Bible thu chiar tur : Rom12:1-2.
Thuvawn : Kristan a hmangaih che u a, rimtui atan Pathian hnena thil hlanah leh inthawinaa kan aia a inpek ang bawk khan hmangaihnaah awm rawh u (Ephesi5:2).
1. THUHMAHRUAI:
Inhlanna thu hi Paula zirtirnaah a tlem hle. A tlukpui tawngkam dang erawh hmuh tur a awm nual thung. Pathian ram rawngbawlna leh mi mal nun tana thil pawimawh tak a nih avangin, inhlanna chungchang thu hi vawiinah kan zir dawn a ni.
2. INHLANNA:
Paulan ‘inhlan’ tih tawngkam a hman hi Grik tawng chuan ‘parastesai’ (pa-ras-te-sai) a ni (Rom 12:1). A lehkhathawn hmun dangah chuan parastesai chu –Pathian hnena ‘pe’ (2Kor11:2), Pathian hmaa ‘ding, inlan’ (Kol1:22), Pathian ngaiha thaa ‘inentir’ (2Tim2:15) ti tea lehlin a ni.
Inhlanna chu inpekna nen thil thuhmuna ngaih, Pathian chibaibukna leh rawngbawlna a ni. A dawngtu lungawina tur emaw, a dawngtu turin a tul ang zela a dawn theih nana mahni ngei inpe, Pathian leh mihring inlaichinna tarlangtu a ni. He tiangin lo khaikhawm i la;
i) Inhlanna chu rawngbawlna a ni.
ii) Inhlanna chu Pathian chibaibukna a ni.
iii) Inhlanna chu Pathian leh mihring inlaichinna tarlangtu a ni.
iv) Thil dang ni lo, mahni ngei Pathian hnena inpe hi inhlanna a ni.
v) Inhlanna chu Pathian ti lawm tura mihringin Pathian a dawrna a ni.
3. THUTHLUNG HLUI ‘THIL HLAN’ LEH THUTHLUNG THAR ‘INHLANNA’:
Paula zirtirnaa inhlanna hre fiah turin Thuthlung Hlui thil hlan leh Thuthlung Thar inhlanna khaikhin a tangkai hle dawn a, a danglamna leh a khaikhinna lo tarlang i la;
i) Thuthlung Hlui thil hlan:
a) Thuthlung Hlui inthawinaa ‘thil hlan’ chu chhan tlak leh pawm tlak a nih theih nan thil pawimawh tak a awm a, chu chu; sawiselbo a ni tur a ni (Lev3:1,6; 22:19,21) tih emaw, a thianghlim tur a ni (Exo28:41; Lec11:45) tih a ni.
“A mit del, a ruh tliak te, a silawng te, pan nei te, a tangseh te, a phar te chu Lalpa hnenah hlan tur a ni lova, meia thil hlanah Lalpa hnenah maichamah in hlan tur a ni lo” (Lev22:22) tih a ni. Thil hlan tura chu sawisel kai leh thianghlim lo a nih chuan Pathian tan thil bawlhhlawh a ni a, chhan tlak leh pawm tlak a ni lova, inthawina nung, thianghlim leh lawm tlak a ni thei lo (Lev22:25; Mal1:8,13).
b) Thil hlan tur chu puithiam hnenah kalpui a ngai a, puithiam chuan maichamah a lo hlan thin. Sual thawina kaihhnawih thil hlannaah chuan puithiam chu remna siamtu ber a ni a, tichuan thil pek hlantu sual chu ngaihdamin a awm thin (Lev1-9).
ii) Thuthlung Thar inhlanna:
a) Thuthlung Thar-ah chua Thuthlung Hlui angin inthawi leh thil hlan a ngai lo.
b) Mihringte zingah sawiselbo leh thianghlim; Pathian lungawina thlen zo kan awm loh avang leh, chutiang mite inhlanna chuan awmzia a neih loh avangin, Isua chu – mi sualte aiawhin (Rom5:6,8; Gal1:4), inthawina atan Pathian hnenah thil hlan leh rimtui atan mahni a inpe a (Eph5:2). A thisen avangin amahah chuan kan tlanna kan lo nei ta a, kan bawhchhiatna zawng zawngte pawh Pathianin min lo ngaihdam ta a ni (Eph1:7).
c) Chu chu khawngaihna vanga a thlawna thiamchantirna a ni a (Rom3:24). Khawngaihnin min chhandam a (Eph2:5). Chu khawngaihna vek chu duhtakahah chuan a thlawnin min pe a (Eph1:6). Chu khawngaihna chuan aman fing tak leh remhre takin min vur bawk (Eph1:8).
d) Ama zaran (chu khawngaihna avang tho chuan) Thlarau hmun khata Pa hnena luh theihna (Eph2:18), nel leh ngam taka luh theihna pawh kan nei (Eph3:12).
e) Chutianga a KHAWNGAIHNA avanga a chhandamna chang tawhte taksa inhlanna chu Lalpa chuan lo pawmin, an inhlanna chu – inthawina nung, thianghlim leh lawmtlak a lo ni ta thin a ni.
