Bible thu chiar tur : Rom8:31-39; 1Korinth13:1-13.
Thuvawn : Nimahsela, unaute u, in zinga thawkrim leh, Lalpaa in hotua awm leh, zilhtute che u chu hre tur leh, an hnathawh avanga hmangaiha ngaihlu em em turin ka ngen che u a ni. Inremin awm rawh u (1Thessalonika5:12,13).
1. THUHMAHRUAI:
Paula hian a lehkhathawn sawm pathum (13)-ahte hmangaihna hi a tarlang vek a. Hei hian a zirtirnaa hmangaihnain hmun a luah pawimawh zia a tarlang a ni. He zirlaiah hian hmangaihna chungchanga thil pawimawh kan hriat awm tak tak kan tarlang hmasa ang a, hmangaihna chi hrang hrang te, hmangaihna chungnung zia te, hmangaihna rah te, hmangaihna lantir dan tur te pawh kan zir tel dawn a ni.
2. HMANGAIHNA:
Hmangaihna chu a awm tirtu leh a lo chhuahna azirin hrilhfiah dan hrang hrang a awm thei. Mihring atanga chhuak hmangaihna a awm a, Pathian atanga chhuak hmangaihna a awm bawk. Paula zirtirnaa hmangaihna kan hmuh tam ber hi Pathian atanga chhuak, Pathian hmangaihna a ni. Chutiang hmangaihna chu Krista inthawina hmanga puan chhuaha awm; Pathian Thlarau thianghlim zara siamtharna changte nuna Pathian mite (Kohhran) zinga hmuh leh hriat theiha lo lang chhuak thin a ni.
Chutiang hmangaihna chu – a dawh thei a, ngil a nei a, a itsik lo va, a infak lo va, a uang lo va, a che mawi lo lo va, mahni hma a sial lova, a thinur duh lo va, sual lam a ngaihtuah lo va, fel lohnaah a lawm lo va, thutak a lawmpui thin a, engkim a tuar hram hram a, engkim a ring a, engkim a beisei a, engkim a tuar chhuak thin (1Kor13:4-7). He tiang hi hmangaihna lan chhuah dan a ni.
Tin, hmangaihna a lo awm theih dan emaw, miin a neih theih dan a awm a, chungte chu;
i) Krista tlanna avanga mihringin a chan a ni (Eph1:4).
ii) Thlarau Thianghlim chan ruala Pathianin mite thinlunga a leih a ni (Rom5:5).
iii) Thlarau rah a ni (Gal5:22).
iv) Rinna dik tak atanga lo chhuak a ni (1Tim1:6).
v) Inhmangaih tawn tura amite zirtirtu chu Pathian a ni a (1Thess4:9). Pathian hmangaihnaa mite hruai luttu chu Lalpa a ni (2Thess3:5).
Hmangaihna chuan zia emaw nihna danglam tak a nei bawk; chungte chu - a reh thei lo va (1Kor13:8), neiha neih loh theih a ni a (Rom1:31; 1Kor121; 2Tim3:3) nei turin a um theih a (1Kor14:1; 2Tim2:22), mi a tirin a tur lui thei a (2Kor5:14), a ngah theih a (2Kor8:7; 12:15; Eph2:4), a tlemin a phai thei a (2Kor12:15), thuam anga inbel theih a ni a (Kol3;14), mite a suih khawm thei a (Kol2:3), insiam that nan leh rawng inbawlsak nan a hman theih bawk (1Kor16:24; Gal5:13; Eph 4:16).
3. HMANGAIHNA CHI HRANG HRANG:
Paula hian a lehkhathawnahte hian hmangaihna chi hrang a tarlang nual a, Grik tawnga hmangaihna leh a kaihhnawih thu phei chu a tam hle. Amaherawhchu ‘hmangaihna’ tia lehlin an nih vek loh avangin, a langsar zual chauh kan tarlang dawn a ni, he tiangin;
i) Pathian hmangaihna (2Kor13:11,14; Eph2:4; 2Thess3:5).
ii) Krista Isua hmangaihna (2Kor5:14; Eph3:19; 5:2; 1Tim1:14).
iii) Thlarau Thianghlim hmangaihna (Rom15:31).
iv) Mihringpui emaw, unau hmangaihna (Rom12:9; 2Kor2:4; Eph1:4; Phil1:9).
v) Mihringin Pathian a hmangaihna (1Kor16:24; 2Kor2:8).
vi) Mahni inhmangaihna (2Tim3:2,4).
