Tuesday, 24 June 2025

NI PAWIMAWH - IV (MISSION SUNDAY): RAWNGBAWLNAA PAULA THIL TAWN

 Bible thu chiar tur  Rom15:17-21; 2Korinth6:1-13. 

Thuvawn         : Krista hmangaihna chuan min tir lui a ni; heti hian kan ngaihtuah: Mi zawng zawng thih aiin mi pakhat a thi a, chuvangin mi zawng zawng an thi a ni; tin a nungte chu an mahni tan an nun tawh loh va, an thih aia thia tholeha tan chuan an nun tawh zawkna turin a ni, mi zawng zawng thih aiin a thih ni (2Korinth5:14-15).

1. THUHMAHRUAI:

Rawngbawlnaa Paula thil tawn thenkhat te kan zir dawn a. Mission leh rawngbawlna chungchanga kan hriat ngei atana thate tarlang hmasain; Paulan rawngbawlna a luh chilh hma leh rawngbawlnaa a thil tawnte kan tarlang chhunzawm zel dawn a ni. 

2. MISSION LEH RAWNGBAWLNA:

Tun hma atangin mission chu ‘Pathian thuchah thlen leh hna thawh tur tuk tihlawhtling tura aiawh intirh’ tiin emaw ‘thupek ropui tihlawhtling tura khawvel zawng zawnga kal’ tiin hrilhfiah a ni thin. Chu chuan ken tel a nei nual a, chungte chu; Chanchin Tha hril leh puan darh, ringtu emaw zirtira siam, kohhran din, Pathian ram zauh, leh a dangte an ni. 

Kristian-te kum then dan heng; Hmanlai kristian hun, kohhran pate hun, hun laihawl, kohhran siam that hun, finna kawnga harh hun leh, Kohhran impumkhat hun atang tawhin mission pawm dan leh hriatthiam dan hrang hrang a awm a. Hun a danglam angin mission thlir dan leh hriatthiam dan erawh a dang thin. Heng hun chhung zawnga mission pawm dan inang tlang chu ‘Pathian thil tuma rinawm’ a ni. 

Kum zabi sawmhnihna (20th) a lo inher chhuah hnuin mission hrilhfiah dan mumal leh zau zawk a lo pian belh zel a. Chungte chuan hmanlai hriatthiam dan thlak vek thei lo mahse, kohhrana mi nawlpuite zingah erawh hmun a luah thuk hle. Chung mission hrilhfiahnate chu lo tarlang i la.

i) Mission chu Pathian mission (mission Dei) a ni. 

ii) Mission chu Pathian chhandamna tinzawn rawngbawlna a ni.

iii) Mission chu dikna (justice) thlen rawngbawlna a a ni.

iv) Mission chu Chanchin Tha hril rawngbawlna a ni.

v) Mission chu miten Chanchin Tha an pawm theihna tura a hun leh a hmun mil leh mi dangte dinhmun mila (contextualization) rawngbawlna a ni.

vi) Mission chu chhanchhuahna (liberation) thlen rawngbawlna a ni.

vii) Mission chu Chanchin Tha leh hnam nunphung inhnek rem tirnaa (inculturation) rawngbawl a ni.

viii) Mission chu Krista thuhretu nihna nena rawngbawlna a ni.

ix) Mission chu Pathian mi zawng zawng huap rawngbawlna a ni.

x) Mission chu rin hran neite laka pawm dan thuhmun (common withness) neia rawngbawlna a ni.

xi) Mission chu Pathianthu zirna (theology) leh inkawhhmuhna a ni.

xii) Mission chu beiseinaa thawh (action in hope) rawngbawlna a ni.

Heng mission hrilfiahna chi hrang hrangte hi chik zawka kan en chuan, tunhmaa mission hrilhfiah dan aiin an zau zawk hle a. Paula mission hna thawh dan nen pawn a inmil hle tih Paula chanchin zir chiangtute chuan an hre thei ang. Chuvang chuan heng ‘mission hrilfiahna zau zawk’ phawk chhuak tura ngaih thumal huap zau tak ni bawk, ‘rawngbawlna’(Pathian rawngbawlna) tih hi Paula mission khaikhawmtu atan kan hmang a. Rawngbawlnaa Paula thil tawnte kan tarlan hmain, rawngbawlnaa a inhman tak tak hmaa a thil tawnte kan tarlang hmasa dawn a ni.  


3. RAWNGBAWLNA A LUH CHILH HMAA PAULA THIL TAWNTE:

Chanchin Tha hril tura a pen chhuah hmain Paula hian thil tawn chhinchhiah tlak tak a nei a. Chungte chu hun puma Pathian rawngbawl tumte tan thil chhinchhiah leh entawn tlak an ni ngeiin a rinawm. 

i) A Pian Thar veleha rawngbawla chhuak a ni lo:

Paula hian a pian thar hnu lawkin Chanchin Tha a tlangaupui nghal tih kan hria (Tirh9:20,22). Missionary rawngbawl hnaah erawh a inhnamhnawih nghal mai lo. Rawngbawlnaa a inhman tak tak hun leh a pian thar hun inkarah hian kum 6-14 lai a tla a. Hei hian Chanchin Tha hril tura thutlukna a pian thar hlima siam nghal a nih loh zia leh, pian thar hlim phurnain a tur chhuah mai mai a nih loh zia a ti chiang viau a ni.

ii) Rawngbawlnaa a inhmanna kawngah kaihruitu a nei:

Paula tana mi pawimawh em em, rawngbawlna kawnga kaihruaitu ang hiala ngaih theih mi pakhat a awm a, chu chu Barnaba a ni. Paula tana Barnaba tangkai zia hi heng bible bung leh changahte hian hmuh theih a ni (Tirh9:26-27, 30; 11:25-30; 13:1-3). 

iii) Kohhran a bel tlat thin:

A pian thar atangin Paula chu ringtute emaw kohhrante zinga lut leh chhuaka awm thin, a theih chen chena kohhran bel leh an zinga awm tlat thin mi a ni (Tirh9:28-29; 11:26; 13:1).

iv) Rawngbawl turin kohna chiang tak a dawng:

Mi, Pathian rawngbawl tura a pen chhuahin ‘rawngbawl tura kohna’ a dawn ngei a ngai a. Kohna dawn dan erawh a inang lo fo awm e. Paula pawh hian kohna a dawng ngei a, a kohna dawn chu kohna chiang tak, hai theih rual lohva chiang a ni (Tirh 22:21; 26:15-18). Kohna a dawn chu Jentailte zinga rawngbawl tura kohna a ni a; a chipuite vei erawh a thulh lo. Koh a nih lohna lamah vei dang nei fo mahse; Pathianin a kohna lamah chuan rinawm takin a thawk thin a ni.

v) Kut nghah leh Thlarau tirha chhuak a ni:

Chanchin Tha hril tura Paula leh Barnaba an chhuah dawn hian an ngai thutak hle a. Barnaba nen tih hran an nih hnuin, chaw an nghei a, an tawngtai a, an chungah kut an nghat a, an kal tir ta a; chutichuan Thlarau Thianghlim tirh chhuahin an kal ta a ni (Tirh13:2-4) tiin kan hmu a ni.


4. PAULAN RAWNGBAWLNA A PAWM DAN:

Rawngbawlna emaw Chanchin Tha hril chungchang thua Paula rilru put dan hriat hi a tangkai hleiin a rinawm a. Heng atang hian ‘a pawm dan emaw eng ang rilru pu nge a nih’ kan hre thei ang.

i) Dotute avangin a chawlhsan lova, huai takin a chhunzawm thin (Tirh22-29;14:1-3,19-20,22; 19:8-9)

ii) Isua Krista (rawngbawlna) avang chuan thih dawn lovin a awm thin a (Tirh15:26). Thih a huam takzet a ni (Tirh21:13-14).

iii) Tan In, rip chhungnungah pawh Pathian fak leh tawngtai a bang lo (Tirh16:24-15).


5. RAWNG A BAWL HNUA PAULA THIL TAWNTE:

i) Thlarau Thianghlima khatin a awm: Paula chu a rawngbawlna hmunah Thlarau Thianghlima khata a awm thu kan hmu (Tirh13:9).

ii) Thlarau thiltihtheihna nasa taka thuam a ni: Thlarau Thianghlim thuama a awm thu hi kan hmu fo va, hmun thenkhatah phei chuan Thlarau thuamna nasa tak a chan thu pawh kan hmu a ni (Tirh19:11-12; 1Kor2:5, 9ff).

iii) Pathian chetna hai rual loh a nunin a tawng nasa hle: A rawngbawlnaah hian Pathian hnathawhpuina emaw Pathian chetna hairual loh, a nunin a tawn thu kan hmu nasa hle (Tirh13:11; 14:8-10; 14:19-20; 16:6-10,14, 25ff; 18:9-10; 21:4,10-11; 23:11 26:17-18; 27:23-25; 28:3-9).

iv) Kohhran thu chhuak a ngai pawimawh: A rawngbawlnaah hian kohhran thu chhuak a ngai pawimawh hle tih ti chiangtu pakhat a awm a, chu chu; Jerusalem khuaa tirhkoh leh upa awmte thurel chu, khaw tina unau awmten an zawm theih nan a pe zel a. Chu chuan rinnaah kohhrante a tinghet deuh deuh a, an pung deuh deuh (Tirh16:4) tih kan hmu a ni.

v) Mi thlemin, a hnial a hnial thin: Pauala hian Chanchin Thaa mite hneh turin mite thlemin a hnial a hnial thin a (Tirh17:17;  18:4; 19:8; 2Kor10:5). Hei bakah hian, mi tin Kristaah chuan tha famkima a din tir theihna turin, mi tin zilh leh finna tinrenga zirtirin Chanchin Tha hril hna a thawk a, chu mi ti tur chuan Krista chakna nasa tak amaha thawk thin chu hmangin a bei a, rim takin a thawk thin a ni (Kol1:28-29).

vi) Pathian ngaihsaktute ngaihsakin, Chanchin Tha dodaltute a inthiar fihlim san thin: Chanchin Tha avanga mite thlema hnial hnial thin a ni nain, Chanchin Tha dodaltu emaw lawm lote chu Paula hian a inthiar fihlim san fo va (Tirh18:6; 19:9-10). Mi tam tak hmachhawn thin anih avang leh, Isua zirtirna avanga hetianga ti thin hi niin a lang a (Mt10:14; Lk9:5). “Kan Chanchin Tha hi khuhin a awm chuan boral mekahte hian a ni, khuha a awm ni” a ti mai thin a ni (2Kor4:3). 

vii) Harsatna leh tuarna a hmachhawn nasa: Harsatna leh tuarna hi Paula hian a tum reng vangin a hmachhawn  bik lova, amaherawhchu Chanchin Tha hlawk phahna tur a nih chuan, harsatna leh tuarna lo thleng theite hian a thiltum an thulh tir ngai lo.(Tirh20:19; 21:12-14; 27:20; 1Kor4:9ff; 2Kor11:21ff). Harsatna leh tuarna a pal tlang nasa takzet thin a ni.

viii) A rawngbawlna hmuna mite milin a awm thin: Chhandam mekahte leh boral mekahte chuan Pathian tan Krista rimtui a nih theih nan (2Kor2:15) mi zawng zawng bawihah a insiam a, mi dang mil leh ei theih tura inti danglamin, Chanchin Tha avangin engkim a ti hial thin a ni (1Kor9:19ff).

ix) A nun a uluk: Paula hian a nun a uluk em em a, “Kan rawngbawl hna hi an dem lohna turin eng kawngah mah tluk phahna tur reng reng kan siam lo va, Pathian rawngbawltute angin engkimah mi mit tlungin kan awm zawk thin” (2Kor6:3; 8:20) a ti a. “Engahmah indemna ka inhre si lo” (1Kor4:4) a ti hial a ni.

x) Mahni kuta thawkin a rim hle: Paula hian puan-in siam hna a thawk thin a (Tirh 18:3). Mi dang kuta innghat mai lovin, rim taka thawkin, mi entawn atan a insiam thin (1Thess3:9). “Kan thawh hahzia leh thawh rimzia kha in hria e; in zingah tumah kan tihhautak lohna tur che uin a chhun azana thawkin, Pathian Chanchin Tha kan hrilh thin che u kha” (1Thess3:5; 2Thess3:8) a ti hial a ni.

xi) Dotu leh lawm lotu a ngah hle: Paulan a nun a uluk zia leh a thawhrim zia kan hria a, tin engkimah mi mit tlunga awm thin thu (2Kor6:3; 8:20) te, mi zawng zawng engkima a tihlawm thu (1Kor10:33)-te pawh kan hria a. Amaherawhchu heti taka nun uluk, Pathian rawngbawltu leh Thlarau mi ni bawk hian, dotu leh lawm lotu erawh a nei reng a (Tirh18:6; 2Tim4:14&15; 1Kor16:9). Rawngbawlnaah hian mi zawng zawng a tihlawm kim theih loh tih hei hian a ti chiang awm e. 

xii) A rawngbawlna leh biak In a inzawm: Rawngbawl tura koh a nihna hi Jentailte zingah mah ni se, Chanchin Tha hrila a zinna apiangah Judate inkhawmna in a awm chuan, Paula hian tlawh a thulh ngai lova (Tirh13:5,14,; 14:1; 17:1, 10-11; 18:4, 19). A rawngbawlna hi kohhran ti then zawng emaw, kohhran huang pawn tinzawn rawngbawlna a ni ve lo tihna a ni.

xiii) Hmelhriat tha a siam bakah a thawhpuite nen an inkar a hrisel: Hmun tin deuhthawah hmelhriat tha leh a thawhpui theih tur mi a siam thin a. Thawh hona boruak leh inlaichinna hrisel tak a vawng nung reng a, a thawhpuite fak hi Paula hian a harsat lem lo bawk (Tirh16:1-3; 18:1-3; 20:17ff; 21:17ff; Rom16:1ff; 1Kor16:15ff;  Kol4:7ff, adt).

xiv) Chhawmdawlna pe chhuaktu hmanrua a ni: Chhawmdawlna hi a dawng ve thin a (Phil2:30; 4:10ff), kohhran hrang hrangin Jerusalem kohhran tan a kutah an thawn bawk (Tirh11:29; Rom15:31). He chhawmdawlna hi kohhran a dinte tana khawn emaw ken sak a ni lova, Jerusalem-a tam tuarte tan a ni (Tirh11:28-30). Chhawmdawlna petute hi Jentail kohhrante an ni ber a. Chhawmdawlna beiseitu ni lovin, a pe chhuaktu ni zawk turin Paula hian a zirtir tha hle a ni.

xv) Mi dang tana tawngtai thin mi a ni: A rawngbawlna leh tawngtaina hi thil inkawp tlat a ni a. Mi dang tana a tawngtai thu hi vawi tam tak a sawi chhuak nghe nghe a (Rom1:9; 10:1; Eph1:17; 1Thess1:3; 2Tim1:3; Phile1:5). Tawngtaina hmanga kohhran leh mi dang thlun zawm reng mi a ni. 

