Friday, 1 August 2025

ZIRLAI 21-NA: SIAM THAR LEHNA

 Bible thu chiar tur 2Korinth5:15-19; Galatia6:14-18.

Thuvawn Chuvângin, in taksa duh zâwng in zawmna tûrin in taksa thi theiah chuan sualnain rorêl suh se. In taksa pêngte pawh fel lohna hriamhrei atân sualna hnênah pe phal hek suh u; amaherawhchu, mitthi zîng ata nung leh angin Pathian hnênah inpe ula, in taksa pêngte pawh chu felna hriamhrei atân Pathian hnênah pe phal zâwk rawh u (Rom 6:12-13).

1. THUHMAHRUAI: 

Kan bible hi a bul atanga a tawp thlengin ‘thil siam thar’ emaw ‘siam tharna’ chanchinin a khat vek emaw tih mai tur a ni. Bible hi Pathian thil siam thuin a intan a (Gen 1:1ff), lei thar leh van thar siam thuin a tawp lam khar a ni (Thup 21:1ff). He titaka pawimawh a nih avang leh Paula zirtirnaah pawh thupui pawimawh tak a nih avangin; tuntumah hian kan zir dawn a. Siam thar lehna awmzia leh a kaihhnawih thil dang kan tarang hmasa ang a. Siam thar lehna rah te, siam thara awmte nihna leh awm dan tur bible atanga kan hmuhte kan tarlang bawk ang.

2. SIAM THAR LEHNA:

Paulan, “Mi tupawh Kristaa a awm chuan thil siam thar a lo ni” (2Kor 5:17)  a ti angin, siam thar lehna hi ‘Kristaa awm’ atanga intan a ni. Krista chu ‘mitthi zing ata kaihthawha awm’ kha a ni a (Rom6:4). Chu mi ‘rinna avanga felna’ nei apiangte chu ‘Krista awm te’ an ni (Phil3:9). 

Paula chuan, “A thihna anpuiin amah nen kan inzawm tawh si chuan, a thawhlehna anpui pawhin kan inzawm bawk ang. Heng hi hria i la; kan mihring hlui chu a hnenah khenbehin a awm ve ta, sual pu taksa chu tihborala a awm theih nan, tun achinah sual bawiha kan awm lohna turin. Tupawh thi tawh chu sual lakah a chhuak tawh si a. Tin, Krista hnenah kan thih ve tawh si chuan a hnenah kan nung ve bawk ang tih kan ring a ni” (R0m 6:6-8) a ti a. Kristaa awm, siam thar lehna changte chu – Krista khenbehna te, a thihna te, phuma a awmna te, a tawhlehna nun rinnaa tawmpuitute an ni. Tho leh Krista chu an mahniah a nun tawh zawk avangin (Gal2:20); chu nun thar chuan ‘mi tharah’ siamin ‘siam thar lehna changtu emaw tawmpuitu emaw, siam thara awm te’ an lo ni ta thin a ni.

A awlsam leh hriat nuam zawkin, siam thar lehna chu; miin Isua a Lal leh Chhandamtua a pawm avanga mihringa Pathian Thlarau lo theng avanga awm a ni. Tin, Mi hring thar chu; ‘Thlarauva pian tharna’ a ni a, ‘Pathian fa nihna’ a ni a, ‘van khua leh tui mi nihna’ leh, Isua hnung zuitu nihna thar a ni.

3. SIAM THAR LEHNA LEH A KAIHHNAWIH THIL DANG:

i) A tlukpui tawngkam dang: Siam tharlehna chuan a tlukpui sawina tawngkam dang a nei a, chungte chu; nung (Gal2:20) tih te, nun thar (Rom6:4) tih te, mihring thar (Eph2:15; 4:24; Kol3:10) leh, siam tharna silna (Tita3:5) tih te a ni.

ii) Serhtan nena khaikhinna: Siam thar lehna hi serhtan nen khaikhin a ni a (Gal 6:15). Galatia rama mi thenkhat chu ringtu an lo nihin Juda ringtu mi thenkhat chuan serhtana awm turin an tur thin. Dan zawh famkimna atan leh chhandamna miin a chan theih nan chu chu pawimawhin an hria a. Mahse, Paulan chu chu chhang letin, ‘Serhtan leh serhtan loh hi Dan zawh famkim nan emaw chhandamna atan eng tihna mah a ni lo, siam thar lehna hi a pawimawh zawk’ a ti a ni.

iii) A hrin chhuah thil thar: Siam thar lehna chanchin zirtute chuan siam thar lehnain ‘thil thar a hrin chhuah pathum (3)’ awmin an hria a, chungte chu; a) Hun thar a piang a, b) Indaidanna bang tih bovin a awm a, c) Zalenna a thleng tihte a ni.

4. SIAM THAR LEHNA RAH:

Miin siam thar lehna a chanin thlarau lamah hlawkna nasa tak a awm a, chu chu siam thar lehna rah kan ti a. Chu tiang ‘rah’ siam thara awm ten an chan chu hengte hi a ni;

i) Kristaa Isuaa awm (siam thar lehna chang) te tan chuan thiam loh chantirna reng a awm tawh lo (Rom8:1).

ii) Krista Isua nunna chu an nunna a nih tawh avangin (Gal2:20), Krista Isuaa nunna Thlarau dan chuan  sualna leh thihna dan ata chu a ti chhuak tawh (8:2).

iii) Siam thar lehna dan anga awm apiangte chungah chuan ‘remna leh khawngaihna awm rawh se’ (Gal6:15) tih a ni.

iv) Mi hring thar (siam thara awm) chuan pawl hnihte chu pum khatah a siam avangin –  inremna a siam thei (Eph2:14-15).

v) Siam thar lehna changte chuan Pa hnena luh theihna an nei (Eph2:18).

vi) Siam thar lehna changte hi ‘mi khual leh mi cham’ mai tia koh an ni tawh lova, mi thianghlimte nen tual khat an nih bakah, ‘Pathian chhungte’ tia koh an ni (Eph2:19).

vii) Siam tharna chang tawh awmkhawmhote chu ‘tihkoh leh zawlneite lungphum chunga sak, Thlarauva Pathian awmna tura remkhawm’ tih an ni (Eph2:20,22).

viii) Hriat famkimna nei turin, a siamtu anpui anga siam thara awm mek an ni (Kol3:10).

ix) A khawngaihna ang zia zela chhandam an ni (Tita3:5).

x) Siam thar lehnaah chuan  - a hlui a ral a, a tharah a chang (2Kor5:17).

5. SIAM THARA AWMTE NIHNA LEH AWM DAN TUR:

Siam thar lehna leh mihring thar chanchin zirtu J.R Levison (JR Le-vi-son-a) chuan siam thara awmte nihna tarlangtu bik kawng hnih (2) awmin a hria a, chungte chu kan tarlang ang a, a dawtah Paulan siam thara awmte nihna leh awm dan tur a tarlante kan en zui ang.

i) Inremna: Siam thar lehnain a ken tel emaw a zuitu langsar tak chu inremna a ni. Chu chu Pathian nena inrem lehna leh mihring leh thil siam dangte nen pawha inremna a ni. Siam thar lehna chu ‘inrem lova lo awm tawhte’ Kristaa inrem lehnain a awm tir, inremna avanga lo awm a ni (Gal6:15; Eph 2:11-22; Kol 3:10-11). 

Siam thar lehna chang zawng zawngte pawh ‘Krista aia palai’ nihna pek niin; ‘inremna rawngbawl hna’ pawh kawl tir an ni a. Chanchin Tha an hril huna an thuchah bulpui tur zinga pakhat pawh inremna thu bawk a ni (2Kor 5:11-20).

ii) Khawvel dan ang hnawlna: Pathian nena inremna hi ringtuin khawvel dan a hnawlna atanga lo intan a tih theih a. Siam thar lehnaah chuan inremna leh inpumkhatna dan thar (new standard) chuan nun dan hluia (old standard)  thil fel lo zawng zawng a thlak a. Tun hmaa mimal inhuatna leh inkhinna te, khawvel dan anga inteh thinna zawng zawng te, adt pawh tih bovin a awm a ni. 

Jentail ten rilru lawi lo an pu anga put ve a rem lo va…”In hmanlai awm dan kawnga mihring hlui, bumna chakna anga chhe deuh deuh kha hlip thla u la, in rilru thlarauah chuan a tharin lo awm u la, mihring thar, thutak felna leh thianghlimna Pathian anga siam khan inthuam bawk u la” (Ehp4:22-24) a ti a. Siam thar lehna chuan nun hlui hnawlin nun thara nun (Kol3:5ff) a phut a ni.

Paulan siam thara awmtawhte nihna leh awm dan tur a tarlante lo en zui i la;

iii) Nun thara nungte chu – sual lam kangah thi tawhah an inruat tur a ni a; Pathian lam kawngah chuan Kristia Isuaah nungah an inruat tur a ni (Rom6:11).

iv) Takasa duh zawng zawm turin taksa thi theiah chuan sualnain ro a rel tawh tur a ni lo (Rom6:12).

v) Taksa pengte pawh fel lohna hriamrhei atan pek loh tur a ni a. Mitthi zinga nung leh angin Pathian hnenah pek zawk tur a ni.Tin, taksa pengte pawh chu felna hriamhrei atan Pathian hnenah pek zawk tur a ni (Rom6:13).

vi) Thil hmuh theihte en lovin, thil hmuh theih lohte an en zawk tur a ni (2Kor4:18).

vii) Taksa peng leia awmte tih hlum thin tur a ni a. Tauhna te, thinurna te, huatna te, sawichhiatna te, tawng zahmawhte an ti bo tur a ni (Kol3:5,8).

viii) Pathian mi thlan, mi thianghlim leh duhtakte angin; lainatna thinlung te, ngilneihna te, inngaihtlawmna te, thuhnuairawlhna te, dawhtheihnatein an inthuam tur a ni (Kol3:12).

ix) Siam thara awm tawhte chu - tu chungah pawh thu pawi an neihin; indawh tawna inngaidam tawn tur an ni a; Lalpan a ngaidam angin mi dang pawh an ngaidam ve tur a ni (Kol3:13).

x) Hmangaihna silhfen an inbel tur a ni a. Krista thlamuanna chuan an thinlungah ro relin, pum khata awmin, lawm nachang an hre tur a ni (Kol3:15).

xi) Fakna hla te, Pathian hla te, thlarau lam hlatea inzirtira inzilh tawn tur an ni a. Thinlunga khawngaihna nei chunga Pathian chu hla sak sak thin tur an ni (Kol3:16).

xii) Thusawiah emaw, thiltihah emaw lawmthu sawi chunga Pathian hminga ti vek tur an ni (Kol3:17).

6. KHAIKHAWMNA:

Kan zirtawhte hi he tiang hian lo khaikhawm  i la;

i) Siam thar lehna hi hetiang hian a hrilhfiah theih:

a) Siam thar lehna chu ‘Kristaa awm’ atanga intan a ni a. Krista rinna avanga felna nei apiangte chu ‘Krista awm te’ an ni (Phil3:9).

b) Kristaa awm, siam thar lehna changte chu – Krista khenbehna te, a thihna te, phuma a awmna te, a tawhlehna nun rinnaa tawmpuitu te an ni.

c) Tin, miin Isua a Lal leh Chhandamtua a pawm avanga Pathian Thlarau lo thengin siam thar lehna hi a awm tir a. Siam thar lehna chu; ‘Thlarauva piantharna’ a ni a, ‘Pathian fa nihna’ a ni a, ‘van khua lehtui mi nihna’ leh, Isua hnung zuitu nihna thar a ni.

ii) Siam tharlehna chuan a tlukpui sawina tawngkam dang a nei a, chungte chu; nung (Gal 2:20), nun thar (Rom6:4), mihring thar (Eph2:15; 4:24; Kol3:10) leh, siam tharna silna (Tita3:5) te a ni.

iii) Siam thar lehna chuan ‘thil thar hrin chhuah’ a nei a, chungte chu; a) Hun thar a piang a, b) Indaidanna bang tih bovin a awm a, c) Zalenna a thleng bawk. Hengte hi siamtharlehna rah tiin an sawi bawk a. Bible chuan hei aia chip chiarin a tarlang thung.

iv) Siam thara awmte nihna leh awm dan tur Paula zirtirna atanga kan hmuhte pawh kawng hrang hranga tarlan a ni.

SAWIHO TUR:

Siam thar lehna chang tawh, siam thar lehna chang lo ang maia awm hi kan ramah/zofate zingah mi tamtak kan awmin a lang a. Chutiang awm dan dik lo nia kan hriat, kan ngaihmawh deuh deuhte thawh khawm ni se.


ZIRLAI PUITU: Nil.


Saturday, 26 July 2025

ZIRLAI 20-NA: THIAM CHANTIRNA

Bible thu chiar tur : Rom 3:21ff; 5:1ff; Galatia 2:15ff.

Thuvawn         Chutichuan tunah zawng Krista Isuaa awmte tan chuan thiam loh chantirna reng a awm tawh lo. Krista Isuaa nunna Thlarau dan chuan sualna leh thihna dan ata chu mi tichhuak tawh si a (Rom8:1-2).

