Bible thu chiar tur : Rom15:17-21; 2Korinth6:1-13.
Thuvawn : Krista hmangaihna chuan min tir lui a ni; heti hian kan ngaihtuah: Mi zawng zawng thih aiin mi pakhat a thi a, chuvangin mi zawng zawng an thi a ni; tin a nungte chu an mahni tan an nun tawh loh va, an thih aia thia tholeha tan chuan an nun tawh zawkna turin a ni, mi zawng zawng thih aiin a thih ni (2Korinth5:14-15).
1. THUHMAHRUAI:
Rawngbawlnaa Paula thil tawn thenkhat te kan zir dawn a. Mission leh rawngbawlna chungchanga kan hriat ngei atana thate tarlang hmasain; Paulan rawngbawlna a luh chilh hma leh rawngbawlnaa a thil tawnte kan tarlang chhunzawm zel dawn a ni.
2. MISSION LEH RAWNGBAWLNA:
Tun hma atangin mission chu ‘Pathian thuchah thlen leh hna thawh tur tuk tihlawhtling tura aiawh intirh’ tiin emaw ‘thupek ropui tihlawhtling tura khawvel zawng zawnga kal’ tiin hrilhfiah a ni thin. Chu chuan ken tel a nei nual a, chungte chu; Chanchin Tha hril leh puan darh, ringtu emaw zirtira siam, kohhran din, Pathian ram zauh, leh a dangte an ni.
Kristian-te kum then dan heng; Hmanlai kristian hun, kohhran pate hun, hun laihawl, kohhran siam that hun, finna kawnga harh hun leh, Kohhran impumkhat hun atang tawhin mission pawm dan leh hriatthiam dan hrang hrang a awm a. Hun a danglam angin mission thlir dan leh hriatthiam dan erawh a dang thin. Heng hun chhung zawnga mission pawm dan inang tlang chu ‘Pathian thil tuma rinawm’ a ni.
Kum zabi sawmhnihna (20th) a lo inher chhuah hnuin mission hrilhfiah dan mumal leh zau zawk a lo pian belh zel a. Chungte chuan hmanlai hriatthiam dan thlak vek thei lo mahse, kohhrana mi nawlpuite zingah erawh hmun a luah thuk hle. Chung mission hrilhfiahnate chu lo tarlang i la.
i) Mission chu Pathian mission (mission Dei) a ni.
ii) Mission chu Pathian chhandamna tinzawn rawngbawlna a ni.
iii) Mission chu dikna (justice) thlen rawngbawlna a a ni.
iv) Mission chu Chanchin Tha hril rawngbawlna a ni.
v) Mission chu miten Chanchin Tha an pawm theihna tura a hun leh a hmun mil leh mi dangte dinhmun mila (contextualization) rawngbawlna a ni.
vi) Mission chu chhanchhuahna (liberation) thlen rawngbawlna a ni.
vii) Mission chu Chanchin Tha leh hnam nunphung inhnek rem tirnaa (inculturation) rawngbawl a ni.
viii) Mission chu Krista thuhretu nihna nena rawngbawlna a ni.
ix) Mission chu Pathian mi zawng zawng huap rawngbawlna a ni.
x) Mission chu rin hran neite laka pawm dan thuhmun (common withness) neia rawngbawlna a ni.
xi) Mission chu Pathianthu zirna (theology) leh inkawhhmuhna a ni.
xii) Mission chu beiseinaa thawh (action in hope) rawngbawlna a ni.
Heng mission hrilfiahna chi hrang hrangte hi chik zawka kan en chuan, tunhmaa mission hrilhfiah dan aiin an zau zawk hle a. Paula mission hna thawh dan nen pawn a inmil hle tih Paula chanchin zir chiangtute chuan an hre thei ang. Chuvang chuan heng ‘mission hrilfiahna zau zawk’ phawk chhuak tura ngaih thumal huap zau tak ni bawk, ‘rawngbawlna’(Pathian rawngbawlna) tih hi Paula mission khaikhawmtu atan kan hmang a. Rawngbawlnaa Paula thil tawnte kan tarlan hmain, rawngbawlnaa a inhman tak tak hmaa a thil tawnte kan tarlang hmasa dawn a ni.