6. KHAIKHAWMNA:

i) Tun hmaa mission an hrilhfiah dan chu – ‘Pathian thuchah leh hna thawhtur tuk tihlawhtling tura aiawhtu tirh’ emaw ‘thupek ropui tihlawhtling tura khawvel zawng zawnga kal’ a ni. He hrilhfiahna hian ken tel a nei nual a, chungte chu; Chanchin Tha hril leh puan darh, ringtua siam emaw zirtira siam, kohhran din, Pathian ram zauh, adt a ni. 

ii) Kum zabi sawmhnihna atang chuan mission hrilhfiah dan zau leh felfai zawk a lo pian belh zel a ni (en letleh ni se).

iii) Mission hrilfiahna zau zawk leh Paula mission hna thawh dan inanna hi ngun taka Paula rawngbawl dan zir chiangtute chuan an hre thei tura ngaih a ni.

iv) Paula chuan rawngbawlna a luh chilh tak tak hmain thil tawn chhinchhiah tlak tak tak eng emaw zat a nei (en letleh ni se).

v) Rawngbawlnaa a inhman tak tak hnuah pawh thil chhinchhiah tlak a nei nual a. Pathian lungnih zawng rawngbawlna ti tur leh, rawngbawlna tlo leh hlawk nei tura thil tangkai leh, mi mal nun inenfiahna atan pawha tha taka ngaihte an ni. (en letleh ni se).

SAWI HO TUR:

Ram chhung leh pawna kan thawktu ten rawngbawlna hlawhtling an neih vek theih nan; ‘kohhran-in (BCM emaw tualchhung huap) ngai pawimawh zual se’ kan tih leh ‘missionary ten ngai pawimawh zual se’ kan tihte sawiho ni se. 

ZIRLAI PUITU:

Pathian mission (missio Dei): Pathian mission (missio Dei) tawngkam hmang hmasa leh a sawi chhuak hmasatu chu; Karl Birth te, Karl Hartenstein te an ni. He mi chungchang hi Tambaram (1938) leh Willingen (19952) IMC inkhawmpuiahte sawi ho a nihin a lo lar ta hle a. Pathian mission (mission Dei) an hrilhfiah dan chuan; mission chu Pathian nihna atanga intan a ni a. Pathian chu fapa tirtu leh engkim titu a nih avangin missionary Pathian a ni. Pathian chhandamna hna khawvela tihlawhtlin tur mission neitu pawh kohhran a ni lo va; Fapa, Thlarau Thianghlim Pa atanga chhuak chu a neitu a ni a, chumiah chuan kohhran hi a tel ve chauh a ni. Pathian mission (missio Dei) chu khawvela Pathian chet velna huam zau tak a ni a, a huam chin hi a zau em avangin Neill chuan, “Tunhmaa kohhranin missionary rawngbawl hna a lo kalpui thin ‘missions’ hun chu a tawp ta a, ‘mission’ (mission Dei) hun a intan ta” tiin a puang hial a.

Chhandamna: Kohhranin tun hmaa chhandamna a zirtir dan tlangpui chu; sual emaw nihna sual laka chhandam  a ni a, tin vanram kai tur leh Pathian hremna pumpelh tura chhandamna a ni. ‘Mission chu Pathian chhandamna thlen/kawk (meditating) rawngbawlna’ tih hi chuan kawh a nei zau deuh a. A tira tarlan tawhte bakah; chhandamna chuan mihringte phuartu emaw sala awm tirtu – nek chepna, tihduhdahna, enhranna, inawpbehna, retheihna, adt laka chhandamna a huam a. Tin, mi mal zawn (level)-a tawp ringawt lo, mi dang (horizontal) huap chhandamna a kawk a ni.

Rawngbawlna: Rawngbawlna tlukpui sap tawng thumal chu ‘service’ a ni. Bible lettute pawhin ‘service’ tlukpui mizo tawng thumal an hman ber chu ‘rawngbawl/rawngbawlna’ a ni. Paula mission hnathawh dan ngun taka kan zir chuan, tunhnua ‘Mission hrilhfiahna’ (a chhung thu) no. 1-12 te nen hian a inmil hle a. BCM-in mission a hriatthiam dan erawhin huang zimte a neih thin avangin, Paula mission hnathawh dan pumpui khaikhawmna atana ‘rawngbawlna’ thumal hman hi a inhmeh hle a ni.

Rawngbawla a inhman tak tak…kum 6-14 lai a tla a: Paula pianthar hun hi AD 34-40 inkar vela ngaih a ni. Chanchin Tha hrila a zin vawi khatna chu AD 46-48 inkar vel a ni a. Tichuan a pian thar hun leh rawngbawla a chhuah hun inkar rei zawng hi kum 6-14 a ni. A pian thar hnu rei vak lovah Arabia ramah a kal bo a (Gal1:17), kum 3 a vei hnuin Jerusalem-ah a kal a (Gal1:18), a hun rei zawng hriat loh Jerusalem-ah  ‘an zinga lut thin chhuak thinin a awm a’ (Tirh9:26-28). Grik Juda ten tihhlum an tum avangin Kaisari khuaah an hruai chhuk a, Tarsa khuaah an tir ta daih a (Tirh9:30). Tarsa-ah hian kum 2-10 dawn lai a awma rin a ni. Chu mi hnuin Baraban a zawng chhuak a, Antiokei khuaah a hruai a. Antiokei-ah chuan kum khat (1) zet kohhrante inkhawmnaah an tel ve thin (Tirh11:25-26).

Rawngbawl tura kohna …inang lo: Rawngbawl tura kohna hi mi thenkhat chuan chi hnihin an thlen a, chungte chu; Chung lam atanga kohna lo thleng (Vertical calling): Pathian emaw chung lam kohna, mumang, inlarna, aw, thu, adt emaw atanga miin a dawn a ni. A pahnihna chu; Phei zawnga kohna lo thleng (Horizontal calling): Mi tih leh nih ang it vang te, hmalam hun lungkhamna avang te, thian emaw bulhnai takte turna avang te-in, adt mi Pathian rawngbawl turin a inpe bawk thin. Vertical calling an tih hi kohna dik zawka ngaih a ni a. Amaherawhchu, horizontal calling pawh hi Pathianin hmanruaah a hmang mial a nih chuan kohna dawn dan dik a ni thei tho ang.

Thih dawn lo: Thih dawn lo hi saptawng bible thenkhatah chuan risked their livestiin kan hmu a. Paula leh Barnaba hian Isua Krista avang chuan an nun hial pawhin tuar dawn mah se - risk an la thin tihna a ni.

________________________________________

DIARY: 

ENNAWNNA LEH PAIH THEN:  

1. Dt. 02.02.2024: Zanin hian ‘RAWNGBAWLNAA PAULA THIL TAWNTE’ ka en nawn a, Kristiante kum then dan/Mission hun then dan hrang hrang – ZIRLAI PUITUA ka dah chu a thui dawn lutuk a, ka paih ta mai. He thupui zir hunah hian ‘a tui zualte tan’ kan la tlangzarh mai ang chu. 

Hetiangin;  

i)  Kohhran pate hun (patrictic period): He hun chhunga Byzantine/Orthodox hoin mission an thlir dan hi a dang deuh a. “Mission-in a tum bulpui ber chu ‘a laipuia kohhran dah’ (church cantered)” an ti a. Kohhran chu mission tihhlawhtlinna hmanrua ni lovin, Kohhran chu mission thuchah peng pakhat, Chanchin Tha-in tihpuitlin a tum ber a ni. Orthodox ho tan chuan mission chu ‘a lairil atanga vir chhuak (centrifugal) ni lovin,  vir lut (centripetal)’ anga an sawi a ni. Chanchin Tha pawh Pathian fak dan phung chi khat (doxology) leh Pathian biak dan mumal taka duan lawk (liturgy) hmangin an hril a ni deuh ber. Heng hun laia missionary text (missionary ho Pathian thu innghahna) tia an sawi thin chu John3:16 a ni.  

ii)  Hun laihawl (middle age): Roman Catholic (RC) chu he huna kohhran lar ber a ni. RC chuan a langa inpumkhatna leh chhandamna an dah lian a; kohhranah mi a awm chuan inpumkhatna leh chhandamna chu mi mal chungah a thleng maiin an ring. Catholic ‘Missiology Pa’ tia an koh Schmidlin chuan, “Tunah chuan hmuh theih kohhran leh a inawp dan (hierarchical structure) atangin, Catholic ho mission pawm dan chu chinfel a ni ta” a ti a. Hman lai Catholic mission thlir dan (classical Catholic view) chu ‘kohhrana chian” (self-realization of the church) a ni. Tichuan hman lai RC kohhran chuan kohhran chu inpumkhatna leh chhandamna miin a channa tura an ngaih avangin, mission-in a tum ber pawh; kohhran din, kohhrana mite seng luh, kohhran mi ni tura mite buatsaih, adt a ni. RC missionary text tia an sawi chu Lk14:23 (..han hruai lut hram rawh) a ni.  

iii)  Kohhran siam that hun (reformation period): Kohhran siam that huna missionary text tia an sawi chu Rom1:16f a ni. He hun laia mission-in a tum chu,  ‘khawvel chhandam turin mihringin tih tur enge a neih tih aiin, Pathianin Kristaa a tih tawhsa puan’ hi a ni. ‘Khawvel-ah Pathianin eng a dah a, eng thlen chin a hlat chuan a fan chin a zau zel ang’ an ti a; Luthera tehkhin thu ‘lung, tuia vawm’ nen sawi zawmin, ‘Lung tlaknain val a siam a; a zau tual tual a, li hial pawh a fan chhuak angin, Chanchin Thain val a neih zau theih nan a puangtu an awm a ngai a ni’ an ti a. Heng hun laia ‘Chanchin Tha hril, mi zawng zawng tih tura ngai’ hmasa ber chu Anabaptist ho an ni. Pietist movement atangin, Chanchin Tha hril turin ‘hnar rual loh turtu’ miin neiin an inhre tan a. Tin reformation period hi ‘thlarau chhandamna’ leh a hnua ringtua siamte ‘rawngbawl sak’ an chin tan hun a ni. Orthodox hoin ‘mission chu roreltute tih tur’ tia ngaihdan an neih thiah saka, ‘mimal thutluknaa innghat a ni’ tih ngaihdan a chhuah hun a ni.

iv)  Finna kawnga harh hun (enlightenment period): He hun chhung hian mihring ngaihtuahna leh thil thlir dan a inthlak nasa a; miten uluk takin thil chhut leh ngaihtuahna hman an chin zual hun a ni. Khawvel fang chhuaka awpbeh duhna te, tuifinriat dai dar a, khawmualpuite pawh hmuhchhuah zel chakna mihring rilrua a len zual hun a ni. Chu tiang hunah chuan England leh America-ah ‘Harhna’ (Great awakening, Revival -1726-1825) nasa tak tum hnih a thleng a; he harhna hian kohhran leh mission lam a nghawng nasa hle. ‘Missionary hmingin’ tih chu kum 1817 vela American kohhran ho thil tuipui ber pakhat a ni a. Ram pawn rawngbawlna (foreign mission) chu thurin chin thar (new orthodoxy) ang hiala an neih a ni. England leh America-ah Foreign mission pualin pawl thar tam tak a ding a. Mi ten mission an thlir dan leh mite mission lama inhman tirtu chu; Pathian ropuina tur tih te, Pathian hmangaihnaa tirh luih tih te, khawvel tawp ret thlenga a hming pu tura Pathian ruat bik nia inngaihna te, mi dang thatna tura mahni insenso duhna (national altruism spirit) thinlung te, kum sang rorel (millennialism) thurin  vangte (mission hna thawh chu kum sang rorel intan theihna turah mi thenkhatin an ngai), Premillenialism zirtirna pawmtu ten Krista lo kal lehna a hnai tawha an hriat avanga khawvel tawp hmaa Chanchin Tha hril kim duhna rilru an neih vang te (Kum zabi 19-na laia mission lama hruaitu leh Pawl dintu lar - Grattan Guinness, A. B. Simpson, Fredrik Franson, adt te phei chuan Mt24:14 hi  ‘Missionary Text’-ah an ngai hial) a ni. Hun dang zawng aiin mission thlir dan emaw lan dan a zau a, mission-in hmel hrang hrang a neih hun a ni. Missionary text pawh pali(4) lai a awm a, chungte chu – Tirh16:9; Mt24:14; Joh10:10 leh; Mt28:18-20 te an ni.  

v)  Kohhran inpumkhat hun (ecumenical era): He hunah hian khawvel hmun hrang hrang, a bikin Europe-ah mission lama phurna a tlahniam tan a, sawi hona boruak erawh a tha tulh tulh thung. Kristian leh kristian lo emaw, milem be ho thliarna ramri tih bo hun a ni a. Kristian-te zingah pawh ‘Kristian-milem bia’ (christopagans) tam tak awm tanin an ngai a, mission chuan ‘ram thim’ emaw ‘ring lo mi’ awmna ringawt a kawk run lo tan a. ‘Kohhran chu a nihna takah chuan missionary a ni’ tih ngaihdan a awm tan hun; Kohhran chu a tirtu satliah ngawt a ni lova, tirh a ni (1Pet2:9); Kohhran chu tirh a nihna avang leh a mission ti hlawhtling tura inthlung khawm, chu mi avang chauha lo ding a ni; Pathian chu missionary Pathian a nih angin, a mite chu missionary kan ni; Kohhran chu – Pathian thuruk (sacrament) enkawltu, entirna (sign & symbol) leh hmanrua (instrument) anga ngaihnate a lar tan hun a ni. Mission chu thuang khata kal (one way traffic – Khawthlang ram atanga ram rethei) ang chauh ni tawh lovin, kohhran zawng zawng, hmun tin hawi, adt hmalakna leh inhnamhnawihna  ‘khawvel pum hi mission field ’ tih ngaihdan intan hun a ni bawk.  

