Saturday, 25 October 2025

NI PAWIMAWH - V( Khawvel Sunday School Ni): THUTAK

Bible thu chiar tur :  Ephesi4:17 – 31; 5:1-5.

Thuvawn         : Thutak tan lo tur chuan thutak do turin engmah kan ti thei lo a ni (2Korinth13:8).


1. THUHMAHRUAI:

Pathian thu hi zofate hian kan zir nasa a, kan zir nasat ang hua thatpui emaw danglam phah erawh kan tam lo maithei. Vawiina kan zir tur hi zirtute tana inen let theihna tha tak a nih avangin zira tan thlan a ni. Thutak hrilhfiah dan hrang hrang atanga bul tanin, Paulan thutak a hriatthiam dan te, a nunpui dan leh, thutak leh a nunin inlaichinna an neih dante kan tarlang ang a. Thutaka ringtute awm dan tur leh  thutak dodaltute chanchin pawh tar lan kan tum ang.

2. THUTAK HRILHFIAH DAN HRANG HRANG:

i) Hmanlai leh tunlai hrilhfiah dan:

Thutak hi mi tam takin hrilhfiah an tum tawh thin a, mihring rilruin awn lam a neih dan azirin a hrilhfiah leh hriatthiam dan erawh a hrang nuai thin. Hmanlai Grik mi fing Aristotle chuan, “A nih lohna anga sawi ni lo, a nihna ang taka sawi hi thutak a ni” a ti a. 

Tunlaiah chuan, thutak chu mihring nun hona leh khawsak honain a siam chawp anga zirtirna a lar hle a. Thil a nihphung felfai dan azira (coherent theory) zeldinna chuan thutak chu ‘rin dan tlanglawn nena inmil, lungsi taka mi tam zawkin dik nia an pawm hi a ni’ a ti a. A tak awn lam (pragmatic theory) zeldinna  chuan ‘thutak chu hlawhtlinna thiltihin a zui thin a, chuvang chuan hlawhtlinna hring chhuak thil a nih zia teh dawl tak hi thutak chu a ni’ a ti ve thung.

ii) Lal Isua leh a chanchin atangin:

Lal Isua’n, “Thutak hriattir hi ka pian chhan leh khawvela ka rawn kal chhan a ni. Tupawh thutaka mi apiangin ka thu an pawm thin” a tih khan Pilata khan a hrethiam lo va, “Thutak enge ni?” (Joh18:37-38) a ti a. Lal Isua zirtirna leh a chanchin atangin thutak hi kawng hnihin a hrilhfiah theih a, chungte chu;

a) Thutak chu Lal Isua a ni (John14:6): Isua chu thutak a nih avangin thutak awmna pawh Isua a ni a (Eph4:21), tin Isua chu thutaka khat (John1:14) a ni bawk.

b) Thutak chu Pathian thu a ni (John17:17): Thutak, Pathian thu chuan bawih ata mite chhuah zalenin (John8:32), a tithianghlim thei (John17:17).

iii) Paula hrilhfiah dan:

‘Thutak’ thu hi Paula hian a tarlang zing viau a. He thumal hi a lehkhathawnah hian tum 51 zet a tarlang a ni. Chung zinga  thumal 38 chu – Pathian, Krista emaw Isua, Chanchin Tha thutak sawina a ni a. A dang thumal 13 chu ‘thu taktak’ (thu dik) sawina a ni. Tichuan Paula’n thutak a sawi chu chi li (4)-ah a then theih a;

a) Pathian thutak

b) Krista emaw Isua thutak

c) Chanchin Tha thutak

d) Thu tak tak emaw thu dik tak 

Thutak chanchin a sawinaah a hmasa pathum (3)-te uar taka a tarlan lain, a tawp ber ‘thu tak tak maw, thu dik tak’ erawh chuan Paula ‘thutak’ zirtirnaah hmun a chang thuk lutuk lo. Amaherawhchu, Paula nun leh a chanchin chik taka zir chianna atanga kan hriat theih chu – ‘thutak tak emaw, thu dik tak’ hi a hmasa pathum (3); Pathian thutak, Krista emaw Isua thutak, Chanchin Tha thutak avanga a neih leh a nuna lo awm a ni. Tin, Paula chuan thutak chu ‘eng fate nihna lanchhuahna tur leh eng rah’ (Eph5:9-10) tiin a zirtir a. Tin, hmangaihnaah mi a awm ngei tih tilang fiahtu emaw miin hmangaihna a neih ngei zia ti chiangtu a ni (1Kor13:6).


3. PAULA LEH THUAK:

Thutakin Paula nuna hmun a chan thuk zia hi kawng hrang hrangin a tarlan theih, chungte chu;

i) Paula chu ‘Thutak hriatna kawnga Isua Krista tirhkoh’ (Tit1:1, 13) inti leh ‘thutaka Jentailte zirtirtu’ (1Tim 2:7) inti ngat a ni.

ii) A nunah thutak chu a bet tlat a, ‘Krista thutak chu keimahah a awm’ a ti hial a (2Kor11:10).

iii) Amaha thutak awm avang chuan ‘thu tak tak’ sawi thin mi a ni (Tirh26:25; Rom9:1; 2Kor7:14; 12:6).

iv) Thutak tan lo tur emaw, thutak do tura engmah ti thei lova inhria a ni (2Kor 13:8).

v) Thutak anga ‘awm fel lo’ nia a hriat pawh a khak duh hial thin (Gal2:5, 14).

vi) Thutak lama tang ve turin mite a duh em em thin (1Kor5:8; Eph6:14; 2Tim 2:15).

vii) Rin tlak a nih zia thutak hmanga ti lang thin mi a ni (2Kor4:2; 6:3,7).


4. THUTAKA RINGTUTE AWM DAN TUR:

Paula hian thutaka ringtute awm dan tur a tarlang nual a. Ephesi mite hnenah chuan ‘an kawng chu thutaka hreng turin’ a duh a (Eph6:14), Timothey-a hnenah chuan ‘thutak thu fel taka hmang thin leh zahpui ngai lo ang a’ pawm tlaka Pathian hmaa inlantir thin turin a duh a (2Tim2:15). Heng bakah hian thutaka ringtute awm dan tur Ephesi bung 4: 21 – 31 leh bung 5:1-5-a kan hmuhte lo tarlang i la.

Paula chuan, “Isuaa thutak awm angin inthuam u la” (Eph4:21&24) tiin bul a tan zet a. Chu mi zawhah Isuaa thutak awm anga ringtute inthuamna tur a tarlang a, chungte chu;

i) Kan hmanlai awm dan kawnga mihring hlui, bumna chakna anga chhe deuh deuh kha hlipin, rilru thlarauvah a tharin kan awm ang a; mihring thar, thutak (true) felna leh thianghlimnaa Pathian anga siamin kan inthuam tawh tur a ni (Eph 4:22-24).

ii)  Inpeng tawn theuh kan nih avangin, dawt sawi kan ban san tur a ni a, mahni thenawm hnenah thu dik tak kan sawi tur a ni (4:25).

iii)  Kan thinrim a nih pawhin, sual erawh chu kan sual tur a ni lo va; kan thinur chu ni tlak hmain tih reh kan tum tur a ni (4:26).

iv)  Eng thil avang mahin Diabola hmun kan kian tur a ni lo (4:27).

v)  Ruk hmang lo ni tawh thin chuan - a ru tawh tur a ni lo va, tlachham hnena pek tur a neih theih nan, a kuta thil tha tiin, rim takin hna a thawk thin tur a ni (4:28).

vi)  Thu tha lo reng reng ringtute ka atangin a chhuak tur a ni lo va; siam thatna lam ‘thu tha’ a chhuak zawk tur a ni. Tin, a ngaithlatute tana khawngaihna thlentu a ni tur a ni (4:29).