3. RAWNGBAWLNA A LUH CHILH HMAA PAULA THIL TAWNTE:
Chanchin Tha hril tura a pen chhuah hmain Paula hian thil tawn chhinchhiah tlak tak a nei a. Chungte chu hun puma Pathian rawngbawl tumte tan thil chhinchhiah leh entawn tlak an ni ngeiin a rinawm.
i) A Pian Thar veleha rawngbawla chhuak a ni lo:
Paula hian a pian thar hnu lawkin Chanchin Tha a tlangaupui nghal tih kan hria (Tirh9:20,22). Missionary rawngbawl hnaah erawh a inhnamhnawih nghal mai lo. Rawngbawlnaa a inhman tak tak hun leh a pian thar hun inkarah hian kum 6-14 lai a tla a. Hei hian Chanchin Tha hril tura thutlukna a pian thar hlima siam nghal a nih loh zia leh, pian thar hlim phurnain a tur chhuah mai mai a nih loh zia a ti chiang viau a ni.
ii) Rawngbawlnaa a inhmanna kawngah kaihruitu a nei:
Paula tana mi pawimawh em em, rawngbawlna kawnga kaihruaitu ang hiala ngaih theih mi pakhat a awm a, chu chu Barnaba a ni. Paula tana Barnaba tangkai zia hi heng bible bung leh changahte hian hmuh theih a ni (Tirh9:26-27, 30; 11:25-30; 13:1-3).
iii) Kohhran a bel tlat thin:
A pian thar atangin Paula chu ringtute emaw kohhrante zinga lut leh chhuaka awm thin, a theih chen chena kohhran bel leh an zinga awm tlat thin mi a ni (Tirh9:28-29; 11:26; 13:1).
iv) Rawngbawl turin kohna chiang tak a dawng:
Mi, Pathian rawngbawl tura a pen chhuahin ‘rawngbawl tura kohna’ a dawn ngei a ngai a. Kohna dawn dan erawh a inang lo fo awm e. Paula pawh hian kohna a dawng ngei a, a kohna dawn chu kohna chiang tak, hai theih rual lohva chiang a ni (Tirh 22:21; 26:15-18). Kohna a dawn chu Jentailte zinga rawngbawl tura kohna a ni a; a chipuite vei erawh a thulh lo. Koh a nih lohna lamah vei dang nei fo mahse; Pathianin a kohna lamah chuan rinawm takin a thawk thin a ni.
v) Kut nghah leh Thlarau tirha chhuak a ni:
Chanchin Tha hril tura Paula leh Barnaba an chhuah dawn hian an ngai thutak hle a. Barnaba nen tih hran an nih hnuin, chaw an nghei a, an tawngtai a, an chungah kut an nghat a, an kal tir ta a; chutichuan Thlarau Thianghlim tirh chhuahin an kal ta a ni (Tirh13:2-4) tiin kan hmu a ni.
4. PAULAN RAWNGBAWLNA A PAWM DAN:
Rawngbawlna emaw Chanchin Tha hril chungchang thua Paula rilru put dan hriat hi a tangkai hleiin a rinawm a. Heng atang hian ‘a pawm dan emaw eng ang rilru pu nge a nih’ kan hre thei ang.
i) Dotute avangin a chawlhsan lova, huai takin a chhunzawm thin (Tirh22-29;14:1-3,19-20,22; 19:8-9)
ii) Isua Krista (rawngbawlna) avang chuan thih dawn lovin a awm thin a (Tirh15:26). Thih a huam takzet a ni (Tirh21:13-14).
iii) Tan In, rip chhungnungah pawh Pathian fak leh tawngtai a bang lo (Tirh16:24-15).