  

Hei pawh hi RAWNGBAWLNAA PAULA THIL TAWNTE a mi tho a ni a, a sei lutuk a, ka paih then ta mai:

Pathian mission (missio Dei): Pathian mission (missio Dei) tawngkam hmang hmasa leh a sawi chhuak hmasatu chu; Karl Birth te, Karl Hartenstein te an ni. He mi chungchang hi Tambaram (1938) leh Willingen (19952) IMC inkhawmpuiahte sawi ho a nihin a lo lar ta hle a. Pathian mission (mission Dei) an hrilhfiah dan chuan; mission chu Pathian nihna atanga intan a ni a. Pathian chu fapa tirtu leh engkim titu a nih avangin missionary Pathian a ni. Pathian chhandamna hna khawvela tihlawhtlin tur mission neitu pawh kohhran a ni lo va; Fapa, Thlarau Thianghlim Pa atanga chhuak chu a neitu a ni a, chumiah chuan kohhran hi a tel ve chauh a ni. Pathian mission (missio Dei) chu khawvela Pathian chet velna huam zau tak a ni a, a huam chin hi a zau em avangin Neill chuan, “Tunhmaa kohhranin missionary rawngbawl hna a lo kalpui thin ‘missions’ hun chu a tawp ta a, ‘mission’ (mission Dei) hun a intan ta” tiin a puang hial a. 

Mission (mission Dei) hrilhfiah chhunzawm pahin ‘missions & mission danglamna’ tarlang ta i la. Missions chu kohhranin missionary rawngbawl hna a kalpui thinte sawina a ni a, kohhranin a tum ber chu – thlarau bo chhandam te, kohhran din, adt a ni. Tum bik leh target bik (zim te) neia mission rawngbawl hna kohhranin a kalpui hi ‘missions’ an tih chu a ni.  

Mission chu Pathian mission (missio Dei)  a ni a, chu chuan thlarau bo chhandam leh kohhran din, adt emaw ringawt a kawk lova, Pathian chuan khawvel pum hi a chhunga chengte nen an chawr chhuahna leh an kal zel dan tur nen lam ngaihvena a buaipui avangin, Pathian mission (mission Dei) huam chin chu a zau em em a; Pathian mission (mission Dei) chu Pathian chet velna (activity) tia hrilhfiah a nih avangin Rosin (1972) chuan, “Pathian mission (missio Dei) chu kohhran mission aiin a zau daih” tiin a sawi bawk. Heng bakah hian, “The Mission of God’s People” by J.H Christopher buah Zondervan chuan ‘Missions & Mission’ danglamna he tiang hian a sawi ve thung a; “’mission’ hi ‘science’ tihna ni ta se, ‘missions’ chu ‘sciences’ tihna a ni ang; chutiang bawkin ‘missional’ kan tih hi ‘scientific’ tihna a ni a, ‘missionary’ chu ‘scientist’ tihna a ni” a ti a ni.

Saturday, 7 June 2025

ZIRLAI 17-NA: KHAWNGAIHNA

 Bible Thu Chiar tur : Ephesi 1:3-14; 2:1-10.

Thuvawn         Kan Lalpa Isua Krista khawngaihna chu, a retheihna avanga in lo hausak theihna turin hausa mah sela nangmahni avang ngeiin a lo retheih tak kha in hre si a (2Korinth8:9).=

1. THUHMAHRUAI:

Khawngaihna thurin (doctrine of grace) inzirtirnah hian khawngaihna chi hrang hranga then a awm thin a. Chutiang thurin inzirtirna lam ni lo, kohhrana mi hriat hlawhte zirtir leh pawm dan pawh ni lo; Paula zirtirnaa lang – zirtirna tlanglawn leh hriat awlsam tak, kan hlawkpui ngei tura ngaihte tarlan kan tum dawn a ni.

2. KHAWNGAIHNA:

Thuthlung tharah hian khawngaihna leh a kaihhnawih thu hi tum 198 zet tarlan a ni. Khawngaihna chu ‘Isua krista avanga lo awm’ a ni a (Jhn1:17). ‘Isua Krista avanga Pathian hnen atanga kan dawn’ a tih theih bawk. ‘Pathian emaw Isua thinlunga thil awm; chu mi avanga a dawngtuin a phu reng reng loh thil a dawn phah hial theihna a ni.’ Paula chuan, “Kan Lalpa Isua Krista khawngaihna chu, a retheihna avanga in lo hausak theihna turin hausa mah sela nangmahni avang ngeiin a lo retheih tak kha..." (2Kor8:9) a ti a ni. 

Bible-ah hian kawng hrang hrangin hrilhfiah a ni a. Thuthlung Hlui-ah pawh tum 172 zet tarlan niin, khawngaihna tih bakah; zahngaihna, lainatna, mittlung tihte pawha lehlin a ni. Inlaichinnain a hrin chhuah angin tarlan a ni tlangpui a, hmun tamtakah chuan Pathian atanga chhuak, Pathian rilru puthmang anga tarlan a ni (Exo3:21; 11:3; 12:36; 33:12,13,16-17; 34:9; Num11:11).

3. PAULA’N KHAWNGAIHNA A ZIRTIR DAN:

i) Khawngaihna chu Chanchin Tha a ni:

Chanchin Tha hi kawng hrang hrangin tarlan a ni thin, entir nan - Isua Krista Chanchin Tha (Mk1:1; Rom1:2; 2Tim2:8), Pathian Chanchin Tha (Rom1:1;15:16; 2Kor11:7), Chhandamna Chanchin Tha (Eph1:13) tiin. He tiang bawk hian khawngaihna hi ‘Chanchin Tha’ tiin emaw ‘khawngaih thu’; ngaihthlak theih (Kol1:7) tiin Puala’n a tarlang a (Tirh14:3; 20:24, 32). Chuvangchuan Pathian khawngaihna hi ‘Chanchin Tha’ a ni.

ii) Khawngaihna chu chhandamna bulpui a ni:

Pathian khawngaihna chu chhandamna bulpui pakhat a nih zia Paula’n a tarlang a. Bawhchhetute chhandamna chu ‘rinnaah’ a innghat a. Amaherawhchu, ‘Pathian khawngiahna’ (theology of grace) chuan – ‘chhandamna chu thiltih avang ni lovin, rinna avanga lo awm a ni’ (Eph2:8-9) a tih avang leh, Pathian khawngaihnaah chuan Krista hnathawh zawh tawh sa rin mai kha a tawk avangin (1Kor15:1-3); ‘Pathian khawngaihna chu rinna ai mahin a bulpui zawk hial em?’ a tih theih a; chuvangchuan ‘rinna avanga chhandamna’ pawh hi ‘Pathian khawngaihna avanga lo awm’ (Tirh15:11) a tih theih a ni.

iii) Khawngaihna chuan Thlarau lam malsawmna nasa tak a thlen:

Khawngaihna avanga Thlarau lam malsawmna kan chan dan hi he tiang hian Paula’n min hrilh;

a) Ani chuan van hmunahte khian Kristaah chuan thlarau lam malsawmsakna tinrengin mal min sawm (Eph1:3).

b) Hmangaihna thianghlim leh sawiselbovin ama hmaah kan awm theihna turin leilung pian hmain Kristaah min tlan tawh a (Eph1:4).

c) Ama lungduha lawm zawng angin Isua Krista zarah ama tan faa siam turin min lo ruat lawk tawh a. Chu khawngaihna chu duhtakah chuan a thlawnin min pe bawk a (Eph1:5-6).

d) A thisen avangin amahah chuan kan tlanna kan nei a, kan bawhchhiatnate a ngaidam a (Eph1:7), a ro tura siam kan ni bawk (Eph 1:11).

e) Kan bawhchhiatnate avanga thi kan nih lai meuh pawhin Krista rualin min ti nung ve a. Krista Isuah chuan ama rual veka min kai thovin, van hmunahte ama hnenah min thut tir a (Eph2:4-6).

f) Rinna avanga khawngaihnaa chhandam kan ni (Eph 2:8).

Heng bakah hian Pathian khawngaihnain Thlarau lam malsawmna min thlen dan hi ‘Dan leh khawngaihna’ khaikhinnain a tih chian zual avangin thlem tal lo tarlang tel i la;

a) Dan thiltiha awm apiangte chu anchhe hnuaiah an awm a (Gal3:10); Pathian khawngaihna chuan – Dan hnuaia awmte chu tlan turin a fapa, hmeichhe hrin chu Dan hnuaia lo piangin a tir chhuak a. “An bawhchhiatnate ngaihdama awm leh, an sualte khua awm chu an eng a thawl e”(Rom 4:7) a ti a ni.

b) Sual chuan thihnain ro a rel a (Rom5:20), sual pakhat avangin thiamloh chantirna rorelna chu mi zawng zawng chungah a lo awm bawk a (Rom5:18), sual a lan lehzual theih nan Dan a lo awm lehnghal a (Rom5:20); Khawngaihna chuan a thlawnin mi thiam a chantir a (Rom3:24), felnain, chatuan nun channa khawp hialin kan Lalpa Isua Krista zarah ro a rel a (Rom5:20), khawngaihna rorela awm kan lo ni ta a ni (Rom6:14).

c) Dan thiltih avangin mi tumah a mithmuhin thiam changing an awm lo (Rom3:20; Gal 2:16, 3:11); Krista Isuaa tlanna awm avang erawh chuan, a khawngaihnain ringtute chu a thlawnin thiam chantir kan ni (Rom3:24).

d) Dana thiam chan tumtute chu Krista nen inthenin khawngaihna an tluk san a (Gal 5:4); Pathian khawngiahna chuan – inthawina nung, thianghlim leh Pathian lawmtlak ni turin ringtute inhlanna chu a pawm (Rom12:1).

e) Tu hnenah pawh an thu kan awih tura bawiha kan luh chuan, a thu kan awiha bawih chu kan ni thin (Rom 6:15); Krista chu kan aia anchhe dawng lo niin Dan anchhe lak ata chu min tlan chhuak a (Gal 3:13-14), bawih ni lo tura min chhuah tir tawh bawk avangin, bawih nghawngkawla tang lehtur pawh kan ni tawh lo (Gal 5:1).

Pathian khawngaihnain Thlarau lam malsawmna min thlen hi tarlan sen rual a ni lo.

iv) Khawngaihna chu rawngbawl tirtu a ni a, rawngbawlna chu khawngaihna a ni:

Paula hian rawngbawl tura koh a nih dan a hre chiang hle a,“Paula, Isua Krista bawih, tihkoh ni tura koh, Pathian Chanchin Tha hril tura tihhrana chuan…” (Rom 1:1) a inti hial a. Hei hi chhuang taka a tarlan bakah (Tirh15:7; Gal1:16;1Tim2:7), rawng a bawl theihna chu Pathian khawngaihna avanga a chan a nih zia a tarlang thin a (Rom1:5, 15:15; 1Kor3:10, 15:10; Gal 1:15; Eph3.2; 1Tim1:12-14 ). ‘Rawngbawlna chu khawngaihna a ni’ a (Eph3:2,7). Rawngbawl tura kohna pawh khawngaihna avanga dawn a ni (Gal1:6, 15).

v) Inthawina nung, thianghlim leh Pathian lawmtlak ni tura inhlan theihna chu khawngaihna avangin a lo awm:

Thuthlung hlui-ah chuan mi Pathian hnena inthawiin a thil hlan tur chu ‘sawiselbo’ a ni tur a ni. A mit del te, a ruh tliak te, a silawng te, pan nei te, a tangseh te, a phar te chu Lalpa hnenah hlan tur a ni lo (Lev22:22). Chutiang inthawina leh thil hlan chu Pathianin a pawm loh avangin (Mal1:8,13) tih loh tawp tur a ni. Ti lui an awm a nih pawhin Pathianin a pawm lo. “Pawm tlak a nih theih nan sawiselbo a hlan tur a ni a; sawisel kaina reng reng a awm tur a ni lo” (Lev22:21) tih chu Pathian Dan a ni. Tin, “Nangni in thianghlim tur a ni, kei ka thianghlim si a” (Lev19:2) tihte pawh Dan dang a awm bawk. 