1. THUHMAHRUAI: 

Kohhran chanchin ziaktu P. Collinson (Kaw-lin-son) chuan, “Thiam chantirna hi protestan-ho  thurin innghahna laipui, ‘a tel lova kohhran dik awm thei lo’ ang hiala sawi a ni” a ti. Mi tam tak chuan ‘Kristian-te thurin bulpui’-ah an ngai a, kum zabi sawmhnihna bawr vela theologian thenkhat erawh chuan ‘Paula zirtirna-ah (theology)’ hmun laili luahin an hre lo. Martih Luther-a erawh chuan ‘Kohhran tluk chhiat emaw din chhuah phah hial theihna khawp - zirtirna pawimawh-ah’ a ngai a. Heng avang leh Kristaa Pathian hna thawh ropui tak a nih avang te, Thuthung Thar ziaktu dangte aia Paula’n a hman rim zawk fe avangtein he thupui hi ‘thupui pawimawh tak a ni’ tih loh rual a ni lo. Chuvangchuan tuntumah hian kan zir dawn a ni.

2. THIAM CHANTIRNA:

Thiam chantirna chu – mi fela puanna leh chu mi zara Pathian nen inrema awmna a ni. Pathian khawngaihna hnathawh, Pathianin mi sual thiam changa a puanna leh chu mi rin avanga lo awm a ni. N.T Wright (N.T .Rait) chuan, “Thiam chantirna hi thu remna (courtroom) tawngkam a ni” a ti a. He mi mil hian Protestant-ho chuan, “Kan sual reng chung pawhin Pathian chuan Krista felna chu kan felnaah ruatin ‘thil sual ti lo, mi felah’ min puang a, mi fela puan kan nih tawh avangin thiam chang kan ni” tiin thiam chantirna hi an hrilhfiah thin.

Thiam chantirna chungchang thuah hian kan hriat atana pawimawh kan la tarlang dawn chauh a, amaherawhchu hengte hi tuntum atan lo chhinchhiah bik i la;

- Thiam chantirna chu Pathian avanga lo awm a ni (Rom 8:30,33 ).

- Thiam chantirna chu thilthlawn pek a ni a, mi zawng zawng tan a ni (Rom5:18).

- Amah avanga thiam channa chu thil zawng zawng laka thiam channa a ni (Act3:39).

3. THIAM CHANTIRNA LEH THUPUI PAWIMWH DANG:

Paula zirtirnaah hian thupui tha tak tak kan zirlai bu-a khung len loh pawimawh si an awm nual a; chung zingah chuan tlanna thu te, ngaihdamna thu te, felna thu te hi an ni. Hengte hi thiam chantirna thu nen inkungkaihna thuk tak nei an ni a, thiam chantirna chanchin an tih ngaihnawm bakah, a tifiah lehzualtu an ni a, chuvangchuan  kan tarlang hlek dawn a ni.

i) Tlanna leh Thiam Chantirna:

Tlanna leh Thiam chantirna hi a inhnaih hle. Tlanna chu thiam chantirna lo awm theihna ang hiala ngaih a ni. Paula chuan Isua Krista ringtute chu, “Krista Isuaa tlanna awm avang chuan, a khawngaihnain a thlawna thiam chantirin an awm” (Rom3:24) a ti a. 

Pathian thu chuan, “Tupawh thil tisual apiang sual bawih a ni” (Jhn8:34) a ti a. “Mi zawng zawngin  thil an tisual tawh vek” (Rom3:23,5:12) a tih bawk avangin, mi zawng zawng chu sual bawih an ni (Rom3:9;6:17,20).  

Mihring chu sual bawiha awm, mahni intlan thei rual a nih loh avangin; Isua chu mi tam tak tlan nana a nun pe turin (sual bawiha tangte tlan turin) a lo kal  a (Mk1045), thisen chhuak lova ngaihdamna a awm theih si loh avangin (Heb9:22), a nunna leh a thisen chu mi sualte tan a hlan a. Tichuan, a thisen avang chuan amahah chuan kan tlanna kan lo nei ta a, kan sualte leh kan bawhchhiatnate chawpin ngaihdam kan lo ni ta (Eph1:7; Kol1;14). Chu mi ringtute chu, Krista Isuaa tlanna awm avang chuan, a khawngaihnain a thlawnin thiam min chantir ta a ni (Rom3:24).

ii) Ngaihdamna leh Thiam Chantirna:

Sual pakhat avangin thiam loh chantirna rorelna chu mi zawng zawng chungah a awm a (Rom5:18). Thiamloh chang mihring chu thiam changa a awm theih nan ngaihdam a mamawh a ni. Tichuan, Pathian chuan Isua Krista thisen chu sual thupha chawinaah a ruat a (Rom3:25), kan sual thupha chawina Isua Krista tlanna hnathawh hlu tak avang chuan kan sualte chu ngaihdam a ni ta a (Kol1:14). Tichuan, “An bawhchhiatnate ngaihdama awma leh, an sualte khuha awm chu an eng a thawl e. Lalpan khawlohna neia a ruat loh chu a eng a thawl e” (Rom4:7-8) tih a lo ni ta a. Ngaihdama awm tawhte chu Pathianin thiam a chantir thin a ni.

iii) Felna leh Thiam Chantirna:

Felna leh thiam chantirna thu pawh hi a inhnaih hle. Paula lehkhathawna ‘felna’ kan hmuh hi Grik tawng chuan ‘dikaiosyne’ (di-kai-o-su-ne) a ni a, chu chu Grik tawng tho ‘dikaio’ (di-kai-o) atanga lo kal a ni a, dikaio chu ‘thiam chang’ tia lehlin a ni. 

Paula’n felna a sawi hi, “Pathian felna, Isua Krista rin avanga a ring apiangte hnena tihlana awm…” (Rom3:22) a ni. Chu felna chu mihring tan chan rual a ni lo. A chhan chu, mi pakhat thiltih sual avang khan mi zawng zawng chu mi suala chhiar an nih avang leh, thiamloh chantirna rorelna pawh mi zawng zawng chungah a awm vang a ni (Rom5:12ff). Pathian erawh a fel a, amaha chuan fel lohna reng reng a awm lo (Rom9:14; Sam92:15). Chuvangchuan ‘Pathian fel’ hmaah chuan ‘felna nei lo mihring’ chu intanpui emaw felna sual chhuak thei rual a ni lo. 

Amaherawhchu, fel taka ti thin leh, fel taka rorel thin, ‘Pathian fel’ chuan a felna kan lo chan theihna turin ‘mi fel Isua Krista’ sual reng reng hre lo chu keimahni avangin sualah a siam a (2Kor5:21), mi fel lote ai chu Isuan min awh sak a (Rom5:8). Chutichuan, Pathianin ani chu kan tan felaah min siam sak a (1Kor1:30). Amah ringte chuan felna an hmu thei ta a (Rom10:4,10; Gal3:10). Mi felte chuan Pathian hmaah chuan thiam an lo chang thei ta a, Krista avang chuan amah nen inrema min siam bawk avangin (2Kor5:18), thiam chantirna thilthlawnpek chu mi zawng zawng chungah a lo awm ta a ni (Rom5:18).  

4. THIAM CHANNA AWM TIRTU:

Thiam loh chan tirna rorelna emaw thiam loh changa mi awm tirtu hi chhan hrang hrang a awm a, chungte chu – bawhchhiatna sual (Rom5:12-18) te,  thutak awih lova - fel lohna lawm zawk vang (2Thes2:12) te a ni. Tin, Dan ang maia thil tih hi thiam channa a ni lova (Rom3:20; Gal5:4), mahni indemna nei reng reng lo khawpa ‘fel lohna nei lova inhriatna’ pawh thiam changa min awm tir theitu a ni bawk lo (1Kor6:11).

Chutiang a nih chuan, thiam channa chu eng tianga lo awm nge? Thiam channa a awm theih nan chuan enge pawimawh? tih hi zawhna pawimawh tak a ni ta a. Thiam channa awm tirtu emaw a chhanna chu hengte hi an ni:

i) Pathian: Thiam chantirtu chu Pathian a ni a (Rom8:30,33), thiam channa chu Pathian avanga lo awm a ni.

ii) Pathian khawngaihna: Pathian khawngaihna avanga a thlawna thiam chantir kan ni (Rom3:24). 

iii) Isua Krista: Krista Isuaa awmte tan chuan thiam loh chantirna reng reng a awm tawh lo (Rom8:1-2). Chuvangchuan Kristaa Isuaa awmte chu thiam chang an ni.

iv) Isua Krista tlanna: Krista Isuaa tlanna awm avanga thiam chantir kan ni (Rom3:24).

v) Rinna: Rinna avanga thiam chang kan ni (Rom3:28; 4:5; 5:1; Gal2:16; 3:24).

vi) Isua Krista Thawhlehna: Isua chu thiam kan channa tura kaihthawh a ni (Rom4:25).

vii) Isua Krista thisen: Isua Krista thisen chu thiam min chantirtu a ni a, Pathian thinurna lak ata min humtu a ni (Rom5:9).

viii) Tlenfaina leh tihthianglimna: Lalpa Isua Krista hmingah leh kan Pathian Thlarauvah chuan tlenfai kan ni tawh a, tihthianghlim kan ni tawh bawk a, thiam chang kan ni (1Kor6:11).

5. THIAM CHANNA ATANA THIL TANGKAI:

A chunga mi anga ‘thiam channa awm tirtu’ ni lo, thiam channa miin a chan theihna tur emaw, thiam changa mi a awm reng theina tura thil tangkai a awm, chungte chu;

i) Pathian thu: Pathuan thu chuan mi an thiam loh zia a hriattir a, chu chuan thiam chan a mamawh zia a hriattir bawk avangin; Pathian thu hi thiam chan theih nan a tangkai a ni (2Tim3:16).

ii) Pathian kohna: A ruat lawkate chu a ko a, a kohvate chu thiam a chantir bawk avangin (Rom8:30), Pathian koh nih hi thiam changa awm turin a pawimawh.

iii) Zirtirna dik: Zirtirna dik chu Pathian thu nena inkungkaihna nei leh nei vek lo zirtirna a ni thei. Chutiang ang zirtirna dik chuan a hnialtute chu thiam loh a chantir theih avang leh, thiam channa lama a hruai theih avangin zirtirna dik hi a tangkai a ni (Tita1:9).

iv) Thununa: Thiamloh changa kan awm loh nan thununa hi a tangkai a ni (1Kor11:32).

6. THIAM CHANTIRNAIN A NGHAWNG CHHUAHTE:

Thiam chantirna chuan rah emaw nghawng chuah tam tak a nei a. Chungte chu hengte hi an ni;

i) Pathian nena inremna: Mi Pathianin thiam a chantir tawhte chu amah nen inremin a awm tir thin a (Rom5:1). Thiam chantirna chu Pathian nena inremna a ni.

ii) Pathian thinurna lak ata chhandamna: A thisen avanga thiam chantira kan awm tawh hnu hian amah avang chuan Pathian thinurna lak ata chu chhandamin kan awm ngei ang a; a nunna avang pawhin chhandamin kan awm ngei ang (Rom5:9-10).

iii) Nunna: Thil fel pakhat tih avangin nunna hmuh nan thiam chantirna thilthlawnpek chu mi zawng zawng chungah a lo awm (Rom5:18).

iv) Chawimawina: Thiam a chantirate chu a chawimawi avangin (Rom8:30), thiam channa chu chawimawia awmna a ni.

v) Pathiana lawmna: Inremna tuna min hmuh tirtu kan Lalpa Isua Krista avang chuan Pathianah kan lawm bawk ang (Rom5:11).

vi) Rawngbawlna ropui tak: Thiam loh chantirna rawngbawlna mah a ropui chuan, felna rawngbawlna chu ropui lamah chuan a nasa zawk em em tur a ni (2Kor3:9) a tih avangin; thiam chantira awmte rawngbawlna chu a ropui zawk daih dawn a ni.

7. KHAIKHAWMNA:

i) Thiam chantirna chu – mi fela puanna leh chu mi zara Pathian nen inrema awmna a ni a. Pathian khawngaihna hnathawh, Pathianin mi sual thiam changa a puanna leh chu mi rin avanga lo awm a ni.

ii) Thiam chantirna chungchang thuah hengte hi hriat tel thin a tha hle;

- Thiam chantirna chu Pathian avanga lo awm a ni.

- Thiam chantirna chu thilthlawn pek a ni a, mi zawng zawng tan a ni.

- Amah avanga thiam channa chu thil zawng zawng laka thiam channa a ni.

iii) Tlanna thu te, ngaihdamna thu te, felna thu te hian thiam chantirna  nen inkungkaihna thuk tak an nei a, thiam chantirna chanchin ti ngaihnawmtu leh ti fiah leh zualtu an ni.

iv) Thiam channa awm tirtu thil pawimawh tak tak a awm a.

v) Thiam channa atan thil tangkai tak tak a awm a.

vi) Thiam channa chuan nghawng chhuah emaw rah tam tak a nei.

SAWIHO TUR:

Thiam changa inhria, thiam chang lo tur hi an awm theiin kan hria em? ‘Awm thei lo’ kan tih chuan sawi zui tur a awm lo maithei a. ‘A awm thei’ kan ti a nih chuan - chuting mite chu eng ang mi nge ni ang?

ZIRLAI PUITU:

Theologian thenkhat: Theologian thenkhat zingah hian James Dunn leh N.T. Wright te pawh an tel a. Dunn-a New Perspective on Paul (NPP) ‘Paula Thlirdan Thar’ rawt chhuaktu phei chuan, “Luthera hian thiam chantirna vantlang huap (social dimension of justification) lam a hmuh kan avangin, a hriatthiam dan hi Paula zirtirna atanga pen bona a ni’ a ti hial a ni.