A tawp ber tih loh, pakhatna atanga pangana thleng hian ‘Pathian hmangaihna’ atana thu hman ber agape/agapen vek hman a ni a. Chuvangchuan heng hmangaihna hi dang hlek hlek angin lang mahase, Pathian atanga chhuak hmangaihna vek an ni. Paula hian a lehkhathawnahte hian hmangaihna sawina tawngkam dang hmang tho mahse, a zirtir bulpui ber hmangaihna chu ‘Pathian atanga chhuak hmangaina’ zel a ni.
Heng hmangaihna chi hrang hrang kan hmuhte bakah hian - hmangaihna tak tak (2Kor6:6; 8:8), hmangaihna awmphaw (1Thes5:8), hmangaih thlamuanna (Phil2:1), rinna tel hmangaihna (Eph6:23), thutak hmangaihna (2Thess2:10), hmangaihna – thinlung thianghlim leh chhia leh tha hriatna thiang leh rinna dik tak atanga lo chhuak (1Tim1:5) mimal hmangaihna (2Tim3:10; Phil1:7), etc te pawh a la awm a. Heng hmangaihna hi chu a chunga hmangaihna eng ber emaw sawina a nih loh pawhin, entirna emaw a thawia sawina an ni deuh zel a ni.
4. HMANGAIHNA CHUNGNUN ZIA:
Paula hian hmangaihna hi a dah chungnung hle. Hmangaihna a dah pawimawh zia leh chungnun zia leh a thiltihtheih zia chu heng atang hian a hriat theih;
i) Ringtute chu do rual loh, hek leh thiamloh chantir rual loh angin a tarlang a. Chung bakah chuan – hrehawmna te, lungngaihna te, tihduhdahna te, tam te, saruakna te, hlauhawmna te, khandaih avangtea Krista laka then theih rual loh an nih zia pawh a tarlang a. Then theih loh an nih chhan bulpui ber a tarlan chu ‘Krista Isuaa awm Pathian hmangaihna’ vang a ni.
Chu chu uar zawkin a chhunzawm a – “Thihna te, nunna te, vantirhkoh te, lalna te, thil awmsa te, thil lo la awm tur te, thiltihtheihna te, sanna te, thukna te, thil siam dang reng reng pawhin kan Lalpa krista Isuaa awm Pathian hmangaihna ata chu mi then tei lovang tih dik takin ka hria” a ti a (Rom8:31-39). Hei hian hmangaihna chak zia leh chungnun zia a tarlang a ni.
ii) Ringtu hmasate huna ringtuten an dah chungnun em em Thlarau atanga miin an dawn – thuhrilna te, tawng hriat loh te, hriatna te nen hmangaihna a khaikhin a. Heng thil pathumte hi tihban vek an la ni dawn a; “Hmangaihna erawh chu engtikahmah a reh lovang” a ti a ni (1Kor13:8).
iii) A famkim a lo thlen a, a famkim lo tih ban a nih huna bang ve hauh lo tur emaw ‘awm reng tur’ thil pathum (3) a tarlante chu; rinna te, beiseina te, hmangaihna te an ni. Chung thil pathum (3) zinga ‘a ropui ber’ a tih chu hmangaihna a ni (1Kor13:10,13).
iv) Hmangaihna hian mite ‘tirh luih theihna’ thiltihtheihna nasa tak a nei (2Kor5:14).
v) Dan thu zawng zawng ti famkim vek thei a awm a, chu chu; “Nagngmah i inhmangaih angin i vengte i hmangaih tur a ni” tih a ni (Gal5:14). Chu chu tawngkam khata kan dah chuan ‘hmangaihna’ a ni.
vi) Paula chuan ‘hmangaihna lova engmah a nih loh tur zia’ tum thum (3) zet a tarlang a (1Kor13:1-3). Hmangaihna nen erawh chuan ‘engmah lo, thiltih sawtna nei lo’ chu; ‘famkim, thiltithei, sawt, chak, rintlak, adt a ni thung.
vii) Hmangaihna chu – dawhthei taka mite awm tirtu, ngilneia mite siamtu, itsikna ti botu, infak lo leh uang lova mite awm tir theitu, mawi taka mite chet tirtu, mahni hmasialna ti botu, thinurna ti botu, sual ngaihtuahna la kiang theitu, fel lohnaa lawm lova thutak erawha mite lawm tirtu, engkim tuar theihna petu, engkim rin tirtu, engkim beisei tirtu, engkim tuar chhuak tura mite puitu a ni (1Kor13:4-7).