Mahse, Thuthlung Tharah chuan a chhandamna chang tawh apiangte rilru, taksa leh Thlarau inhlanna chu Pathianin a pawm a, an inhlanna chu – inthawaina nung, thianghlim leh Pathian lawm tlak a lo ni thin a, chutiang a nih theihna chhan chu ‘Pathian khawngaihna’ vang a ni (Rom12:1-2).

vi) Khawngaihna chuan thlei bik a nei lo, mahse tluksan theih a ni:

Pathian khawngaihna chuan mi fel leh thate chauh a huam lo va. Paula chuan he tiang hian a tarlang, ‘Kan bawhchhiatnate avanga thi kan nih lai meuh pawhin Krista rualin min ti nung a,..min kai thova,.. ama hnenah min thut tirin,…min chhandam..’ (Eph2:4-8) tiin. Hmun dangah pawh he tiang hian kan hmu, “Kei mi thianghlim zawng zawnga te ber aia te zawk hnenah hian chu khawngaihna chu pek a ni” (Eph 3:10) tiin. 

Hmanah chuan sawichhetu leh tiduhdahtu leh sawisatu a ni a, mahse Pathian khawngaihna chuan ‘rinawmah’ ngaiin, a rawngbawltuah a ruat a (1Tim1:12-14), “Ani chuan kan thiltih angte ni lovin, ama ruat leh khawngaihna ang zâwkin min chhandam a, kohna thianghlimin min ko bawk a; chu khawngaihna chu leilung pian hmain Krista Isuaah chuan min pêk a ni tawh” (2Tim1:9) a ti hial a ni.

He tiang hi nimahse, “Nangni Dana thiam chan tumte u, Krista nen in inthen ta; khawngaihna chu in tluk san ta” (Gal 5:4) a tih avangin; Dana thiamchan tumtute chu; rinna kal lova, felna leh thiamchanna chu Dan avanga chan an tum thin avangin’ khawngaihna chu chutiang mite tan chuan tluk san theih a ni tih hei hian a ti chiang a ni.

vii) Chibaibukna leh inthlahna tawngkam tha tak a ni:

Khawngaihna hian Paula rilru a luah thuk hle a. A lehkhathawn zawng zawngah hian ‘khawngaihna’ hi chibaibukna tawngkam atan leh thu thaa inthlahna atan a hmang vek a ni. He tiangin; Chibaibukna: Rom1:7; 1Kor1:3-4; 2Kor1:2; Gal1:3; Eph1:2; Phil1:2; Kol1:2; 1Thes1:1; 2Thes1:2; 1Tim1:2; 2Tim1:2; Tit1:4; Phil1:3. Inthlahna: Rom16:20,24; 1Kor16:23; 2Kor12:14; Gal6:18; Eph6:24; Phil4:23; Kol4.18; 1Thes5:28; 2Thes3:18; 1Tim6:21; 2Tim4:22; Tit3:15; Phil1:25.

3. KHAIKHAWMNA:

i) Khawngaihna chu - Pathian emaw Isua thinlunga thil awm; chu mi avanga a dawngtuin a phu reng reng loh thil a dawn phah hial theihna a ni. Thuthlung Hluiah chuan khawngaihna chu; zahngaihna, lainatna, mittlung tite pawha lehlin a ni.

ii) Paula zirtirna atangin hetiang hian khawngaihna chhanchin kan hmu bawk; a) Khawngaihna chu Chanchin Tha a ni, b) Khawngaihna chu chhandamna bulpui a ni, c) Khawngaihna chuan Thlarau lam malsawmna nasa tak min thlen, d) Khawngaihna chu rawng min bawl tir theitu a ni a, rawngbawlna chu khawngaihna a ni, e) Khawngaihna chuan thlei bik a nei lova, mahse tluk san theih a ni, f) Khawngaihna chuan Paula rilru a luah thuk hle a - chibaibukna leh inthlahna tawngkam atan pawn a hmang nasa hle.

SAWIHO TUR:

German Pathian thu thiam - Dietrich Bonhoffer (De-trich   Bon-ho-fer) chuan, “Khawngaihna man tlawm hi tunlai kohhrante hmelma a ni. Kohhtan ten sual chhuah kan tum ber tur chu khawngaihna man tam chi a ni” a ti a. Khawngaihna man tlawm leh man tam chu enge nia kan rin? Khawngaihna man tlawm chi hi kan ram chhiatna emaw thanmawh bawk a ni thei ang em?

ZIRLAI PUITU:

Khawngaihna chi hrang hranga then: Khawngaihna then dan hi chi hrang hrang a awm a, a lar pawla ngaih lo tarlang i la: 

i) Chhandamna thlentu Khawngaihna (Saving Grace): Hei hi he tiang hian thensawm leh a ni – a) Mi tin huap khawngaihna (common grace) – Tirh17:24-28; b) Dawn lawk khawngaihna (prevenient grace) - Jhn6:37,44,45; c) Lungawina thlenzo khawngaihna (efficacious grace) - Tirh15:6-11; Rom3:24; Eph2:8,9; d) Khawngaihnaa venhim (safe-keeping in grace) - 1Pet1:5,10,13. 

ii) Nunna kaihhnawih khawngaihna (Living Grace): Hei hi hetiang hian thensawm leh a ni – a) Engkim bul khawngaihna (logistical grace) – Phil 4; 11-13, 18-19; b) Thil awm tirtu khawngaihna (ontological grace) – 1Kor15:10; c) Thil tihtirtu khawngaihna (applicational grace) – 1Kor12:6; Phil2:13; Kol1:29;  d) Khawngaihna nasa (surpassing grace) – 2Kor9:14; Eph2:7; v) Mamawh tawk daih khawngaihna (sufficient grace) – 2Kor12:9; e) Thanlenna khawngaihna (growing grace) – 2Pet3:18. 

iii) Thih thlamuanna petu khawngaihna (Dying Grace): Sam23:4; Phil1:21ff.; 2 Tim4:6-8.

kohhrana mi hriat hlawhte zirtir dan leh pawm dan: Entir nan - Augustine-a chuan khawngaihna hi – ‘phu loh leh huam chin nei lo Pathian duhsakna’ tiin a zirtir a. Calvin-a leh mi dang tam tak; Charles Hodge, Charles Spurgeon, James Orr, B.B. Warfield, John Murray, Loraine Boettner, J. I. Packer, Bruce Ware, and Matthew Barrett te chuan – ‘hnar rual loh khawngaihna’ tiin an vuah. 

Khawngaihna & a kaihhnawih thu: Khawngaihna hi Grik tawngin charis a ni a charin tia lehlin a ni bawk. Thuthlung Thar-ah hian Charis chu tum za sawmnga pasarih (157) tarlan a ni a. A tlukpui thu hi he tiang hian tarlan a ni; charisma tum sawm pasarih (17)0; chrito tum hnih (2); charizomai tum sawmhnih pahnih (22). Tichuan hengte hi - duhsak, thilthlawnpek, pawm tlak, lawmawm, hlan, adt tih leh awmze dang tam taka lehlin a ni a. Thuthlung Hlui-ah hian tum za sawmsarih pahnih (172) tarlan a ni. 




Saturday, 31 May 2025

NI PAWIMAWH 3 (Thlarau Thianghlim thlen ni): THLARAU THIANGHLIM CHAN THEIH DAN LEH A HNATHAWH

 Bible thu chiar tur Tirhkohte19:1-7; Galatia3:1-14.

Thuvawn         Thlarau ngei chuan keimahni thlarau nen Pathian fate kan ni tih min hriattir thin. Tin, fate kan nih chuan roluahtute kan ni a; Pathian roluahtu, Krista luahpuitute kan ni (Rom8:16-17b).

1. THUHMAHRUAI: 

Vawiin hi Thlarau Thianghlim thlen ni a ni a. Thlarau Thianghlim  chan theih dan leh a hnathawh kan zir dawn a ni. Paula chanchin nena inkungkaihna nei Thlarau Thianghlim chanchin chauh kan tarlang dawn a. A bul tan nan Thlarau/thlarau chungchang thua kan hriat ngei atana thate kan tarlang hmasa ang.

2. THLARAU CHANCHIN:

Grik thumal ‘Pneuma’ (niu-ma) chu bible-a Thlarau/thlarau sawina thumal lar tak a ni a. He thumal hi Thlarau/thlarau chi hrang hrang sawi nana hman a nih avangin, bible letlingtute chuan hawrawp pui leh hawrawp te hmangin an thliar hrang a. Pathian Thlarau emaw Thlarau Thianghlim, chung lam atanga lo chhuak Thlarau sawinaah chuan hawrawp pui ‘T’  an hmang a. He Thlarau ni lo, thlarau dang zawng sawinaahte chuan hawrawp te ‘t’ an hmang tlangpui thin. Heng Thlarau/thlarau thliar hranna chi hnih hi chipchiar zawkin lo tarlang ila.

i) Thlarau Thianghlim:

Pauala Thlarau hriat dan leh pawm dan hian bultumtu pali (4) a nei a, chungte chu – Thuthung Hlui huna Pathian inpuanchhuahna  te, Thuthlung Hlui leh Thar inkar huna Juda ho (intertestemental Judaism) rin dan te, Ringtu hmasate rin dan leh ama tawnhriat ngeite an ni. Thlarau chungchang a tarlan reng rengin thil pakhat aitam sawina tawngkam (plural) a hmang ngai lova, chu chu Thuthlung Hlui rin dan a chhawm zinga mi nia ngaih a ni. Thlarau thuhmun; thumal emaw tawngkam chi hrang hrang hmanga a tarlannate chu Pathiana mi nung zinga pakhat ‘Thlarau Thianghlim’ hmingin kan khaikhawm dawn a. Chutiang ang  sawina atana a hman thumal/tawngkam sawm pariat (18) zette chu Tirhkohte Thiltih bua a chanchin lan tanna leh a lehkhathawnahahte kan hmu thei a, chungte chu;

a) Pathian Thlarau (Rom8:9,14; 15:19; 1Kor2:11,14; 3:16; 6:11; 7:40; 12:3; Phil3:3).

b) Pathian nung Thlarau (2Kor3:3). 

c) Lalpa Thlarau (2Kor3:17,18). 

d) Isua Thlarau (Tirh16:7; Rom8:9; Gal4:6).

e) Krista Thlarau (Rom8:9).

f) Isua Krista Thlarau (Phil1:19). 

g) Nunna Thlarau (Rom8:2).

h) Thlarau hmahruai (Rom8:23).

i) Thlarau Thianghlim (Tirh9:17,31; 13:2,4; 9,52; 16:6; 19:2,6; 20:23,28; 21:4,11; 28:25;  Rom5:5; 9:1; 14:17; 15:13,16; 1Kor12:3; 2Kor13:14; Eph1:13; 1Thess1:5,6; 4:8;  2Tim1:14; Tit3:5,6).

j) Pathian Thlarau Thianghlim (Eph4:30).

k) Thlarau (Tirh19:2120:22; Rom 8:4, 5, 9,10,11,13,16,26,26,27; 1Kor2:4,10,10,12; 12:4,7,8,9,9,11,13,13; 2Kor3:6,8; Gal3:2,3,5,14; 4:29; 5:5,16,17,17,18,22,25,25; 6:8,8; Eph2:18, 22; 3:5,16; 4:3,4; 5:18; 6:17,18; Phil2:1; Kol1:8; 1Thess5:19; 2Thess2:13; 1Tim3:16; 4:1).

l) Thlarau thar (Rom7:6). 

m) Thianghlimna Thlarau (Rom1:4).

n) Fa nihna Thlarau (Rom8:15). 

o) Zakhamna Thlarau (2Kor1:22; 5:5) .

p) Nunna petu Thlarau (1Kor15:45). 

q) Thiltihtheihna, hmangaihna leh rilru fel tak neihna Thlarau (2Tim1:7).

r) Finna leh hriatchian tirna Thlarau (Eph1:17). 

Heng Thlarau Thianghlim sawina thumal leh tawngkamte (sentence) hi a lehkhathawnahte hian vawi 79 zet tarlan an ni a. Tin, Tirhkohte Thiltih bu-ah hian a chanchin lan tanna atanga a tawp thlengin, Thlarau Thianghlim sawina thumal leh tawngkam sawm leh pathum (13) a awm bawk. Paula tluka Pathian Thlarau emaw Thlarau Thanghlim chanchin sawi nasa hi bible-ah an awm lo.

ii) Thlarau Dang:

Pathian Thlarau ni lo, thlarau dang sawina thumal leh tawngkam chi sawm pali (14) zet Paula hian a hmang bawk a. A chunga ‘Thlarau Thianghlim’ sawina thumal/tawngkam hrang hrang kan tarlan tawhte nen, a danglamna ti chiang turin  hawrawp te vekin lo tarlang thung i la;

a) ramhuai(thlarau) aienthiam (Tirh16:16). 

b) bawih nihna thlarau (Rom8:15). 

c) ramhnuai(thlarau) sual (Tirh19:13,15,16). 

d) thlarau (Tirh 23:8,9; Rom12:11; 1Kor6:17;12:10;14:15,16;2Kor7:1;Eph2:2; Phil1:27; 2:5; 2Thes2:2). 

e) paula thlarau (Rom1:10;1Kor5:3,4; 14:14;16:18;2Kor2:13). 

f) mihring (keimahni/a/in/i) thlarau (Rom8:16; 1Kor5:5;Gal6:18; Eph4:23; Phil4:23; 1Thes5:23; 2Tim4:22).

g) mutthlukna thlarau (Rom11:8). 

h) mihring rilru (thlarau) (1Kor2:11;7:34). 

i) khawvel thlarau (1Kor2:12). 

j) thuhnuairawlhna rilru(thlarau) (1Kor4:21).

k) thuhriltute (prophet) thlarau (1Kor14:32). 

l) tlarau dang (2Kor11:4).

m) hruaibona thlarau (1Tim4:1). 

n) hlauhna thlarau (2Tim1:7) te an ni.