Paulan a hman rim zawk dan: Thiam chantirna leh a kaihhnawih thu dang Thuthlung Thara kan hmuhte leh Paula lehkhathawna kan hmuh ‘khaikhinna’ hian he thu Paula’n a hman rim zia min hrilh thei ang. He tiangin; Dikaiosyne (di-kai-o-su-ne) ‘thiam chantirna’ hi Thutlung Thar (TT) pumah vawi sawmkua pakhat (91) tarlan a nih laiin, Paula Lehkha thawn (PL) bikah vawi sawmnga pasarih (57) tarlan a ni a. Dikaio (di-kai-o) ‘thiam chang’ chu TT-ah vawi sawmthum pakua (39) tarlan a nih laiin, PL-ah vawi sawmhnih pasarih (27) tarlan a ni. Heng bakah hian dikaioma (di-kai-o-ma) ‘felna thiltih’ chu TT-ah vawi sawm (10) tarlan a nih laiin, PL-ah vawi nga (5). Dikaiosis (di-kai-o-sis) ‘thiam chantir’ chu Paula lehkha thawn chauhah vawi hnih (2) tarlan a ni a, Dikaiokrisia (di-kai-o-kri-sia) ‘felnaa rorel’ pawh Paula lehkha thawn chauhah tum khat (1) tarlan a ni bawk.


Thursday, 17 July 2025

ZIRLAI 19-NA: SIMNA

 Bible thu chiar tur : Rom6:1-23.

Thuvawn         Pathian thatnain simna turin a hruai thin che tih hre lovin, a thatna ngah zia leh, a en theihzia leh, a dawhtheihziate chu i ngainep em ni? (Rom2:4).

1. THUHMAHRUAI: 

Simna thu hi Paula zirtirnaah a tam lo hle a, mi thankhat chuan ‘Paula hian simna a zirtir lo’ an ti hial a ni. A zirtir zia leh a zirtir dan hi he zirlai atang hian kan hre dawn a; simna awmzia leh a zirtir dan te, simna atana thil pawimawh te, simna rah leh, simna thu chu Chanchin Tha a hrilnaa a thuchah pakhat a nih ziate kan tarlang dawn a ni.

2. SIMNA AWMZIA LEH A ZIRTIR DAN: 

Simna awmzia hmun danga kan hmuh dan leh Paula zirtir dan hi a inang vek lo maithei. Paula hian tlang leh fiah takin a ziak hran lo. Amaherawhchu a zirtirna atangin simna awmzia hi kawng hrang hrangin kan hre thei, he tiangin;

i) Thil lawilo hawisan a Pathian hnena pakai: Paula leh Barnaba ten Lustra khuaa thu an hrilin mipui hnenah, “Heng thil lawilote hi in hawisana van te, lei te, tuifinriat te, an chhunga awm zawng zawng nena siamtu Pathian nung hnenah chuan in lo pakaina turin Chanchin Tha kan rawh thlen che u a nih hi” (Tirh14:15) an ti a. ‘Thil lawilo hawisan a, Pathian hnena pakai’ hi simna tawngkam hmang lova simna hrilhfiahna tha tak a ni.

ii) Pathian lam hawi: Jerusalem inkhawmpui a awm tumin, “Jentailte zinga Pathian lam hawite chu ti hrehawm lo i la, milem biakna thil bawlhhlawh ei te, inngaih te, sa reh hlum leh thisen eite banna turin an hnenah lehkha thawn zawk i la” (Tirh15:19-20) tiin ro an rel a. ‘Jentail Pathian lam hawite’ chu – thil lawilo hawisana Pathian hnena pakai emaw, an awm dan bansana Pathian hnena inpe, rinna avanga nun dan leh awm dan thlak thleng an ni a. Paulan lal Agripp hnena thu a sawi tumin, “Damaska khuaa mite hnenah,…sima Pathian lam an hawina turin ka hril zawk thin a ni” (Tirh26:19-21) a tihte nen thuhmun a ni. Heng hian simna awmzia an tarlang a ni.

iii) Pathian lama rilru lamlet leh Amah rin: Paula chuan Ephesi upate hnenah, “Judate leh Grikte hnenah pawh Pathian lama rilru lamlet thu leh, kan Lalpa Isua Krista lam rin tur thu ka hriattir thin kha” a ti a (Tirh20:21). Pathian lama rilru lamlet leh amah rin chu – thil lawilo hawisana Pathian hnena pakai leh, Pathian lam hawite nen thuhmun reng a tih theih ang.

iv) Thim eng lama hawisan leh, Setana thuneihna Pathian lama hawisan: Damaska kawngah he thu hi Isuan Paula hnena a sawi a, “An mit ti var turin an hnenah ka tirh che hi, chutichuan thim chu eng lamah an hawisan ang a, Setana thuneihna chu Pathian lamah an hawisan ang…” (Tirh26:17-18). Thim eng lama hawisan leh, Setana thuneihna Pathian lama hawisan pawh hi a chunga simna hrilhfiahna te nen a la thuhmun deuh reng a. A tlukpui thu hi, ‘milem hawisana Pathian lama hawi’(1Thess1:10) te nen a thuhmun bawk a ni.

v) Sual kawnga thi, nunna thara awm: Paula chuan Rom6:1ff-ah, ‘Sual thih sana Kristaa nun’ a tarlang a. Hei hi simna chang tawhte awm dan tarlanna a tih theih. A tlukpui tawngkam – sualpu taksa tihborala awm, sual bawiha awm lo, sual lam kawnga thi – a hnena nung, Pathian lam kawnga Krista hnena nung, sual lak ata chhuak a – felna bawiha awm, sual laka fihlima – Pathian bawiha awm, adt tihte a awm bawk.

vi) Lalpa bawihin a man, Diabola thang ata chhuak: Paulan hnathawktu pawmtlak leh bungbel thianghlim thu a tarlan tumin, “Pathianin thutak chu an hriat famkim nan a sim tir hlauhvin, Pathian duh zawng ti atan Lalpa bawihin a manin, Diabola thang ata an chhuak thei mahna” a ti a (2Tim2:25-26). ‘Lalpa bawihin a man, Diabola thang ata chhuak’ hi simna changte awm dan pakhat a tih theih a ni.

Heng a hrilhfiahna ang hian Paula ngei pawh a sim tih a hriat a, tlang takin a sim dan chanchin hi hmuh tur awm lo mahse, “Hmana min tiduhdahtu khan hmana rinna thu a tih khawloh thin kha tunah a hril ta zawk a ni” (Gal1:23) tih te, baptisma a chan thu (Tirh22:16) te, a nun lo danglam tak dan (Tirh9:20-21) te hian ‘a sim ngei zia’ an tarlang a ni.

3. SIMNA ATANA THIL PAWIMAWH:

Simna atan thil pawimawh hi Paula lehkhathawna kan hmuhte chauh kan tarlang dawn a, bible bu pum ngaihtuahin ‘a famkim tawk lo’ tih theihna lai a awm ngeiin a rinawm. He tiangin lo tarlang i la;

i) Pathian thatna: Paula chuan, “Pathian thatnain simna turin a hruai thin che tih hre lovin, a thatna ngah zia leh, a entheihzia leh, a dawhtheihziate chu i ngainep em ni?” a ti a (Rom2:4). Pathian thatna chuan sim turin mite a hruai thin a ni.

ii) Pathian duhzawnga lungngaihna: “Pathian duhzawnga lungngaihna chuan chhandamna tura simna a thlen a, chu chu inchhirawm lo tak a ni.” (2Kor7:10) tih a ni.

iii) Sual lam kawnga thi tawha inruat leh, Pathian lam kawnga Krista Isuaa nunga inruat (Rom6:11):

iv) Taksa duhzawng kan zawmna tura taksa thi theia sualnain ro a rel rem tih loh (Rom6:;12):

v) Kan taksa pengte - fel lohna hriamhrei atan sualna hnenah ni lo, Pathian hnena pek (Rom6:13):

vi) Tleirawl chaknate tlansan a, thinlung thianghlim Lalpa lam apiangte zinga felna te, rinna te, hmangaihna te, remna te um (2Tim2:22):

4. SIMNA RAH:

Simna chuan rah a nei a, chu chu simnain a nghawng emaw, simna avanga ‘thil tha’ lo awm te an ni. Paulan a tarlang nual a, sawi zau lovin tawi te tein lo tarlang i la;

i) Sual ngaihnathiamna a ni (Tirh26:18).

ii) Mi thianghlimte zinga rochan neihna a ni (Tirh26:18).

iii) Nun thara awmna a ni (Rom6:4).

iv) Sualpu taksa tih boralin a awm ang (Rom6:6).

v) Sual bawih ata chhuahna a ni (Rom6:6,14).

vi) Khawngaihna rorelna hnuaia awmna a ni (Rom6:14).

vii) Felna bawiha awmna a ni (Rom6:17-18).

viii) Sual laka fihimna leh, Pathian bawih nihna a ni (Rom6:22).

ix) Thianghlimna hmu khawpa rah neia awmna a ni (Rom6:22).

x) Pathian thilthlawnpek – chatuan nun neihna a ni (Rom6:23).

xi) Chhandamna a thlen (2Kor7:10).

xii) Thil inchhirawm loh tak a ni (2Kor7:10).

5. SIMNA THU HI CHANCHIN THA THUCHAH BULPUI PAKHAT A NI:

Chanchin Tha hrila Paula a vah velnaa a thuchah bulpui pakhat chu simna thu a ni. Hei hian simna chu Chanchin Tha bulpui pakhat a nih zia a ti chiang. Paulan a ngai pawimawh hle a ni tih pawh a ti chiang a. Simna a ngaih pawimawh dan leh simna thu a hril ngei a ni tih ti chiang turin simna thuchah a puan dan lo en i la;

i) Johanan simna baptisma thu Israel mi zawng zawng hnena a hril tu a sawi chhawng (Tirh13:24; 19:4).

ii) Lustra kuaa mite hnenah chuan, Chanchin Tha a hrilh chhan ber chu – Thil lawilo an hawisan a, van te, lei te, tuifnriat te, an chhunga awm zawng zawng nena siamtu Pathian nung hnena an pakai theihna turin a ni (Tirh14:14-15).

iii) Ephesi upate hnenah Lalpa rawng a bawl chhan leh thu a hril chhan ber; vantlang zingah te, in tinah  zirtira Judate leh Grikte hnena a sawi thin chu – Pathian lama rilru lamlet thu (simna thu) leh, Lalpa Isua Krista rin tur thu a ni (Tirh20:18-20).

iv) Damaska mite hnenah te, Jerusalem khuaa mite hnenah te, Judai ram tina mite hnenah te, Jentailte hnenah chuan – sim hming pu tlaka thil ti a, siama Pathian lam an hawina tur thu a hril thin (Tirh26:19-21).

v) Mihring fa suala awm mekte hnenah Paulan ti hian a ti bawk, “Pathian thatnain simna turin a hruai thin che tih hre lovin, a thatna ngah zia leh, a entheihzia leh, a dawhtheihzia te chu i ngainep em ni” (Rom2:4) tiin. 

6. KHAWIKHAWMNA:

i) Paulan simna chu he tiang hian kawng hrang hrangin a sawi fiah;

a) Thil lawilo hawisana Pathian hnena pakai.

b) Pathian lam hawi.

c) Pathian lama rilru lamlet leh Amah rin.

d) Thim eng lama hawisan leh, Setana thuneihna Pathian lama hawisan.

e) Sual kawnga thi, nunna thara awm.

f) Lalpa bawihin a man, Diabola thang ata chhuak.

ii) Simna atan hengte hi a pawimawh bawk;

a) Pathian thatna.

b) Pathian duhzawnga lungngaihna.

c) Sual lam kawnga thi tawha inruat leh, Pathian lam kawnga Krista Isuaa nunga inruat.

d) Taksa duhzawng kan zawmna tura taksa thi theia sualnain ro a rel rem tih loh.

e) Kan taksa pengte - fel lohna hriamhrei atan sualna hnenah ni lo, Pathian hnena pek.

f) Tleirawl chaknate tlansan a, thinlung thianghlim Lalpa lam apiangte zinga felna te, rinna te, hmangaihna te, remna te um.

iii) Simna chuan rah a nei a, chu chu simnain a nghawng emaw, simna avanga thil tha lo awm te an ni a, sawm leh pahnih (12) tarlan a ni.

SAWIHO TUR:

Paula zirtirna atanga simna kan hmuh leh bible hmun danga simna kan hmuh  danglamna emaw inanna sawiho ni se.


ZIRLAI PUITU: Nil


DIARY:

SIMNA THUPUI DROP A NIH DAN  & THLAN NAWN LEH A NIH DAN!:

      Dt. 3rd, Aug,2021 hian S.S zir tur ka ziah mek chu chhunzawm turin ka inruahman a; ka ziah hmabak hi Zirlai 11-na tur a ni (Correction siam hma, a tira ka ruahman danin). Thupui atan hian SIMNA tia ka thlan sa vek tawh chu hman ka tum a.

Mahse simna chungchang thu hi “Dictionary of Paul and his letters” ah hian en tur reng reng a lo awm lo va. Tin bible/a lehkhathawnahte pawh hian ‘simna’ tih thumal hi hmuh tur a lo tlem hle mai a. Chuvangchuan simna thu hi ka drop ta a ni.

      Dt.30.01.2024(Tue) : Vawiin hian Sunday school zirlai ka ziah mek chu ka zo tawh emaw ka ti a – mahse chawhnuah ‘ka la ziak zo lo’ tih ka hre chhuak a.