vii)  Pathian Thlarau Thianghlim chu kan ti lungngai tur a ni lo (4:30).

viii) Khakna te, thiurna te, tauhna te, anna te, sawi chhiatna zawng zawng leh sualna zawng zawng chu bansan tur a ni (4:31).

ix)  Inkhawngaih tawna inlainat tawn tur leh, inngaidam tawn tur kan ni (4:32).

x) A fa duh takte angin, Pathian awm dan latute kan ni tur a ni (5:1).

xi) Kristan min hmangaih a, rimtui atan Pathian hnena thil hlanah leh inthawi nana kan aia a inpe angin, hmangaihnaah kan awm tur a ni (5:2).

xii) Mi thianghlimte tiha mawi awm rengin – inngahna leh bawlhhlawhna zawng zawng, duhamna nen Pathian mite zingah chuan lam pawh lamin a awm tur a ni lo (5:3).

xiii) Zahmawh sawi te, thu lawi lo sawi te, fimthu te pawh thutaka awmte tan chuan a mawi lo va, chung tih ai chuan lawmthu inhrilh zawk tur a ni (5:4).

xiv) Inngaih hmang leh mi bawlhhlawh leh mi duham (milem betu)-te tan thutak nena inlaichinna neih a rem lo (5:5).


5. THUTAK HNARTU LEH DODALTUTE:

Thutak hnartu leh dodaltute dinhmun hi Paulan chiang takin a ziak a, chungte chu lo tarlang i la;

i) Pathian hre siin, Pathian angin an chawimawi lova, lawmthu pawh an hrilh ngai lo (Rom1:18&21).

ii) Finga inngai, bible-in ‘mi a’ a tihte an ni a. Thinglung thim nei mi an ni (Rom1:21&22).

iii) An thinlung chak zawng anga thil bawlhhlawh an tih theih nana Pathian hawisan tawhte an ni (Rom1:24, 26,27,28).

iv) Pathian ni lovin, a thilsiam biain a rawng an bawl thin (Rom1:25).

v) Fel lohna zawng zawng te, sualna zawng zawng te, duhamna zawng zawng te, sualna zawng zawngtein an khat a; itsikna te, tualthahna te, inhauna te, bumna te, nungchang that lohnatein an khat a; sesea thu lak hmang te, mi rel hmang te, Pathian huatzawng te, intivei te, chapo te, mi uang te, thil sual thar ti chhuaktu te, nu leh pa thu awih lo te, rilru nei lo te, thutiam bawhchhetu te, hmangaihna pianpui nei lo te, khawngaihna nei lo te an ni (Rom1:29-31).

vi) An thinlung chu thinurna leh thinrimnain a luah thin a, hrehawmna leh lungngaihna nasa takte an tawk bawk thin (Rom2:8).

vii) Dan bawhchhepa lo kal huna a bum tur leh a thuhnuaia la kun turte an la ni dawn a, Pathian rorelna hmaa thiamloh chang turte an ni (2Thes2:5-12).

viii) Mi chapo hriatna nei lo, inhnial leh thu kalh kawnga mi a an ni (1Tim6:3-5).

ix) Isua thawhlehna an sawi hnawm a, mi thenkhat rinna an ti khawlo thin (2Tim2:17-18).

x) Rilru chhe tawh, rinna kawnga Pathian duh lohzawng mi an ni (2Tim3:8).

xi) Zirtirna dik aia mahni duh zawng leh rilrem zawng dah pawimawh zawk thinte an ni a. Khawvel thu holam buaipui bera neitute an ni (2Tim4:4).


6. KAIKHAWMNA

Kan zir takte a hnuai ami ang hian khai khawm i la;

i)  Hmanlai emaw tunlai hrilhfiah dan leh Isuan ‘thutak’ a hrilh fiah dan a inang lo. Khawvel-in thutak a tih leh Pathian thuin ‘thutak’ a tih hi a inang lo bawk.

ii) Paula leh Isuan ‘thutak’ an hrilhfiah dan a inzul a. Amaherawhchu Paula hian thutak tlukpui atan ‘thu tak tak emaw, thu dik tak’ tih a hmang tel.

iii)  ‘Thu tak tak emaw, thu dik tak’ Paulan a neih, a tawngkam chhuak leh thiltiha a lantir thin chu – Pathian thutak, Krista emaw Isua thutak, Chanchin Tha thutak amaha awm avanga a neih leh a lantir thin a ni.

iv)  A nuna ‘thutak’ awm avangin Paula leh thutak inlaichinna hi a thuk hle. Thutak hriatna kawnga ‘Isua Krista tirhkoh’ inti leh ‘thutaka Jentailte zirtirtu’ inti ngat a ni a. ‘Krista thutak chu keimahah a awm’ a ti a, amaha thutak awm avang chuan ‘thu tak tak’ sawi thin mi niin, thutak tan lo tur emaw thutak do tura engmah ti thei lo nia inhria a ni. Thutak anga ‘awm fel lo’ nia a hriat pawh a khak duh hial a. Thutak lama tang ve turin mite a duh em em a. Mi dangte tana rin tlak a nih zia thutak hmanga ti lang thin mi a ni.

v) Thutaka ringtute awm dan tur te, thutak dodaltu emaw, hnartute dinhmun thahnem tak tarlan a ni (a tul angin en let ni se).


SAWI HO TUR:

Kan ramah hian ‘thutak’ kan zir nasa a. Chutiang a nihlai chuan vantlang nun hi thutak hian a hneh zo lo nge, sual thiltihte erawh a la langsar hlein a lang. He mi chungchangah hian a eng hi nge ‘siam that’ ngai nia kan hriat?


ZIRLAI PUITU:

Tum 51: ‘Thutak’ thumal Paula lehkhathawna awm zat hi kan bible rawnte azira danglam thei a ni. Entir nan; Gal 3:1; Kol1:6; 1Thess2;13-ahte hian Sap tawng bible-a ‘truth’ (thutak) chu mizotawng bible-ah a awm lo. Tin, 1Tim 6:3: Mizotawng bible-a ‘thutak’ hi saptawng bible thenkhatah a awm lo. 1Cor14:25-a thutak (truth) chu he tiang hian saptawng bible hrang hrangah dah a ni bawk: truth (thutak) – KJV; truly (takzet) – NKJV,NLT; really (takzet) – NRSV. 


Thumal 13 thu taktak (thu dik) sawina: Saptawng bible-a thumal lam dan thuhmun ‘truth’ (thutak) chu heng bung leh changahte hian ‘thutak’ ti lovin; ‘thu dik tak’ (Tirh 26:25; Rom2:2; Gal4:16; Eph4:15; Eph 4:25), ‘thu tak tak’ (Rom 9:1; 2 Kor 7:14; 2 Kor 12:6; 1 Timothy 2:7), ‘thu dik’ (Rom3:7; Rom15:8), ‘takna’ (1Kor7:8) ‘takzet’ (1Kor14:25), ‘a tak’ (Phil1:18), adt tia lehlin an ni. 


Hmangaihna: 1Kor 13-a hmangaihna chanchin kan hmuh hi hmangaihna satliah a ni mai lo va, ‘Pathian chu hmangaihna a ni’ (1John4:8) a tih angin, he hmangaihna hi Pathian atanga chhuak leh Pathian mizia mihringin a chhawm theih, a neitu apiangte chu chung lam nena inzawmna nei, chung lam nena inlaichinna danglam bik neia ngaihte an ni.


Khawvel thu holam: Thawnthu (myth) 2Tim4:4-a kan hmuh hi ‘khawvel thu holam’ tiin kan dah a ni. 





Sunday, 19 October 2025

ZIRLAI 30-NA: TAWNGTAINA

Bible thu chiar tur : Tirhkohte16:25-34; Ephesi6:17-20.