5. RAWNG A BAWL HNUA PAULA THIL TAWNTE:
i) Thlarau Thianghlima khatin a awm: Paula chu a rawngbawlna hmunah Thlarau Thianghlima khata a awm thu kan hmu (Tirh13:9).
ii) Thlarau thiltihtheihna nasa taka thuam a ni: Thlarau Thianghlim thuama a awm thu hi kan hmu fo va, hmun thenkhatah phei chuan Thlarau thuamna nasa tak a chan thu pawh kan hmu a ni (Tirh19:11-12; 1Kor2:5, 9ff).
iii) Pathian chetna hai rual loh a nunin a tawng nasa hle: A rawngbawlnaah hian Pathian hnathawhpuina emaw Pathian chetna hairual loh, a nunin a tawn thu kan hmu nasa hle (Tirh13:11; 14:8-10; 14:19-20; 16:6-10,14, 25ff; 18:9-10; 21:4,10-11; 23:11 26:17-18; 27:23-25; 28:3-9).
iv) Kohhran thu chhuak a ngai pawimawh: A rawngbawlnaah hian kohhran thu chhuak a ngai pawimawh hle tih ti chiangtu pakhat a awm a, chu chu; Jerusalem khuaa tirhkoh leh upa awmte thurel chu, khaw tina unau awmten an zawm theih nan a pe zel a. Chu chuan rinnaah kohhrante a tinghet deuh deuh a, an pung deuh deuh (Tirh16:4) tih kan hmu a ni.
v) Mi thlemin, a hnial a hnial thin: Pauala hian Chanchin Thaa mite hneh turin mite thlemin a hnial a hnial thin a (Tirh17:17; 18:4; 19:8; 2Kor10:5). Hei bakah hian, mi tin Kristaah chuan tha famkima a din tir theihna turin, mi tin zilh leh finna tinrenga zirtirin Chanchin Tha hril hna a thawk a, chu mi ti tur chuan Krista chakna nasa tak amaha thawk thin chu hmangin a bei a, rim takin a thawk thin a ni (Kol1:28-29).
vi) Pathian ngaihsaktute ngaihsakin, Chanchin Tha dodaltute a inthiar fihlim san thin: Chanchin Tha avanga mite thlema hnial hnial thin a ni nain, Chanchin Tha dodaltu emaw lawm lote chu Paula hian a inthiar fihlim san fo va (Tirh18:6; 19:9-10). Mi tam tak hmachhawn thin anih avang leh, Isua zirtirna avanga hetianga ti thin hi niin a lang a (Mt10:14; Lk9:5). “Kan Chanchin Tha hi khuhin a awm chuan boral mekahte hian a ni, khuha a awm ni” a ti mai thin a ni (2Kor4:3).
vii) Harsatna leh tuarna a hmachhawn nasa: Harsatna leh tuarna hi Paula hian a tum reng vangin a hmachhawn bik lova, amaherawhchu Chanchin Tha hlawk phahna tur a nih chuan, harsatna leh tuarna lo thleng theite hian a thiltum an thulh tir ngai lo.(Tirh20:19; 21:12-14; 27:20; 1Kor4:9ff; 2Kor11:21ff). Harsatna leh tuarna a pal tlang nasa takzet thin a ni.
viii) A rawngbawlna hmuna mite milin a awm thin: Chhandam mekahte leh boral mekahte chuan Pathian tan Krista rimtui a nih theih nan (2Kor2:15) mi zawng zawng bawihah a insiam a, mi dang mil leh ei theih tura inti danglamin, Chanchin Tha avangin engkim a ti hial thin a ni (1Kor9:19ff).
ix) A nun a uluk: Paula hian a nun a uluk em em a, “Kan rawngbawl hna hi an dem lohna turin eng kawngah mah tluk phahna tur reng reng kan siam lo va, Pathian rawngbawltute angin engkimah mi mit tlungin kan awm zawk thin” (2Kor6:3; 8:20) a ti a. “Engahmah indemna ka inhre si lo” (1Kor4:4) a ti hial a ni.
