWMZIA LEH A ZIRTIR DAN: 

Simna awmzia hmun danga kan hmuh dan leh Paula zirtir dan hi a inang vek lo maithei. Paula hian tlang leh fiah takin a ziak hran lo. Amaherawhchu a zirtirna atangin simna awmzia hi kawng hrang hrangin kan hre thei, he tiangin;

i) Thil lawilo hawisan a Pathian hnena pakai: Paula leh Barnaba ten Lustra khuaa thu an hrilin mipui hnenah, “Heng thil lawilote hi in hawisana van te, lei te, tuifinriat te, an chhunga awm zawng zawng nena siamtu Pathian nung hnenah chuan in lo pakaina turin Chanchin Tha kan rawh thlen che u a nih hi” (Tirh14:15) an ti a. ‘Thil lawilo hawisan a, Pathian hnena pakai’ hi simna tawngkam hmang lova simna hrilhfiahna tha tak a ni.

ii) Pathian lam hawi: Jerusalem inkhawmpui a awm tumin, “Jentailte zinga Pathian lam hawite chu ti hrehawm lo i la, milem biakna thil bawlhhlawh ei te, inngaih te, sa reh hlum leh thisen eite banna turin an hnenah lehkha thawn zawk i la” (Tirh15:19-20) tiin ro an rel a. ‘Jentail Pathian lam hawite’ chu – thil lawilo hawisana Pathian hnena pakai emaw, an awm dan bansana Pathian hnena inpe, rinna avanga nun dan leh awm dan thlak thleng an ni a. Paulan lal Agripp hnena thu a sawi tumin, “Damaska khuaa mite hnenah,…sima Pathian lam an hawina turin ka hril zawk thin a ni” (Tirh26:19-21) a tihte nen thuhmun a ni. Heng hian simna awmzia an tarlang a ni.

iii) Pathian lama rilru lamlet leh Amah rin: Paula chuan Ephesi upate hnenah, “Judate leh Grikte hnenah pawh Pathian lama rilru lamlet thu leh, kan Lalpa Isua Krista lam rin tur thu ka hriattir thin kha” a ti a (Tirh20:21). Pathian lama rilru lamlet leh amah rin chu – thil lawilo hawisana Pathian hnena pakai leh, Pathian lam hawite nen thuhmun reng a tih theih ang.

iv) Thim eng lama hawisan leh, Setana thuneihna Pathian lama hawisan: Damaska kawngah he thu hi Isuan Paula hnena a sawi a, “An mit ti var turin an hnenah ka tirh che hi, chutichuan thim chu eng lamah an hawisan ang a, Setana thuneihna chu Pathian lamah an hawisan ang…” (Tirh26:17-18). Thim eng lama hawisan leh, Setana thuneihna Pathian lama hawisan pawh hi a chunga simna hrilhfiahna te nen a la thuhmun deuh reng a. A tlukpui thu hi, ‘milem hawisana Pathian lama hawi’(1Thess1:10) te nen a thuhmun bawk a ni.

v) Sual kawnga thi, nunna thara awm: Paula chuan Rom6:1ff-ah, ‘Sual thih sana Kristaa nun’ a tarlang a. Hei hi simna chang tawhte awm dan tarlanna a tih theih. A tlukpui tawngkam – sualpu taksa tihborala awm, sual bawiha awm lo, sual lam kawnga thi – a hnena nung, Pathian lam kawnga Krista hnena nung, sual lak ata chhuak a – felna bawiha awm, sual laka fihlima – Pathian bawiha awm, adt tihte a awm bawk.

vi) Lalpa bawihin a man, Diabola thang ata chhuak: Paulan hnathawktu pawmtlak leh bungbel thianghlim thu a tarlan tumin, “Pathianin thutak chu an hriat famkim nan a sim tir hlauhvin, Pathian duh zawng ti atan Lalpa bawihin a manin, Diabola thang ata an chhuak thei mahna” a ti a (2Tim2:25-26). ‘Lalpa bawihin a man, Diabola thang ata chhuak’ hi simna changte awm dan pakhat a tih theih a ni.