S.S Department hotute hnen atanga ka thu hriat kha ka lo hre sual nasa hle a lo ni a. Special day-a zir tur 5 nen a vaiin zirlai 33 ziah/k tur emaw ka tih kha, special day-a zir tur tiam lovin zirlai  33+5(special)= 38 zet ziah tur zawk a lo ni a. Zirlai 5 ziah hmabak ka lo la nei reng tih ka hrechhuak ta a ni. Tichuan ziak chhunzawm tura thupui 5 ka thlan that zingah SIMNA thu hi ka thlang tel ve leh ta a ni.

      Dt. 30.01.2024 zanah SIMNA chanchin Paula lehkhathawna ka hmuh theih zawng zawng ka la khawm a. Dt.31.01.2024 zing tawngtai inkhawm ban atanga ziak tanin, zan inkhawm banah ka ziak zo der mai. Zirlai dang 5 ziak thar leh tur ang ka nih avangin SIMNA  ka ziah hian ‘ka kalpah’ ve deuh a ni awm e. Zirlai dang 33 ka ziah tawhte chu a tlem berah chawlhkar khat (1) te, thla khat (1) leh a aia reite ziah nan ka hmang tlangpui thin. SIMNA thu ka ziah hian ka uluk nep nge, Lalpan min tanpuia ka zo hma…ka hrethiam bik lo. Lalpan min tanpui a ni ber awm e.

Friday, 4 July 2025

ZIRLAI 18-NA: RINNA

 Bible thu chiar tur 2Korinth4:16ff; Galatia3:2-14.

Thuvawn         Rinnaa chak lo mi chu a rinhlelhnate sawisel lovin lawm rawh u (Rom14:1).


1. THUHMAHRUAI:

O. Michel (O. mi-sel) chuan, “Rin (rinna) tulna hi kristiannain a hrin chhuah thil thar a ni” a ti a. “Baptistu Johana hun lai te, Qumran hun leh, hmanlai Juda kulmukho hunahte khan rinna pawimawh zia leh rin tulna hi hriat tur a tam lova, kristianna erawh rinnaa innghat a ni” a ti.  Paula sulhnu kan en chuan rinna hi a zirtirnaa hmun laili ber luahtu a ni a. A pawimawh zia te, a zirtir dan zawng zawngte khaikhawm kim seng lo mah i la, he zirlai huam chhungah hian a pawimawh zualte kan zir dawn a ni.

2. RINNA - PAULA LEHKHATHAWN ATANGA KAN HMUH DAN:

Bible-ah hian Paula tluka rinna chungchang thu sawi tam an awm lo. A kut chhuak ni lo, Thuthlung Thar bu dangte-ah chuan ‘rinna’ sawina ber ‘pistis’ (pis-tis) chu vawi za pakhat (101) tarlan a ni a, a lehkhathawnahte chuan tum za sawmli pahnih (142) zet tarlan a ni. Rinna sawina tawngkam dang ‘pisteuo’ (pis-te-u) ‘ring’ tih chu tum sawmnga pali (54) tarlan a ni a, ‘pistos’ (pis-tos) ‘rinawm/rintlak’ tih chu tum sawmthum pathum (33) tarlan a ni.

‘Hebraite hnena lehkha thawn’-a kan hmuh ang (Heb11:1), rinna hrilhfiahna tawi, felfai bawk si hi Paula kutchhuakahte hian hmuh tur a awm lo va. A zirtirnate atanga khawikhawm tur kan nih chuan Rinna chu – khawngaihnaa chhandamna te, thiamchantirna te, felna te, Thlarau Thianghlim leh Pathian atanga chhuak thil ropui leh hlu tak tak chan theihna a ni (Eph2:8; 1Tim1:14; Rom3:26,28; Gal2:16; Rom3:22; 4:3-24; 9:30-32; Gal3:2; Eph1:13;Gal3:6-9)). Tin, Pathian leh a mite thiltihtheihna bulpui ber a ni bawk (Eph6:16).

Pathian tana inserhna leh inpekna hi ringtu ten an neih tlat avangin, inserhna leh inpekna chu rinna nen khaihin theih a ni a. Tin, heng bakah hian  - Chanchin Tha (1Kor15:11; Gal 1:23; Kol1:23), thuruk (1Tim3:8-9) leh ringtute thu pawm emaw thurin (Tirh14:22;16:5) te chu rinna nen khaikhin emaw sawi zawm an ni bawk. 

Rin hi phalsak kan ni a (Eph1:29). A neih theih a (2Tim1:13). Intlansiakna anga beih (1Tim6:12) leh a chang tura um theih (1Tim6:11) a ni a. Ralthuam anga hak theih a ni a. Than lenpui theih (2Thes1:3) a ni a. Mi dangte tan a hman theih (Phil5) a. Din nghehpui theih (1Kor16:13) leh kal bosan theih a ni (1Tim6:10). Rinnaa mi a awm leh awm loh chungchang thuah ‘inchhin leh infiah’ theih a ni bawk (2Kor13:5).

3. RINNA DINHMUN LEH LANCHHUAH DAN:

Rinna hi a ngaia awm reng ni lo, thang lian a, dinhmun (level) leh lan chhuah dan hrang hrang nei a ni. Chutiang ang  rinna dinhmun leh lanchhuah dante chu lo tarlang i la;

i) Rinna famkim: 1Kor13:2-ah chuan tlang sawn theihna khawp hial rinna famkim tarlan a ni a, he lai bika rinna hi erawh hmangaihna pawimawh zia tichiang tura tarlan a ni.

ii) Rinna tam: Korinth kohhran ten rinna an ngah thu kan hmu (2Kor8:7).

iii) Rinna thanglian: Korith kohhran vek hi an rinna a than thu kan hmu a (2Kor10:15), Thessalonika kohhran-te rinna phei chu nasa takin a thang lian hial a ni (2Thes1:3).

iv) Rinna chak lo: Rina chak lo mi an awm thei a (Rom14:1). Ziak dangah chuan ‘rin tlem’ pawh an awm (Mt16:8).

v) Engmah lo rinna: Krista kha kaithawhin awm lo se chuan, rinna hi engmah lovin a awm thei (1Kor15:14,17).

vi) Rinna dik tak: Rinna dik tak a awm thei a, chutiang atang chuan hmangaihna a lo chhuak thei (1Tim1:5).

4. RINNA ATANA THIL TUL:

Rinna nei thei tur te, rinna la awm lo ‘awm tir tur’ leh a awm tawhsa ti phuisui leh zual turin thil pawimawh leh tul tak tak a awm, chungte chu;

i) Pathian khawngaihna: Pathian khawngaihna avanga rinna chu chan theih a nih laiin, rinna avangin Pathian khawngaihna pawh chan theih a ni (Eph2:8; 1Tim1:14)

ii) Thlarau Thianghlim: Rinna chu Thlarau avanga chan theih a nih laiin, rin avang pawhin Thlarau hi chan a ni (1Kor12:9; Gal3:2,5).

iii) Tawngtaina: Tawngtaina chuan ringtute a thlun zawm a (Rom1:8-9), Krista chu rinna avanga a ringtute thinlunga a chen theih nan Paula chu a tawngtai thin. Tawngtai hi rinna atan a pawimawh a ni (Eph3:14-19).

iv) Hriatna leh Chanchin Tha: Rinna chu hriatna avanga lo awm a ni a. Chutiang bawkin hriatna chu Krista thu (Chanchin Tha) avanga lo awm a ni (Rom10:17). 

v) Rawngbawlnaa thawh that: Rawngbawlna lama hna thawk thate chuan rinna kawngah huaina nasa tak an insiam thin (1Tim3:13).

vi) Fuihna: Rinnaa mi dik tak ni turin infuih thin tur a ni a (Tita2:1-2). Fuihna hi rinnaa mi dik ni turin a tangkai.

vii) Zilhhauna: Rinnaa kal dik zel thei turin zilhhauna a tangkai (Tita1:14).

viii) Inlawmna: Rinnaa chak lo mi chu a rinna sawisel sak aia lawm a that zawk avangin, inlawmna hi rinna atan thil tangkai a ni (Rom14:1).

5. RINNAIN A HRIN CHHUAH: 

Rinna chuan hrin chhuah tam tak a nei a, chu chu ‘rinna rah’ emaw ‘rinna avanga thil lo awm’ emaw, ‘mihringin emaw miin hlawkna a hmuhte’ ti pawhin a sawi theih ang. Heng hian rinna hnathawh leh a pawimawh zia a tarlan avangin kan hriat ngei a tul a, a hnuaiah hian tarlan a ni;

i) Pathian khawngaihna chu rinna avanga nasa taka chan theih a ni (1Tim1:14).

ii) Chhandamna chu rinna avanga khawngaihnaa chan a ni (Eph2:8).

iii) Ringtu nun chu ‘rinna a nun’ a ni a (Gal2:20), chuvangchuan rinna chu ringtute nun leh kaihruaitu bulpui a ni (2Kor5:7).

iv) Pathian felna, Isua Krista rin avanga felna chu a riang apiangte hnenah tih lan (pek) a ni (Rom1:17; 3:22; 4:24;10:10).

v) Pathian hmaa thiamchanna hi rinna avanga miin a chan a ni (Rom3:28;Gal2:16).

vi) Thlarau Thianghlim chu rinna avanga chan theih a ni a (Gal3:2,14); chumi avang vek chuan chhinchhiahin kan awm (Eph1:13).

vii) Rinna chu Pathian thutiam hlawhtlinna leh malsawmna bul a ni (Rom4:13ff; Gal3:6-9)

viii) Rinna lova tih chu sual a nih avangin (Rom14:23), rinna chu ‘thil tha tih theihna emaw thil tha min tih tirtu’ a ni (1Thess1:2; Tita3:8). 

ix) “Tupawh amah ring chu an mualpho lovang” (Rom10:11) a tih avangin, rinna hi mualpho theihna laka himna a ni.

x) Rin lohna hian mite a ‘titliak’ thei a, rinna chuan mite tliak lovin ‘a tiding’ thin (Rom11:20).

xi) Paula tirhkoh a nih chhan chu rinna avang a ni (Rom1:5).

xii) Rinna chu thu sawi theihna a ni a (2Kor4:13), ‘Pathian thu sawi theihna’ a ni.

xiii) ‘Pathian fa’ nihna hi rin avanga chan a ni (Gal3:26).

xiv) Isua Krista nelna leh ngam taka amaha luh theihna chu rinna avanga neih a ni (Eph3:12).

xv) Kan thinlunga Krista a chen theina chhan chu rinna avang a ni (Eph3:14).

xvi) Mi sual thal alh thei zawng zawng chu rinnain tih mih theih a ni (Eph6:16).

xvii) Pathian hnathawh rin avanga a hnena kaihthawh ve kan ni (Kol2:12).

xviii) Ringtute rinna chuan mi dangte thlamuangin a awm tir thei (1Thess3:6-7).

6. RIN LOHNA LEH A NGHAWNG:

 “Mi a chuan, a rilruin, ‘Pathian reng a awm lo” a ti a” (Sam14:1). ‘Pathian a awm lo’ titu chuan Pathian a ring lo tihna a ni a; chutiang mi, Pathian ring lote chu ‘mi a’ an ni. He tiang deuh hian rin lohna hian kaihhnawih emaw nghawng a nei a. A chunga ‘rinnain a hrin chhuah’ emaw ‘rinna rah’ letling chiah hi rin lohna avanga lo awm thei, ‘rin lohna rah’ emaw ‘rin lohnain a nghawng’ a tih theih a. Heng ni lo, a dang, Paula kut chhuak atanga kan hmuhte lo tarlan belh ila;

i) Eng pawh rinna lova tih chu sual a ni (Rom14:23).

ii) Ring lote tan chuan thianghlim a awm lova, an rilru leh an chhiah leh tha hriatna pawh a bawlhhlawh thin (Tita1:15).

iii) Pathian hria intite zingah hian ‘Pathian ring lo’ an awm thei a, chung mite chu – ‘mi tenawm, thu awih lo, thil tha tih kawnga Pathian duh loh zawnga awm thin - an thil tiha Pathian phatsan thin’ an ni (Tita1:16).

iv) Rin lohna chuan mi a titliak thei (Rom11:20).

v) Kan rin lohna emaw ring lova kan awmna hian Pathian nihna a khawih buai lo (Rom3:3; 2Tim2:13).

7. KHAWIKHAWMNA:

Kan zir takte kha a hnuaia mi ang hian khaikhawm i la;

i) Rinna chu – khawngaihnaa chhandamna te, thiamchantirna te, felna te, Thlarau Thianghlim leh Pathian atanga chhuak thil ropui leh hlu tak tak dawn theihna a ni a. Pathian leh a mite thiltihtheihna bulpui ber pawh a ni.

ii) Rinna chuan dinhmuh leh lan chhuah dan chi hrang hrang a nei.

iii) Rinna nei tur te, rinna ‘la awm lo’ awm tir tur leh a awm tawh sa ti phuisui turtein thil pawimawh leh tul tak tak a awm.

iv) Rinna chuan hrin chhuah, rinna rah, rinna avanga thil lo awm emaw mihringin hlawkna a hmuhte tam tak a nei.

v) Rin lohna pawhin nghawng chhuah pawimawh tak tak a nei.

SAWIHO TUR:

Khawngaihna tel lovin rinna ringawtin chhandamna a chan theih em?


ZIRLAI PUITU:

Qumran hun: Qumran puk leh a chheh vel hmun hrang hrang atangin hmanlai thuziak hlui tam tak chu 1951 hma lam leh hnu lamah hmuh chhuah a lo ni tawh a. Chung thuziakte chu sakhaw thurin avanga hmanlai Juda intihrangho (Essenes) kut chhuaka ngaih an ni. Chung mite chu BC hma lam kum zabi 2-na leh AD 68 inkara chulai hmuna  awma ngaihte an ni.