x) Mahni kuta thawkin a rim hle: Paula hian puan-in siam hna a thawk thin a (Tirh 18:3). Mi dang kuta innghat mai lovin, rim taka thawkin, mi entawn atan a insiam thin (1Thess3:9). “Kan thawh hahzia leh thawh rimzia kha in hria e; in zingah tumah kan tihhautak lohna tur che uin a chhun azana thawkin, Pathian Chanchin Tha kan hrilh thin che u kha” (1Thess3:5; 2Thess3:8) a ti hial a ni.
xi) Dotu leh lawm lotu a ngah hle: Paulan a nun a uluk zia leh a thawhrim zia kan hria a, tin engkimah mi mit tlunga awm thin thu (2Kor6:3; 8:20) te, mi zawng zawng engkima a tihlawm thu (1Kor10:33)-te pawh kan hria a. Amaherawhchu heti taka nun uluk, Pathian rawngbawltu leh Thlarau mi ni bawk hian, dotu leh lawm lotu erawh a nei reng a (Tirh18:6; 2Tim4:14&15; 1Kor16:9). Rawngbawlnaah hian mi zawng zawng a tihlawm kim theih loh tih hei hian a ti chiang awm e.
xii) A rawngbawlna leh biak In a inzawm: Rawngbawl tura koh a nihna hi Jentailte zingah mah ni se, Chanchin Tha hrila a zinna apiangah Judate inkhawmna in a awm chuan, Paula hian tlawh a thulh ngai lova (Tirh13:5,14,; 14:1; 17:1, 10-11; 18:4, 19). A rawngbawlna hi kohhran ti then zawng emaw, kohhran huang pawn tinzawn rawngbawlna a ni ve lo tihna a ni.
xiii) Hmelhriat tha a siam bakah a thawhpuite nen an inkar a hrisel: Hmun tin deuhthawah hmelhriat tha leh a thawhpui theih tur mi a siam thin a. Thawh hona boruak leh inlaichinna hrisel tak a vawng nung reng a, a thawhpuite fak hi Paula hian a harsat lem lo bawk (Tirh16:1-3; 18:1-3; 20:17ff; 21:17ff; Rom16:1ff; 1Kor16:15ff; Kol4:7ff, adt).
xiv) Chhawmdawlna pe chhuaktu hmanrua a ni: Chhawmdawlna hi a dawng ve thin a (Phil2:30; 4:10ff), kohhran hrang hrangin Jerusalem kohhran tan a kutah an thawn bawk (Tirh11:29; Rom15:31). He chhawmdawlna hi kohhran a dinte tana khawn emaw ken sak a ni lova, Jerusalem-a tam tuarte tan a ni (Tirh11:28-30). Chhawmdawlna petute hi Jentail kohhrante an ni ber a. Chhawmdawlna beiseitu ni lovin, a pe chhuaktu ni zawk turin Paula hian a zirtir tha hle a ni.
xv) Mi dang tana tawngtai thin mi a ni: A rawngbawlna leh tawngtaina hi thil inkawp tlat a ni a. Mi dang tana a tawngtai thu hi vawi tam tak a sawi chhuak nghe nghe a (Rom1:9; 10:1; Eph1:17; 1Thess1:3; 2Tim1:3; Phile1:5). Tawngtaina hmanga kohhran leh mi dang thlun zawm reng mi a ni.
6. KHAIKHAWMNA:
i) Tun hmaa mission an hrilhfiah dan chu – ‘Pathian thuchah leh hna thawhtur tuk tihlawhtling tura aiawhtu tirh’ emaw ‘thupek ropui tihlawhtling tura khawvel zawng zawnga kal’ a ni. He hrilhfiahna hian ken tel a nei nual a, chungte chu; Chanchin Tha hril leh puan darh, ringtua siam emaw zirtira siam, kohhran din, Pathian ram zauh, adt a ni.
ii) Kum zabi sawmhnihna atang chuan mission hrilhfiah dan zau leh felfai zawk a lo pian belh zel a ni (en letleh ni se).
iii) Mission hrilfiahna zau zawk leh Paula mission hna thawh dan inanna hi ngun taka Paula rawngbawl dan zir chiangtute chuan an hre thei tura ngaih a ni.
iv) Paula chuan rawngbawlna a luh chilh tak tak hmain thil tawn chhinchhiah tlak tak tak eng emaw zat a nei (en letleh ni se).
v) Rawngbawlnaa a inhman tak tak hnuah pawh thil chhinchhiah tlak a nei nual a. Pathian lungnih zawng rawngbawlna ti tur leh, rawngbawlna tlo leh hlawk nei tura thil tangkai leh, mi mal nun inenfiahna atan pawha tha taka ngaihte an ni. (en letleh ni se).