Heng a hrilhfiahna ang hian Paula ngei pawh a sim tih a hriat a, tlang takin a sim dan chanchin hi hmuh tur awm lo mahse, “Hmana min tiduhdahtu khan hmana rinna thu a tih khawloh thin kha tunah a hril ta zawk a ni” (Gal1:23) tih te, baptisma a chan thu (Tirh22:16) te, a nun lo danglam tak dan (Tirh9:20-21) te hian ‘a sim ngei zia’ an tarlang a ni.

3. SIMNA ATANA THIL PAWIMAWH:

Simna atan thil pawimawh hi Paula lehkhathawna kan hmuhte chauh kan tarlang dawn a, bible bu pum ngaihtuahin ‘a famkim tawk lo’ tih theihna lai a awm ngeiin a rinawm. He tiangin lo tarlang i la;

i) Pathian thatna: Paula chuan, “Pathian thatnain simna turin a hruai thin che tih hre lovin, a thatna ngah zia leh, a entheihzia leh, a dawhtheihziate chu i ngainep em ni?” a ti a (Rom2:4). Pathian thatna chuan sim turin mite a hruai thin a ni.

ii) Pathian duhzawnga lungngaihna: “Pathian duhzawnga lungngaihna chuan chhandamna tura simna a thlen a, chu chu inchhirawm lo tak a ni.” (2Kor7:10) tih a ni.

iii) Sual lam kawnga thi tawha inruat leh, Pathian lam kawnga Krista Isuaa nunga inruat (Rom6:11):

iv) Taksa duhzawng kan zawmna tura taksa thi theia sualnain ro a rel rem tih loh (Rom6:;12):

v) Kan taksa pengte - fel lohna hriamhrei atan sualna hnenah ni lo, Pathian hnena pek (Rom6:13):

vi) Tleirawl chaknate tlansan a, thinlung thianghlim Lalpa lam apiangte zinga felna te, rinna te, hmangaihna te, remna te um (2Tim2:22):

4. SIMNA RAH:

Simna chuan rah a nei a, chu chu simnain a nghawng emaw, simna avanga ‘thil tha’ lo awm te an ni. Paulan a tarlang nual a, sawi zau lovin tawi te tein lo tarlang i la;

i) Sual ngaihnathiamna a ni (Tirh26:18).

ii) Mi thianghlimte zinga rochan neihna a ni (Tirh26:18).

iii) Nun thara awmna a ni (Rom6:4).

iv) Sualpu taksa tih boralin a awm ang (Rom6:6).

v) Sual bawih ata chhuahna a ni (Rom6:6,14).

vi) Khawngaihna rorelna hnuaia awmna a ni (Rom6:14).

vii) Felna bawiha awmna a ni (Rom6:17-18).

viii) Sual laka fihimna leh, Pathian bawih nihna a ni (Rom6:22).

ix) Thianghlimna hmu khawpa rah neia awmna a ni (Rom6:22).

x) Pathian thilthlawnpek – chatuan nun neihna a ni (Rom6:23).

xi) Chhandamna a thlen (2Kor7:10).

xii) Thil inchhirawm loh tak a ni (2Kor7:10).

5. SIMNA THU HI CHANCHIN THA THUCHAH BULPUI PAKHAT A NI:

Chanchin Tha hrila Paula a vah velnaa a thuchah bulpui pakhat chu simna thu a ni. Hei hian simna chu Chanchin Tha bulpui pakhat a nih zia a ti chiang. Paulan a ngai pawimawh hle a ni tih pawh a ti chiang a. Simna a ngaih pawimawh dan leh simna thu a hril ngei a ni tih ti chiang turin simna thuchah a puan dan lo en i la;

i) Johanan simna baptisma thu Israel mi zawng zawng hnena a hril tu a sawi chhawng (Tirh13:24; 19:4).