Thuvawn : Engahmah mangang suh u; engkimah tawngtai leh dilin, lawmthu hril tel zelin, in duhnate chu Pathian hnenah hriattirin awm zawk rawh se (Philippi4:6).


1. THUHMAHRUAI:

Vawiinah hian tawngtaina thu kan zir dawn a. He thupui bikah hian Paula zirtir dan chhui tur a tam loh avangin a nun leh a rawngbawlna atanga tawngtaina chanchin kan hmuh hrang hrang kan lawr khawm dawn a ni. Mi thiam ten zir bingna nen awmze nei leh kawnghmang nei taka Paula tawngtaina thu (Pauline prayer theology) an rem khawm angte chuan zirlai a ti sei hle thei a, chuvang chuan zirtute tana tul zuala ngaihte chauh kan tarlang ang. 

2. PAULA LEH TAWNGTAINA:

‘Paula hian tawngtaina a pianpui a, a nunpui a, a thihpui’ an ti thin. ‘A pian tharna chuan tawngtaina a pianpui a, chu chu a tawp thlengin a nunpui’ tihna tluk a ni ang. A lehkhathawn sawm leh pathum (13)-ah hian tawngtaina leh a kaihhnawih tawngkam chi hrang sawm paruk (16) chu tum za leh panga (105) zet tarlan a ni a, chu chuan a nun leh a zirtirnaa tawngtainain hmun a luah thuk zia a tarlang a ni. 

Bang lova tawngtai mi a nih thu kan hmuh a, mi dang pawh chutiang ti tura fuihtu a ni (Rom1:9; 1Thess2:13; 5:17; 2Tim1:3). A thlarau nun bul leh a rawngbawlna chu  tawngtaiin a tan a,  tawngtainain a nung bawk a, chu chuan Pathian chet tirin (Tirh9:9,11,17-19; 13:3; 14:23; 16:13,16,25; 20:36; 21:5; 22:17;28:8); a tir atanga a rawngbawl hun tawp thlengin, a nunah Pathian thil tih mak kan hmuh mawlh mawlh  mai a ni. 


Paula nun leh rawngbawlna atanga kan hmuh danin, tawngtaina chu;

i) Himna a ni a (Rom15:30).

ii) Damna a ni a (Tirh28:7-9).

iii) Ringtute thlamuanna leh innghahna a ni a (Phil4:6).

iv) Rawngbawlna kawnga mit ti vartu a ni a (Tirh22:17-18).

v) Kohhran tihnghehna leh rawngbawltute buatsaihna a ni a (Tirh14:23).

vi) Ringtute inpawlna, chibai inbukna leh inthlahna a ni a (Tirh20:36; 21:5-6).

vii) Tan in thim tak lak ata chhanchhuak thei khawpa thil tithei a ni a (Phil1:19).

viii) Rawngbawlna kawnga ringtute thlun zawmtu leh tanrualna petu a ni a (Rom15:30; 2Kor1:11).

ix) Chanchin Tha puannaa kawnga chakna leh thiltihtheihna bul a ni a (Eph6:19-20; Kol2:2,4; 2Thess3:1).

x) Pathian chet tirtu leh Pathian thiltihtheihna inpuan chhuahna bul a ni (Tirh9:9-19; 16:25-34; 22:16-21; Rom10:1).


3. TAWNGTAINA CHI HRANG HRANG:

Paula sulhnu atangin tawngtaina chi hrang hrang kan hmu a, chungte chu;

i) Tawngtaina hrim hrim (Eph6:18; 1Tim2:1).

ii) Tawngtaisakna (2Kor1:11; 9:14; Phil1:19; 2Thess3:2; 1Tim2:1).

iii) Pathian chawimawi leh fak tawngtaina (Eph3:20-21; 1Tim1:17).

iv) Thil dil tawngtaina (Eph6:18; Phil1:5; 2Kor12:8; 13:9; 1Tim2:1).

v) Tawngtaipuina (Tirh20:36; Rom8:26; 15:30-31; 2Kor1:11; Kol4:3; 1Thess5:25).

vi) Lawmthu sawi tawngtaina (Eph1:17; Phil1:4,22; 1Kor1:4; Kol1:12; 4:2; 1Tim1:12; 2:1).

vii) Malsawmna (Rom11:36; 15:6,13,33; 16:20; 1Kor16:24; 2Kor13:14; Gal6:18; Phil4:23; 1Thess5:28; 2Thess2:17; 2Tim4:22; Tita3:15; Phil1:25), te a ni.


4. TAWNGTAI DAN CHI HRANG HRANG:

Tawngtai dan pawh chi hrang hrang a awm a, chungte chu;

i) Thlarauva tawngtai (1Kor14:15; Eph6:18):  Thlarauva tawngtai chuan awmze chi hrang hrang a nei a; Thlarau - puihnaa tawngtai, hruainaa tawngtai, awmna (atmosphere) leh awmpuina (present)-a tawngtai, inzawmna leh inlaichinna neia tawngtai, adt., tihna a ni thei a. Tisa leh mahni khuh bova Thlarauvin hmun a luah vekna atanga tawngtaina a ni.  

ii) Tawng hriat loh leh hriat theiha tawngtai (1Kor14;14-15): Tawnghriat lohva tawngtai hi Thlarauva tawngtaina chi khat a ni. Amaherawhchu, mi thenkhat hriatnain hlawkna a neih loh avangin, mi dang ten ‘amen’ an tih tlan theihna tura ‘Thlarauva, tawng hriat ngeia’ tawngtai hi Paula chuan a thang zawk a ni.

iii) Thahnemngai taka tawngtai (Phil6:18): Thahnemngai taka tawngtai chuan – thlahthlam lo, ti fan fan, bang lova tawngtai a kawk.

iv) Bang lova tawngtai ((Rom1:9; 2Tim1:3; 1Thess2:13): Bang lova tawngtai chu chhum lo chat lova tawngtai ai mahin; tawngtai bansan lo, tawngtaina nun nei, tawngtai thlahthlam lo a kawk a ni.

v) Tawngtai fan fan (Rom12:12; Kol4:2): Tawngtai fan fan chuan; thahnemngai leh bang lova tawngtai a kawk.

vi) Chaw ngheia tawngtai (Tirh9:9-11; 13:2-3; 14:23): Chaw nghei tawngtai hi Pathian pawlna leh a tana inserhna khunkhan tak a ni. Paula sulhnu atanga a awmzia kan hmuh danin chawnghei tawngtai chu - engmah ei in lo va tawngtai a ni.

vii) Hming lama tawngtai (Eph1:17;1Thess1:3): Hming lama tawngtai hian tawngtai sakate nena inkungkaihna tha a kawh bakah, tawngtai chhana chiannna a kawk a ni.

Heng bakah hian tawngtai laia awm dan - thingthia tawngtai (Tirh20:36; 21:5; Eph3:16) leh kut nghata tawngtai (Tirh9:17; 13:3; 19:6; 28:8) kan hmu a. Tawngtai chungchang thua tih tur leh tih loh turah; Nupui pasal chu tawngtai thei lo khawpin atua mah an intidawng tur a ni lova (1Kor7:5), kut thianglimin - thinrim lo leh inhnial lova tawngtai tur a ni a (1Tim2:8), tin, tawngtai chu ngaihven thin tur a ni (Kol4:2).

Tawngtaina hun leh a hmun thuah; eng hun pawha tawngtai (Eph6:18), a chhun azana tawngtai (2Tim1:3), zanlaia tawngtai, tan in chhunga tawngtai (Tirh15:25), tuifinriat kama tawngtai (Tirh21:5), Pathian biak in-a tawngtai (Tirh22:17), hriat chhuah apianga tawngtai (Phil1:4), adt., a awm. Heng hian tawngtai dan min thiam tir bakah, tawngtaina chuan hun leh hmun bik a nei lo tih min zirtir  awm e.