Mi dangte tana hman theih: Mi dangte tana hman theih rinna hi Phil5-ah chuan ‘rinna thawhlawm’ tiin lehlin a ni a. Saptawng bible thenkhatah chuan ‘sharing, partnership’ ti tea lehlin a ni.

Engmah lo rinna: 1Kor15:14-a engmah lo rinna hi saptawng bible thenkhat chuan ‘engmah lo’ hi ‘useless (NIV)’ hmantlak loh; ‘vain (KJV)’ hmantlak loh, awmze nei lo, adt titein a letling a. Chang 17-ah thung chuan ‘futile (NIV)’  laktlakna awm lo tichhuak, awmze awmlo, adt tiin a letling bawk.

Rinna dik tak: Rinna dik tak hi saptawng bible tamatakah chuan ‘sincere faith’ tiin lehlin a ni a. ‘Tihtakzet rinna’ ti pawhin a sawi theih ang.

Inlawmna: Inlawmna hi – pawm (accept), dawngsawng (receive), lawm (welcome) tihte nen thuhmun a ni.

Mualpho(na): Isua Krista rin avangin miin khawvelah ’mualphona’  tia an vuah hi a tawng fo maithei. Sual emaw Pathian hriat lohnna avanga mualphona erawh a chungah a thleng lovang. Hun tawp emaw Pathian rorelna hmaa mi a dina zahna leh mualphona lo thleng tur (Dan 12:2) ang pawh a chungah a thleng lovang.   


DIARY:

ZIRLAI 18-NA: RINNA…chu word 2000 aiin a lo tam fal deuh a. Ka paih then fe hnuah pawh word 2000 ai tlemah a awm hleithei lova; chuvangchuan then tawpna ber (then 8-na) chu a zavaiin ka paih ta hlawk a ni….Ka paih hnuin he zirlai hi word 1500 vel a ni thung ta awm e. Ka paih chin lo tarlang I la;

 

RINNA LEH THUPUI PAWIMAWH THENKHAT:

Rinna leh thupui pawimawh thenkhat inlaichin dan hi RINNAIN A HRIN CHHUAH hnuaiah tarlan nual tawh a ni. Paula zirtirna atanga rinna pawimawh zia leh a hnathawh dan hre chiang lehzual tura a tangkai dawn avangin, chippchiar zawkin, kan la tarlan lohte nen, a then azar kan tarlang nawn dawn a ni. 

i)                    Rinna leh Kraws:

Pathian chhandamna hnathawh chu Kristaah tih zawh tawh a ni a. Chu miah chuan kraws chu hmun laili berah Paula hian a dah thin. Isua Krista thisen chu sual thuphachawina atan ruat ni mahse, chumi avanga felna leh thiamchanna chu mihring chungah a thleng ngawt lova, kraws-a Isua Krista thisen avanga ‘felna leh thiamchanna chu’ rin(na) avanga miin a chan a ni (Rom3:24-25). 

ii)                  Rinna leh Chhandamna:

Chhandamna chu Pathian thilpek a ni a. Amaherawhchu mihringin a theihna leh thiltih avang ngawtin a hlawh chhuak thei lo. Rinna avanga khawngaihnaa miin a chan a ni (Eph2:8).

iii)                Rinna leh Thiamchantirna:

Thiamchantirna chu mi sual thiam loh chang tawh hnuin Pathian ngaihdamna leh felna  a chan avanga lo awm a ni.  Isua Krista ringtute chuan a khawngaihna avangin a thlawn liau liauin chu thiamchantirna chu ‘rinna avangin’ an chang thin (Rom3:21-24,28;Gal5:5).

iv)                Rinna leh Dan:

Hmanlai Judaho chuan Pathianin Dan a pek chu - an hnam pumpui tana pawimawh, thil ngaihhlut tur, an nun innghahna ang hialah an ruat a. Miin Dan a zawm chuan ‘Pathian thutiam’ chang vek turah an ruat thin. Paula erawh chuan thutiam chu ‘Dan zawmna’ atanga chan tur ni lovin ‘rinnaa felna avang’ (Rom4:13) a nih thu a tarlang. 

Dan chu rinna nen a inang lova, Paula chuan, “Dan chu rinnaa mi a ni lo” (Gal3:12) a ti a. Bible mi thiam F.F Bruce-a (Brus-a) pawhin, “Dan leh rinna chu Paula tan chuan thil hrang hlauh a ni. Chanchin Thain rinna a phut laiin, Dan chuan thiltih a phut” a ti a. 

Dan aia rinna a chungnun zawk zia thuah pawh Paula hi a tang na hle. “Dan thiltihte avangin mi thiam changing an awm lova, Isua Krista rin avang chauhvin thiam changing a awm zawk tih kan hre si a – keini pawhin Dan thiltih avang ni lovin, Krista rinna avanga thiam changa kan awm theih nan Krista Isua chu kan ring a ni; Dan thiltihte avangin mihring reng reng thiam changing an awm dawn si lo” (Gal2:16) a ti a ni.

Chandamna chungchang thuah pawh Juda-te leh Jentail-te chu chhandama an awm a ring a. Amaherawhchu, chhandamna chu Dan zawmna avang ni lovin, rinna avang a ni ang tih a tarlang a ni (2Kor3:6; Rom3:30; 9:30-32; Eph2:8). 

 

v)   Rinna leh Thlarau Thianghlim:

Thlarau Thianghlim chu ringtu nuna a chen theih nan rinna a pawimawh a. Ringtute pawh an rin avangin Thlarau Thuanghlim tiama chhinchhiah an ni (Gal3:14; Eph1:13). Chutiang bawkin Thlarau avang chuan rinna thilpek pawh mite hnenah pek thin a ni  a (1Kor12:9). Paula zirtirnaah chuan rinna leh Thlarau Thianghlim hi an pawimawh tawn ve ve a ni.



Tuesday, 24 June 2025

NI PAWIMAWH - IV (MISSION SUNDAY): RAWNGBAWLNAA PAULA THIL TAWN

 Bible thu chiar tur  Rom15:17-21; 2Korinth6:1-13. 

Thuvawn         : Krista hmangaihna chuan min tir lui a ni; heti hian kan ngaihtuah: Mi zawng zawng thih aiin mi pakhat a thi a, chuvangin mi zawng zawng an thi a ni; tin a nungte chu an mahni tan an nun tawh loh va, an thih aia thia tholeha tan chuan an nun tawh zawkna turin a ni, mi zawng zawng thih aiin a thih ni (2Korinth5:14-15).

1. THUHMAHRUAI:

Rawngbawlnaa Paula thil tawn thenkhat te kan zir dawn a. Mission leh rawngbawlna chungchanga kan hriat ngei atana thate tarlang hmasain; Paulan rawngbawlna a luh chilh hma leh rawngbawlnaa a thil tawnte kan tarlang chhunzawm zel dawn a ni. 

2. MISSION LEH RAWNGBAWLNA:

Tun hma atangin mission chu ‘Pathian thuchah thlen leh hna thawh tur tuk tihlawhtling tura aiawh intirh’ tiin emaw ‘thupek ropui tihlawhtling tura khawvel zawng zawnga kal’ tiin hrilhfiah a ni thin. Chu chuan ken tel a nei nual a, chungte chu; Chanchin Tha hril leh puan darh, ringtu emaw zirtira siam, kohhran din, Pathian ram zauh, leh a dangte an ni. 

Kristian-te kum then dan heng; Hmanlai kristian hun, kohhran pate hun, hun laihawl, kohhran siam that hun, finna kawnga harh hun leh, Kohhran impumkhat hun atang tawhin mission pawm dan leh hriatthiam dan hrang hrang a awm a. Hun a danglam angin mission thlir dan leh hriatthiam dan erawh a dang thin. Heng hun chhung zawnga mission pawm dan inang tlang chu ‘Pathian thil tuma rinawm’ a ni. 

Kum zabi sawmhnihna (20th) a lo inher chhuah hnuin mission hrilhfiah dan mumal leh zau zawk a lo pian belh zel a. Chungte chuan hmanlai hriatthiam dan thlak vek thei lo mahse, kohhrana mi nawlpuite zingah erawh hmun a luah thuk hle. Chung mission hrilhfiahnate chu lo tarlang i la.

i) Mission chu Pathian mission (mission Dei) a ni. 

ii) Mission chu Pathian chhandamna tinzawn rawngbawlna a ni.

iii) Mission chu dikna (justice) thlen rawngbawlna a a ni.

iv) Mission chu Chanchin Tha hril rawngbawlna a ni.

v) Mission chu miten Chanchin Tha an pawm theihna tura a hun leh a hmun mil leh mi dangte dinhmun mila (contextualization) rawngbawlna a ni.

vi) Mission chu chhanchhuahna (liberation) thlen rawngbawlna a ni.

vii) Mission chu Chanchin Tha leh hnam nunphung inhnek rem tirnaa (inculturation) rawngbawl a ni.

viii) Mission chu Krista thuhretu nihna nena rawngbawlna a ni.

ix) Mission chu Pathian mi zawng zawng huap rawngbawlna a ni.

x) Mission chu rin hran neite laka pawm dan thuhmun (common withness) neia rawngbawlna a ni.

xi) Mission chu Pathianthu zirna (theology) leh inkawhhmuhna a ni.

xii) Mission chu beiseinaa thawh (action in hope) rawngbawlna a ni.

Heng mission hrilfiahna chi hrang hrangte hi chik zawka kan en chuan, tunhmaa mission hrilhfiah dan aiin an zau zawk hle a. Paula mission hna thawh dan nen pawn a inmil hle tih Paula chanchin zir chiangtute chuan an hre thei ang. Chuvang chuan heng ‘mission hrilfiahna zau zawk’ phawk chhuak tura ngaih thumal huap zau tak ni bawk, ‘rawngbawlna’(Pathian rawngbawlna) tih hi Paula mission khaikhawmtu atan kan hmang a. Rawngbawlnaa Paula thil tawnte kan tarlan hmain, rawngbawlnaa a inhman tak tak hmaa a thil tawnte kan tarlang hmasa dawn a ni.  


3. RAWNGBAWLNA A LUH CHILH HMAA PAULA THIL TAWNTE:

Chanchin Tha hril tura a pen chhuah hmain Paula hian thil tawn chhinchhiah tlak tak a nei a. Chungte chu hun puma Pathian rawngbawl tumte tan thil chhinchhiah leh entawn tlak an ni ngeiin a rinawm. 

i) A Pian Thar veleha rawngbawla chhuak a ni lo:

Paula hian a pian thar hnu lawkin Chanchin Tha a tlangaupui nghal tih kan hria (Tirh9:20,22). Missionary rawngbawl hnaah erawh a inhnamhnawih nghal mai lo. Rawngbawlnaa a inhman tak tak hun leh a pian thar hun inkarah hian kum 6-14 lai a tla a. Hei hian Chanchin Tha hril tura thutlukna a pian thar hlima siam nghal a nih loh zia leh, pian thar hlim phurnain a tur chhuah mai mai a nih loh zia a ti chiang viau a ni.

ii) Rawngbawlnaa a inhmanna kawngah kaihruitu a nei:

Paula tana mi pawimawh em em, rawngbawlna kawnga kaihruaitu ang hiala ngaih theih mi pakhat a awm a, chu chu Barnaba a ni. Paula tana Barnaba tangkai zia hi heng bible bung leh changahte hian hmuh theih a ni (Tirh9:26-27, 30; 11:25-30; 13:1-3). 

iii) Kohhran a bel tlat thin:

A pian thar atangin Paula chu ringtute emaw kohhrante zinga lut leh chhuaka awm thin, a theih chen chena kohhran bel leh an zinga awm tlat thin mi a ni (Tirh9:28-29; 11:26; 13:1).

iv) Rawngbawl turin kohna chiang tak a dawng:

Mi, Pathian rawngbawl tura a pen chhuahin ‘rawngbawl tura kohna’ a dawn ngei a ngai a. Kohna dawn dan erawh a inang lo fo awm e. Paula pawh hian kohna a dawng ngei a, a kohna dawn chu kohna chiang tak, hai theih rual lohva chiang a ni (Tirh 22:21; 26:15-18). Kohna a dawn chu Jentailte zinga rawngbawl tura kohna a ni a; a chipuite vei erawh a thulh lo. Koh a nih lohna lamah vei dang nei fo mahse; Pathianin a kohna lamah chuan rinawm takin a thawk thin a ni.

v) Kut nghah leh Thlarau tirha chhuak a ni:

Chanchin Tha hril tura Paula leh Barnaba an chhuah dawn hian an ngai thutak hle a. Barnaba nen tih hran an nih hnuin, chaw an nghei a, an tawngtai a, an chungah kut an nghat a, an kal tir ta a; chutichuan Thlarau Thianghlim tirh chhuahin an kal ta a ni (Tirh13:2-4) tiin kan hmu a ni.


4. PAULAN RAWNGBAWLNA A PAWM DAN:

Rawngbawlna emaw Chanchin Tha hril chungchang thua Paula rilru put dan hriat hi a tangkai hleiin a rinawm a. Heng atang hian ‘a pawm dan emaw eng ang rilru pu nge a nih’ kan hre thei ang.

i) Dotute avangin a chawlhsan lova, huai takin a chhunzawm thin (Tirh22-29;14:1-3,19-20,22; 19:8-9)

ii) Isua Krista (rawngbawlna) avang chuan thih dawn lovin a awm thin a (Tirh15:26). Thih a huam takzet a ni (Tirh21:13-14).

iii) Tan In, rip chhungnungah pawh Pathian fak leh tawngtai a bang lo (Tirh16:24-15).