ii) Lustra kuaa mite hnenah chuan, Chanchin Tha a hrilh chhan ber chu – Thil lawilo an hawisan a, van te, lei te, tuifnriat te, an chhunga awm zawng zawng nena siamtu Pathian nung hnena an pakai theihna turin a ni (Tirh14:14-15).

iii) Ephesi upate hnenah Lalpa rawng a bawl chhan leh thu a hril chhan ber; vantlang zingah te, in tinah  zirtira Judate leh Grikte hnena a sawi thin chu – Pathian lama rilru lamlet thu (simna thu) leh, Lalpa Isua Krista rin tur thu a ni (Tirh20:18-20).

iv) Damaska mite hnenah te, Jerusalem khuaa mite hnenah te, Judai ram tina mite hnenah te, Jentailte hnenah chuan – sim hming pu tlaka thil ti a, siama Pathian lam an hawina tur thu a hril thin (Tirh26:19-21).

v) Mihring fa suala awm mekte hnenah Paulan ti hian a ti bawk, “Pathian thatnain simna turin a hruai thin che tih hre lovin, a thatna ngah zia leh, a entheihzia leh, a dawhtheihzia te chu i ngainep em ni” (Rom2:4) tiin. 

6. KHAWIKHAWMNA:

i) Paulan simna chu he tiang hian kawng hrang hrangin a sawi fiah;

a) Thil lawilo hawisana Pathian hnena pakai.

b) Pathian lam hawi.

c) Pathian lama rilru lamlet leh Amah rin.

d) Thim eng lama hawisan leh, Setana thuneihna Pathian lama hawisan.

e) Sual kawnga thi, nunna thara awm.

f) Lalpa bawihin a man, Diabola thang ata chhuak.

ii) Simna atan hengte hi a pawimawh bawk;

a) Pathian thatna.

b) Pathian duhzawnga lungngaihna.

c) Sual lam kawnga thi tawha inruat leh, Pathian lam kawnga Krista Isuaa nunga inruat.

d) Taksa duhzawng kan zawmna tura taksa thi theia sualnain ro a rel rem tih loh.

e) Kan taksa pengte - fel lohna hriamhrei atan sualna hnenah ni lo, Pathian hnena pek.

f) Tleirawl chaknate tlansan a, thinlung thianghlim Lalpa lam apiangte zinga felna te, rinna te, hmangaihna te, remna te um.

iii) Simna chuan rah a nei a, chu chu simnain a nghawng emaw, simna avanga thil tha lo awm te an ni a, sawm leh pahnih (12) tarlan a ni.

SAWIHO TUR:

Paula zirtirna atanga simna kan hmuh leh bible hmun danga simna kan hmuh  danglamna emaw inanna sawiho ni se.


ZIRLAI PUITU: Nil


DIARY:

SIMNA THUPUI DROP A NIH DAN  & THLAN NAWN LEH A NIH DAN!:

      Dt. 3rd, Aug,2021 hian S.S zir tur ka ziah mek chu chhunzawm turin ka inruahman a; ka ziah hmabak hi Zirlai 11-na tur a ni (Correction siam hma, a tira ka ruahman danin). Thupui atan hian SIMNA tia ka thlan sa vek tawh chu hman ka tum a.

Mahse simna chungchang thu hi “Dictionary of Paul and his letters” ah hian en tur reng reng a lo awm lo va. Tin bible/a lehkhathawnahte pawh hian ‘simna’ tih thumal hi hmuh tur a lo tlem hle mai a. Chuvangchuan simna thu hi ka drop ta a ni.

      Dt.30.01.2024(Tue) : Vawiin hian Sunday school zirlai ka ziah mek chu ka zo tawh emaw ka ti a – mahse chawhnuah ‘ka la ziak zo lo’ tih ka hre chhuak a.

S.S Department hotute hnen atanga ka thu hriat kha ka lo hre sual nasa hle a lo ni a. Special day-a zir tur 5 nen a vaiin zirlai 33 ziah/k tur emaw ka tih kha, special day-a zir tur tiam lovin zirlai  33+5(special)= 38 zet ziah tur zawk a lo ni a. Zirlai 5 ziah hmabak ka lo la nei reng tih ka hrechhuak ta a ni. Tichuan ziak chhunzawm tura thupui 5 ka thlan that zingah SIMNA thu hi ka thlang tel ve leh ta a ni.