5. TAWNGTAI TURA PAULA TURTU LEH A TAWNGTAI CHHAN:

Tawngtaipui turin Paula hian mite a ngen thin a (Rom15:30-31; 2Kor1:11; Eph6:19-20; Phil1:19-20; Kol4:2-4 ; 1Thess5:25 ; 2Thess3:1-2). Mi dangte pawh thahnemngai takin a tawngtaipui thin. A tawngtaina chuan chhan leh tawngtai tirtu a nei thin a, chungte chu;

i) Ringtute (1Thess1:3).

ii) A tisaa hling ti kiang turin (2Kor12:7-9).

iii) Ring lote chhandama an awm theih nan (Rom10:1).

iv) Ringtute hnenah Pathian khawngaihna pek a nih avanga lawmthu sawi nan (1Kor1:4).

v) A mite hnenah Pathianin finna leh hriat chian tirna thlarau a pek theih nan (Eph1:16).

vi) Krista rin avanga a mite thinlunga Pathian a chen theih nan leh, a Thlarau zara mihring chhungnung lama thiltihtheihnaa tihchaka an awm theih nan (Eph3:16).

vii) Chanchin Tha thuruk huai taka puang tura a ka a an a, thu sawi tira a awm theih nan (Eph6:19).

viii) Ringtute hmangaihnain famkimna leh bengvarna a ngah lehzual theih nan (Phil1:9).

ix) Thlarau lam finna leh hriat theihna zawng zawng kawnga amah hriat famkimnaah ringtute an khah theih nan (Kol1:9).

x) Pathianin a mite a kohnaah koh tlaka ruat an nih theihna tur leh, that duhna tinreng leh rinna hnathawh tinrenga a thiltihtheihnaa a hlawhtlin tir theih nan (2Thess1:11).


6. TAWNGTAINA RAH:

Tawngtaina chuan rah a nei a, chungte chu Paula thil tawn atangin lo tarlang i la;

i) Anania chu Paula hnenah tirh a ni a, chu chu Paulan a lo hmu lawk a; Anania’n Paula a tawngtai sak chuan Paula mit chu a lo var leh ta a. Heng hi Pathian remruat awm sa avanga thil thleng a nih laiin; Paula’n ni thum (3) chhung zawng chaw ngheia Pathian a dawr vang a ni bawk (Tirh9:9,11,17-19).

ii) Rawngbawlnaa Paula leh Barnaba bul tanna chu tawngtaina a ni (Tirh13:2-4). 

iii) Tang vengtute chhungkuain Pathian an rinna bul chu Paula leh Sila tawngtaina vang a ni (Tirh16:25-34).

iv) Pathianin Jentailte tihkoh atana Paula a koh chhuahna bul intanna chu tawngtaina a ni (Tirh22:17-21).

v) Mileti thliarkara lal pakhat Publia pa khawsik leh santen damna chu tawngtaina a ni (Tirh28:7-9).

vi) Tawngtaina avangin Pathian thlamuanna leh ven himna ropui tak chu Pathian mi ten an chang thin (Phil4:7).

vii) Tawngtaina avangin Lalpa Isua hming chu ringtuteah chawimawiin a awm  a, ringtute pawh amahah chuan chawimawiin an awm bawk ang (2Thess1:12).


7. KHAIKHAWMNA:

i) Tawngtaina hian Paula nun leh zirtirnaah hmun pawimawh tak a luah a. ‘Paula chuan tawngtaina a pianpui a, a nunpui a, a thihpui’ an ti thin.

ii) A nun leh a rawngbawlna atangin tawngtaina awmzia chi hrang hrang kan hmu.

iii) Tawngtaina chu chi hrang hrangin a then theih a, chungte chu; tawngtaina hrim hrim, tawngtai sakna, Pathian chawimawi leh fak tawngtaina, thil dil tawngtaina,  tawngtaipuina, lawmthu sawi tawngtaina, malsawmna te a ni.

iv) Tawngtai dan pawh chi hrang hrang a awm, chungte chu; Thlarauva tawngtai, tawng hriat loh leh hriat theiha tawngtai, thahnemngai taka tawngtai, bang lova tawngtai, tawngtai fan fan, chaw ngheia tawngtai, hming lama tawngtai te an ni.

v) Tawngtainaah chuan min tawngtai tirtu leh tawngtai chhan hrang hrang a awm a.

vi) Tawngtaina chuan rah chhuak duhawm leh ropui tak a nei thin.

SAWIHO TUR:

Pian tharnaa tawngtai pianpui lo ringtu an awm thei em? Mi piang thar, tawngtai thlahthlam site hi; an pian thar ruala tawngtai pianpuiah kan chhiar tho em?


ZIRLAI PUITU:

Tawngtaina tawngkam chi hrang 16 tum 105: Mathaia ziakah tawngkam 8 tum 30, Marka ziakah 5 tum 18, Luka ziakah 10 tum 46, Johana ziakah 3 tum 18, Tirhkohte thiltih-ah 6 tum 36, Hebrai ziakah 3 tum 3, Thuthlung Thar bu dang zawngah 11 tum 36 a awm bawk. Heng hian Paula kut chhuak sawm leh pathuma (13) tawngtainain hmun a chan tam zia a tarlang a ni.



Sunday, 12 October 2025

ZIRLAI 29 NA: INHLANNA

 Bible thu chiar tur : Rom12:1-2.

Thuvawn : Kristan a hmangaih che u a, rimtui atan Pathian hnena thil hlanah leh inthawinaa kan aia a inpek ang bawk khan hmangaihnaah awm rawh u (Ephesi5:2).


1. THUHMAHRUAI:

Inhlanna thu hi Paula zirtirnaah a tlem hle. A tlukpui tawngkam dang erawh hmuh tur a awm nual thung. Pathian ram rawngbawlna leh mi mal nun tana thil pawimawh tak a nih avangin, inhlanna chungchang thu hi vawiinah kan zir dawn a ni. 


2. INHLANNA:

Paulan ‘inhlan’ tih tawngkam a hman hi Grik tawng chuan ‘parastesai’ (pa-ras-te-sai) a ni (Rom 12:1). A lehkhathawn hmun dangah chuan parastesai chu –Pathian hnena ‘pe’ (2Kor11:2), Pathian hmaa ‘ding, inlan’ (Kol1:22), Pathian ngaiha thaa ‘inentir’ (2Tim2:15) ti tea lehlin a ni. 

Inhlanna chu inpekna nen thil thuhmuna ngaih, Pathian chibaibukna leh rawngbawlna a ni. A dawngtu lungawina tur emaw, a dawngtu turin a tul ang zela a dawn theih nana mahni ngei inpe, Pathian leh mihring inlaichinna tarlangtu a ni. He tiangin lo khaikhawm i la; 

i) Inhlanna chu rawngbawlna a ni. 

ii) Inhlanna chu Pathian chibaibukna a ni.

iii) Inhlanna chu Pathian leh mihring inlaichinna tarlangtu a ni.

iv) Thil dang ni lo, mahni ngei Pathian hnena inpe hi inhlanna a ni.

v) Inhlanna chu Pathian ti lawm tura mihringin Pathian a dawrna a ni.


3. THUTHLUNG HLUI ‘THIL HLAN’ LEH THUTHLUNG THAR ‘INHLANNA’:

Paula zirtirnaa inhlanna hre fiah turin Thuthlung Hlui thil hlan leh Thuthlung Thar inhlanna khaikhin a tangkai hle dawn a, a danglamna leh a khaikhinna lo tarlang i la;


i) Thuthlung Hlui thil hlan: 

a) Thuthlung Hlui inthawinaa ‘thil hlan’ chu chhan tlak leh pawm tlak a nih theih nan thil pawimawh tak a awm a, chu chu; sawiselbo a ni tur a ni (Lev3:1,6; 22:19,21) tih emaw,  a thianghlim tur a ni (Exo28:41; Lec11:45) tih a ni. 