5. RAWNG A BAWL HNUA PAULA THIL TAWNTE:

i) Thlarau Thianghlima khatin a awm: Paula chu a rawngbawlna hmunah Thlarau Thianghlima khata a awm thu kan hmu (Tirh13:9).

ii) Thlarau thiltihtheihna nasa taka thuam a ni: Thlarau Thianghlim thuama a awm thu hi kan hmu fo va, hmun thenkhatah phei chuan Thlarau thuamna nasa tak a chan thu pawh kan hmu a ni (Tirh19:11-12; 1Kor2:5, 9ff).

iii) Pathian chetna hai rual loh a nunin a tawng nasa hle: A rawngbawlnaah hian Pathian hnathawhpuina emaw Pathian chetna hairual loh, a nunin a tawn thu kan hmu nasa hle (Tirh13:11; 14:8-10; 14:19-20; 16:6-10,14, 25ff; 18:9-10; 21:4,10-11; 23:11 26:17-18; 27:23-25; 28:3-9).

iv) Kohhran thu chhuak a ngai pawimawh: A rawngbawlnaah hian kohhran thu chhuak a ngai pawimawh hle tih ti chiangtu pakhat a awm a, chu chu; Jerusalem khuaa tirhkoh leh upa awmte thurel chu, khaw tina unau awmten an zawm theih nan a pe zel a. Chu chuan rinnaah kohhrante a tinghet deuh deuh a, an pung deuh deuh (Tirh16:4) tih kan hmu a ni.

v) Mi thlemin, a hnial a hnial thin: Pauala hian Chanchin Thaa mite hneh turin mite thlemin a hnial a hnial thin a (Tirh17:17;  18:4; 19:8; 2Kor10:5). Hei bakah hian, mi tin Kristaah chuan tha famkima a din tir theihna turin, mi tin zilh leh finna tinrenga zirtirin Chanchin Tha hril hna a thawk a, chu mi ti tur chuan Krista chakna nasa tak amaha thawk thin chu hmangin a bei a, rim takin a thawk thin a ni (Kol1:28-29).

vi) Pathian ngaihsaktute ngaihsakin, Chanchin Tha dodaltute a inthiar fihlim san thin: Chanchin Tha avanga mite thlema hnial hnial thin a ni nain, Chanchin Tha dodaltu emaw lawm lote chu Paula hian a inthiar fihlim san fo va (Tirh18:6; 19:9-10). Mi tam tak hmachhawn thin anih avang leh, Isua zirtirna avanga hetianga ti thin hi niin a lang a (Mt10:14; Lk9:5). “Kan Chanchin Tha hi khuhin a awm chuan boral mekahte hian a ni, khuha a awm ni” a ti mai thin a ni (2Kor4:3). 

vii) Harsatna leh tuarna a hmachhawn nasa: Harsatna leh tuarna hi Paula hian a tum reng vangin a hmachhawn  bik lova, amaherawhchu Chanchin Tha hlawk phahna tur a nih chuan, harsatna leh tuarna lo thleng theite hian a thiltum an thulh tir ngai lo.(Tirh20:19; 21:12-14; 27:20; 1Kor4:9ff; 2Kor11:21ff). Harsatna leh tuarna a pal tlang nasa takzet thin a ni.

viii) A rawngbawlna hmuna mite milin a awm thin: Chhandam mekahte leh boral mekahte chuan Pathian tan Krista rimtui a nih theih nan (2Kor2:15) mi zawng zawng bawihah a insiam a, mi dang mil leh ei theih tura inti danglamin, Chanchin Tha avangin engkim a ti hial thin a ni (1Kor9:19ff).

ix) A nun a uluk: Paula hian a nun a uluk em em a, “Kan rawngbawl hna hi an dem lohna turin eng kawngah mah tluk phahna tur reng reng kan siam lo va, Pathian rawngbawltute angin engkimah mi mit tlungin kan awm zawk thin” (2Kor6:3; 8:20) a ti a. “Engahmah indemna ka inhre si lo” (1Kor4:4) a ti hial a ni.

x) Mahni kuta thawkin a rim hle: Paula hian puan-in siam hna a thawk thin a (Tirh 18:3). Mi dang kuta innghat mai lovin, rim taka thawkin, mi entawn atan a insiam thin (1Thess3:9). “Kan thawh hahzia leh thawh rimzia kha in hria e; in zingah tumah kan tihhautak lohna tur che uin a chhun azana thawkin, Pathian Chanchin Tha kan hrilh thin che u kha” (1Thess3:5; 2Thess3:8) a ti hial a ni.

xi) Dotu leh lawm lotu a ngah hle: Paulan a nun a uluk zia leh a thawhrim zia kan hria a, tin engkimah mi mit tlunga awm thin thu (2Kor6:3; 8:20) te, mi zawng zawng engkima a tihlawm thu (1Kor10:33)-te pawh kan hria a. Amaherawhchu heti taka nun uluk, Pathian rawngbawltu leh Thlarau mi ni bawk hian, dotu leh lawm lotu erawh a nei reng a (Tirh18:6; 2Tim4:14&15; 1Kor16:9). Rawngbawlnaah hian mi zawng zawng a tihlawm kim theih loh tih hei hian a ti chiang awm e. 

xii) A rawngbawlna leh biak In a inzawm: Rawngbawl tura koh a nihna hi Jentailte zingah mah ni se, Chanchin Tha hrila a zinna apiangah Judate inkhawmna in a awm chuan, Paula hian tlawh a thulh ngai lova (Tirh13:5,14,; 14:1; 17:1, 10-11; 18:4, 19). A rawngbawlna hi kohhran ti then zawng emaw, kohhran huang pawn tinzawn rawngbawlna a ni ve lo tihna a ni.

xiii) Hmelhriat tha a siam bakah a thawhpuite nen an inkar a hrisel: Hmun tin deuhthawah hmelhriat tha leh a thawhpui theih tur mi a siam thin a. Thawh hona boruak leh inlaichinna hrisel tak a vawng nung reng a, a thawhpuite fak hi Paula hian a harsat lem lo bawk (Tirh16:1-3; 18:1-3; 20:17ff; 21:17ff; Rom16:1ff; 1Kor16:15ff;  Kol4:7ff, adt).

xiv) Chhawmdawlna pe chhuaktu hmanrua a ni: Chhawmdawlna hi a dawng ve thin a (Phil2:30; 4:10ff), kohhran hrang hrangin Jerusalem kohhran tan a kutah an thawn bawk (Tirh11:29; Rom15:31). He chhawmdawlna hi kohhran a dinte tana khawn emaw ken sak a ni lova, Jerusalem-a tam tuarte tan a ni (Tirh11:28-30). Chhawmdawlna petute hi Jentail kohhrante an ni ber a. Chhawmdawlna beiseitu ni lovin, a pe chhuaktu ni zawk turin Paula hian a zirtir tha hle a ni.

xv) Mi dang tana tawngtai thin mi a ni: A rawngbawlna leh tawngtaina hi thil inkawp tlat a ni a. Mi dang tana a tawngtai thu hi vawi tam tak a sawi chhuak nghe nghe a (Rom1:9; 10:1; Eph1:17; 1Thess1:3; 2Tim1:3; Phile1:5). Tawngtaina hmanga kohhran leh mi dang thlun zawm reng mi a ni. 

6. KHAIKHAWMNA:

i) Tun hmaa mission an hrilhfiah dan chu – ‘Pathian thuchah leh hna thawhtur tuk tihlawhtling tura aiawhtu tirh’ emaw ‘thupek ropui tihlawhtling tura khawvel zawng zawnga kal’ a ni. He hrilhfiahna hian ken tel a nei nual a, chungte chu; Chanchin Tha hril leh puan darh, ringtua siam emaw zirtira siam, kohhran din, Pathian ram zauh, adt a ni. 

ii) Kum zabi sawmhnihna atang chuan mission hrilhfiah dan zau leh felfai zawk a lo pian belh zel a ni (en letleh ni se).

iii) Mission hrilfiahna zau zawk leh Paula mission hna thawh dan inanna hi ngun taka Paula rawngbawl dan zir chiangtute chuan an hre thei tura ngaih a ni.

iv) Paula chuan rawngbawlna a luh chilh tak tak hmain thil tawn chhinchhiah tlak tak tak eng emaw zat a nei (en letleh ni se).

v) Rawngbawlnaa a inhman tak tak hnuah pawh thil chhinchhiah tlak a nei nual a. Pathian lungnih zawng rawngbawlna ti tur leh, rawngbawlna tlo leh hlawk nei tura thil tangkai leh, mi mal nun inenfiahna atan pawha tha taka ngaihte an ni. (en letleh ni se).

SAWI HO TUR:

Ram chhung leh pawna kan thawktu ten rawngbawlna hlawhtling an neih vek theih nan; ‘kohhran-in (BCM emaw tualchhung huap) ngai pawimawh zual se’ kan tih leh ‘missionary ten ngai pawimawh zual se’ kan tihte sawiho ni se. 

ZIRLAI PUITU:

Pathian mission (missio Dei): Pathian mission (missio Dei) tawngkam hmang hmasa leh a sawi chhuak hmasatu chu; Karl Birth te, Karl Hartenstein te an ni. He mi chungchang hi Tambaram (1938) leh Willingen (19952) IMC inkhawmpuiahte sawi ho a nihin a lo lar ta hle a. Pathian mission (mission Dei) an hrilhfiah dan chuan; mission chu Pathian nihna atanga intan a ni a. Pathian chu fapa tirtu leh engkim titu a nih avangin missionary Pathian a ni. Pathian chhandamna hna khawvela tihlawhtlin tur mission neitu pawh kohhran a ni lo va; Fapa, Thlarau Thianghlim Pa atanga chhuak chu a neitu a ni a, chumiah chuan kohhran hi a tel ve chauh a ni. Pathian mission (missio Dei) chu khawvela Pathian chet velna huam zau tak a ni a, a huam chin hi a zau em avangin Neill chuan, “Tunhmaa kohhranin missionary rawngbawl hna a lo kalpui thin ‘missions’ hun chu a tawp ta a, ‘mission’ (mission Dei) hun a intan ta” tiin a puang hial a.

Chhandamna: Kohhranin tun hmaa chhandamna a zirtir dan tlangpui chu; sual emaw nihna sual laka chhandam  a ni a, tin vanram kai tur leh Pathian hremna pumpelh tura chhandamna a ni. ‘Mission chu Pathian chhandamna thlen/kawk (meditating) rawngbawlna’ tih hi chuan kawh a nei zau deuh a. A tira tarlan tawhte bakah; chhandamna chuan mihringte phuartu emaw sala awm tirtu – nek chepna, tihduhdahna, enhranna, inawpbehna, retheihna, adt laka chhandamna a huam a. Tin, mi mal zawn (level)-a tawp ringawt lo, mi dang (horizontal) huap chhandamna a kawk a ni.

Rawngbawlna: Rawngbawlna tlukpui sap tawng thumal chu ‘service’ a ni. Bible lettute pawhin ‘service’ tlukpui mizo tawng thumal an hman ber chu ‘rawngbawl/rawngbawlna’ a ni. Paula mission hnathawh dan ngun taka kan zir chuan, tunhnua ‘Mission hrilhfiahna’ (a chhung thu) no. 1-12 te nen hian a inmil hle a. BCM-in mission a hriatthiam dan erawhin huang zimte a neih thin avangin, Paula mission hnathawh dan pumpui khaikhawmna atana ‘rawngbawlna’ thumal hman hi a inhmeh hle a ni.

Rawngbawla a inhman tak tak…kum 6-14 lai a tla a: Paula pianthar hun hi AD 34-40 inkar vela ngaih a ni. Chanchin Tha hrila a zin vawi khatna chu AD 46-48 inkar vel a ni a. Tichuan a pian thar hun leh rawngbawla a chhuah hun inkar rei zawng hi kum 6-14 a ni. A pian thar hnu rei vak lovah Arabia ramah a kal bo a (Gal1:17), kum 3 a vei hnuin Jerusalem-ah a kal a (Gal1:18), a hun rei zawng hriat loh Jerusalem-ah  ‘an zinga lut thin chhuak thinin a awm a’ (Tirh9:26-28). Grik Juda ten tihhlum an tum avangin Kaisari khuaah an hruai chhuk a, Tarsa khuaah an tir ta daih a (Tirh9:30). Tarsa-ah hian kum 2-10 dawn lai a awma rin a ni. Chu mi hnuin Baraban a zawng chhuak a, Antiokei khuaah a hruai a. Antiokei-ah chuan kum khat (1) zet kohhrante inkhawmnaah an tel ve thin (Tirh11:25-26).

Rawngbawl tura kohna …inang lo: Rawngbawl tura kohna hi mi thenkhat chuan chi hnihin an thlen a, chungte chu; Chung lam atanga kohna lo thleng (Vertical calling): Pathian emaw chung lam kohna, mumang, inlarna, aw, thu, adt emaw atanga miin a dawn a ni. A pahnihna chu; Phei zawnga kohna lo thleng (Horizontal calling): Mi tih leh nih ang it vang te, hmalam hun lungkhamna avang te, thian emaw bulhnai takte turna avang te-in, adt mi Pathian rawngbawl turin a inpe bawk thin. Vertical calling an tih hi kohna dik zawka ngaih a ni a. Amaherawhchu, horizontal calling pawh hi Pathianin hmanruaah a hmang mial a nih chuan kohna dawn dan dik a ni thei tho ang.

