Monday 1 May 2023

I DUHTHLANNA HMANG TURIN I KAWNG ZAWH LAI CHHUT NGUN LA, FIMKHUR HLE RAWH

 

INTERMEDIATE MEET –3

I KAWNG ZAWH LAI CHHUT NGUN LA, FIMKHUR RAWH

(Hag 1:7-8; Deu 30:19-20; Thuf 3:5-8; Thuf14:12, 16:25)

 

ADOLECENT PERIOD:

UN Convention on the Rights of the Child chuan tleirawl leh rawlthar te kum hun chhung hi kum 10 atanga 19 inkar tiin a dah a, mi thiam tamtak chuan kum 10-21 inkarah an dah bawk. Chu chu hmun 3-ah an then leh a.

i)                    Early-adolescent :10-14 yrs

ii)                   Middle-adolescent: 15-17 yrs

iii)                 Late-adolescent: 18-21 yrs

Heng kum hun chhung hi - psychologists thenkhat chuan transitional period of life an ti a. CRITICAL YEARS  emaw PERIOD-a hring nun a awm lai an ti bawk.

Dai sual palh emaw nun dan miin a hloh palh hlauh chuan – he hun hi hring nunin chhiatna lam tluang a zawh hlen theih hun a ni a. Mi a kal fuh thung erawh chuan malsawmna leh hlawhtlinna kawng zawh tura bul tanna pawimawh hun ber a ni.

He hun hi transition emaw critical period an tihna chhan hrang hrang a awm a, chungte chu;

1.   Rapid cognitive development - rilru, taksa leh thlarauv-ah danglamna leh hmasawnna a thlen zung zung lai a ni.

2.      Physical appearance (lan dan) - an buaipui tan lai leh an opposite sex te chunga attraction an lak tutak lai.

3.      Egocentric – anmahni zawn atanga thil an thlir nasat lai.

4.      Carrier - lam an ngaihven hun.

5.      Day dream - Ngaihtuahna an sen nasat hun/suangtuahna khawvela an chen nasat lai.

6.      Hero worship an neih nasat hun.

7.      Romantic relationships - An rilru-a an mi ngainat zawng an thlan tan hun. Psychologist, Erik Erikson chuan - socio-emotional stage tiin he hun hi a vuah.

8.     Self-centeredness - Danglam taka thil reng reng an thlir lai leh chutiang ngaihtuahna an neih len lai.

9.      Peers group-in an nun a sawi danglam sak hun.

10.  Driving force chi hrang hrangin an nun a khawih chet nasat hun a ni.

Heng hian an hun tawn mek hi critical/fimkhurpui ngai stage-a nih zia a tarng a.

Tin, an nungchanga bet mizia chi hrang hrang awm thinte pawh “awm tirtu eng emaw’; driving force emaw, influential emaw persuasive power emaw avanga lo awm an ni thin a. Chung ‘Tleirawl leh   rawlthar te mizia leh nunchang (character) siamtu leh dintu ber-a’ an sawi thin te chu;

i)                   Family,

ii)                Peers Group,

iii)              Environment an ni.

Heng hian ngaihdan pahnih a hring chhuak a, chungte chu;

i)                   Duhthlanna pawh hmang hleithei lova; kan bul hnaia thil awmte azira, kan mizia leh nungchang te hi lo awm a, lo indin chho ve mai a ni..ti pawl an awm a.

ii)                Mi mal duhthlanna ngei azira mihring nungchang hi lo piang leh lo indin chho a ni…ti pawl an awm bawk a.

(Gore g: Social change lo awm chhan factorssocial determinism & technological determinism).

A pahnih hian a dik theih ve vein a lang a. A pahniha sawina hun erawh a awm loh avangin, kan thupui hmang hian hei hi tarlan kan tum ang;

i)                   Pathianin kan duhthlanna a dah pawimawh zia leh kan duhthlanna azira kan kawngte hi tluang thei a nih zia kan sawi ang a.

ii)                Pathian tel lova duhthlanna ringawtin engmah min thlen si loh zia pawh tarlan kan tum ang.

Deu 30:19    : In hmaah nunna leh thihna, malsawmna leh anchhia ka dah…Pathianin a ti a.

A mi Israel te hnenah, an duhthlanna azira nunna & malsawmna – thihna & anchhia dawng thei an nih zia a hrilh a ni.