“A mit del, a ruh tliak te, a silawng te, pan nei te, a tangseh te, a phar te chu Lalpa hnenah hlan tur a ni lova, meia thil hlanah Lalpa hnenah maichamah in hlan tur a ni lo” (Lev22:22) tih a ni. Thil hlan tura chu sawisel kai leh thianghlim lo a nih chuan Pathian tan thil bawlhhlawh a ni a, chhan tlak leh pawm tlak a ni lova, inthawina nung, thianghlim leh lawm tlak a ni thei lo (Lev22:25; Mal1:8,13).

b) Thil hlan tur chu puithiam hnenah kalpui a ngai a, puithiam chuan maichamah a lo hlan thin. Sual thawina kaihhnawih thil hlannaah chuan puithiam chu remna siamtu ber a ni a, tichuan thil pek hlantu sual chu ngaihdamin a awm thin (Lev1-9).


ii) Thuthlung Thar inhlanna:

a) Thuthlung Thar-ah chua Thuthlung Hlui angin inthawi leh thil hlan a ngai lo.

b) Mihringte zingah sawiselbo leh thianghlim; Pathian lungawina thlen zo kan awm loh avang leh, chutiang mite inhlanna chuan awmzia a neih loh avangin, Isua chu – mi sualte aiawhin (Rom5:6,8; Gal1:4), inthawina atan Pathian hnenah thil hlan leh rimtui atan mahni a inpe  a (Eph5:2). A thisen avangin amahah chuan kan tlanna kan lo nei ta a, kan bawhchhiatna zawng zawngte pawh Pathianin min lo ngaihdam ta a ni (Eph1:7). 

c) Chu chu khawngaihna vanga a thlawna thiamchantirna a ni a (Rom3:24). Khawngaihnin min chhandam a (Eph2:5). Chu khawngaihna vek chu duhtakahah chuan a thlawnin min pe a (Eph1:6). Chu khawngaihna chuan aman fing tak leh remhre takin min vur bawk (Eph1:8).

d) Ama zaran (chu khawngaihna avang tho chuan) Thlarau hmun khata Pa hnena luh theihna (Eph2:18), nel leh ngam taka luh theihna pawh kan nei (Eph3:12).

e) Chutianga a KHAWNGAIHNA avanga a chhandamna chang tawhte taksa inhlanna chu  Lalpa chuan lo pawmin, an inhlanna chu – inthawina nung, thianghlim leh lawmtlak a lo ni ta thin a ni. 


4. INHLANNA ATANA THIL TUL LEH INHLAN DAN TUR:

Inhlanna atana thil tul hi a tam hle ang, Paula zirtirna atanga kan hmuhte chauh lo tarlang i la;

i) Pathian KHAWNGAIHNA: A chunga kan hmuh angin Pathian khawngaihna avang chauh chuan - a chhandamna emaw a khawngaihna chang tawhte taksa inhlanna chu Pathianin a pawm a. Chutiang mite inhlanna chu – inthawina nung, thianglim leh Pathian lawmtlak a lo ni ta thin a ni.

ii) Hmangaihna: “Mi rethei chawm nan ka taksa zawng zawng pe vek mah i la, ka taksa pawh kang turin inpe mah i la, hmangaihna ka neih si loh chuan ka tan engmah a sawt lovang” (1Kor13:3) tiin Paulan a sawi a. A letling zawngin ‘hmangaihna’ a awm chuan engkim a sawt tihna a ni a, hmangaihna chu inhlanna atana thil tul tak a ni. Paula chuan, “Kristan a hmangaih che u a, rimtui atan Pathian hnena thil hlanah leh inthawinaa kan aia a inpek ang bawk khan hmangaihnaah awm rawh u” (Eph5:1-2) a ti a. Hmangaihna hi inhlanna atana pawimawh a ni a, chu chu Pathian neitu chuan a nei kan ti thei ang.

iii) Thianghlimna: Paulan, “Krista hnenah chuan nula thinghlim angin ka pek theihna tur che uin, pasal pakhat ka hual sak si che u a” (2Kor11:2) a ti a. Thuianghlimna hi inhlanna atana thil pawimawh a ni a, chu chu Isua avangin ringtu ten an chang vek tawh a ni (1Kor6:11). 

iv) Inpeihna: Thinlung lama inpeihna hi inhlanna atan thil tul tak a ni (Rom1:15; 2Kor8:5,12; 12:14).

Heng bakah hian – Pathian khawngaihna, hmangaihna, thianghlimna leh inpeihna chhiar tel vekin; mahni duh thu ngeia inpein (2Kor8:4), Pathian hnena rilru pe fel hmasain (2Kor8:5), chak takin (Kol3:24), Pathian duhzawng, a tha, lawm tlak leh, tha famkima awmin (Rom12:2), adt tihte hi kan inhlan dan tur a ni. Hetiang a nih lai hian, he khawvel dan anga awm erawh - inhlanna hmelma lian ber a ni.


5. INHLANNA TUR:

Inhlanna tur hi thil hote anga lang mahse tarlan tul tak a ni. Kan inhlanna tur chu he tiangin lo tarlang i la;

i) Pathian hnenah: Rom12:1-ah hian Paulan inhlanna tur chiang takin a tarlang lo. Pathian hnenah a ni tih hriat theihna erawh a awm. Hmun dangah chuan Pathian hnen ngei a nih thu chiang takin kan hmu (Rom6:13). Tin, inhlanna reng reng hi a hming tumtuah; Pathian ni lo, thil dang a awm a nih pawhin, ringtute inhlanna chu Pathian hnena inhlanna vek a ni thin a ni.

ii) Felna bawihah: Paula chuan, “In taksa pengte chu thianghlimna turin, felna hnenah bawihah pe phal rawh u” (Rom6:19) a ti a. He laia felna hi ‘Pathian felna’ a nih avangin felna bawiha inpekna pawh hi Pathian hnena inhlanna tho a ni.

iii) Rawngbawlnaah: Stephena chhungte chu mi thianghlimte rawngbawlnaah an inpek thu kan hmu a (1Kor16:15). Rawngbawlna atana inpek hi Pathian tana inhlanna tho a ni.

iv) Mi dangte hnenah: Paula vek hian Korinth mite hnenah, “Kei zawng in thlarau tan lawm em emin ka inhmang ral ang a, inhmang ral vekin ka awm bawk ang” (2Kor12:15) a ti a. Mi dang tana a inhman ral vek tur thu a ni a, chu chu mi dangte tana inhlanna a ni. Mi dangte tan emaw mi dangte hnena inhlanna hi Pathian tana inhlan bawk a ni.


6. INHLANNA PAWIMAWHNA LEH A RAH:

Inhlanna chuan rah duhawm tak a nei thei a, chungte chu tawite tein lo tarlang i la;

i) Ringtu inpekna leh inhlanna chu Pathian nena inkungkaihna leh inlaichinna hlimthla tarlangtu leh ti danglam theitu a nih avangin a pawimawh em em a ni.

ii) Inhlanna chu – inthawina nung, thianghlim leh Pathian lawmtlaka Pathian hmaa min awm tir theitu a ni (Rom12:1).

iii) Thianghlimna kawngah ringtute hruai theitu a ni (Rom6:19).

iv) Inpekna chuan mi dangte rilru a ti harh thei (1Kor16:18).

v) A tana inhlan thinte hian - a rulhna roluah tur chu Lalpa hnen ata an la hmu ang (Kol3:;23).