SAWI HO TUR:
Ram chhung leh pawna kan thawktu ten rawngbawlna hlawhtling an neih vek theih nan; ‘kohhran-in (BCM emaw tualchhung huap) ngai pawimawh zual se’ kan tih leh ‘missionary ten ngai pawimawh zual se’ kan tihte sawiho ni se.
ZIRLAI PUITU:
Pathian mission (missio Dei): Pathian mission (missio Dei) tawngkam hmang hmasa leh a sawi chhuak hmasatu chu; Karl Birth te, Karl Hartenstein te an ni. He mi chungchang hi Tambaram (1938) leh Willingen (19952) IMC inkhawmpuiahte sawi ho a nihin a lo lar ta hle a. Pathian mission (mission Dei) an hrilhfiah dan chuan; mission chu Pathian nihna atanga intan a ni a. Pathian chu fapa tirtu leh engkim titu a nih avangin missionary Pathian a ni. Pathian chhandamna hna khawvela tihlawhtlin tur mission neitu pawh kohhran a ni lo va; Fapa, Thlarau Thianghlim Pa atanga chhuak chu a neitu a ni a, chumiah chuan kohhran hi a tel ve chauh a ni. Pathian mission (missio Dei) chu khawvela Pathian chet velna huam zau tak a ni a, a huam chin hi a zau em avangin Neill chuan, “Tunhmaa kohhranin missionary rawngbawl hna a lo kalpui thin ‘missions’ hun chu a tawp ta a, ‘mission’ (mission Dei) hun a intan ta” tiin a puang hial a.
Chhandamna: Kohhranin tun hmaa chhandamna a zirtir dan tlangpui chu; sual emaw nihna sual laka chhandam a ni a, tin vanram kai tur leh Pathian hremna pumpelh tura chhandamna a ni. ‘Mission chu Pathian chhandamna thlen/kawk (meditating) rawngbawlna’ tih hi chuan kawh a nei zau deuh a. A tira tarlan tawhte bakah; chhandamna chuan mihringte phuartu emaw sala awm tirtu – nek chepna, tihduhdahna, enhranna, inawpbehna, retheihna, adt laka chhandamna a huam a. Tin, mi mal zawn (level)-a tawp ringawt lo, mi dang (horizontal) huap chhandamna a kawk a ni.
Rawngbawlna: Rawngbawlna tlukpui sap tawng thumal chu ‘service’ a ni. Bible lettute pawhin ‘service’ tlukpui mizo tawng thumal an hman ber chu ‘rawngbawl/rawngbawlna’ a ni. Paula mission hnathawh dan ngun taka kan zir chuan, tunhnua ‘Mission hrilhfiahna’ (a chhung thu) no. 1-12 te nen hian a inmil hle a. BCM-in mission a hriatthiam dan erawhin huang zimte a neih thin avangin, Paula mission hnathawh dan pumpui khaikhawmna atana ‘rawngbawlna’ thumal hman hi a inhmeh hle a ni.
Rawngbawla a inhman tak tak…kum 6-14 lai a tla a: Paula pianthar hun hi AD 34-40 inkar vela ngaih a ni. Chanchin Tha hrila a zin vawi khatna chu AD 46-48 inkar vel a ni a. Tichuan a pian thar hun leh rawngbawla a chhuah hun inkar rei zawng hi kum 6-14 a ni. A pian thar hnu rei vak lovah Arabia ramah a kal bo a (Gal1:17), kum 3 a vei hnuin Jerusalem-ah a kal a (Gal1:18), a hun rei zawng hriat loh Jerusalem-ah ‘an zinga lut thin chhuak thinin a awm a’ (Tirh9:26-28). Grik Juda ten tihhlum an tum avangin Kaisari khuaah an hruai chhuk a, Tarsa khuaah an tir ta daih a (Tirh9:30). Tarsa-ah hian kum 2-10 dawn lai a awma rin a ni. Chu mi hnuin Baraban a zawng chhuak a, Antiokei khuaah a hruai a. Antiokei-ah chuan kum khat (1) zet kohhrante inkhawmnaah an tel ve thin (Tirh11:25-26).