Kan mizia leh nungchang hi – Family, Peers group leh environment avanga danglam thei kan ti a. Chutiang chu a nih chuan MALSAWMNA & ANCHHIA (success & failure/ blessing & curse) chu kan kianga awmte azira kan chunga thleng thei ve ve a nih a chiang a. Hengte hian hmalam hun eng emaw nungchang tha emaw, hlawhtlinna leh malsawmna  min tiam (promise) hran lo va.

Amaherawhchu, kan duhthlanna azira ‘that loh theih lohna’, hmui ngil loh theih lohna, malsawmna dawn loh theih lohna, hmalam hun eng leh hlawhtlinna dawn loh theih lohna a awm a.

Chu chu – Lalpa hi I nun laipuia rorel tur leh, tih tur leh rinawm taka vuan a, a thu zawm tura I thlan tlatna hi a ni a. Chu chuan hmalam hun eng a la siam dawn che a ni.

Kan thupuiah hian I KAWNG ZAWH LAI CHHUT NGUN LA, FIMKHUR HLE RAWH kan ti a. I duh thlanna azira malsawmna leh anchhia hi I hmaa awm thei a nih avangin hei hi a pawimawh takzet a ni.

Sap thufiang chuan - The direction of our lives is determined by the choices we make every day (Kan nunin a hawi lam hi ni tina kan duhthlan azira  awm mai a ni) a ti.

 

1.       Josepha: Gen 39:1ff (V9: Engtin nge he sual lian tak hi tiin Pathian chunga thil ka tihsual theih ang?...V12: a silhfen te chu a tlansan a, a chhuak ta daih a…

Pathian a tihna te, a dikna leh a rinawmna chuan ‘tawrha a chunga thleng tur a pumpelh tir lova. Mahse, Josepha chanchin lo kal zel hi malsawmna nasa takin a hmuak a. Mi sang tam takte nun chhan chhuak tur leh malsawmna ni tura Pathian mi hman a ni daih a ni.

 

2.      Daniela: Dan 1:1ff (Daniela chuan a rilruin lal chaw leh a uain in thinte chuan intihbawlhhlawh loh a tum tlat a…)

A duhthlanna avanga a hun kal zel a, a chanchin duhawm tak  kan hriat chhunzawm dan chu;

-         Pathianin finna leh bengvarna a pek, inlarna leh mumang hriatthiamna pawh nei a ni a (1:17).

-         Babulon rama mi thiamte ai pawha a let sawma finna leh hriatna kawng a tha zawk a ni (1:20).

-         A hnen a Pathian inpuan chhuahna (2:18) avanga nihna ropui taka hlankai tak a ni a (2:46-48).

-         Mi ten a hmel leh awm dana atang a ‘Pathian awmna’ tia an hriat a ni a (4:8, 18; 5:11).

-         Babulon ram lal ropui tak – Nebukadnezzara, Pathian hma a kun tir thei khawp a Pathian Thlarau ten an chen chilh a ni (4:34-37).

-         Inlarna ropui tak pathianin a hmuh tir a, a hnenah Pathian vawi tam tak a inpuang thin.

 

Duhthlanna dik hlawk zia: Illustration:

i)                   Malala Yousafzai :

Pakistana Taliban ho chuan female education – hmeichhiaten zirna an ti ve thin  chu an dodal tlat avangin – 9 Oct, 2012-ah an chuanna Bus-ah luh chilhin an kap a. Malala chu ngawi ta mai lo chuan – sipai leh helho chet velna nasat zia leh an school pawh beih a hlauh thu chu a BLOG-ah a ziak ta a. Chu chu miin an hriatin a Pa – Ziauddin nen RIGHT TO EDUCATION  chu an sawi uar ta deuh deuh a ni.

An hmalakna azarah chuan RIGHT TO EDUCATION PETITION atan Pakistan mi maktaduai 2 zetin hming an sign a. Chu mi zarah chuan An ram rorelna sang ber Assembly chuan - Pakistan's first Right to Free and Compulsory Education Bill chu an lo nemnghet ta a ni.

-         He thil hian, hmeichhiate zirnaah nasa takin a chawi kang a. Tin, empowerment-ah nasa takin a pui a.

-         Dec 2014-ah chuan Nobel Peace Prize dawng naupang ber a lo ni ta a.

-         2017 chuan UN, GS - António Guterres chuan UN Messenger of Peace-ah a ruat ta hial a ni.

Heng zawng zawng hi Malala hian – thih pawh hlau lova, thil tha lama tan a thlan tlat avanga a sual chhuah a ni a. Hei hian mihring duh thlannain thil a tih danglam theih zia a tarlang a ni.

ii)                Marie Curie: Polish mi niin Warsaw-ah 7 November 1867-ah a piang a. An ramah H/S thleng a zawh hnuin, hmeichhia te tan an ramah University zirna a tih ve theih loh avangin, 1891-ah Paris-ah a zirna chhunzawm turin a kal a.