Thlarau Thianghlim hnathawh leh chet dan thliar thiam turin heng Thlarau/thlarau sawina hriat chian hi an pawimawh hle a. Bible-a Thlarau Thianghlim leh thlarau dang chanchin hriat chianna kawngah pawh min pui thei bawkin a rinawm.

3. THLARAU THIANGHLIM CHAN THEIH DAN:

Paula chanchin leh a zirtirna atangin Thlarau Thianghlim chan theih dan kawng li (4) kan hmu a, a chanchin nena inkungkaihna nei thuziak atang chauhvin kan tarlang ang. Paulan, “Ani chu min chhinchhiahtu leh kan thinlunga zakhamna Thlarau min petu a ni” (2Kor1:22) a tih angin, Thlarau petu chu Pathian a ni a. Chu Thlarau chu mihringte hnenah engtin nge Pathianin a pek thin? tih chhanna kawng li (4) chu lo tarlang i la.

i) Chhandamtu Isua Krista zarah:

Thlarau Thanghlim chu Isua Krista zara chan theih a ni a. “Chu Thlarau Thianghlim chu Isua Krista min chhandamtu zarah chuan nasa taka kan chunga a leih kha” (Tita3:6)’ tiin kan hmu a. Chu chu Isua zirtir dan pawh a ni a, a tirtu emaw a petu erawh chu Pa/Pathian a ni (Joh14:26).

ii) Kut nghahin:

Tirh9:17-a kan hmuh angin, Paula chu Thlarau Thianghlim khata a awm theih nan, Isua tirhin, Ananian a chungah a kut a nghat a. Ananian kut a nghah zawhin, Thlarau Thianghlima khatin a awm nghal em tih kan hre lo va, a chunga Thlarau Thianghlim hnathawh nghal dan erawh kan hmu (Tirh9:18). Thlarau Thianghlim khata a awm thu hi Tirh13:9-ah kan hmu thung. 

Pathian mite, a bikin Thlarauva khatte kut nghah avangin Thlarau Thianghlim hi Pathianin mite chungah a thlen tir thei tih hei hian a tichiang a. Ephesi khuaa Paulan rawng a bawl lai pawhin chutiang ang chu a thleng a; an ring zet a, simna baptisma an chang a, Paulan an chungah a kut a nghah hnuain, Thlarau Thianghlim chu an chungah a lo thleng ta a ni (Tirh19:2-6).

iii) Ngaihthlak leh rinin:

Rinna avanga Thlarau tiam hmuh theih a nih thu hi Gal3:14-ah Paula’n chiang takin a tarlang a. Amaherawhchu rinna hi Pathian thutak ngaihthlak emaw hriatna nena kal kawp tlat a ni (Gal3:2,5). “Amahah chuan nangni pawh thutak thu (in chhandamna Chanchin Tha chu) in ngaihthlaka, rin pawh in rin hnuin, amahah chuan Thlarau Thianghlim tiam chuan chhinchhiahin in awm kha” (Ephe1:13). Chuvang chuan Thlarau Thianghlim hi thutak ngaihthlaka, rin hnua thleng thei a ni tih hei hian a tichiang a. Ngaithlaa ring zawng zawngte chungah erawh a thleng nghal vek hran lo (Tirh19:2) a ni.

iv) Pathian fa nih avangin:

Pathian fa nihna hi Krista rin avanga chan a ni a (Gal3:26). A fa ni tawhte hnenah chuan, fa an nih avangin Pathianin a fapa Thlarau chu a rawn tir a, chu Thlarau zarah chuan ‘Abba (Ka pa)’ tiin an au theih phah thin a ni (Eph4:6). Pathian Thlarau hruaia awm apiangte chu Pathian fate an ni a (Rom8:14). A fate hnena Thlarau Thianghlim Pathianin a pek chu ‘Pathian fa nih chhianchhiahna’ a lo ni ta bawk a ni. 

4. THLARAU THIANGHLIM HNATHAWH:

Kawng hrang hranga Thlarau Thianghlim hnathawh Paulan a tarlante hi a tam deuh avangin sawi zau a rem lovah ngai i la. A chanchin nena inkungkaihna nei Thlarau Thianghlim hnathawh kan hmuh theih zawng zawng erawh tarlan kan tum ang. Chhinchhiah a awlsam zawk nan hlawm li-ah then a ni. Thlarau Thanghlim hnathawh hriat chianna emaw hriat thar lehna hian mimal nunah hlawkna nasa tak a thlen theih avangin hengte hi an pawimawh em em a ni.

i) Rawngbawlna Kaihhnawih:

a) Thilmak tih tirtu a ni (Tirh13:9;19:11-12).

b) Zawlneite hnena thu sawitu a ni (Tirh28:25).

c) Rawngbawl tura buatsaihtu leh tirtu a ni (Tirh 13:2, 4).

d) Kohhran hotu atana mite siamtu leh buatsaihtu a ni (Tirh20:28).

e) Rawngbawltute thununa hruai thintu a ni (Tirh16:6;19:21; 20:22-23;21:4,11).

f) Pathian thuruk/thuril chhui chhuaktu, hriattirtu leh hril tura mite tirtu a ni (Eph3:5; 1Kor1:5; 2:10-12,13).

ii) Kristian Nun Kaihhnawih:

a) Zalenna thlentu a ni (2Kor3:17).

b) Pathian mite tipumkhattu a ni (Eph 4:3).

c) A mite tithianghlimtu a ni (Rom15:16; 1Kor6:11).

d) Mite hnena beiseina nasa tak petu a ni (Rom15:13).

e) Thinlunga Pathian hmangaihna leihtu a ni (Rom5:5).

f) Tisa chakna laka mite hum theitu a ni (Gal15:16-17).

g) Sualna leh thihna dan ata tichhuaktu a ni (Rom8:2;7:6).

h) A mite chak lohna pui a, tawngtai saktu a ni (Rom 8:16,17).

i) Taksa thi thei tinung theitu  a ni (Rom8:10-11,13; 2Kor3:6).

iii) Chhinchhiahna Kawihhnawih:

a) Pathian ram chhinchhiahna a ni (Rom14:17).

b) Mite chhiar theih tura thinlunga thu ziaktu a ni (2Kor3:2-3).

c) A mite chhianchhiahtu a ni (Eph1:13; 2Kor1:21-22; 2Kor5:5; Eph4:30).

d) Thilmak leh chhinchhiahna hmanga mite awih tirtu a ni (Rom 15:18-19).

e) Pathian mi/Pathian Fa nihna tichiangtu leh nemnghettu a ni (Rom8:14;8:9;Rom8:16).

iv) Pathian Chibaibukna Kaihnawih:

a) Isua chawi sangtu a ni (1Kor12:3).

b) Mite Pathian biak (worship) tirtu a ni (Phil3:3).

c) Mite tawnghriatlohva thuruk Pathian hnena sawi tirtu a ni (1Kor14:2).

Heng bakah hian thuhrilru pakhat thu sawi hmangin a tlang i lo kawm teh ang; hetiangin, “Thlarau Thianghlim chuan - hla ringawt a sak tir lovang che a, a lam tir ringawt lovang che a, tawng hriat loh pawhin a tawng tir ringawt hek lovang che. Ngahdam pawh a dil tir ang che a,  ngawi turin a ti ang che a, mahni inbih let tur pawhin a ti bawk thin ang che.”

5. KHAIKHAWMNA:

i) Grik thumal ‘Pneuma’ (niu-ma) chu bible-a Thlarau/thlarau sawina lar tak a ni a. He thumal hi kawng hrang hrangin Thlarau/thlarau chanchin sawi nan hman a ni.

ii) Bible lettute chuan Pathian Thlarau emaw Thlarau Thianghlim leh thlarau dang (khawvel atanga chhuak) thliar hran nan, hawrawp pui ‘T’ (Thlarau) leh hawrawp te ‘t’ (thlarau) an hmang thin. 

iii) Hawrawp hmanga thliar hranna dan hmangin Thlarau/thlarau chu hlawm hnihin then a ni a. Chungte chu; Thlarau Thianghlim (a sawina thumal /tawngkam chi hrang hrangte nen) leh thlarau dangte (a sawina thumal/tawngkam chi hrang hrangte nen) an ni. 

iv) Thlarau Thianghlim chu Pathian hnen atanga dawn a ni a. A dawn theih dan te chu; Chhandamtu Isua Krista zarah, Kut nghahin, ngaihthlak leh rinin, Pathian fa nih avangtein a ni.

v) Tirhkohte Thiltih bu-a Paula chanchin chuan tanna leh a lehkhathawnteahte hian Thlarau Thianghlim hnathawh chi hrang hrang tarlanna sawmhnih pahum (23) zet kan hmu a. Chungte chu; Rawngbawlna kaihhnawih, Kristian nun kaihhnawih, Chhinchhiahna kaihhnawih leh, Pathian chibaibukna kaihhnawih  tiin hmun li-ah then a ni.

SAWI HO TUR:

‘Pathian faa (piang thar tawha) inngai, Thlarau Thianghlim chang ngai lo emaw a chhun khahna chang/dawng ngai lo’ hi thil awm thei a ni em? Thlarau Thianghlim chang turin mihringin tih tur a nei em? Nei ta se, chungte chu engte nge? 

ZIRLAI PUITU:

Hawrawp pui ‘T’ & hawrawp te ‘t’: Hawrawp pui ‘T’ leh hawrawp te ‘t’ hman chungchangah hian mizo tawng bible thenkhatah chuan  ‘hmaih emaw, an uluk tawk lohna’ hmuh tur a awm nual a. Chutiang bawkin sap tawng bibleahte pawh ‘S’ (Spirit-Thlarau) leh ‘s’ (spirit-thlarau) hman dan inang lo a nasa hle. Entir nan;  Tirh 2:17-a ‘Thlarau’ (‘T’ hawrawp pui) chu Joela 2:28-ah chuan ‘thlarau’ (‘t’ hawrawp te) tia ziah a ni. Thlarau thuhmun rengah khan, bible lehlin tam tak chuan hawrawp pui leh hawrawp te an hman pawlh a ni. 1Kor2:12 “Thlarau Pathian hnen ami chu kan hmu zawk” tih hi sap tawng bible thenkhat (NRSV- New Revised Standard Version) chuan hawrawp pui ‘S’ (Spirit-Thlarau) an hman laiin, KJV (King James Version, edition thenkhat)-ah chuan hawrawp te ‘s’ (spirit-thlarau) a hmang a. 1Kor14:2-a, “Thlarauvah chuan thuruk a sawi a ni” tihah hian NRSV chuan hawrawp pui ‘S’(Spirit-Thlarau) a hmang a, KJV-ah chuan hawrawp te ‘s’ (spirit-thlarau) a hmang thung. Hawrawp pui leh hawrawp te hmangin an uluk theihtawpin an thliar chungin, Thlarau/thlarau thliar hran dan inang lo hi mizo leh sap tawng bible-ahte hian a tam em em a ni.

Paula Thlarau hriat dan leh pawm dana bul tumtu pali:  Thuthung Hlui huna Pathian inpuanchhuahna te, Thuthlung Hlui leh Thar inkar huna Juda ho (intertestemental Judaism) rin dan te, Ringtu hmasate rin dan leh amah Paula tawnhriat ngeite tarlan a ni a. Heng atang hian Thuthlung Hlui huna Pathian inpuanchhuahna a chhawm dan chu zirlai huam chhungah tarlan tawh a ni. A bak 3 hi he tiang hian tarlang i la; Pathian Thlarau sawina atana thumal hman ‘Thianghlim’ (bible-ah hawrawt te ‘h- holy’, emaw ‘t-thianghlim’ hman a ni) hi Thuthlung Hluiah vawi thum (3) emaw chauh tarlan a nih laiin (Isa63:10-11; Sam51:11), Thuthlung Hlui leh Thar inkar huna Juda-te hman rim em em a ni thung. Chuvang chuan Paulan ‘Thlarau Thianghlim’ tawngkam a hmang uar pawh hi Thuthlung Hlui leh Thar inkar huna Judate Thlarau pawm dan a chhawm a ni thei. Tin, ringtute inpawl khawm zinga ‘Thlarau Thianghlim thlen/dawn/chan thu’ tarlanna tam tak hian, ringtu hmasate rin dan leh ama tawnhriat ngei atanga Thlarau a hriat dan leh pawm dan a tilang bawk a ni tiin Paula chanchin zirtute chuan an tarlang a ni (rf: Dic. of Paul & His Letters, p.404-405).

Rom9:1 (Thlarau Thianghlim): Rom9:1 (NRSV) & Rom14:17; 15:13,16 (KJV)-a ‘Holy Gosh’ chu Mizo bible-ah ‘Thlarau Thianghlim’ tiin tarlan a ni a. Tirh 16:6 -a ‘Holy Ghost’ (KJV) chu ‘Isua Thlarau’ tiin lehlin a ni thung. Rom15:30-a ‘Thlarau hmangaihna’ tia lehlin tur chu ‘Thlarau Thianghlim hmangaihna’ tiin lehlin a ni a. 1Kor2:12-ah ‘Thlarau chu Pathian hnena mi…’ a ti. 1Kor6:20-ah hian “In taksaah chuan Pathian chawimawi rawh u” tih a awm a. He thu vek hi KJV-ah chuan “In taksa leh thlarauvah chuan…” tiin a awm a, NRSV-ah chuan ‘thlarau’ hi a awm lo thung. 1Kor15:45-a Adama hnuhnung thlarau chu hawrawptein sap tawng leh mizo bible-ahte tarlan a ni a; Adama hnuhnung hi Isua a nih chuan hawrawp pui hman awm tak a ni.