4. INHLANNA ATANA THIL TUL LEH INHLAN DAN TUR:
Inhlanna atana thil tul hi a tam hle ang, Paula zirtirna atanga kan hmuhte chauh lo tarlang i la;
i) Pathian KHAWNGAIHNA: A chunga kan hmuh angin Pathian khawngaihna avang chauh chuan - a chhandamna emaw a khawngaihna chang tawhte taksa inhlanna chu Pathianin a pawm a. Chutiang mite inhlanna chu – inthawina nung, thianglim leh Pathian lawmtlak a lo ni ta thin a ni.
ii) Hmangaihna: “Mi rethei chawm nan ka taksa zawng zawng pe vek mah i la, ka taksa pawh kang turin inpe mah i la, hmangaihna ka neih si loh chuan ka tan engmah a sawt lovang” (1Kor13:3) tiin Paulan a sawi a. A letling zawngin ‘hmangaihna’ a awm chuan engkim a sawt tihna a ni a, hmangaihna chu inhlanna atana thil tul tak a ni. Paula chuan, “Kristan a hmangaih che u a, rimtui atan Pathian hnena thil hlanah leh inthawinaa kan aia a inpek ang bawk khan hmangaihnaah awm rawh u” (Eph5:1-2) a ti a. Hmangaihna hi inhlanna atana pawimawh a ni a, chu chu Pathian neitu chuan a nei kan ti thei ang.
iii) Thianghlimna: Paulan, “Krista hnenah chuan nula thinghlim angin ka pek theihna tur che uin, pasal pakhat ka hual sak si che u a” (2Kor11:2) a ti a. Thuianghlimna hi inhlanna atana thil pawimawh a ni a, chu chu Isua avangin ringtu ten an chang vek tawh a ni (1Kor6:11).
iv) Inpeihna: Thinlung lama inpeihna hi inhlanna atan thil tul tak a ni (Rom1:15; 2Kor8:5,12; 12:14).
Heng bakah hian – Pathian khawngaihna, hmangaihna, thianghlimna leh inpeihna chhiar tel vekin; mahni duh thu ngeia inpein (2Kor8:4), Pathian hnena rilru pe fel hmasain (2Kor8:5), chak takin (Kol3:24), Pathian duhzawng, a tha, lawm tlak leh, tha famkima awmin (Rom12:2), adt tihte hi kan inhlan dan tur a ni. Hetiang a nih lai hian, he khawvel dan anga awm erawh - inhlanna hmelma lian ber a ni.
5. INHLANNA TUR:
Inhlanna tur hi thil hote anga lang mahse tarlan tul tak a ni. Kan inhlanna tur chu he tiangin lo tarlang i la;
i) Pathian hnenah: Rom12:1-ah hian Paulan inhlanna tur chiang takin a tarlang lo. Pathian hnenah a ni tih hriat theihna erawh a awm. Hmun dangah chuan Pathian hnen ngei a nih thu chiang takin kan hmu (Rom6:13). Tin, inhlanna reng reng hi a hming tumtuah; Pathian ni lo, thil dang a awm a nih pawhin, ringtute inhlanna chu Pathian hnena inhlanna vek a ni thin a ni.
ii) Felna bawihah: Paula chuan, “In taksa pengte chu thianghlimna turin, felna hnenah bawihah pe phal rawh u” (Rom6:19) a ti a. He laia felna hi ‘Pathian felna’ a nih avangin felna bawiha inpekna pawh hi Pathian hnena inhlanna tho a ni.
iii) Rawngbawlnaah: Stephena chhungte chu mi thianghlimte rawngbawlnaah an inpek thu kan hmu a (1Kor16:15). Rawngbawlna atana inpek hi Pathian tana inhlanna tho a ni.
iv) Mi dangte hnenah: Paula vek hian Korinth mite hnenah, “Kei zawng in thlarau tan lawm em emin ka inhmang ral ang a, inhmang ral vekin ka awm bawk ang” (2Kor12:15) a ti a. Mi dang tana a inhman ral vek tur thu a ni a, chu chu mi dangte tana inhlanna a ni. Mi dangte tan emaw mi dangte hnena inhlanna hi Pathian tana inhlan bawk a ni.