      Dt. 30.01.2024 zanah SIMNA chanchin Paula lehkhathawna ka hmuh theih zawng zawng ka la khawm a. Dt.31.01.2024 zing tawngtai inkhawm ban atanga ziak tanin, zan inkhawm banah ka ziak zo der mai. Zirlai dang 5 ziak thar leh tur ang ka nih avangin SIMNA  ka ziah hian ‘ka kalpah’ ve deuh a ni awm e. Zirlai dang 33 ka ziah tawhte chu a tlem berah chawlhkar khat (1) te, thla khat (1) leh a aia reite ziah nan ka hmang tlangpui thin. SIMNA thu ka ziah hian ka uluk nep nge, Lalpan min tanpuia ka zo hma…ka hrethiam bik lo. Lalpan min tanpui a ni ber awm e.

Friday, 4 July 2025

ZIRLAI 18-NA: RINNA

 Bible thu chiar tur 2Korinth4:16ff; Galatia3:2-14.

Thuvawn         Rinnaa chak lo mi chu a rinhlelhnate sawisel lovin lawm rawh u (Rom14:1).


1. THUHMAHRUAI:

O. Michel (O. mi-sel) chuan, “Rin (rinna) tulna hi kristiannain a hrin chhuah thil thar a ni” a ti a. “Baptistu Johana hun lai te, Qumran hun leh, hmanlai Juda kulmukho hunahte khan rinna pawimawh zia leh rin tulna hi hriat tur a tam lova, kristianna erawh rinnaa innghat a ni” a ti.  Paula sulhnu kan en chuan rinna hi a zirtirnaa hmun laili ber luahtu a ni a. A pawimawh zia te, a zirtir dan zawng zawngte khaikhawm kim seng lo mah i la, he zirlai huam chhungah hian a pawimawh zualte kan zir dawn a ni.

2. RINNA - PAULA LEHKHATHAWN ATANGA KAN HMUH DAN:

Bible-ah hian Paula tluka rinna chungchang thu sawi tam an awm lo. A kut chhuak ni lo, Thuthlung Thar bu dangte-ah chuan ‘rinna’ sawina ber ‘pistis’ (pis-tis) chu vawi za pakhat (101) tarlan a ni a, a lehkhathawnahte chuan tum za sawmli pahnih (142) zet tarlan a ni. Rinna sawina tawngkam dang ‘pisteuo’ (pis-te-u) ‘ring’ tih chu tum sawmnga pali (54) tarlan a ni a, ‘pistos’ (pis-tos) ‘rinawm/rintlak’ tih chu tum sawmthum pathum (33) tarlan a ni.

‘Hebraite hnena lehkha thawn’-a kan hmuh ang (Heb11:1), rinna hrilhfiahna tawi, felfai bawk si hi Paula kutchhuakahte hian hmuh tur a awm lo va. A zirtirnate atanga khawikhawm tur kan nih chuan Rinna chu – khawngaihnaa chhandamna te, thiamchantirna te, felna te, Thlarau Thianghlim leh Pathian atanga chhuak thil ropui leh hlu tak tak chan theihna a ni (Eph2:8; 1Tim1:14; Rom3:26,28; Gal2:16; Rom3:22; 4:3-24; 9:30-32; Gal3:2; Eph1:13;Gal3:6-9)). Tin, Pathian leh a mite thiltihtheihna bulpui ber a ni bawk (Eph6:16).

Pathian tana inserhna leh inpekna hi ringtu ten an neih tlat avangin, inserhna leh inpekna chu rinna nen khaihin theih a ni a. Tin, heng bakah hian  - Chanchin Tha (1Kor15:11; Gal 1:23; Kol1:23), thuruk (1Tim3:8-9) leh ringtute thu pawm emaw thurin (Tirh14:22;16:5) te chu rinna nen khaikhin emaw sawi zawm an ni bawk. 