7. KHAIKHAWMNA:

i) Inhlanna chu inpekna nen thil thuhmuna ngaih, Pathian chibaibukna leh rawngbawlna a ni. A dawngtu lungawina tur emaw a dawngtu turin a tul ang zela a dawn theih nana mahni ngei inpe, Pathian leh mihring inlaichinna tarlangtu a ni.

ii) Thuthlung Hluiah chuan inthawinaah ‘thil’ an hlan a, chu chu pawm tlak a nih theih nan sawiselbo emaw thianghlim emaw a ni tur a ni. 

iii) Thuthung Tharah chuan inthawina a awm lo va. Thil hlan aiah  Isua chu mi sualte aiawhin, inthawina atan Pathian hnenah thil hlan leh rimtui atan mahni a inpe  a. A thisen avangin amahah chuan kan tlanna kan nei a, kan bawhchhiatna zawng zawngte pawh Pathianin a ngaihdam ta a. Chu chu khawngaihna avanga a thlawna thiamchanna a ni.

iv) Chu khawngaihna avang chuan ringtute taksa inhlanna chu  Lalpan lo pawmin, an inhlanna chu – inthawina nung, thianghlim leh lawmtlak a lo ni thei ta a ni. 

v) Inhlanna atan chuan Pathian KHAWNGAIHNA chu a bulpui ber ang a ni a. Hmangaihna te, thianghlimna leh inpeihna te pawh a pawimawh a. Mahni duh thu ngeia inpekna (2Kor8:4), Pathian hnena rilru pe fel hmasaa inhlanna (2Kor8:5), chak taka inhlanna (Kol3:24), Pathian duhzawng, a tha, lawm tlak leh, tha famkima awm (Rom12:2), adt te chu ringtute inhlan dan tur a ni. He khawvel dan anga awm erawh - inhlanna hmelma lian ber a ni.

vi) Ringtute hian inhlanna tur hrang hrang kan nei a, chungte chu; Pathian hnenah, felna bawihah, Rawngbawlnaah, mi dangte hnenah a ni.

vii) Inhlanna chuan rah duhawm tak tak a nei thin.


SAWIHO TUR:

Ringtu thaa ngaih; inpekna leh inhlanna nei pachhe hle site hi – eng vanga inpekna leh inhlanna nei chau nge an nih ang?


ZIRLAI PUITU:

Mahni: Mahni inhlanna hian keimahnia awm leh keimahni nena inkungkaihna nei – rilru, taksa, thlarau bakah; kan chakna, theihna, thiamna, finna, kan thil neih, kan hun, adt te pawh a huam thei ang.

KHAWNGAIHNA: Pathian KHAWNGAIHNA hi inhlanna atana a bul tumtu ang a nih avangin, a pawimawh hle a chuvangin hawrawppuia ziah a ni.

Hmangauhna: He hmangaihna hi Grik tawng chuan ‘agape’ a ni. Chu chu Pathian hmangaihna emaw Pathian atanga chhuak hmangaihna a ni. “Pathian chu hmangaihna” (agape/agapon-1Jhn4:8) a nih avangin,  ‘Pathian nei chung chuan / ringtu dik tak ni chung chuan engkim a sawt a ni’ tihna tluk a ni thei bawk ang.


Saturday, 27 September 2025

ZIRLAI 28 NA: KRISTIAN NUN ZE MAWI

Bible thu chiar tur Rom12:9-21; ITimothea5:1-6:10. 

Thuvawn         Keiniho hi Krista rawngbawltuah leh Pathian thuruk enkawltuah miin min ngai rawh se (1Korinth4:1).

1. THUHMAHRUAI: 

Paula zirtirnaah hian kristian nun dan tha leh dik inzirtirna  a tam hle. Chu tiang zirtirna chu a tawi zawngin  ‘kristian nun ze mawi’ tiin  thupuiah kan dah a, ringtu nun ze mawi ti pawhin a sawi theih ang. He tiang chungchang thu zirna hian Paula zirtirnaah eng chen nge hmun a luah hriat nan ‘kristian nun ze mawi zirna leh Paula’ tiin bul kan tan ang a, Kristian nun ze mawi hrilhfiahna te, Kristian nun ze mawi zir tulna leh pawimawhna te, Kristian nun ze mawi kawng hrang hrang te kan zir dawn a ni.

2. KRISTIA NUN ZE MAWI ZIRTIRNA LEH PAULA:

Paula hian a lehkhathawnahte hian Judaho thu ziak dan phung chi hnih haggada (ha-ga-da) an tih leh halaka (ha-la-ka) tia an sawite chu a hmang nasa hlein an sawi a. Haggada chuan ringtu emaw kohhran thurin leh zirtirna bakah a sawi zauna lam a kawk a. Chu tiang ang zirtirna chu Thuthlung Thar mi thiamte chuan kerygma (ke-rik-ma) emaw chanchin Tha hril lam nena inkungkaihna nei zirtirna huangah an dah a. Halaka chuan kristian nun dan tha emaw, kristian nun ze mawi lam zirtirna a kawk thung. Mi thil chik mite chuan ‘Paula lehkhathawn te hi haggada leh halaka vek a ni’ an ti hial a. Hei hian a zirtirnaah Kristian nun dan tha emaw nun ze mawi zirtirnain hmun a luah thuk zia a ti chiang a ni.

3. KRISTIAN NUN ZE MAWI CHU ENG E?:

Kristian nun ze mawi chu Paula tawngkam a ni lova, miin Krista a rin avanga a nuna danglamna lo thleng leh chu mi avanga nun inthlakthlengin a ken a ni (2Kor5:17). Kristaa nun thar (Rom12:1-8; Eph4:17-5:5; Kol2:20-34:1), Thlarau rah (Gal5:22-23), Kristiante nun dan tur (Rom12:9-21), eng fate awm dan tur (Eph5:6-6:9), Pathian ti lawm nun (1Thes4:1-12), Krista rawngbawltu tha (1Tim4:6-16), hnathawktu pawm tlak (2Tim2:14-26), zirtirna hrisel (Tita2:1-15), adt ringtute nun dan tur atana zirtirna duhawm tak tak kan hmuhte hi Kristian nun ze mawi huanga mi vek an ni.

He tiang zirtirna hi Kristian ten nun dan tur leh, khawvel mite laka ringtute emaw Kristiante danglamna; kan ni tin nun leh khawsakhonaa mi mal nunin a nunpuia a lantir reng tur an ni a. A khaikhawm nan kristian nun ze mawi tinin vuah a ni.  

4. KRISTIAN NUN ZE MAWI ZIR TULNA LEH  A PAWIMAWHNA:

Kristian nun ze mawi zir tulna leh pawimawhna hi tlang takin Paulan a tarlang lo. Amaherawhchu, a lehkhathawn zir chianna atangin heng a hnuaia mite hi a hriat theih thung, he tiangin;

i) Ringtu nihna ti chuangtu atan: 

Kristian nun ze mawi zinga thil pawimawh thenkhat ‘rinawmna’ leh ‘nun entawn tlak’ chanchin tarlangin, Paula chuan, “Keiniho hi Krista rawngbawltuah leh Pathian thuruk enkawltuah miin min ngai rawh se” (1Kor4:1) a ti a. Kristian nun ze mawi chu mi dangte laka ringtu nihna tarlangtu a ni thei a, a ni bawk tur a ni.

ii) Ringtu nun laipuiah Pathianin hmun a chan zel theih nan:

Kol2:20-4:1-ah chuan Kristaa nun thar chanchin te, nun hlui leh nun thar chanchin te, nun thara inlaichin tlan dan tur te Paulan a zirtir a. Heng a thu zirtir khaikhawmna atana a thu hman chu, “…in tih apiang chu mihring tan anga ti lovin, Lalpa tan anga ti zawkin, chak takin ti rawh u; Lalpa Krista rawng in bawl a nih hi” (Kol3:24) a ti a. Kristian nun ze mawi zirtirna chuan mi mal leh ringtu inpawlho nuna Pathianin hmun laili a chan theihna tur a tinzawn zel a ni.

iii) Ringtute an inhmangaiha, lungrual taka an khawsakho theih nan:

Isuan, “In inhmangaih chuan mi zawng zawngin ka zirtirte in ni tih chu miah chuan an hria ang” (Jhn13:35) a tih angin - ringtute an inhmangaih a (Rom13:8; 1Kor16:14), lungrul taka an khawsakho theihna tur hi (Eph5:19-21) Kristian nun ze mai chuan a ngai pawimawh hle a ni (2Kor13:11).

iv) Ringtute an inpumkhata, an chak deuh deuh theih nan:

Ringtute an lo inpumkhata (Eph4:3), tih chak deuh deuhva an lo awm (1Kor16:13) hi Kristian nun ze mawiin a tum pakhat a ni.

v) Ringtuten mi hneh theihna an neih a, Krista ke bula mite an hruai theih nan:

Ringtute nuna Lal Isua hming chawimawia a awm theihna tur hi Paulan a ngai pawimawh hle a (2Thess1:12). Mi mit tlunga awm te (2Kor6:4), entawn tlaka awm te (Phil3:17; 2Thess3:9), fimkhur taka awm te pawh a zirtir a (1Kor8:9; Eph5:15; Kol4:17; 1Tim4:16; 2Tim4:5);  mi a hneh a, Krista ke bula mi dangte a hruai theihna tur a ni (1Kor9:19-22), chuvangchuan chutianga ti ve tur chuan amah zir tur emaw entawn turin a ti hial a ni (1Kor11:1; Phil3:17).

vi) Ringtu nun a hrilsel a, than lenna dika kohhran a than theih nan:

Ringtu nun hrisel, duhawm leh awhawm bawk si hi Paula hian a ngai pawimawh a (Phil4:8). Chu chu Kristian nun ze mawi neih a tulna pawh a ni.

vii) Chanchin Tha leh Pathian ramin hma a sawn theih nan:

Chanchin Thain hlawkna a chan ber theihna tur hi eng kawngah pawh Paula thil tum leh duh ber a ni (1Kor9:14, 23).

viii) Hun lo la thleng tur atana inbuatsaihna a ni:

Kristian nun ze mawi zirtirnaa bet tlat leh he zirtirnain a tum chu – Lalpa Isua Krista lo kal thleng a, ringtute chu seiselbova an puma humhima an awm theihna tur a ni. (1Thess5:23).

5. KRISTIAN NUN ZE MAWI CHI HRANG HRANG:

Kristian nun ze mawi tia kan vuahte hi chi hrang hrangin a then theih a, Paula lehkhathawnahte hian a tam hle a, tarlan sen pawh a ni lo. A pawimawh leh langsar zual, kan ni tin nuna kan hman leh kan nunpui atana thate kan lawr khawm dawn a ni, he tiangin;

i) Mi dang chunga rilru put dan tur:

a) Ihmangaih tawn tur kan ni: Ringtu nunah hian hmangaihna hi a pawimawh hle. Paula chuan, “Hmangaihna ka neih si loh chuan engmah ka ni lovang…ka tan engmah a sawt lovang” (1Kor13:2-3) a ti a. Inhmangaih tawnna ngawt lo chu tuma engmah ba lo tur te (Rom13:8), hmangaihnaa rawng in bawlsak tur te (Gal5:13), mahni inhmangaih anga vengte hmangaih tur te (Gal5:14),  unau inhmangaih kawnga hmangaih taka inlainat tawn tur leh (Rom12:10), hmangaihna inbel hial turtein (Kol3:14) ringtute a fuih a ni.

b) Inkhawngaih tawn tur kan ni: Inkhawngaih tawna inlainat tur a ni a (Eph4:32), mi khawngaihtu chuan lawm taka khawngaih bawk tur a ni (Rom12:8). 

c) Inngaidam tawn tur kan ni: Tupawhin tu chungah pawh thupawi a neih chuan indawh tawn a, inngaidam tawn tur kan ni a. Pathianin Kristaa min ngaidam angin mi dang pawh ngaidam ve tura tih kan ni (Kol3:13; Eph4:32). Tin, tupawhin thil sual tih avanga hremna leh lungngaihna a tawhin; a lungngaihna belhchhah tura hremna pek belh lovin, ngaidama thlamuan zawk tura tih kan ni (2kor2:5ff).

d) Inrema awm tur kan ni: A theih chuan mi zawng zawng nen inrema awm tur a ni a (Rom12:18). Inremna leh intihsawt tawnna tur thilte chu um hial tura tih kan ni (Rom14:19). Pathian chuan inrem taka awm turin min kova (1Kor7:15), inremna rawngbawl hna min pe a (2Kor5:18-19), amahah chuan engkim inrem tir hi Pa lungnih zawng tak a ni a (Kol1:20), “Inremin awm rawh u” (1Thess5:13) min ti a ni.  

e) Mi dang tha zawkah ruat tur: Elrel leh innghaihhlut avanga engmah ti lovin, mi tinin inngaitlawm takin mahni aiin mi dang tha zawkah ruat tur a ni (Phil2:3).

ii) Mi dang chunga tih tur:

a) Midang ta en tur: Mahni ta ta en lovin, mi dang ta pawh en thin tur a ni (Phil2:4; Rom15:1). 

b) Mi dang lawm zawng zawn tur: Mi chakte chuan mahni lawmna zawng lovin mi chak lote chak lohna tuarpui tur a ni a, mahni vengte tihsawt nan an thatna turin tih lawm kan tum tur a ni (Rom15:1-2). Rinnaa chak lote pawh an rilhlelhnate sawisel lovin kan lawm zawk tur a ni a (Rom14:1), chawimawi kawngah phei chuan kan induhsak tawn theuh tur a ni (Rom12:10).

c) Inthlamuana infuih tawna intihsawt tawn tur: Inthlamuan tawn tura tih kan ni a (1Thess4:18). Kan rit phurhte chu inchhawk tawn tur leh (Gal6:2), infuih tawn a, intisawt tawn zel tura tih kan ni (1Thess5:11).

d) Tu sual pawh suala thungrulh loh tur: Tu sual pawh suala thungrul lo tura tih kan ni a (Rom12:17), mi thil ti sual kan hmu a nih pawhin inveng tha chungin chutiang mi chu thuhnuairawlh taka tungding tura tih kan ni (Gal6:1).

e) Intulut tawn a, chibai inbuka, inlawm tawn tur: Intulut tawn tur te (Eph5:21),  chibai inbuk tawn tur leh (Rom 16:16; 1Kor16:20; and 2Kor13), inlawm tawn thin tura tih kan ni (Rom15:7). 

ii) Mi dang chunga tih loh tur:

a) Insawisel tawn loh tur: Insawisel lo tura tih kan ni a, unau dalna emaw tlukna emaw pawh siam loh tur a ni (Rom14:1-13). Rinnaa chak lo mi phei chu sawisel hauh loh tur a ni (Rom14:1).

b) Dawt inhrilh tawn loh tur: Dawt inhrilh tawn loh tur a ni a (Kol3:9). Dawt sawi banin, mahni thenawm hnenah thu dik tak sawi thin tura tih kan ni (Eph4:25).

c) Unau tihtluk loh tur: Mahni unau dalna emaw tlukna emaw siam lo tur a ni a (Rom14:13), Unaute tluk phahna tur a nih ai chuan sa ei loh te, uain in loh te, thil engpawh tih loh a tha tia zirtir kan ni (Rom14:21).

d) Incho tawna initsik tawna inngaihhlut loh tur:  Incho tawna initsik tawna inngaihhlut hi tih loh tur a ni (Gal5:26).

e) Pathian zah lohna lam thil tih loh tur: Pathian zah lohna lam thu sawi mai mai hi tih loh tur a ni a, hawisan tur a ni (1Tim4:7; 6:20; 2Tim2:16). Tin, zahmawh te, thu lawi lo sawi te, fiamthu te pawh ringtute tih atan a mawi lo (Eph5:3-4).