Thih dawn lo: Thih dawn lo hi saptawng bible thenkhatah chuan risked their livestiin kan hmu a. Paula leh Barnaba hian Isua Krista avang chuan an nun hial pawhin tuar dawn mah se - risk an la thin tihna a ni.

________________________________________

DIARY: 

ENNAWNNA LEH PAIH THEN:  

1. Dt. 02.02.2024: Zanin hian ‘RAWNGBAWLNAA PAULA THIL TAWNTE’ ka en nawn a, Kristiante kum then dan/Mission hun then dan hrang hrang – ZIRLAI PUITUA ka dah chu a thui dawn lutuk a, ka paih ta mai. He thupui zir hunah hian ‘a tui zualte tan’ kan la tlangzarh mai ang chu. 

Hetiangin;  

i)  Kohhran pate hun (patrictic period): He hun chhunga Byzantine/Orthodox hoin mission an thlir dan hi a dang deuh a. “Mission-in a tum bulpui ber chu ‘a laipuia kohhran dah’ (church cantered)” an ti a. Kohhran chu mission tihhlawhtlinna hmanrua ni lovin, Kohhran chu mission thuchah peng pakhat, Chanchin Tha-in tihpuitlin a tum ber a ni. Orthodox ho tan chuan mission chu ‘a lairil atanga vir chhuak (centrifugal) ni lovin,  vir lut (centripetal)’ anga an sawi a ni. Chanchin Tha pawh Pathian fak dan phung chi khat (doxology) leh Pathian biak dan mumal taka duan lawk (liturgy) hmangin an hril a ni deuh ber. Heng hun laia missionary text (missionary ho Pathian thu innghahna) tia an sawi thin chu John3:16 a ni.  

ii)  Hun laihawl (middle age): Roman Catholic (RC) chu he huna kohhran lar ber a ni. RC chuan a langa inpumkhatna leh chhandamna an dah lian a; kohhranah mi a awm chuan inpumkhatna leh chhandamna chu mi mal chungah a thleng maiin an ring. Catholic ‘Missiology Pa’ tia an koh Schmidlin chuan, “Tunah chuan hmuh theih kohhran leh a inawp dan (hierarchical structure) atangin, Catholic ho mission pawm dan chu chinfel a ni ta” a ti a. Hman lai Catholic mission thlir dan (classical Catholic view) chu ‘kohhrana chian” (self-realization of the church) a ni. Tichuan hman lai RC kohhran chuan kohhran chu inpumkhatna leh chhandamna miin a channa tura an ngaih avangin, mission-in a tum ber pawh; kohhran din, kohhrana mite seng luh, kohhran mi ni tura mite buatsaih, adt a ni. RC missionary text tia an sawi chu Lk14:23 (..han hruai lut hram rawh) a ni.  

iii)  Kohhran siam that hun (reformation period): Kohhran siam that huna missionary text tia an sawi chu Rom1:16f a ni. He hun laia mission-in a tum chu,  ‘khawvel chhandam turin mihringin tih tur enge a neih tih aiin, Pathianin Kristaa a tih tawhsa puan’ hi a ni. ‘Khawvel-ah Pathianin eng a dah a, eng thlen chin a hlat chuan a fan chin a zau zel ang’ an ti a; Luthera tehkhin thu ‘lung, tuia vawm’ nen sawi zawmin, ‘Lung tlaknain val a siam a; a zau tual tual a, li hial pawh a fan chhuak angin, Chanchin Thain val a neih zau theih nan a puangtu an awm a ngai a ni’ an ti a. Heng hun laia ‘Chanchin Tha hril, mi zawng zawng tih tura ngai’ hmasa ber chu Anabaptist ho an ni. Pietist movement atangin, Chanchin Tha hril turin ‘hnar rual loh turtu’ miin neiin an inhre tan a. Tin reformation period hi ‘thlarau chhandamna’ leh a hnua ringtua siamte ‘rawngbawl sak’ an chin tan hun a ni. Orthodox hoin ‘mission chu roreltute tih tur’ tia ngaihdan an neih thiah saka, ‘mimal thutluknaa innghat a ni’ tih ngaihdan a chhuah hun a ni.

iv)  Finna kawnga harh hun (enlightenment period): He hun chhung hian mihring ngaihtuahna leh thil thlir dan a inthlak nasa a; miten uluk takin thil chhut leh ngaihtuahna hman an chin zual hun a ni. Khawvel fang chhuaka awpbeh duhna te, tuifinriat dai dar a, khawmualpuite pawh hmuhchhuah zel chakna mihring rilrua a len zual hun a ni. Chu tiang hunah chuan England leh America-ah ‘Harhna’ (Great awakening, Revival -1726-1825) nasa tak tum hnih a thleng a; he harhna hian kohhran leh mission lam a nghawng nasa hle. ‘Missionary hmingin’ tih chu kum 1817 vela American kohhran ho thil tuipui ber pakhat a ni a. Ram pawn rawngbawlna (foreign mission) chu thurin chin thar (new orthodoxy) ang hiala an neih a ni. England leh America-ah Foreign mission pualin pawl thar tam tak a ding a. Mi ten mission an thlir dan leh mite mission lama inhman tirtu chu; Pathian ropuina tur tih te, Pathian hmangaihnaa tirh luih tih te, khawvel tawp ret thlenga a hming pu tura Pathian ruat bik nia inngaihna te, mi dang thatna tura mahni insenso duhna (national altruism spirit) thinlung te, kum sang rorel (millennialism) thurin  vangte (mission hna thawh chu kum sang rorel intan theihna turah mi thenkhatin an ngai), Premillenialism zirtirna pawmtu ten Krista lo kal lehna a hnai tawha an hriat avanga khawvel tawp hmaa Chanchin Tha hril kim duhna rilru an neih vang te (Kum zabi 19-na laia mission lama hruaitu leh Pawl dintu lar - Grattan Guinness, A. B. Simpson, Fredrik Franson, adt te phei chuan Mt24:14 hi  ‘Missionary Text’-ah an ngai hial) a ni. Hun dang zawng aiin mission thlir dan emaw lan dan a zau a, mission-in hmel hrang hrang a neih hun a ni. Missionary text pawh pali(4) lai a awm a, chungte chu – Tirh16:9; Mt24:14; Joh10:10 leh; Mt28:18-20 te an ni.  

v)  Kohhran inpumkhat hun (ecumenical era): He hunah hian khawvel hmun hrang hrang, a bikin Europe-ah mission lama phurna a tlahniam tan a, sawi hona boruak erawh a tha tulh tulh thung. Kristian leh kristian lo emaw, milem be ho thliarna ramri tih bo hun a ni a. Kristian-te zingah pawh ‘Kristian-milem bia’ (christopagans) tam tak awm tanin an ngai a, mission chuan ‘ram thim’ emaw ‘ring lo mi’ awmna ringawt a kawk run lo tan a. ‘Kohhran chu a nihna takah chuan missionary a ni’ tih ngaihdan a awm tan hun; Kohhran chu a tirtu satliah ngawt a ni lova, tirh a ni (1Pet2:9); Kohhran chu tirh a nihna avang leh a mission ti hlawhtling tura inthlung khawm, chu mi avang chauha lo ding a ni; Pathian chu missionary Pathian a nih angin, a mite chu missionary kan ni; Kohhran chu – Pathian thuruk (sacrament) enkawltu, entirna (sign & symbol) leh hmanrua (instrument) anga ngaihnate a lar tan hun a ni. Mission chu thuang khata kal (one way traffic – Khawthlang ram atanga ram rethei) ang chauh ni tawh lovin, kohhran zawng zawng, hmun tin hawi, adt hmalakna leh inhnamhnawihna  ‘khawvel pum hi mission field ’ tih ngaihdan intan hun a ni bawk.  

  

Hei pawh hi RAWNGBAWLNAA PAULA THIL TAWNTE a mi tho a ni a, a sei lutuk a, ka paih then ta mai:

Pathian mission (missio Dei): Pathian mission (missio Dei) tawngkam hmang hmasa leh a sawi chhuak hmasatu chu; Karl Birth te, Karl Hartenstein te an ni. He mi chungchang hi Tambaram (1938) leh Willingen (19952) IMC inkhawmpuiahte sawi ho a nihin a lo lar ta hle a. Pathian mission (mission Dei) an hrilhfiah dan chuan; mission chu Pathian nihna atanga intan a ni a. Pathian chu fapa tirtu leh engkim titu a nih avangin missionary Pathian a ni. Pathian chhandamna hna khawvela tihlawhtlin tur mission neitu pawh kohhran a ni lo va; Fapa, Thlarau Thianghlim Pa atanga chhuak chu a neitu a ni a, chumiah chuan kohhran hi a tel ve chauh a ni. Pathian mission (missio Dei) chu khawvela Pathian chet velna huam zau tak a ni a, a huam chin hi a zau em avangin Neill chuan, “Tunhmaa kohhranin missionary rawngbawl hna a lo kalpui thin ‘missions’ hun chu a tawp ta a, ‘mission’ (mission Dei) hun a intan ta” tiin a puang hial a. 

Mission (mission Dei) hrilhfiah chhunzawm pahin ‘missions & mission danglamna’ tarlang ta i la. Missions chu kohhranin missionary rawngbawl hna a kalpui thinte sawina a ni a, kohhranin a tum ber chu – thlarau bo chhandam te, kohhran din, adt a ni. Tum bik leh target bik (zim te) neia mission rawngbawl hna kohhranin a kalpui hi ‘missions’ an tih chu a ni.  

Mission chu Pathian mission (missio Dei)  a ni a, chu chuan thlarau bo chhandam leh kohhran din, adt emaw ringawt a kawk lova, Pathian chuan khawvel pum hi a chhunga chengte nen an chawr chhuahna leh an kal zel dan tur nen lam ngaihvena a buaipui avangin, Pathian mission (mission Dei) huam chin chu a zau em em a; Pathian mission (mission Dei) chu Pathian chet velna (activity) tia hrilhfiah a nih avangin Rosin (1972) chuan, “Pathian mission (missio Dei) chu kohhran mission aiin a zau daih” tiin a sawi bawk. Heng bakah hian, “The Mission of God’s People” by J.H Christopher buah Zondervan chuan ‘Missions & Mission’ danglamna he tiang hian a sawi ve thung a; “’mission’ hi ‘science’ tihna ni ta se, ‘missions’ chu ‘sciences’ tihna a ni ang; chutiang bawkin ‘missional’ kan tih hi ‘scientific’ tihna a ni a, ‘missionary’ chu ‘scientist’ tihna a ni” a ti a ni.

Saturday, 7 June 2025

ZIRLAI 17-NA: KHAWNGAIHNA

 Bible Thu Chiar tur : Ephesi 1:3-14; 2:1-10.

Thuvawn         Kan Lalpa Isua Krista khawngaihna chu, a retheihna avanga in lo hausak theihna turin hausa mah sela nangmahni avang ngeiin a lo retheih tak kha in hre si a (2Korinth8:9).=

1. THUHMAHRUAI:

Khawngaihna thurin (doctrine of grace) inzirtirnah hian khawngaihna chi hrang hranga then a awm thin a. Chutiang thurin inzirtirna lam ni lo, kohhrana mi hriat hlawhte zirtir leh pawm dan pawh ni lo; Paula zirtirnaa lang – zirtirna tlanglawn leh hriat awlsam tak, kan hlawkpui ngei tura ngaihte tarlan kan tum dawn a ni.

2. KHAWNGAIHNA:

Thuthlung tharah hian khawngaihna leh a kaihhnawih thu hi tum 198 zet tarlan a ni. Khawngaihna chu ‘Isua krista avanga lo awm’ a ni a (Jhn1:17). ‘Isua Krista avanga Pathian hnen atanga kan dawn’ a tih theih bawk. ‘Pathian emaw Isua thinlunga thil awm; chu mi avanga a dawngtuin a phu reng reng loh thil a dawn phah hial theihna a ni.’ Paula chuan, “Kan Lalpa Isua Krista khawngaihna chu, a retheihna avanga in lo hausak theihna turin hausa mah sela nangmahni avang ngeiin a lo retheih tak kha..." (2Kor8:9) a ti a ni. 

Bible-ah hian kawng hrang hrangin hrilhfiah a ni a. Thuthlung Hlui-ah pawh tum 172 zet tarlan niin, khawngaihna tih bakah; zahngaihna, lainatna, mittlung tihte pawha lehlin a ni. Inlaichinnain a hrin chhuah angin tarlan a ni tlangpui a, hmun tamtakah chuan Pathian atanga chhuak, Pathian rilru puthmang anga tarlan a ni (Exo3:21; 11:3; 12:36; 33:12,13,16-17; 34:9; Num11:11).