Tirh19:21 & 20:22: Mizo bible-ah chuan he bung leh changah hian ‘rilru/rilruk’ tih loh chu Thlarau a lang lo. Saptawng bible-ahte chuan a awm.

2Kor3:6: He bung leh changah hian, “thlarau erawh chuan a tinung thin a” tiin hawrawp te ‘t’ hman a ni a, mahse sap tawng bible-ahte chuan hawrawp pui ‘S’ (Spirit-Thlarau) hman a ni.

Eph 2:22: Mizo bible thenkhatah Eph 2:22 hi a awm lo, Eph 2:32 a awm thung. Chhut sual palh niin a lang.

Kol1:8: Mizo bible thenkhatah chuan hawrawp te ‘t’ (thlarau) a hmang a, sap tawng bible-ahte chuan hawrawp pui ‘S’ (Spirit- Thlarau) a hmang thung.

Thlarau thar (Rom7:6): Mizo bible-ah chuan hawrawp te ‘t’ (thlarau) hman a ni a, sap tawng bible-ahte chuan (KJV, NRSV, NIV-New International Version) hawrawp pui ‘T’ (Spirit-Thlarau) hman a ni.

Thianghlimna Thlarau (Rom1:4): Mizo bible-ah hawrawp te ‘t’ (thlarau) hman a ni a,  sap tawng bible-ahte chuan (KJV, NIV, NRSV) hawrawp pui ‘S’ (Spirit-Thlarau) hman a ni.

Fa nihna Thlarau (Rom8:15): Mizo bible-ah hawrawp te ‘t’ (thlarau) hman a ni a, sawp tawng bible-ahte chuan (KJV,NRSV) hawrawp pui ‘S’ (Spirit-Thlarau) hman a ni. NRSV bible-ah Rom8:15-a thlarau sawina atan hawrawp te a hmang hnuin, chang 15-a ‘thlarau’ sawina chiah chu chang 16-ah chuan hawrawp pui a hmang thung.

Zakhamna Thlarau (2Kor1:22; 5:5): Sap tawng bible-ahte chuan Zakhamna Thlarau a awm hran lo – “his Spirit in our hearts as a first instalment-NRSV; as a guarantee-KJV.” tia tarlan a ni a, Pathian Thlarau sawina a ni. Amaherawh chu ‘first instalment’ anga miin pawisa a dawnin, chu chuan; dawng tlak a nih zia te, a petuin a thawhpui zel dawn tihte a tichiang a, tin a thil dawn tawh bak pawh, lak emaw dawn lehtur a la awm zel tih a tichiang (guarantee) a ni. He tiang deuh hian, Thlarau chu Paula hnenah pek a ni tawh a, amah leh mi dangte pawhin chu Thlarau chu kawng hrang hrangin an changin an dawng chhunzawm zel dawn a. Chu  Thlarau an dawn chuan ‘Pathianin a thawhpuiin, an tan thil a la tih sak zel dawn’ tih a tichiang tel bawk a. Chu chu zakhamna Thlarau a nih dan chu a ni.

Nunna petu Thlarau (1Kor15:45): Mizo bible leh sap tawng bible lar ber berahte chuan hawrawp te ‘t’ (thlarau) leh ‘s’ (spirit-thlarau) hman a ni a. Amaherawhchu saptawng bible thenkhatah (GNT-Good News Translation, NLT-New Living Translation) te chuan hawrawp pui ‘S’ (Spirit-Thlarau) an hmang a. ‘Adama hnuhnawng zawk’ hi Isua entirna a nih chuan, 1Kor15:45-a ‘thlarau’ tia bible tam takin an tarlan hi ‘Thlarau’ (hawrawp puia intan) a ni ngei tur a ni ang.

Thiltihtheihna, hmangaihna leh rilru fel tak neihna Thlarau (2Tim1:7): He thlarau hi mizo bible leh sap tawng bible tam takahte chuan hawrawp te ‘t’ (thlarau) emaw ‘s’ (spirit-thlarau)-a tarlan a ni. Pathian pek, Pathian hnen atanga chhuak ni bawk si chu ‘Thlarau’ tia ziah tur ni awm tak kha ‘thlarau’ tiin bible tam tak chuan an tarlang a. Sap tawng bible thenkhat; NIV, GNT, CEV (Contemporary English Version)-ahte chuan hawrawp pui ‘S’ a hmang thung a. ‘Thiltihtheihna, hmangaihna leh rilru fel tak neihna Thlarau chu Pathian Thlarau ngei a ni e’ an tihna tluk a ni. Kawng lehlamah, hawrawp te ‘t’ (thlarau) emaw ‘s’ (spirit-thlarau) hmang bible ho chuan, ‘Pathianin mihringte hnena thlarau a pek hi, Thlarau Thianghlim inrawlhna tel lo pawhin – hlauhna thlarau mai a ni lo va, thiltihtheihna te, hmangaihna leh rilru fel tak neihna a ni’ an tihnate pawh a ni thei bawk ang. 

Finna leh hriatchian tirna Thlarau: Mizo leh sap tawng bible lar ber berahte chuan hawrawp te ‘t’ (thlarau) emaw ‘s’ (spirit) hman a ni a. Chutihlai chuan GNT, CEV leh ESV(English Standard Version)-ahte chuan hawrawp pui ‘S’ (Spirit - Thlarau) an hmang thung. ‘Finna leh hriat chian tirna Thlarau chu Pathian Thlarau/Thlarau Thianghlim ngei a ni e’ an tihna a ni. Pathian thu hrilhfiahtu thenkhat chuan; ‘Finna (wisdom) leh hriatchian tirna (revelation) thlarau hi, Amah hriatna kawnga Pathianin (Isua Krista, ropuina Pa) amite hnena a pek thin; Pathian atanga chhuak Thlarau ni si lo, mahse Pathian Thlarau  hnen atanga thiltihtheihna emaw danglamna mihring thlarauva lo thleng thei a ni’ an ti bawk.

Thlarau dang sawina thumal leh tawngkam: Sawp tawng bible-ahte chuan thumal thuhmun ‘spirit’ (thlarau) hman deuh zel an ni a. Mizo bible thenkhatah chuan ‘spirit’ chu ‘thlarau, mihring rilru, ramhuai’ tia lehlin a nih avangin he thumal hman zah chungchangah hian chhut dan a inang lo thei ang. Heng thlarau sawina tawngkam  chi hrang hrangte hi Thuthlung Hlui hnu lam Juda ho thuziak (literature) atanga Paulan a chhawm nia ngaih a ni.

Thlarau Thianghlim hnathawh: Thlarau rah leh Thlarau lam thilpekte pawh Thlarau Thianghlim hnathawh huam chhunga dah theih an ni a. Amaherawhchu he mi huam chhungah hian tarlan loh an ni.

_________________

DIARY:

1. 19.  Vawiin Dt. 04.03.2023 (Saturday) hian A CONTENT-A ka dah tel reng  – Simna, Thlarau mi/Thlarau rah, Chanchin Tha hril, etc te ka paih fel leh ta. Tihian 20 a chuanga a dik ta chiah mai. Simna drop a nih dan hi Diary No.18-ah ka tarlang tawh a, Thlarau mi/Thlarau rah ka drop chhan chu Penticost ni-a zir tur Thlarau Thianghlim lam kaihhnawih ka ziah tawh vang a ni a, tin Chanchin Tha hril lam ka drop nachhan chu Mission Sunday thuzir tur-ah he tiang hawi zawng hi ziah felsa ka neih tawh vang a ni. 


Saturday, 24 May 2025

ZIRLAI 16-NA: DAN

 Bible thu chiar tur : Rom3:27-31; 7:1ff; Galatia3:1ff.

Thuvawn         : Krista chu kan aia anche dawng lo niin, Dan anchhe lak ata min tlan chhuak ta (Galatia3:13).

1. THUHMAHRUAI:

Paula zirtirna-ah hian ‘Dan’ chungchang thu - Judate leh Dan (Rom 2:17ff); Dan nge rinna (Gal3:1ff); Dan leh thutiam (Gal3:15) tihte a awm a. Tin, Dan leh khawngaihna chanchin pawh kan chhiar foin a rinawm.  Dan chuan Kristaa Pathian hnathawh a ti ngaihnawm zual hle thin a, tun tumah hian ‘Dan’ thu kan zir dawn a ni. Dan chanchin kan tarlang hmasa ang a, Paula’n Dan a zirtir dan te, Dan kahihnawih thila ‘Krista hnathawh’-te pawh kan zir tel ang.

2. DAN:

Paula kut chhuaka ‘Dan/dan’ kan hmuhte hi hlawm hrang hrangin a then theih a. Hlawm hnih (2) emaw chauhin lo then i la, he tiangin; 

i) Dan: He Dan sawi nan hian hawrawppui ‘D’ hman deuh zel a ni. Chi hnihin a  thliar theih a, chungte chu; 

a) Mosia Dan  (Gal4:21; 1Cor9:9): Mosia Dan hi tawngkam dangin kan hmu bawk; A pakhatna chu ‘Thlahtute Dan’ (Tirh22:3) tih a ni a. Hei hian Pharisaihoin kalphunga an hman thin dan (traditions) a huama a. A pahnihna chu ‘Judate Dan’ (Tirh25:8)  a ni.

b) Thuthlung Hlui Dan  (1Cor14:21; Rom3:19, 21):

ii) dan dang: He ‘dan’ sawi nan hian hawrrawp te ‘d’ hman deuh zel a ni. He ‘dan dang’ hnuaiah hian heng te hi an awm ;

a) Pathian dan (Rom7:22, 25; 8:7; 1Kor9:21).

b) Krista dan (1Kor9:21; Gal6:2). 

c) Thlarau dan (Rom8:2,5).  

d) Rinna dan (Rom3:27) .

e) Khawvel dan (Rom12:2). 

f) Sualna dan (Rom7: 23, 25). 

g) Tisa dan (Rom8:5).

h) Thiltihna dan (Rom3:27).

i) Felna dan (Rom9:31).

j) Rilru dan (Rom7:23) leh dan danglam (Rom7:23). 

‘Dan’ hawrawppuia intan chuan Mosia emaw Thuthlung Hlui Dan (Torah/Pentateuch) a kawk a. A bak ‘dan’ hawrawptea ziahte chuan dan dang zawng a kawk a. Tichuan ‘Mosia Dan emaw Thuthlung Hlui Dan’ hi he zirlaiin a kawh ber a ni.

3. PAULAN ‘DAN ZIRTIRNA’ A TARLAN DAN:

Pauan Dan a zirtirna (doctrine of the Law) hi hlawm li (4)-in a then theih a, chungte chu:

i) Dan petu leh dawngtu: Dan chuan petu leh dawngtu a nei a, a petu chu Pathian a ni a; a dawngtu emaw a pekate chu Israel-te an ni (Rom9:4; 1Kor 9:20-21; Eph2:11-12).

ii) Dan nihphung: Dan nihphung hi chi hnihin tarlan a ni a, he tiangin;

a) A tha lam zawnga thlirna: Dan chu  a nihna ang anga hnawl vek lovin, he tiang hian tarlan a ni:  Dan chu sual a ni lo (Rom7:7); a thianghlim a, a fel a, a tha (Rom 7:12; 1Tim1:8); thlarau lam thil a ni (Rom7:14); rinna avanga miin thiam a chan theihnan Krista hnen lama mite kaihruaitu a ni (Gal3:24), rinna chuan Dan chu engmah lovah a chantir lova, a tinghet zawk (Rom3:31); Dan chuan sual a lan lehzual tir thin (Rom5:20; Gal3:19). 

b) A tha lo lam zawnga thlirna: Dan thiltih avangin mihring reng reng thiam changing a awm dawn lo (Gal2:16); Pathian mithmuhin tumah reng Dan avanga thiam chang pawh an awm lo  (Gal3:11); Dan thiltiha awm apiangte chu anchhe hnuaiah an awm zawk a (Gal3:10); Dan chu anchhia nen khaikhin a ni a (Gal 3:13); Dan chuan thinurna a siam bawk thin (Rom 4:15).

iii) Dan awm chhan: Dan chu  a pawisalo leh bawhchheho tana pek a ni a. Dan chuan sual hriat famkimna a thlen a. Sual chu thiamloh a chantir a, chu mi avang chuan thinurna a awm bakah, a zawmtute chu anchhe hnuaiah a awmtir bawk thin (1Tim 1:9-11; Rom3:20;  4:15; 7:7; Gal3:10, 19; 2Kor3:7).

iv) Dan hnathawh: Dan hnathawh (effect) leh Dan-in hring nun emaw thlarau lam nun-a nghawng dan chu hetiang hi a  ni;

a) Dan chuan sual a lan lehzual tir  a (Rom5:20; 7:9-10; 7:22-23; 1Kor15:56).

b) Dan avanga thiam chan tumte chuan - Krista nen inthenin, khawngaihna an tluksan thin (Gal5:4).

c) Dan thiltiha awm apiangte chu anchhe hnuaiah an awm a, Dan lehkhabua thuziak zawng zawng anga ti tura awm reng lo apiangte chu anchhe dawngin an awm thin (Gal3:10). 

d) Dan thiltih avangin tumah Pathian hmaah thiam changing an awm dawn lo (Gal2:16).

e) Dan chu khawvel bawiha min tan tirtu a ni (Gal4:1-10, 22-31). 

f) Lehkha thu mai chuan a tihlum bawk thin (2Kor 3:6; Rom7:11, 13).