Rin hi phalsak kan ni a (Eph1:29). A neih theih a (2Tim1:13). Intlansiakna anga beih (1Tim6:12) leh a chang tura um theih (1Tim6:11) a ni a. Ralthuam anga hak theih a ni a. Than lenpui theih (2Thes1:3) a ni a. Mi dangte tan a hman theih (Phil5) a. Din nghehpui theih (1Kor16:13) leh kal bosan theih a ni (1Tim6:10). Rinnaa mi a awm leh awm loh chungchang thuah ‘inchhin leh infiah’ theih a ni bawk (2Kor13:5).

3. RINNA DINHMUN LEH LANCHHUAH DAN:

Rinna hi a ngaia awm reng ni lo, thang lian a, dinhmun (level) leh lan chhuah dan hrang hrang nei a ni. Chutiang ang  rinna dinhmun leh lanchhuah dante chu lo tarlang i la;

i) Rinna famkim: 1Kor13:2-ah chuan tlang sawn theihna khawp hial rinna famkim tarlan a ni a, he lai bika rinna hi erawh hmangaihna pawimawh zia tichiang tura tarlan a ni.

ii) Rinna tam: Korinth kohhran ten rinna an ngah thu kan hmu (2Kor8:7).

iii) Rinna thanglian: Korith kohhran vek hi an rinna a than thu kan hmu a (2Kor10:15), Thessalonika kohhran-te rinna phei chu nasa takin a thang lian hial a ni (2Thes1:3).

iv) Rinna chak lo: Rina chak lo mi an awm thei a (Rom14:1). Ziak dangah chuan ‘rin tlem’ pawh an awm (Mt16:8).

v) Engmah lo rinna: Krista kha kaithawhin awm lo se chuan, rinna hi engmah lovin a awm thei (1Kor15:14,17).

vi) Rinna dik tak: Rinna dik tak a awm thei a, chutiang atang chuan hmangaihna a lo chhuak thei (1Tim1:5).

4. RINNA ATANA THIL TUL:

Rinna nei thei tur te, rinna la awm lo ‘awm tir tur’ leh a awm tawhsa ti phuisui leh zual turin thil pawimawh leh tul tak tak a awm, chungte chu;

i) Pathian khawngaihna: Pathian khawngaihna avanga rinna chu chan theih a nih laiin, rinna avangin Pathian khawngaihna pawh chan theih a ni (Eph2:8; 1Tim1:14)

ii) Thlarau Thianghlim: Rinna chu Thlarau avanga chan theih a nih laiin, rin avang pawhin Thlarau hi chan a ni (1Kor12:9; Gal3:2,5).

iii) Tawngtaina: Tawngtaina chuan ringtute a thlun zawm a (Rom1:8-9), Krista chu rinna avanga a ringtute thinlunga a chen theih nan Paula chu a tawngtai thin. Tawngtai hi rinna atan a pawimawh a ni (Eph3:14-19).

iv) Hriatna leh Chanchin Tha: Rinna chu hriatna avanga lo awm a ni a. Chutiang bawkin hriatna chu Krista thu (Chanchin Tha) avanga lo awm a ni (Rom10:17). 

v) Rawngbawlnaa thawh that: Rawngbawlna lama hna thawk thate chuan rinna kawngah huaina nasa tak an insiam thin (1Tim3:13).

vi) Fuihna: Rinnaa mi dik tak ni turin infuih thin tur a ni a (Tita2:1-2). Fuihna hi rinnaa mi dik ni turin a tangkai.

vii) Zilhhauna: Rinnaa kal dik zel thei turin zilhhauna a tangkai (Tita1:14).

viii) Inlawmna: Rinnaa chak lo mi chu a rinna sawisel sak aia lawm a that zawk avangin, inlawmna hi rinna atan thil tangkai a ni (Rom14:1).