3. PAULA’N KHAWNGAIHNA A ZIRTIR DAN:

i) Khawngaihna chu Chanchin Tha a ni:

Chanchin Tha hi kawng hrang hrangin tarlan a ni thin, entir nan - Isua Krista Chanchin Tha (Mk1:1; Rom1:2; 2Tim2:8), Pathian Chanchin Tha (Rom1:1;15:16; 2Kor11:7), Chhandamna Chanchin Tha (Eph1:13) tiin. He tiang bawk hian khawngaihna hi ‘Chanchin Tha’ tiin emaw ‘khawngaih thu’; ngaihthlak theih (Kol1:7) tiin Puala’n a tarlang a (Tirh14:3; 20:24, 32). Chuvangchuan Pathian khawngaihna hi ‘Chanchin Tha’ a ni.

ii) Khawngaihna chu chhandamna bulpui a ni:

Pathian khawngaihna chu chhandamna bulpui pakhat a nih zia Paula’n a tarlang a. Bawhchhetute chhandamna chu ‘rinnaah’ a innghat a. Amaherawhchu, ‘Pathian khawngiahna’ (theology of grace) chuan – ‘chhandamna chu thiltih avang ni lovin, rinna avanga lo awm a ni’ (Eph2:8-9) a tih avang leh, Pathian khawngaihnaah chuan Krista hnathawh zawh tawh sa rin mai kha a tawk avangin (1Kor15:1-3); ‘Pathian khawngaihna chu rinna ai mahin a bulpui zawk hial em?’ a tih theih a; chuvangchuan ‘rinna avanga chhandamna’ pawh hi ‘Pathian khawngaihna avanga lo awm’ (Tirh15:11) a tih theih a ni.

iii) Khawngaihna chuan Thlarau lam malsawmna nasa tak a thlen:

Khawngaihna avanga Thlarau lam malsawmna kan chan dan hi he tiang hian Paula’n min hrilh;

a) Ani chuan van hmunahte khian Kristaah chuan thlarau lam malsawmsakna tinrengin mal min sawm (Eph1:3).

b) Hmangaihna thianghlim leh sawiselbovin ama hmaah kan awm theihna turin leilung pian hmain Kristaah min tlan tawh a (Eph1:4).

c) Ama lungduha lawm zawng angin Isua Krista zarah ama tan faa siam turin min lo ruat lawk tawh a. Chu khawngaihna chu duhtakah chuan a thlawnin min pe bawk a (Eph1:5-6).

d) A thisen avangin amahah chuan kan tlanna kan nei a, kan bawhchhiatnate a ngaidam a (Eph1:7), a ro tura siam kan ni bawk (Eph 1:11).

e) Kan bawhchhiatnate avanga thi kan nih lai meuh pawhin Krista rualin min ti nung ve a. Krista Isuah chuan ama rual veka min kai thovin, van hmunahte ama hnenah min thut tir a (Eph2:4-6).

f) Rinna avanga khawngaihnaa chhandam kan ni (Eph 2:8).

Heng bakah hian Pathian khawngaihnain Thlarau lam malsawmna min thlen dan hi ‘Dan leh khawngaihna’ khaikhinnain a tih chian zual avangin thlem tal lo tarlang tel i la;

a) Dan thiltiha awm apiangte chu anchhe hnuaiah an awm a (Gal3:10); Pathian khawngaihna chuan – Dan hnuaia awmte chu tlan turin a fapa, hmeichhe hrin chu Dan hnuaia lo piangin a tir chhuak a. “An bawhchhiatnate ngaihdama awm leh, an sualte khua awm chu an eng a thawl e”(Rom 4:7) a ti a ni.

b) Sual chuan thihnain ro a rel a (Rom5:20), sual pakhat avangin thiamloh chantirna rorelna chu mi zawng zawng chungah a lo awm bawk a (Rom5:18), sual a lan lehzual theih nan Dan a lo awm lehnghal a (Rom5:20); Khawngaihna chuan a thlawnin mi thiam a chantir a (Rom3:24), felnain, chatuan nun channa khawp hialin kan Lalpa Isua Krista zarah ro a rel a (Rom5:20), khawngaihna rorela awm kan lo ni ta a ni (Rom6:14).

c) Dan thiltih avangin mi tumah a mithmuhin thiam changing an awm lo (Rom3:20; Gal 2:16, 3:11); Krista Isuaa tlanna awm avang erawh chuan, a khawngaihnain ringtute chu a thlawnin thiam chantir kan ni (Rom3:24).

d) Dana thiam chan tumtute chu Krista nen inthenin khawngaihna an tluk san a (Gal 5:4); Pathian khawngiahna chuan – inthawina nung, thianghlim leh Pathian lawmtlak ni turin ringtute inhlanna chu a pawm (Rom12:1).

e) Tu hnenah pawh an thu kan awih tura bawiha kan luh chuan, a thu kan awiha bawih chu kan ni thin (Rom 6:15); Krista chu kan aia anchhe dawng lo niin Dan anchhe lak ata chu min tlan chhuak a (Gal 3:13-14), bawih ni lo tura min chhuah tir tawh bawk avangin, bawih nghawngkawla tang lehtur pawh kan ni tawh lo (Gal 5:1).

Pathian khawngaihnain Thlarau lam malsawmna min thlen hi tarlan sen rual a ni lo.

iv) Khawngaihna chu rawngbawl tirtu a ni a, rawngbawlna chu khawngaihna a ni:

Paula hian rawngbawl tura koh a nih dan a hre chiang hle a,“Paula, Isua Krista bawih, tihkoh ni tura koh, Pathian Chanchin Tha hril tura tihhrana chuan…” (Rom 1:1) a inti hial a. Hei hi chhuang taka a tarlan bakah (Tirh15:7; Gal1:16;1Tim2:7), rawng a bawl theihna chu Pathian khawngaihna avanga a chan a nih zia a tarlang thin a (Rom1:5, 15:15; 1Kor3:10, 15:10; Gal 1:15; Eph3.2; 1Tim1:12-14 ). ‘Rawngbawlna chu khawngaihna a ni’ a (Eph3:2,7). Rawngbawl tura kohna pawh khawngaihna avanga dawn a ni (Gal1:6, 15).

v) Inthawina nung, thianghlim leh Pathian lawmtlak ni tura inhlan theihna chu khawngaihna avangin a lo awm:

Thuthlung hlui-ah chuan mi Pathian hnena inthawiin a thil hlan tur chu ‘sawiselbo’ a ni tur a ni. A mit del te, a ruh tliak te, a silawng te, pan nei te, a tangseh te, a phar te chu Lalpa hnenah hlan tur a ni lo (Lev22:22). Chutiang inthawina leh thil hlan chu Pathianin a pawm loh avangin (Mal1:8,13) tih loh tawp tur a ni. Ti lui an awm a nih pawhin Pathianin a pawm lo. “Pawm tlak a nih theih nan sawiselbo a hlan tur a ni a; sawisel kaina reng reng a awm tur a ni lo” (Lev22:21) tih chu Pathian Dan a ni. Tin, “Nangni in thianghlim tur a ni, kei ka thianghlim si a” (Lev19:2) tihte pawh Dan dang a awm bawk. 

Mahse, Thuthlung Tharah chuan a chhandamna chang tawh apiangte rilru, taksa leh Thlarau inhlanna chu Pathianin a pawm a, an inhlanna chu – inthawaina nung, thianghlim leh Pathian lawm tlak a lo ni thin a, chutiang a nih theihna chhan chu ‘Pathian khawngaihna’ vang a ni (Rom12:1-2).

vi) Khawngaihna chuan thlei bik a nei lo, mahse tluksan theih a ni:

Pathian khawngaihna chuan mi fel leh thate chauh a huam lo va. Paula chuan he tiang hian a tarlang, ‘Kan bawhchhiatnate avanga thi kan nih lai meuh pawhin Krista rualin min ti nung a,..min kai thova,.. ama hnenah min thut tirin,…min chhandam..’ (Eph2:4-8) tiin. Hmun dangah pawh he tiang hian kan hmu, “Kei mi thianghlim zawng zawnga te ber aia te zawk hnenah hian chu khawngaihna chu pek a ni” (Eph 3:10) tiin. 

Hmanah chuan sawichhetu leh tiduhdahtu leh sawisatu a ni a, mahse Pathian khawngaihna chuan ‘rinawmah’ ngaiin, a rawngbawltuah a ruat a (1Tim1:12-14), “Ani chuan kan thiltih angte ni lovin, ama ruat leh khawngaihna ang zâwkin min chhandam a, kohna thianghlimin min ko bawk a; chu khawngaihna chu leilung pian hmain Krista Isuaah chuan min pêk a ni tawh” (2Tim1:9) a ti hial a ni.

He tiang hi nimahse, “Nangni Dana thiam chan tumte u, Krista nen in inthen ta; khawngaihna chu in tluk san ta” (Gal 5:4) a tih avangin; Dana thiamchan tumtute chu; rinna kal lova, felna leh thiamchanna chu Dan avanga chan an tum thin avangin’ khawngaihna chu chutiang mite tan chuan tluk san theih a ni tih hei hian a ti chiang a ni.

vii) Chibaibukna leh inthlahna tawngkam tha tak a ni:

Khawngaihna hian Paula rilru a luah thuk hle a. A lehkhathawn zawng zawngah hian ‘khawngaihna’ hi chibaibukna tawngkam atan leh thu thaa inthlahna atan a hmang vek a ni. He tiangin; Chibaibukna: Rom1:7; 1Kor1:3-4; 2Kor1:2; Gal1:3; Eph1:2; Phil1:2; Kol1:2; 1Thes1:1; 2Thes1:2; 1Tim1:2; 2Tim1:2; Tit1:4; Phil1:3. Inthlahna: Rom16:20,24; 1Kor16:23; 2Kor12:14; Gal6:18; Eph6:24; Phil4:23; Kol4.18; 1Thes5:28; 2Thes3:18; 1Tim6:21; 2Tim4:22; Tit3:15; Phil1:25.

3. KHAIKHAWMNA:

i) Khawngaihna chu - Pathian emaw Isua thinlunga thil awm; chu mi avanga a dawngtuin a phu reng reng loh thil a dawn phah hial theihna a ni. Thuthlung Hluiah chuan khawngaihna chu; zahngaihna, lainatna, mittlung tite pawha lehlin a ni.

ii) Paula zirtirna atangin hetiang hian khawngaihna chhanchin kan hmu bawk; a) Khawngaihna chu Chanchin Tha a ni, b) Khawngaihna chu chhandamna bulpui a ni, c) Khawngaihna chuan Thlarau lam malsawmna nasa tak min thlen, d) Khawngaihna chu rawng min bawl tir theitu a ni a, rawngbawlna chu khawngaihna a ni, e) Khawngaihna chuan thlei bik a nei lova, mahse tluk san theih a ni, f) Khawngaihna chuan Paula rilru a luah thuk hle a - chibaibukna leh inthlahna tawngkam atan pawn a hmang nasa hle.

SAWIHO TUR:

German Pathian thu thiam - Dietrich Bonhoffer (De-trich   Bon-ho-fer) chuan, “Khawngaihna man tlawm hi tunlai kohhrante hmelma a ni. Kohhtan ten sual chhuah kan tum ber tur chu khawngaihna man tam chi a ni” a ti a. Khawngaihna man tlawm leh man tam chu enge nia kan rin? Khawngaihna man tlawm chi hi kan ram chhiatna emaw thanmawh bawk a ni thei ang em?

ZIRLAI PUITU:

Khawngaihna chi hrang hranga then: Khawngaihna then dan hi chi hrang hrang a awm a, a lar pawla ngaih lo tarlang i la: 

i) Chhandamna thlentu Khawngaihna (Saving Grace): Hei hi he tiang hian thensawm leh a ni – a) Mi tin huap khawngaihna (common grace) – Tirh17:24-28; b) Dawn lawk khawngaihna (prevenient grace) - Jhn6:37,44,45; c) Lungawina thlenzo khawngaihna (efficacious grace) - Tirh15:6-11; Rom3:24; Eph2:8,9; d) Khawngaihnaa venhim (safe-keeping in grace) - 1Pet1:5,10,13. 

ii) Nunna kaihhnawih khawngaihna (Living Grace): Hei hi hetiang hian thensawm leh a ni – a) Engkim bul khawngaihna (logistical grace) – Phil 4; 11-13, 18-19; b) Thil awm tirtu khawngaihna (ontological grace) – 1Kor15:10; c) Thil tihtirtu khawngaihna (applicational grace) – 1Kor12:6; Phil2:13; Kol1:29;  d) Khawngaihna nasa (surpassing grace) – 2Kor9:14; Eph2:7; v) Mamawh tawk daih khawngaihna (sufficient grace) – 2Kor12:9; e) Thanlenna khawngaihna (growing grace) – 2Pet3:18. 

iii) Thih thlamuanna petu khawngaihna (Dying Grace): Sam23:4; Phil1:21ff.; 2 Tim4:6-8.

kohhrana mi hriat hlawhte zirtir dan leh pawm dan: Entir nan - Augustine-a chuan khawngaihna hi – ‘phu loh leh huam chin nei lo Pathian duhsakna’ tiin a zirtir a. Calvin-a leh mi dang tam tak; Charles Hodge, Charles Spurgeon, James Orr, B.B. Warfield, John Murray, Loraine Boettner, J. I. Packer, Bruce Ware, and Matthew Barrett te chuan – ‘hnar rual loh khawngaihna’ tiin an vuah. 

Khawngaihna & a kaihhnawih thu: Khawngaihna hi Grik tawngin charis a ni a charin tia lehlin a ni bawk. Thuthlung Thar-ah hian Charis chu tum za sawmnga pasarih (157) tarlan a ni a. A tlukpui thu hi he tiang hian tarlan a ni; charisma tum sawm pasarih (17)0; chrito tum hnih (2); charizomai tum sawmhnih pahnih (22). Tichuan hengte hi - duhsak, thilthlawnpek, pawm tlak, lawmawm, hlan, adt tih leh awmze dang tam taka lehlin a ni a. Thuthlung Hlui-ah hian tum za sawmsarih pahnih (172) tarlan a ni. 




ZIRLAI 21-NA: SIAM THAR LEHNA

  Bible thu chiar tur :  2Korinth5:15-19; Galatia6:14-18. Thuvawn :  Chuvângin, in taksa duh zâwng in zawmna tûrin in taksa thi theiah ...