4. DAN LEH KRISTA:

i) Kristan Dan ata min ti chhuak:

Dan hnathawh leh Dan-in mihringte a nghawng dan chu a chungah tarlan a ni a. Heng hian Dan hnuaia awmte a phuar avang leh Dan chu an tan ‘khuhtu’ ang a nih avangin (2Kor3:14-15); Isua’n chu chu a rawn ching fel ta a. Dan hnuaia awmte chu Dan ata a ti chhuak ta a ni. Dan ata tih chhuaha kan awm dan chu tawngkam hrang hrangin he tiang hian Paulan a tarlang;

a) Dan anchhe lak ata min tlan chhuak (Gal3:13): Sual man chu thihna a ni a (Rom6:23). Dan chuan Thisen chhuah lovin ngaihdamna reng a awm lo (Lev 17:11;Heb9:22) a ti bawk. Chutiang a nih chuan mihringte chu mi sual, thisen chhuaka ngaihdamna mamawh, Dan anchhe hnuaia awm mekte kan ni a. Mahse, mahni intanpui thei rual kan nih loh avangin, Krista chuan kan ai min rawn awh sak a. Kan aiah anchhe dawng lo niin, Dan anchhia lak ata chu min tlan chhuak ta a ni.

b) Dan ata thlah  emaw tih thihin kan awm (Rom7:2-3): Dan hnuaia awmte chu pasal nei lai hmeichhia nen khaikhinin; hmeichhia chu a pasal dam chhung zawng danin a pasalah a phuar belhbawm a. A pasal a thih hnuah erawh chuan nupui chu a pasal kawngah dan ata thlahin a awm a, mi dang a neih leh pawh a thiang a. Chutiang deuh chuan Krista taksa avangin Dan kawngah tih thihin kan lo awm ta a, Dan min phuartu lak ata chu thlahin kan lo awm ta a ni.

c) Thiam min chan tir: Isua, kan aiawha min din saktu leh min sawipuitu avang chuan Pathian chuan kan bawhchhiatna zawng zawng min ngaidam a, batna lehkha thupeka ziak, kan chunga awm, min dodal thina chu (Dan chu) a thai bo ta a; chu ngei chu Kraws-ah khengbetin a la kiang ta (Kol 2:13-14). Chu chu miin a rin chuan; Dan thiltihte avang ni tawh lovin, rin avang zawkin thiam a lo chang ta a ni (Rom3:28; 5:1; Gal2:16;).

ii) Krista chu dan ti bangtu a ni:

Krista chu Dan ti bangtu a nih zia kawng hrang hrangin Paulan a tarlang (Rom10:4; 6:14; 8:3; Gal3:24-25). Amaherawhchu, “Rinna avangin Dan chu engmah lovah kan siam em ni?” tia zawhna chu, “Hnai love, Dan chu kan tinghet zawk a ni” (Rom3:31) a tih avang leh, Isua meuh pawhin,  "Dan thu emaw, zawlneite thu emaw… tiboral tura lo kal ni lo, tifamkim tura lo kal ka ni” a tih avangin (Mathaia5:17); Dan chu ‘tangkaina nei lo, hnawl hmiah emaw, tih boral dera awm tawh’ a ni lo a tih theih.

Dan-in a phut (Exo20:13-15; Rom13:9) ti hlawhtling theilotu mihring ai kha Isuan rawn awhin, ama taksa ngei, sualpu taksa, Dan zawm famkim thei lo chu Kraws-ah khengbetin a tihlum ta zawk a (Rom6:6). Krista chu kan aia anchhe dawng lo niin, Dan anchhe lak ata chu min tlan chhuak a (Gal3:13). Chutichuan Krista taksa avang chuan Dan kawngah tih thihin kan lo awm ta a (Rom5:4), min chelhtu (Dan) lakah chuan sualpu taksa keimahni zawka chu thiin, Dan ata chu thlahin kan lo awm ta zawk a ni (Rom7:6). 

Isuan kan ai min awh sak tawh avangin - a thihna leh thawhlehna tawmpuitu pawh kan ni a (Rom6:5-8). Chumi azarah chuan ‘Dan zawm thei lo’ ni lo, sualpu taksa pawh ni bawk lo; thihna hneha tholeh mi nung, Isua, Dan zawm famkim  theitu zawka chu keimahniah a lo nung ta a. Dan chu tih famkimin a lo awm ta a, Isua pawh chu Dan ti famkimtu a lo ni ta a ni. Dan chuan eng ang pawhin keimahniah phut nei zui mahse, Isua nunna Thlarau dan chuan awmze nei lova a siam tawh avangin ‘Dan chu tih ban a ni’ kan lo ti thei ta bawk a ni.

5. KHAIKHAWMNA:

i) Dan/dan chu kawng hran hranga then theih a nih laiin; chi nih (2) ‘Dan leh, dan’ tia then a ni.

ii) Paula zirtirnaah chuan Dan chu kawng li (4)-a then a ni; a) Dan chuan petu leh dawngtu a nei a, b) Dan chuan nih phung a nei a, c) Dan chuan awm chhan a nei a, c) Dan chuan hnathawh a nei bawk.

iii) Dan avanga a hnuaia kun mihringte chu - phuar, thunun leh anchhedawng  kan lo nih tak avangin; mi fel Isua chuan kan ai min awh sak a, tichuan Dan anchhe lak ata chu min ti chhuak ta a. Dan ti famkimtu leh ti bangtu pawh a lo ni ta bawk a ni.

SAWIHO TUR:

Thuthlung Hlui Dan te hi Thuthlung Thara mite hian eng tin nge kan ngaih ang – Zawm chin tur emaw, hnawl chin tur a awmin kan hria em ?

ZIRLAI PUITU:

‘Dan/dan’ hawrawppui leh te-a inziak: Mizo tawng bible-ah hian ‘Mosia Dan leh Thuthlung Hlui Dan’ hi a tlangpuiin hawrawpuia ziah a ni. Hmun thenkhatah erawh ‘hawrawpte a ziak’ pawh a awm. Entir nan Gal2:15-16-ah chuan ‘Dan’ sawi nan Grik tawng ‘nomos’ vek a hmang a. Chang 15-ah hawrawppui vek a hman laiin, chang 16-ah chuan hawrawpte a hmang thung. He tiang hi Rom 6&7-ahte pawh hmuh tur a awm. A chik peihte tan hmun dangah pawh hmuh tur a awm nualin a rinawm.

Torah/Pentateuch: Mosia lehkhabu panga; Genesis, Exodus, Leviticus, Numbers, Deuteronomy te hi ‘torah’ tiin an sawi thin a, chu vek chu ‘pentateuch’ an ti bawk. Torah chu Grik tawngin ‘nomos’ tia lehlin a ni a, nomos chu Thuthlung Tharah hian vawi 165 lai tarlan a ni. C.H Dodd leh mi thiam dangte chuan, “Torah hi nomos anga lehlin a dik vek lo’ an ti a. “Torah chu ‘zirtirna’ (instruction or teaching) tihna a ni a, nomos aiin a huam chin a zau hle a ni” an ti. Paula hian a hman pawlh nual a, hei hi Grik ho khawsak phung (Hellenistic influence) avanga lo awmah mithiamte chuan an ngai.

A tha lam zawnga thlirna: Dan chu CT Scan khawl nen khaikhin ta i la. CT SCan result chuan natna awm dan tarlangin a ti chiang thei  a, natna erawh a ti dam thei lo. Chutiang deuh chuan Dan chuan sual a ti chiangin a tarlang a, sual avanga thiam channa emaw tihdamna a nei lo. Natna chuan tidamtu emaw damdawi hran a mamawh a – Pathian/Isua, khawngaihna, rinna, tlanna, etc chu a damna zawk a ni.

Krista hnen lama mite kaihruaitu: Gal3:25 kan en chuan Nimahsela tunah rinna a lo thlen hnu hian kaihruaitu hnuaiah kan awm tawh love tih thu kan hmu a. ‘Dan…Krista hnen lama mite kaihruaitu ni thin chuan rinna a lo thlen chinah chuan tumah a phuar tawh lo’ tihna a ni thei bawk ang.

Lehkha thu: Lehkha thu hi Grik tawng chuan gramma a ni. Chu chu a phena thil awm sawi fiahna (allegorical saying) atan Paula hian rawn hmangin  – Mosia Dan emaw thuthlung Hlui Dan a sawina a ni. Dan chuan nunna a ti hlum ni lovin, Dan bawhchhiatna avanga thiamloh channa emaw thlarau thihna a kawk a ni.

Sawipuitu: Sawipuitu hi Grik tawng chuan parakleitos (pa-ra-klei-tos) a ni. Chu chu saptawng bible thenkhat chuan advocate tiin an letling a. Advocate chu dan hre mi; ‘thiam lova puh ten’ thiam an chan theihna tura mite aia din saktu, sawipuitu, miin thiam a chan theihna tura puitu a ni.


Saturday, 17 May 2025

ZIRLAI 15-NA: KRAWS THU

 Bible thu chiar tur     : Kolossa1:19-23; Philippi3:18-19.

Thuvawn                    : Batna lehkha thupeka ziak, kan chunga awm, min dodal thina chu a thai bo tawh si a: chu ngei chu kraws-a khengbetin a la kiang ta (Kolossa2:14).

1.      THUHMAHRUAI:

He zirlaiah hian kraws thu bul leh a hrilhfiahnin bul kan tan ang a, chu mi dawtah Paula’n kraws a hriat dan leh, kraws hmelma chanchinte pawh kan zir tel ang.

2.      KRAWS THU BUL LEH A HRILHFIAHNA:

Thuthlung Thar ziaktute hian kraws sawina tawngkam hman lar bik pahnih an nei a, chungte chu ‘stauros’ (stau-ros) leh ‘khulon’ (khu-lon) an ni. Paula hian ‘stauros’ hi tum sawm (10) chuang a hmang a. ‘khulon’ chu tum hnih (2) emaw chauh a hmang a, chu chu ‘thing’ tia lehlin a ni (1Kor 3:12; Gal3:13).  Paula ni lo ziaktu dangte hian ‘khulon’ tum sawmparuk (16) (Mt26:47, 55; Mk14:43, 48; Lk22.52; 23:31; Tirh5:30; 10:39; 13:29; 16:24;  1Pet2:24; Thu2:7; 18:12; 22:2, 14, 19) leh ‘stauros’ tum sawmpasarih (17) zet an hmang a (Mt 10:38; 16:24; 27:32; 27:40; 27:42; Mk 8:34; 10:21; 15:21; 15:30; 15:32; Lk9:23; 14:27; 23:26; Jhn 19:17; 19:19; 19:25; 19:31). Amaherawhchu Paula chauh hian kraws thu leh a zirtirna -  ‘kraws-a Isua Krista thihnain sual avanga khawlohna awmte a chinfel dan’ a sawi a. Chuvang chuan ‘kraws thu’ leh a zirtirna hi Paula zirtirna atanga  zi chhuak, Paula tih chhuahah mi tamtakin an ngai a ni.

A nawlpuia kristiante thurin zirtirnaah chuan, kraws emaw kraws thu chu kawng hrang hrangin hrilhfiah a ni, he tiangin;

i)                    Chhandamna innghahna bulpui a ni.

ii)                  Kristian-te thurin leh zirtirna intanna bul a ni.

iii)                Kristian-te thu leh hla inthlun khawmna hmunpui a ni bawk tiin.

 Kraws emaw kraws thu chu - thing phun (stake) emaw, thing kawkalh emaw, anchhe dawng leh mi sualte hremna leh tihhlumna emaw ngawt a ni lo. Pathian hmangaihna te, Isua Krista inngaihtlawmna leh thuawihna te, a inpekna thuk zia te, a tuarna ropui tak chanchin te, mihring hlui chin ralna leh mi sualte ai a awh dan te, a tlanna hlu tak leh mi sualte thiamchanna hmun a nih dan te, Isua Krista thisen hlu tak avanga sil fai, thiamchang,  ngaihdam leh a chhandamna ropui tak kan chan dan te, mihring tawngkaina a hril sen rual loh Pathian hnathawh ropui chanchin tarlanna a ni. Tawngkam hnih khat leka sawifiah rual a ni lo.