5. HMANGAIHNA RAH:
Hmangaihna avanga thil duhawm tak tak lo awm leh hmangaihnain a hrinte hi ‘hmangaihna rah’ tiin kan dah a. Chutiang chu Paula zirtirnaah hian a tam hle a, kan hmuh theih zawng zawng kan lawr khawm dawn a ni. Hmangaihna rah kan tarlan hmain ‘hmangaih lohna’ emaw ‘hmangaihna neih lohvin’ nghawng a neih dan tarlang hmasa i la;
i) Hmangaihna neih lohvin nghawng a neih dan:
a) Hmangaihna lova rawngbawl emaw thil tih chu a sawt lova, engmah lo mai a ni (1Kor13:1-3).
b) Lalpa hmangaih loh hi anchhedawnga awmna a ni(1Kor16:22).
ii) Hmangahna rah:
Hmangaihna rah chu he tiang hian kan hmu;
a) Hmangaihna avangin Krista nunna chu mi sualte tan Pathianin hlan a remti (Rom5:8).
b) Hmangaihna avangin Krista chu rimtui, Pathian hnena thil hlanah leh inthawinan kan aiah a inpe (Eph5:2).
c) Kan bawhchhiatnate avanga thi kan nih lai meuh pawhin, a mi hmangaihna nasa tak avang chuan Krista rualin min ti nung a. Krista Isuaah chuan ama rual veka min kai thovin, van hmunahte ama hnenah min thuttir (Eph2:4-6).
d) Chanchin Tha hril tura mite tir luitu leh hril tirtu a ni (2Kor5:14; Phil1:16).
e) Pathian thuruk (finna ro zawng zawng thuhrukna Krista) hriat theihna a ni a. Chu mi hriatna leh rin tlatna avanga lu-khawng awm zawng zawng dawn theihna a ni (Kol2:2-3).
f) Ringtute inthuamna ti famkimtu, phuar famkimna a ni (Kol3:14).
g) Miin Pathian a hmangaihin chu chuan mi dangte thlamuang takin a awmtir thei (1Thess3:6-7; Phil1:7).
h) Dan zawh famkimna a ni (Rom13:10).
i) Mi a siamtha a (1Kor8:1). Nun dan tha lo a thlak danglam thei (1Kor13:1-3).
j) Hmangaihna chu mi mit tlunga Pathian rawngbawltute awm tir theitu a ni (2Kor6:3-10).
k) Krista Isuaah chuan serhtan leh tan loh hian engmah sawtna a nei lo. Mahse, rinna, hmangaihnaa thawh erawh a sawt thung (Gal5:6).
l) Hmangaihnaa zungkai leh nghahchhan neia awmte chuan – a zauzia te, a seizia te, a sanzia te, a thukzia te hriat chian theihna leh, Krista hmangaihna hriat phak rual loh hriat theihna an nei thei (Eph3:14-19).
m) Krista chuai lova hmangaihtute zawng zawng chungah khawngaihna a awm ang (Eph6:24).
n) Min hmangaihtu avangin ropui taka ngamtu kan ni (Rom8:37).
6. HMANGAIHNA LANTIR DAN:
i) Pathian chuan a mi hmangaihna chu fak tlakin a lantir (Rom5:8).
ii) Hmangaihna chu vervekna tel lo a ni tur a ni (Rom12:9).
iii) Unau hmangaih kawngah chuan - hmangaihtaka inlainat tawn tur a ni (Rom12:10).
iv) Nangmah i inhmangaih angin i vengte i hmangaih tur a ni (Rom13:9;Gal5:14).
v) Hmangaihna hi thuamhnaw anga inbel tur a ni (Kol3:14).
vi) Inhmangaih tawnna ngawt lo chu tuma engmah kan ba tur a ni lo (Rom13;8), hmangaihna erawh kan inbat tawn tur a ni.
vii) Hmangaihnain rawng kan inbawl sak tawn theuh tur a ni (Gal5:13).
A tawp berah chuan, hmangaihna lantir dan tur nena inzul, Paula’n ‘hmangaih tur’ a tihte hi kan hriat hmaih hauh loh turte zinga mi a ni ang. Chungte chu: a) Pathian (1Kor16:21), b) Thawkrim te, c) Lalpaa hotu te, d) Zilhtu te (b,c,d-1Thess5:12,13), e) Unau emaw mihringpuite (Rom12:9-10; 13:8-10) an ni. Mi dang emaw thil dang chu ‘hmangaih loh tur’ a tihna ni lovin, chutiang mi leh thil dang hmangaih dan tur erawh a tarlang lo mai a ni.