5. RINNAIN A HRIN CHHUAH: 

Rinna chuan hrin chhuah tam tak a nei a, chu chu ‘rinna rah’ emaw ‘rinna avanga thil lo awm’ emaw, ‘mihringin emaw miin hlawkna a hmuhte’ ti pawhin a sawi theih ang. Heng hian rinna hnathawh leh a pawimawh zia a tarlan avangin kan hriat ngei a tul a, a hnuaiah hian tarlan a ni;

i) Pathian khawngaihna chu rinna avanga nasa taka chan theih a ni (1Tim1:14).

ii) Chhandamna chu rinna avanga khawngaihnaa chan a ni (Eph2:8).

iii) Ringtu nun chu ‘rinna a nun’ a ni a (Gal2:20), chuvangchuan rinna chu ringtute nun leh kaihruaitu bulpui a ni (2Kor5:7).

iv) Pathian felna, Isua Krista rin avanga felna chu a riang apiangte hnenah tih lan (pek) a ni (Rom1:17; 3:22; 4:24;10:10).

v) Pathian hmaa thiamchanna hi rinna avanga miin a chan a ni (Rom3:28;Gal2:16).

vi) Thlarau Thianghlim chu rinna avanga chan theih a ni a (Gal3:2,14); chumi avang vek chuan chhinchhiahin kan awm (Eph1:13).

vii) Rinna chu Pathian thutiam hlawhtlinna leh malsawmna bul a ni (Rom4:13ff; Gal3:6-9)

viii) Rinna lova tih chu sual a nih avangin (Rom14:23), rinna chu ‘thil tha tih theihna emaw thil tha min tih tirtu’ a ni (1Thess1:2; Tita3:8). 

ix) “Tupawh amah ring chu an mualpho lovang” (Rom10:11) a tih avangin, rinna hi mualpho theihna laka himna a ni.

x) Rin lohna hian mite a ‘titliak’ thei a, rinna chuan mite tliak lovin ‘a tiding’ thin (Rom11:20).

xi) Paula tirhkoh a nih chhan chu rinna avang a ni (Rom1:5).

xii) Rinna chu thu sawi theihna a ni a (2Kor4:13), ‘Pathian thu sawi theihna’ a ni.

xiii) ‘Pathian fa’ nihna hi rin avanga chan a ni (Gal3:26).

xiv) Isua Krista nelna leh ngam taka amaha luh theihna chu rinna avanga neih a ni (Eph3:12).

xv) Kan thinlunga Krista a chen theina chhan chu rinna avang a ni (Eph3:14).

xvi) Mi sual thal alh thei zawng zawng chu rinnain tih mih theih a ni (Eph6:16).

xvii) Pathian hnathawh rin avanga a hnena kaihthawh ve kan ni (Kol2:12).

xviii) Ringtute rinna chuan mi dangte thlamuangin a awm tir thei (1Thess3:6-7).

6. RIN LOHNA LEH A NGHAWNG:

 “Mi a chuan, a rilruin, ‘Pathian reng a awm lo” a ti a” (Sam14:1). ‘Pathian a awm lo’ titu chuan Pathian a ring lo tihna a ni a; chutiang mi, Pathian ring lote chu ‘mi a’ an ni. He tiang deuh hian rin lohna hian kaihhnawih emaw nghawng a nei a. A chunga ‘rinnain a hrin chhuah’ emaw ‘rinna rah’ letling chiah hi rin lohna avanga lo awm thei, ‘rin lohna rah’ emaw ‘rin lohnain a nghawng’ a tih theih a. Heng ni lo, a dang, Paula kut chhuak atanga kan hmuhte lo tarlan belh ila;

i) Eng pawh rinna lova tih chu sual a ni (Rom14:23).

ii) Ring lote tan chuan thianghlim a awm lova, an rilru leh an chhiah leh tha hriatna pawh a bawlhhlawh thin (Tita1:15).

iii) Pathian hria intite zingah hian ‘Pathian ring lo’ an awm thei a, chung mite chu – ‘mi tenawm, thu awih lo, thil tha tih kawnga Pathian duh loh zawnga awm thin - an thil tiha Pathian phatsan thin’ an ni (Tita1:16).

iv) Rin lohna chuan mi a titliak thei (Rom11:20).

v) Kan rin lohna emaw ring lova kan awmna hian Pathian nihna a khawih buai lo (Rom3:3; 2Tim2:13).