Rawngbawl tura kohna …inang lo: Rawngbawl tura kohna hi mi thenkhat chuan chi hnihin an thlen a, chungte chu; Chung lam atanga kohna lo thleng (Vertical calling): Pathian emaw chung lam kohna, mumang, inlarna, aw, thu, adt emaw atanga miin a dawn a ni. A pahnihna chu; Phei zawnga kohna lo thleng (Horizontal calling): Mi tih leh nih ang it vang te, hmalam hun lungkhamna avang te, thian emaw bulhnai takte turna avang te-in, adt mi Pathian rawngbawl turin a inpe bawk thin. Vertical calling an tih hi kohna dik zawka ngaih a ni a. Amaherawhchu, horizontal calling pawh hi Pathianin hmanruaah a hmang mial a nih chuan kohna dawn dan dik a ni thei tho ang.
Thih dawn lo: Thih dawn lo hi saptawng bible thenkhatah chuan risked their lives…tiin kan hmu a. Paula leh Barnaba hian Isua Krista avang chuan an nun hial pawhin tuar dawn mah se - risk an la thin tihna a ni.
________________________________________
DIARY:ENNAWNNA LEH PAIH THEN:
1. Dt. 02.02.2024: Zanin hian ‘RAWNGBAWLNAA PAULA THIL TAWNTE’ ka en nawn a, Kristiante kum then dan/Mission hun then dan hrang hrang – ZIRLAI PUITUA ka dah chu a thui dawn lutuk a, ka paih ta mai. He thupui zir hunah hian ‘a tui zualte tan’ kan la tlangzarh mai ang chu.
Hetiangin;
i) Kohhran pate hun (patrictic period): He hun chhunga Byzantine/Orthodox hoin mission an thlir dan hi a dang deuh a. “Mission-in a tum bulpui ber chu ‘a laipuia kohhran dah’ (church cantered)” an ti a. Kohhran chu mission tihhlawhtlinna hmanrua ni lovin, Kohhran chu mission thuchah peng pakhat, Chanchin Tha-in tihpuitlin a tum ber a ni. Orthodox ho tan chuan mission chu ‘a lairil atanga vir chhuak (centrifugal) ni lovin, vir lut (centripetal)’ anga an sawi a ni. Chanchin Tha pawh Pathian fak dan phung chi khat (doxology) leh Pathian biak dan mumal taka duan lawk (liturgy) hmangin an hril a ni deuh ber. Heng hun laia missionary text (missionary ho Pathian thu innghahna) tia an sawi thin chu John3:16 a ni.
ii) Hun laihawl (middle age): Roman Catholic (RC) chu he huna kohhran lar ber a ni. RC chuan a langa inpumkhatna leh chhandamna an dah lian a; kohhranah mi a awm chuan inpumkhatna leh chhandamna chu mi mal chungah a thleng maiin an ring. Catholic ‘Missiology Pa’ tia an koh Schmidlin chuan, “Tunah chuan hmuh theih kohhran leh a inawp dan (hierarchical structure) atangin, Catholic ho mission pawm dan chu chinfel a ni ta” a ti a. Hman lai Catholic mission thlir dan (classical Catholic view) chu ‘kohhrana chian” (self-realization of the church) a ni. Tichuan hman lai RC kohhran chuan kohhran chu inpumkhatna leh chhandamna miin a channa tura an ngaih avangin, mission-in a tum ber pawh; kohhran din, kohhrana mite seng luh, kohhran mi ni tura mite buatsaih, adt a ni. RC missionary text tia an sawi chu Lk14:23 (..han hruai lut hram rawh) a ni.