7. KHAIKHAWMNA:
He tiang hian kan zir takte kha lo khaikhawm i la;
i) Paula zirtirnaa hmangaihna kan hmuh tam ber hi Pathian atanga chhuak, Pathian hmangaihna a ni. Chu chu he zirlaia kan zir ber pawh a ni.
ii) Hmangaihna lan chhuah dan leh Paulan hmangaihna a hrilhfiah dan chu – a dawh thei a, ngil a nei a, a itsik lo va, a infak lo va, a uang lo va, a che mawi lo lo va, mahni hma a sial lova, a thinur duh lo va, sual lam a ngaihtuah lo va, fel lohnaah a lawm lo va, thutak a lawmpui thin a, engkim a tuar hram hram a, engkim a ring a, engkim a beisei a, engkim a tuar chhuak thin (1Kor13:4-7) tih a ni.
iii) Hmangaihna lo awm theih dante; Krista tlanna, Thlarau Thianghlim, rinna leh, Lalpa avang a ni.
iv) Hmangahna chuan zia chi hrang hrang a nei.
v) Hmangaihna chi hrang then ruk (6)-a then kan zir a, chung lo pawh chu hmangaihna sawi dan chi hrang tamtak kan hmu bawk.
vi) Hmangaihna pawimawh zia, chungnun zia leh a thiltihtheih zia kawng sarih (7)-in kan zir.
vii) Hmanagihna rah chi hrang sawm pali (14) lawr khawm kan zir.
viii) Hmangaihna lan tir dan tur kawng sarih (7)-a tarlan leh, Paula’n a zirtirnaa ‘hmangaih tur’ a tih panga (5) kan zir bawk.
SAWIHO TUR:
Hmangihnaa rawngbawl hi a pawimawh hle si a; hmangaihnaa rawngbawl dan hi inzirtir theih a ni em? Engtin nge kan tih ang?
ZIRLAI PUITU:
Pathian atanga chhuak Pathian hmangaihna: Pathian atanga chhuak Pathian hmangaihna chu Grik tawng chuan ‘agape’ a ni a, a kaihhnawih dang ‘agapao’ (hmngaihna lan tir), ‘agapetos’ (hmangaiha awm) te pawh Pathian atanga chhuak hmangaihna vek an ni. ‘Mihring atanga chhuak hmangaihna’ chu ’phileo’, ‘philotheos’ (Pathian hmangaih) a ni a. Mahse heng pawh hi Pathian hmangaihna nena inkungkaihna neiin hmun thenkhatah chuan kan hmu.
Grik tawnga hmanagihna leh a kaihhnawih thu: Hmangaihna leh a kaihhnawih thu kan hmuhte chu – agape, agapetos, aleeo, eleos, philo, aphilargyros, philagathos, philadelphia, philandros, philantropia, phileo, philtheos, philostorgos, philoteknos, epipotheo, epipothesis, epipothos,epipothia, eusplanchnos, homeiromai, splanchna, astorgos, philargyria, philargyros, philautos, adt.
Mahni inhmangaihna: Mahni lawmna leh mahni inhmnagihna hi ‘mahni inhmangaihna’ tia kaih kawp a ni. Tawng bul lamah chuan – phileidonoi(phi-lei-do-noi) leh philautoi (phi-lau-toi) a hmang a. Chu chu mihring atanga chhuak hmangaihna tia kan sawi phileo atanga lo kal a ni.
Hmangaihna tak tak: Hmangaihna tak takah chuan hmangaihna der emaw, hmangaih ang taka lang hmangaihna ni si lo a awm lo va. Hmangaihna dik tak tihna a ni. Chu hmangaihna chu Pathian atanga chhuak hmangaihna (Pathian hmangaihna - agape) tho a ni a, mihring leh mihring inkar hmngaih nana hman a nih avangin ‘Mihringpui/unau hmangaihna’ pawh a ni. He hmangaihna hi saptawng bible-ahte chuan genuine, sincere, infringed – love tih a ni.
Mimal hmangaihna: Paulan ‘ka hmangaihna’ a tih leh Phillemona hnena, ‘i hmangaihna’ tia a sawi chu ‘mimal hmangaihna’ tiin dah a ni a. He hmangaihna hi ‘Pathian atanga chhuak hmangaihna emaw, mihringin Pathian a hmangaihna emaw, mihringpui/unau hmangaihna a ni thei vek a. Tawng bul lamah phei chuan Pathian atanga chhuak kan tih agapen vek a hmang a ni.
Phuar famkimna: Ringtute inthuamna tur Paulan a sawi a; lainatna thinlung te, ngilneihna te, inngaihtlawmna te, thuhnuairawlhna te, dawhtheihna te chu miin thuamhnawa a inbel anga inthuam nana hmang turin a ti a. Chung chu an tih zawh hunin – miin a chung berah mawi a tih leh a lungawi pui ber a inbel angin ‘hmangaihna thuamhnaw’ inbel leh turin a ti a. Chu chu thuamhnaw inbel zawng zawng nalh leh inchawih taka lan tirtu leh ti famkimtu a ni.