7. KHAWIKHAWMNA:

Kan zir takte kha a hnuaia mi ang hian khaikhawm i la;

i) Rinna chu – khawngaihnaa chhandamna te, thiamchantirna te, felna te, Thlarau Thianghlim leh Pathian atanga chhuak thil ropui leh hlu tak tak dawn theihna a ni a. Pathian leh a mite thiltihtheihna bulpui ber pawh a ni.

ii) Rinna chuan dinhmuh leh lan chhuah dan chi hrang hrang a nei.

iii) Rinna nei tur te, rinna ‘la awm lo’ awm tir tur leh a awm tawh sa ti phuisui turtein thil pawimawh leh tul tak tak a awm.

iv) Rinna chuan hrin chhuah, rinna rah, rinna avanga thil lo awm emaw mihringin hlawkna a hmuhte tam tak a nei.

v) Rin lohna pawhin nghawng chhuah pawimawh tak tak a nei.

SAWIHO TUR:

Khawngaihna tel lovin rinna ringawtin chhandamna a chan theih em?


ZIRLAI PUITU:

Qumran hun: Qumran puk leh a chheh vel hmun hrang hrang atangin hmanlai thuziak hlui tam tak chu 1951 hma lam leh hnu lamah hmuh chhuah a lo ni tawh a. Chung thuziakte chu sakhaw thurin avanga hmanlai Juda intihrangho (Essenes) kut chhuaka ngaih an ni. Chung mite chu BC hma lam kum zabi 2-na leh AD 68 inkara chulai hmuna  awma ngaihte an ni.

Mi dangte tana hman theih: Mi dangte tana hman theih rinna hi Phil5-ah chuan ‘rinna thawhlawm’ tiin lehlin a ni a. Saptawng bible thenkhatah chuan ‘sharing, partnership’ ti tea lehlin a ni.

Engmah lo rinna: 1Kor15:14-a engmah lo rinna hi saptawng bible thenkhat chuan ‘engmah lo’ hi ‘useless (NIV)’ hmantlak loh; ‘vain (KJV)’ hmantlak loh, awmze nei lo, adt titein a letling a. Chang 17-ah thung chuan ‘futile (NIV)’  laktlakna awm lo tichhuak, awmze awmlo, adt tiin a letling bawk.

Rinna dik tak: Rinna dik tak hi saptawng bible tamatakah chuan ‘sincere faith’ tiin lehlin a ni a. ‘Tihtakzet rinna’ ti pawhin a sawi theih ang.

Inlawmna: Inlawmna hi – pawm (accept), dawngsawng (receive), lawm (welcome) tihte nen thuhmun a ni.

Mualpho(na): Isua Krista rin avangin miin khawvelah ’mualphona’  tia an vuah hi a tawng fo maithei. Sual emaw Pathian hriat lohnna avanga mualphona erawh a chungah a thleng lovang. Hun tawp emaw Pathian rorelna hmaa mi a dina zahna leh mualphona lo thleng tur (Dan 12:2) ang pawh a chungah a thleng lovang.   


DIARY:

ZIRLAI 18-NA: RINNA…chu word 2000 aiin a lo tam fal deuh a. Ka paih then fe hnuah pawh word 2000 ai tlemah a awm hleithei lova; chuvangchuan then tawpna ber (then 8-na) chu a zavaiin ka paih ta hlawk a ni….Ka paih hnuin he zirlai hi word 1500 vel a ni thung ta awm e. Ka paih chin lo tarlang I la;

 

RINNA LEH THUPUI PAWIMAWH THENKHAT:

Rinna leh thupui pawimawh thenkhat inlaichin dan hi RINNAIN A HRIN CHHUAH hnuaiah tarlan nual tawh a ni. Paula zirtirna atanga rinna pawimawh zia leh a hnathawh dan hre chiang lehzual tura a tangkai dawn avangin, chippchiar zawkin, kan la tarlan lohte nen, a then azar kan tarlang nawn dawn a ni. 

i)                    Rinna leh Kraws:

Pathian chhandamna hnathawh chu Kristaah tih zawh tawh a ni a. Chu miah chuan kraws chu hmun laili berah Paula hian a dah thin. Isua Krista thisen chu sual thuphachawina atan ruat ni mahse, chumi avanga felna leh thiamchanna chu mihring chungah a thleng ngawt lova, kraws-a Isua Krista thisen avanga ‘felna leh thiamchanna chu’ rin(na) avanga miin a chan a ni (Rom3:24-25). 

ii)                  Rinna leh Chhandamna:

Chhandamna chu Pathian thilpek a ni a. Amaherawhchu mihringin a theihna leh thiltih avang ngawtin a hlawh chhuak thei lo. Rinna avanga khawngaihnaa miin a chan a ni (Eph2:8).

iii)                Rinna leh Thiamchantirna:

Thiamchantirna chu mi sual thiam loh chang tawh hnuin Pathian ngaihdamna leh felna  a chan avanga lo awm a ni.  Isua Krista ringtute chuan a khawngaihna avangin a thlawn liau liauin chu thiamchantirna chu ‘rinna avangin’ an chang thin (Rom3:21-24,28;Gal5:5).

iv)                Rinna leh Dan:

Hmanlai Judaho chuan Pathianin Dan a pek chu - an hnam pumpui tana pawimawh, thil ngaihhlut tur, an nun innghahna ang hialah an ruat a. Miin Dan a zawm chuan ‘Pathian thutiam’ chang vek turah an ruat thin. Paula erawh chuan thutiam chu ‘Dan zawmna’ atanga chan tur ni lovin ‘rinnaa felna avang’ (Rom4:13) a nih thu a tarlang. 

Dan chu rinna nen a inang lova, Paula chuan, “Dan chu rinnaa mi a ni lo” (Gal3:12) a ti a. Bible mi thiam F.F Bruce-a (Brus-a) pawhin, “Dan leh rinna chu Paula tan chuan thil hrang hlauh a ni. Chanchin Thain rinna a phut laiin, Dan chuan thiltih a phut” a ti a. 

Dan aia rinna a chungnun zawk zia thuah pawh Paula hi a tang na hle. “Dan thiltihte avangin mi thiam changing an awm lova, Isua Krista rin avang chauhvin thiam changing a awm zawk tih kan hre si a – keini pawhin Dan thiltih avang ni lovin, Krista rinna avanga thiam changa kan awm theih nan Krista Isua chu kan ring a ni; Dan thiltihte avangin mihring reng reng thiam changing an awm dawn si lo” (Gal2:16) a ti a ni.

Chandamna chungchang thuah pawh Juda-te leh Jentail-te chu chhandama an awm a ring a. Amaherawhchu, chhandamna chu Dan zawmna avang ni lovin, rinna avang a ni ang tih a tarlang a ni (2Kor3:6; Rom3:30; 9:30-32; Eph2:8). 

 

v)   Rinna leh Thlarau Thianghlim:

Thlarau Thianghlim chu ringtu nuna a chen theih nan rinna a pawimawh a. Ringtute pawh an rin avangin Thlarau Thuanghlim tiama chhinchhiah an ni (Gal3:14; Eph1:13). Chutiang bawkin Thlarau avang chuan rinna thilpek pawh mite hnenah pek thin a ni  a (1Kor12:9). Paula zirtirnaah chuan rinna leh Thlarau Thianghlim hi an pawimawh tawn ve ve a ni.



ZIRLAI 21-NA: SIAM THAR LEHNA

  Bible thu chiar tur :  2Korinth5:15-19; Galatia6:14-18. Thuvawn :  Chuvângin, in taksa duh zâwng in zawmna tûrin in taksa thi theiah ...