Pierre Curie, professor of the School of Physics nen intawngin, 1895-ah an innei ta a. An nupa chuan Radioactivity chungchang an chhui dun a. An hnathawhna atang chuan chemical element– Polonium & a hnuah Radium an hmu chhuak a. An nupa chuan 1903-ah Nobel Prize an dawng ta a. Marie Curie chuan an nupa hna chu chhunzawm zelin 1911 khan chemistry-ah Nobel prize a vawi 2-na atan a dawng leh ta a ni.

Nobel Prize tum 2 dawng hi mi 4 chauh an la awm a. Chungte chu - Frederick Sanger, Linus Pauling, John Bardeen and Marie Curie te an ni a. Hmeichhiaah chuan amah chauh hi tum 2 dawng thei awm chhun a ni.

An ramah zirna sang zawk ti turin hmeichhiate tana kawng a awm lo. Mahse, chu chuan a dang bet zo lova, Paris-ah a pem phah a. A tumruhna leh a duhthlanna danglam tak chuan mi hlawhtling leh HMINGTHANG TAKIN  a siam ta a ni.

3.     Kum 1864 khan, nipui lai velin; US ram chhunga Civil War buaina chu North lam chuan an tuar hle a. A chan chhe zawkah an tang mai dawnin an hria a.

Chu hun chu remchangah lain  politic-a a thawhpuite chuan Abraham Lincoln-a hnenah chuan an rama salte tana a beih chu ti tawp tur leh salte dinhmun chu ‘pawmzam’ ve zawk turin an ngen a. Mahse Abraham Lincoln chuan a thiante thurawn chu a pawm thei lo. ‘Mi zawng zawng hian zalenna inang kan nei vek tur a ni’ tih chu a rilruin a vuan nghet tlat a. chu mi zarah chuan;

i)                   America sal ten zalenna an nei a. Khawvel ram tam tak pawhin Sal zalenna an pek phah a…

ii)                America chu hnam hrang hrangte zalenna ram (multi ethnic country) ah a siam a.

iii)              Democracy leh equality nasa takin khawvelah a lo lar ta a ni.

Thu dik leh tha nia kan hriat lama tan tlat hi duhthlanna dik hman dan awlsam ber a ni a. A dik lo tih kan hriat rual rual a, a dik lama rilru siam rem pawh hi duhthlnna dik siam dan tha tak a ni.

Duhthlanna dik chuan rah tha mite a then nasat theih zia kan hre ta a. Duhthlanna dik lovin nghawng a neih dan tawi tein kan sawi veleh ang.

Duhthlanna dik lo rah:

i)                   Ronald Wayne chu Apple founder te zinga mi a ni (Steve Jobs and Steve Wozniak in 1976). Company an din atanga a ni 12-na lekah Ronald Wayne chuan a share (10%) chu dollar 800 lekin a hralh a. Hralh lo se a share hlut zawng hi tunah chuan dollar Vaibelchhe 800 a ni tawh an ti.

ii)                Trojan Horse: Sparta lal Menalaus-a nupui Heleni chu Try mi Parisa’n a chhuh sak a. Chu mi la let leh tur chuan Greek ho punin Greek sipai huaisen te chuan Troy khawpui chu tihchhiat tumin an hual a. An tih chhiat mai theih loh avangin, a kum 10-naah thinga siam sakawr lian em em chu an pe a…

iii)              Evil eh Adama

Thuf 14:12; 16:25: Mi ngaiha kawng dik ni awm taka lang, a tawp chu thihna kawng ni si a awm.

 

Duhthlanna dik lo (wrong choice emaw decision) in siam palh ang a, chu mi avang chuan – home-ah te, rescue centre-ah te, pangpar huanah te in la lut ve mai ang tih kan hlau em em a ni.

Chuvangchuan, hei hi in dam chhung thuvawn pakhat ni thei se kan va ti em….

Thuf 3:5ff      : I thinlung zawng zawngin Lalpa ring la, nangma hriatnaah innghat suh; I kawng zawng zawngah amah hre reng la, I kawngte chu a kawhhmuh zel ang che.

By choosing the content of your character, you can choose the type of results you see in your life. Why not make a commitment to yourself today to write your own history. By consciously choosing the most constructive actions available to you, you can shape the course of your life.

No comments:

Post a Comment

CHAW THA