3.      PAULAN KRAWS A HRIAT DAN:

i)                    Pathian hmangaihna tarlanna hmun a ni:

Paula tan chuan kraws chu Patian hmangaihna tarlanna hmun a ni (Gal2:20). A aiawha inpe inpekzia tarlanna hmun chu kraws a ni. Chu chu hmangaihna avang chauha lo awm a nih avangin, kraws chu Pathian hmangaihna tarlanna hmun a ni (Eph5:25).

ii)                  Pathian thu awihzia tarlanna leh a duhzawng tihpuitlinna hmun a ni:

“Thi khawp hiala thu zawmin a lo awm ta a, kraws-a thihna ngei chu”(Phil2:8) tia kan hmuh angin, kraws chu Isua’n Pa thu a awih zia a tarlanna leh, a duhzawng a tih puitlinna a ni. Chu chu tawngkam danga kan dah chuan; Kraws chu ‘mahni aia Pathian duh zawng tih puitlina hmunpui’ a ni. Isua’n Pa duhzawng tipuitlinga nasa taka chawimawina a hlawh ang khan (Phil2:9-11), mahni tana kraws pua, inkhengbeta, Pa duhzawng ti puitling thinte nunah hian Lalpa leh a ram hian hlawkna a hmu thin. Chutiang mite chu dinhmun duhawm takah Pathianin a dah thin a ni.

iii)                Krista khenbeha a awm chanchin a ni:

Paula tan chuan kraws thu chu ‘kenbeh Krista’ chanchin a ni (1Kor1:23). Khulon (thing) chanchin emaw thil sual titu hremna leh tihhlumna chanchin satliah mai a ni lo. Krista tuarna te, a inpekna thuk zia te, inngaihtlawmnate leh thil dang tam tak ‘krista khenbeh’ chanchin hian a tarlang a ni.

iv)                Pathian thuruk a ni:

Paula thu hril kha ‘Pathian thu a nih bakah, thlarau lam zirtirna’ a ni a (1Kor2:11,13). Chu chu ‘Pathian thuruk’; khawvelina a hrit theih loh, Pathianin a mite hnena Thlarauva a puan thina kha a ni (1Kor2:8-10,16). Chu chanchinah chuan ‘khenbeh Krista chanchin’ pawh a tel avangin, Paula chuan – ‘Pathian thu fing thuruk emaw, thu fing inthup, kan ropuina tura Pathianin khawvel awm hmaa a ruat lawk’ a ti hial a ni (1Kor2:1,7).

v)                  Boral mekte tan atna, chhandam mekte tan erawh Pathian thiltihtheihna leh finna a ni:

Miin, ‘kraws chu thil sual nasa tak titu mualpho taka hremna leh tihhlumna’ ang chauha a hriat chuan, Isua Krista kraws chanchin chu atan thu atthlak mai a ni. Tin, a awmzia leh a hnathawh dan a hriat chian loh pawhin Isua Krista kraws chu atan thu atthlak a ni bawk.

Amaherawhchu a ringte tan erawh chuan, kraws chu Pathian thiltiththeihna leh finna a ni. Khawvelin finna hmanga Pathian an hriat theih loh hnuin, kraws thu chuan finna kawngah mite a hruai lut a, a ring apiangte tan chhandamna a ni (1Kor1:21). Chu chu kraws Pathian thiltihtheihna leh finna a nih dan kawng khat a ni. Pathian thiltihtheihna a nih zia kan hria ang hian Pathian finna a nih zia pawh hre tel bawk i la thil duhawm tak a ni awm e.

Tin, kraws chuan khawvelin ‘thiltihtheihna’ a hriat dan chawpin a thlak (redefined) a. Kraws chuan Isua kha chaklohna hmunah a hruai lut hmasa zet a; mahni intiruakin, inngaitlawmin, bawih ang hialah siamin, thihna hial a thlen a; mahse chu hmun atang ngei chuan ‘chakna leh thiltihtheihna’ ropui tak nen Isua chu thuam tharin a lo awm leh ta a ni (Phil2: 6-11).

vi)                Mihringhlui chin ralna a ni:

Paula chuan kraws chu khawvel leh amah khengbettu (Gal2:20; 6:14) a nih zia te, tisa chu a sual ngaihtuahna leh a chaknate chawpa khenbeh (Gal5:24) a nih dante min hrilh a. Tin, tisa avanga Dan a chak loh laia, a tih theih rual loh Pathianin a fapa Isua Krista ngei, tisa sual ang pua, sual thawi nana a rawn hman dante (Rom 8:3-4) pawh min hrilh a ni.

vii)              Intaina tihlumtu a ni:

Chhan hrang hrang avanga ‘intaina’ mihring leh mihring, Pathian leh mihring inkara awm thina chu kraws chuan a tihlum a, chu mi zarah chuan hmana hla taka awmte kha Krista thisen chuan tihhnaihin an awm a, pawl hnihte chu pum khatah a siam a, an kar pindan pawh a tichim a, pahnihte chu mihring thar pum khatah siamin a inrem tir bawk a ni (Eph2:13-16).

viii)            Dan anchhe lak ata min tlanna a ni:

Thuthlung Hlui danah chuan, ‘dan thu pawm nghet lotu leh thinga khai kan apiang chu anchhe dawng’ (Deu21:23; 27:11-26) an ni. Isua chu thinga khai kan a nih avangin, kan aia anchhe dawng emaw kan aia anchhe dawng a nih avanga thinga khai kan a ni. Amaherawhchu kan aiawha khenbeha a awmna, thihna leh thawhlehna chuan anchhia zawng zawng a lak kian tak avangin; kraws chu Dan anchhia khenbehna leh chu mi lak ata min tlanna a lo ni ta a ni. “Batna lehkha thupeka ziak, kan chunga awm, min dodal thina chu a thai bo tawh si a; chu ngei chu kraws-a khengbetin a la kiang ta” (Kol2:14) tia Paula vekin a tarlan ang khan. 

ix)                Thiam channa a ni:

Batna lehkha thupeka ziak, kan chunga awm, min dodal a, thiamloh hial min chantir thina chu kraws-ah khengbetin a la kiang a, a thai bova, lalna leh thuneihna chawpin a hneh tawh a (Kol 2:13-15). Chuvangchuan thiamloh min chan tirtu a awm tawh lova, kraws zarah chuan ‘thiam chang emaw Pathian felna’ (2Kor5:21) kan lo ni ta a ni.

x)                  Chanchin Tha a ni:

Kraws thu chu boral mekte tan chuan atna a ni a (1Kor1:18), amaherawhchu thu atthlak hmanga a ringtute chhandam chu Pathianin tha a ti a (1kor1:21). Chu chanchin chu Paula’n a hril  ‘Chnchin Tha’ kha a ni (1Kor1:17, 23). Miin ‘kraws thu’ leh a zirtirna emaw, ‘mahni kraws pua Isua hnung zui’ (LK14:27) emaw hi a ngam lo emaw a hnar a nih chuan, a hriat loh karin ‘Chanchin Tha’ emaw ‘kraws dodaltu’ (Lk11:23) a ni ang tih a hlauhawm hle a ni.

4.      KRAWS HMELMA:

Paulan ‘kraws hmelma’ te chanchin a zirtir (Phil3:18-19) hi lo tarlang tel i la, he tiangin;

i)                    Kawvel thil an duh thin:;

Kraws hmelmate chuan ‘khawvel thil an duh thin’ tih hi Paula sawi a ni. Saptawng bible thenkhat-a kan hmuh dan chuan; i) Khawvel thilah an rilru an nghat (N/KJV, ESV, NIV, WEBSTER), ii) An ngaihtuahnate chu khawvel lam thil a ni (CEV), iii) Khawvel lam thilte chauh an ngaihtuah thei (GNB,NLT). He tiang mite hian Thlarau lam thil an tuipui thei lo. Khawvel lam thil chu an rilru kaihruaitu a nih avang leh an awn lam a nih avangin Thlarau thilah an rilru an pe tak tak thei lo. ‘Tisaa hmel intih mawi duh’ (Gal5:12) te nen huang khata dah theih an ni ang.

ii)                  An pathian chu an pum a ni:

Kraws hmelmate chuan Pathian ni lo pathian dang an nei a, chu chu ‘an pum’ a ni. ‘Pum’ chuan – rilru, taksa leh thlarau chak zawng apiang ti tura mihringin duhthlanna a siam thin dan a kawk a. Pathian duh zawng aia mihring chakna dah lian zawkte an ni.

iii)                An ropuina pawh an mualphona a ni:

‘An ropuina pawh an mualphona a ni’ tih hi kawng hnihin a tarlan theih, hetiangin;

a)                  An mulphona tur chu an chawi sang zawk hlauhva.

b)                  Ropuina tur nia ngaih thil an buaipui chiam leh inhaivur nana an hmante chu an mualphona thentu mai a ni, tiin.

Ropuina, hlutna, zahawmna leh, lenna emaw tia thenkhatin dik lo taka an it zawng an ti thin hi hlawhtling ve bawk mahse, chungte chu an tan ‘mualphona’ mai a ni. Mi tamtakin ropuina emaw kan tih hi mualphona min thlentu an ni.

iv)                An tawpna chu boralna a ni:

Kraws dodaltute  ‘tawpna leh boralna’ chu he tiang hian kan hmu;

a)                  An tawpna chu chhiatna a ni (ESV,N/KJV,NIV,NLT,WEBSTER).

b)                  Hremhmunah nawr liam an ni ang (CEV).

c)                  Hremhmunah an tawp ang (GNB), tiin.

Kraws dodal hi a hlawk lo. Dam chhung la-laa ‘mualphona’ thlen theitu a nih bakah, a tawpah chhiatna, boralna leh hremhmun thlen theitu a ni.

Supergeon-a chuan, “Chhan kawng thum avangin Paula hi a tap a; pakhatnaah chuan – Krista kraws hmelmate thil tihsul rapthlak tak avangin;  a pahnihnaah chuan – an thiltih sual nghawng lo awm turte avangin; a pathumnaah chuan – an chunga chhiatna lo thleng turte avangin” tiin. “Tihduhdahna a tuar laiin Paula hi a mittui a tlak kan hre lo. Tuarna a chunga lo thleng thinte avang leh, hlauhawm a hmachhawn laite pawhin a tah emaw, a mittui a tlak thu  kan hre lo; mahse kraws hmelmate avang chuan a tap hial a ni.” a ti. Kraws hmelma-a insiam leh a hmelma nih hi thil pawi tak a ni.

5.      KHAIKHAWMNA:

i)        Kraws thu zirtirna hi Paula thuchah bulpui, Paula atanga hriat hlawh a ni.

ii)  Ringtute tan kraws chu; a) Chhandamna bulpui, b) Kristian-te thurin leh zirtirna intanna bul leh, c) Kristian-te thu leh hla inthlun khawmna hmunpui a ni.

iii)    Paula zirtirna atangin kraws chu kawng hrang hrangin a hriat theih a; a) Pathian hmangaihna tarlanna hmun a ni a, b) Pathian thu awihzia tarlanna leh a duhzawng tihpuitlinna hmun a ni a, c) Krista khenbeha a awm chanchin a ni a, d) Pathian thuruk a ni a, e) Boral mekte tan atna, chhandam mekte tan erawh Pathian thiltihtheihna leh finna a ni a, f) Mihringhlui chin ralna a ni a, g) Intaina tihlumtu a ni a, h) Dan anchhe lak ata min tlanna a ni a, i) Thiam channa a ni a, j) Chanchin Tha a ni.

iv)    Kraws hmelmate chanchin pawh kawng li (4)-in kan hmu; a) Khawvel thil an duh thin a, b) An pathian chu an pum a ni a, c) An ropuina pawh an mualphona a ni a, d) An tawpna chu an boralna a ni.

SAWIHO TUR:

Pathian rawngbawltute zingah hian ‘Kraws hmelma’ kan awm theiin kan ring em? ‘A ring lo’ chuan a chhan sawi se; ‘a ring’ chuan kraws hmelma nia an hriatte awm dan sawi se.


ZIRLAI PUITU:

Intaina: Inmihranna, inmil lohna, inngeihlohna tihna a ni bawk.

Tlanna: Tlanna hi Grik tawng chuan exēgorasen (ex-e-go-ra-sen) a ni. Chu chu sal tangte miin a tlan anga ‘tlan’ (lei) sawina a ni. Mihring chu bawhchhiatna avanga thiamloh chang; Dan (anchhia)-in thiamloh a chantir tawh, chhe lailet der, thi tura hrem hmabak, etc a ni. Kan aiawha kraws-a Isua thihna chuan kan bat min tlak sak a, min tlan a, thiamloh chang kha, thiam changah min siam ta a ni.

Saptawng Bible thenkhat: N/KJV: New/King James Version; ESV: English Standard Version; NIV: New International Version; WEBSTER: Webster Bible Translation; CEV: Contemporary English Version; GNB: Good News Bible; NLT: New Living Translation.

Supergeon: Supergeon-a hi a hming pum chu Charles Hudson Supergion (1834-1892)  a ni. New Park Street Chapel pastor niin, sap rama Baptist thuhriltu lar tak, ‘thuhriltu lal fapa’ tia hriat leh koh a ni.

_____________________________________________

DIARY:

1.      Vawiin Dt. 16.06.2022(thu) hian KROS THU-a sub-heading 1;Boral mekte tan atna, chhandam mekte tan erawh Pathian thiltihtheihna leh finna a ni (1Kor1:18) hi paragraph khat, tlar 10 emaw lek a ni a, mahse ka chai rei lehpek hle mai. A sentence ka rephrase nasa lutuk a, helai ‘para’ ringawt atan hian ni hnih lek lek hun ka hmang a ni. Ka tawng hmang thiam lo lutuk avang leh sentence ziah dan azira a chhiartuten zawhna tul lo an zawh fo ang chi pumpelh a nih theihnan, ka ziah sa hi nasa takin ka ziak thain ka thlak kual thin a ni.

2.      Dt. 22.06.2022: Vawiin hian Kraws thu ka ziak zova. Kraws tih thumal chu ‘Kros’ ti vekin ka lo ziak a. Institution (Serampore College) atanga chhuak hlim ang ka nih avangin ka ziah tawhahte pawh saptawng ka chawhpawlh nasa hle a, chu chu pumpelh tumin ka bei nasa hle thin a ni. Kraws mozotawnga an ziah dan erawh ka lo hre chiang lo hrim hrim hi alo  ni a, ka hriat chhuah hnua ka edit vek chuan thumal 63 zet ka siam tha hial a ni.


NI PAWIMAWH - IV (MISSION SUNDAY): RAWNGBAWLNAA PAULA THIL TAWN

  Bible thu chiar tur :   Rom15:17-21; 2Korinth6:1-13.  Thuvawn          :  Krista hmangaihna chuan min tir lui a ni; heti hian kan ngai...