iii) Kohhran siam that hun (reformation period): Kohhran siam that huna missionary text tia an sawi chu Rom1:16f a ni. He hun laia mission-in a tum chu, ‘khawvel chhandam turin mihringin tih tur enge a neih tih aiin, Pathianin Kristaa a tih tawhsa puan’ hi a ni. ‘Khawvel-ah Pathianin eng a dah a, eng thlen chin a hlat chuan a fan chin a zau zel ang’ an ti a; Luthera tehkhin thu ‘lung, tuia vawm’ nen sawi zawmin, ‘Lung tlaknain val a siam a; a zau tual tual a, li hial pawh a fan chhuak angin, Chanchin Thain val a neih zau theih nan a puangtu an awm a ngai a ni’ an ti a. Heng hun laia ‘Chanchin Tha hril, mi zawng zawng tih tura ngai’ hmasa ber chu Anabaptist ho an ni. Pietist movement atangin, Chanchin Tha hril turin ‘hnar rual loh turtu’ miin neiin an inhre tan a. Tin reformation period hi ‘thlarau chhandamna’ leh a hnua ringtua siamte ‘rawngbawl sak’ an chin tan hun a ni. Orthodox hoin ‘mission chu roreltute tih tur’ tia ngaihdan an neih thiah saka, ‘mimal thutluknaa innghat a ni’ tih ngaihdan a chhuah hun a ni.
iv) Finna kawnga harh hun (enlightenment period): He hun chhung hian mihring ngaihtuahna leh thil thlir dan a inthlak nasa a; miten uluk takin thil chhut leh ngaihtuahna hman an chin zual hun a ni. Khawvel fang chhuaka awpbeh duhna te, tuifinriat dai dar a, khawmualpuite pawh hmuhchhuah zel chakna mihring rilrua a len zual hun a ni. Chu tiang hunah chuan England leh America-ah ‘Harhna’ (Great awakening, Revival -1726-1825) nasa tak tum hnih a thleng a; he harhna hian kohhran leh mission lam a nghawng nasa hle. ‘Missionary hmingin’ tih chu kum 1817 vela American kohhran ho thil tuipui ber pakhat a ni a. Ram pawn rawngbawlna (foreign mission) chu thurin chin thar (new orthodoxy) ang hiala an neih a ni. England leh America-ah Foreign mission pualin pawl thar tam tak a ding a. Mi ten mission an thlir dan leh mite mission lama inhman tirtu chu; Pathian ropuina tur tih te, Pathian hmangaihnaa tirh luih tih te, khawvel tawp ret thlenga a hming pu tura Pathian ruat bik nia inngaihna te, mi dang thatna tura mahni insenso duhna (national altruism spirit) thinlung te, kum sang rorel (millennialism) thurin vangte (mission hna thawh chu kum sang rorel intan theihna turah mi thenkhatin an ngai), Premillenialism zirtirna pawmtu ten Krista lo kal lehna a hnai tawha an hriat avanga khawvel tawp hmaa Chanchin Tha hril kim duhna rilru an neih vang te (Kum zabi 19-na laia mission lama hruaitu leh Pawl dintu lar - Grattan Guinness, A. B. Simpson, Fredrik Franson, adt te phei chuan Mt24:14 hi ‘Missionary Text’-ah an ngai hial) a ni. Hun dang zawng aiin mission thlir dan emaw lan dan a zau a, mission-in hmel hrang hrang a neih hun a ni. Missionary text pawh pali(4) lai a awm a, chungte chu – Tirh16:9; Mt24:14; Joh10:10 leh; Mt28:18-20 te an ni.