6. INHLANNA PAWIMAWHNA LEH A RAH:
Inhlanna chuan rah duhawm tak a nei thei a, chungte chu tawite tein lo tarlang i la;
i) Ringtu inpekna leh inhlanna chu Pathian nena inkungkaihna leh inlaichinna hlimthla tarlangtu leh ti danglam theitu a nih avangin a pawimawh em em a ni.
ii) Inhlanna chu – inthawina nung, thianghlim leh Pathian lawmtlaka Pathian hmaa min awm tir theitu a ni (Rom12:1).
iii) Thianghlimna kawngah ringtute hruai theitu a ni (Rom6:19).
iv) Inpekna chuan mi dangte rilru a ti harh thei (1Kor16:18).
v) A tana inhlan thinte hian - a rulhna roluah tur chu Lalpa hnen ata an la hmu ang (Kol3:;23).
7. KHAIKHAWMNA:
i) Inhlanna chu inpekna nen thil thuhmuna ngaih, Pathian chibaibukna leh rawngbawlna a ni. A dawngtu lungawina tur emaw a dawngtu turin a tul ang zela a dawn theih nana mahni ngei inpe, Pathian leh mihring inlaichinna tarlangtu a ni.
ii) Thuthlung Hluiah chuan inthawinaah ‘thil’ an hlan a, chu chu pawm tlak a nih theih nan sawiselbo emaw thianghlim emaw a ni tur a ni.
iii) Thuthung Tharah chuan inthawina a awm lo va. Thil hlan aiah Isua chu mi sualte aiawhin, inthawina atan Pathian hnenah thil hlan leh rimtui atan mahni a inpe a. A thisen avangin amahah chuan kan tlanna kan nei a, kan bawhchhiatna zawng zawngte pawh Pathianin a ngaihdam ta a. Chu chu khawngaihna avanga a thlawna thiamchanna a ni.
iv) Chu khawngaihna avang chuan ringtute taksa inhlanna chu Lalpan lo pawmin, an inhlanna chu – inthawina nung, thianghlim leh lawmtlak a lo ni thei ta a ni.
v) Inhlanna atan chuan Pathian KHAWNGAIHNA chu a bulpui ber ang a ni a. Hmangaihna te, thianghlimna leh inpeihna te pawh a pawimawh a. Mahni duh thu ngeia inpekna (2Kor8:4), Pathian hnena rilru pe fel hmasaa inhlanna (2Kor8:5), chak taka inhlanna (Kol3:24), Pathian duhzawng, a tha, lawm tlak leh, tha famkima awm (Rom12:2), adt te chu ringtute inhlan dan tur a ni. He khawvel dan anga awm erawh - inhlanna hmelma lian ber a ni.
vi) Ringtute hian inhlanna tur hrang hrang kan nei a, chungte chu; Pathian hnenah, felna bawihah, Rawngbawlnaah, mi dangte hnenah a ni.
vii) Inhlanna chuan rah duhawm tak tak a nei thin.
SAWIHO TUR:
Ringtu thaa ngaih; inpekna leh inhlanna nei pachhe hle site hi – eng vanga inpekna leh inhlanna nei chau nge an nih ang?
ZIRLAI PUITU:
Mahni: Mahni inhlanna hian keimahnia awm leh keimahni nena inkungkaihna nei – rilru, taksa, thlarau bakah; kan chakna, theihna, thiamna, finna, kan thil neih, kan hun, adt te pawh a huam thei ang.
KHAWNGAIHNA: Pathian KHAWNGAIHNA hi inhlanna atana a bul tumtu ang a nih avangin, a pawimawh hle a chuvangin hawrawppuia ziah a ni.
Hmangauhna: He hmangaihna hi Grik tawng chuan ‘agape’ a ni. Chu chu Pathian hmangaihna emaw Pathian atanga chhuak hmangaihna a ni. “Pathian chu hmangaihna” (agape/agapon-1Jhn4:8) a nih avangin, ‘Pathian nei chung chuan / ringtu dik tak ni chung chuan engkim a sawt a ni’ tihna tluk a ni thei bawk ang.