v) Kohhran inpumkhat hun (ecumenical era): He hunah hian khawvel hmun hrang hrang, a bikin Europe-ah mission lama phurna a tlahniam tan a, sawi hona boruak erawh a tha tulh tulh thung. Kristian leh kristian lo emaw, milem be ho thliarna ramri tih bo hun a ni a. Kristian-te zingah pawh ‘Kristian-milem bia’ (christopagans) tam tak awm tanin an ngai a, mission chuan ‘ram thim’ emaw ‘ring lo mi’ awmna ringawt a kawk run lo tan a. ‘Kohhran chu a nihna takah chuan missionary a ni’ tih ngaihdan a awm tan hun; Kohhran chu a tirtu satliah ngawt a ni lova, tirh a ni (1Pet2:9); Kohhran chu tirh a nihna avang leh a mission ti hlawhtling tura inthlung khawm, chu mi avang chauha lo ding a ni; Pathian chu missionary Pathian a nih angin, a mite chu missionary kan ni; Kohhran chu – Pathian thuruk (sacrament) enkawltu, entirna (sign & symbol) leh hmanrua (instrument) anga ngaihnate a lar tan hun a ni. Mission chu thuang khata kal (one way traffic – Khawthlang ram atanga ram rethei) ang chauh ni tawh lovin, kohhran zawng zawng, hmun tin hawi, adt hmalakna leh inhnamhnawihna ‘khawvel pum hi mission field ’ tih ngaihdan intan hun a ni bawk.
Hei pawh hi RAWNGBAWLNAA PAULA THIL TAWNTE a mi tho a ni a, a sei lutuk a, ka paih then ta mai:
Pathian mission (missio Dei): Pathian mission (missio Dei) tawngkam hmang hmasa leh a sawi chhuak hmasatu chu; Karl Birth te, Karl Hartenstein te an ni. He mi chungchang hi Tambaram (1938) leh Willingen (19952) IMC inkhawmpuiahte sawi ho a nihin a lo lar ta hle a. Pathian mission (mission Dei) an hrilhfiah dan chuan; mission chu Pathian nihna atanga intan a ni a. Pathian chu fapa tirtu leh engkim titu a nih avangin missionary Pathian a ni. Pathian chhandamna hna khawvela tihlawhtlin tur mission neitu pawh kohhran a ni lo va; Fapa, Thlarau Thianghlim Pa atanga chhuak chu a neitu a ni a, chumiah chuan kohhran hi a tel ve chauh a ni. Pathian mission (missio Dei) chu khawvela Pathian chet velna huam zau tak a ni a, a huam chin hi a zau em avangin Neill chuan, “Tunhmaa kohhranin missionary rawngbawl hna a lo kalpui thin ‘missions’ hun chu a tawp ta a, ‘mission’ (mission Dei) hun a intan ta” tiin a puang hial a.
Mission (mission Dei) hrilhfiah chhunzawm pahin ‘missions & mission danglamna’ tarlang ta i la. Missions chu kohhranin missionary rawngbawl hna a kalpui thinte sawina a ni a, kohhranin a tum ber chu – thlarau bo chhandam te, kohhran din, adt a ni. Tum bik leh target bik (zim te) neia mission rawngbawl hna kohhranin a kalpui hi ‘missions’ an tih chu a ni.
Mission chu Pathian mission (missio Dei) a ni a, chu chuan thlarau bo chhandam leh kohhran din, adt emaw ringawt a kawk lova, Pathian chuan khawvel pum hi a chhunga chengte nen an chawr chhuahna leh an kal zel dan tur nen lam ngaihvena a buaipui avangin, Pathian mission (mission Dei) huam chin chu a zau em em a; Pathian mission (mission Dei) chu Pathian chet velna (activity) tia hrilhfiah a nih avangin Rosin (1972) chuan, “Pathian mission (missio Dei) chu kohhran mission aiin a zau daih” tiin a sawi bawk. Heng bakah hian, “The Mission of God’s People” by J.H Christopher buah Zondervan chuan ‘Missions & Mission’ danglamna he tiang hian a sawi ve thung a; “’mission’ hi ‘science’ tihna ni ta se, ‘missions’ chu ‘sciences’ tihna a ni ang; chutiang bawkin ‘missional’ kan tih hi ‘scientific’ tihna a ni a, ‘missionary’ chu ‘scientist’ tihna a ni” a ti a ni.