Heng kan tarlante bakah hian – ringtute nun dan tur (Rom12:10-21), vengte chunga rilru put dan tur (Rom13:8-10;14:3,10-13;15:1-2), khawvel mite chunga rilru put dan tur (1Kor5:9-13), mi lem laka fimkhur dan tur (1Kor10:7-22), ei leh in chungchanga thurawn (1Kor10:24-33), ringlo mite laka awm dan tur (2Kor6:14-18), chhungkuaa – putar, pitar, hmeithai, nupui-pasal, nula-tlangval, tleirawl-rawl thar leh naupang te awm dan tur (Eph5:21-33; 6:1-4; Kol3:18-25;1Tim5:1-4; Tita2:1-8), bawihte leh an pute awm dan tur (Eph6:5-8;Kol3:22-4:1;Tita2:9-10), lalte, thuneitute leh roreltute laka awm dan tur (Rom13:1-8; Tita3:1-2), adt a awm bawk. Hengte hi erawh tarlan sen a ni lo.

6. KHAIKHAWMNA:

i) Kristian nun ze mawi hi Paula tawngkam a ni lo va, a lehkhathawnahte hian kristian nun dan tha leh dik zirtirna erawh a tam a, chutiang zirtirna hrang hrang khaikhawmna chu a ni.

ii) Paula hian a lehkhathawnahte hian Judaho thu ziak dan phung chi hnih haggada (ha-ga-da) leh halaka (ha-la-ka) a hmang nasa hlein an sawi a. Haggada chuan ringtu emaw kohhran thurin leh zirtirna leh a sawi zauna lam a kawk a. Halaka chuan kristian nun dan tha emaw, kristian nun ze mawi zirtirna lam a kawk.

iii) Kristian nun ze mawi chu - miin Krista a rin avanga a nuna danglamna lo thleng leh chu mi avanga nun inthlakthlengin a ken tel a ni. Chutiang zirtirna chu Kristiante nun dan tur leh, khawvel mite laka ringtute emaw Kristiante danglamna; kan ni tin nun leh khawsakhonaa mi mal nunin a nunpuia a lantir reng turte an ni. 

iv) Kristian nun ze mawi chu chhan hrang hrang avangin zir a tulin a pawimawh a. Paulan a dah pawimawh angin tunlai ringtute pawhin ngai pawimawh i la, chu chuan kan ringtu nun nihna leh hlimthla hi tun aia duhawm leh belhchian tlakin a tarlang ngei ang tih a rinawm.

v) Kristian nun ze mawi chi hrang hrang a tam a. Chungte chu hun tawite chhunga tarlan leh zir sen rual a nih loh avangin – mi dang chunga rilru put dan tur te, mi dang chunga tih tur leh, mi dang chunga tih loh turtea thenin tarlan leh zir a ni.

SAWIHO TUR:

Paula zirtirna atanga Kristian nun ze mawi kan tarlan hmaih sawi tur nei chuan sawi ni se. Tunlai hun atana Kristian nun ze mawi lantir atana kan duh leh chin zui zel atana kan duh lohte sawiho ni bawk se.

ZIRLAI PUITU: Nil.


Saturday, 20 September 2025

ZIRLAI 27 NA: THILPEK

Bible thu chiar tur 1Korinth16:1-4; 2Korinth 8:1- 9:15.

Thuvawn         Mi tinin ui chunga pe lovin, pek loh theih loh anga ngaia pe hek lovin, an thinlunga an tum ang zelin pe theuh rawh se; Pathian chuan hlim taka petu a ni a hmangaih ni (2Korinth9:7).

1. THUHMAHRUAI: 

Thilpek hi Pathian thu a ni a, apostle leh kohhran hmasa te zirtirna pawh a ni (Tirh20:35; Rom12:13; Gal6:6-10; 1Tim6:17-19). Paula pawh thil petu leh pek tur kengtuah a tang thin (Tirh24:17). Thilpek chungchangah hian a fimkhurin demawma awm pawh a duh lo (2Kor8:20). Tunlai kohhrante tan thilpek chungchang thu hi a pawimawh em avangin he mi chungchang thua Paula zirtirnate kan zir dawn a. Thilpek chungchang thua kan hriat awm taka ngaihte tarlang hmasain, thilpek chi hrang hrang leh a nihna te, thil petuin thil a pek dan tur te, thilpek hlawkna emaw a rah te kan zir dawn a ni.

2. THILPEK: 

Paula sulhnuahte hian ‘thilpek’ chi hrang a awm. Thlarau lam thilpek  (Rom1:11; 1Kor 1:7; 12:1-31; 14:1,12) a awm bakah, hming dang vuaha Paulan a tarlan thenkhat hetiangin; Pathian thilthlawnpek (Rom6:23; 11:29; 12:6; 1Kor2:12; 7:7; 12:1ff), Pathian thilpek (Eph2:8), a thlawna Krista thilpek (Eph4:7), khawngaihna thilpek (Rom12:6; 1Kor1:4), thiam chantirna thilthlawnpek (Rom5:16), felna thilpek (Rom5:17), a thilpek sawi hleih theih loh (2Kor9:15), thilpekte (Eph4:8), thilpek – Paula leh upahote kut nghah avanga lo awm (1Tim4:14; 2Tim1:6) a awm bawk. Heng thilpek zingah hian tuntuma kan zir erawh a tel lova; thilpek kan zirin a kawh ber chu - Pathian mi ten Pathian tan  emaw Pathian hming avanga thil an pek hi a ni.

Paula hian thipek - petu, pe tura a petu inpeihna, thilpek lak khawm thu, kawl that thu, a kengtu, a dawng turte hnena pek thu, a dawngtu, a dawngtu lawmna leh lawmthu sawina te, pe zel tura infuihna leh, langtlang taka thilpek enkawl dan te a zirtirnaah a tarlang vek a (Rom12:13; 2Kor8:1-24; 9:5-15; Gal6:6-10; Phil4:10-20; 1Tim6:17-19). Amaherawhchu, tunlaia kohhranin sum (thil) pek leh enkawl dan mumal tak a kalpui ang inzirtirna erawh a zirtirnaah a vang hle.

Thilpek kawnga thahnemngaihna pawh a zirtirnaah hian a langsar lem lo va. Hei hi a chhan ni awma ngaih chu; sum enkawl dan phung mumal a la awm loh vang te, missionary-a tang ber hi amah a nih avang leh thil pe tura ringtute phut a rem loh avang te, a hun laia Pathian rawngbawltute thil pek ngai lova an inenkawl theih avang leh an thawh rim avangin thil pe tura thahnemngaihna hi a zirtirnaah hian a langsar lo niin a lang.  Chutihlai chuan thilpek chungchang thua kan rilru kaihruai thei zirtirna tha tak tak erawh a zirtirnaah hian a inphum tam em em a; chungte chu kan zir chhunzawm zel dawn a ni.

3. THILPEK CHI HRANG HRANG LEH A NIHNA:

Pathian mi ten Pathian tan  emaw Pathian hming avanga thil an pek chu chi hrang hrangin Paulan a tarlang, he tiangin; 

i) Mi thianghlimte tana thawhlawm (1Kor16:1).

ii) Mi thianghlimte rawngbawlna (2Kor9:1).

iii) Chhawmdawlna rawngbawlna (2Kor9:12).

iv) Rawngbawlna thilpek (2Kor8:20; 9:13).

v) Khawngaih thilpek (1Kor16:3).

vi) Thilpek leh dawn (Phil4:15).

‘Mi thianghlim’ Paulan a tihte hi ringtute emaw Pathian mite an ni a. Chutiang mite nena inkaihhnawihna nei tilpek chu tunlai huna – kohhran thawhlawm, kohhran rawngbawlna nen a inang. Thilpek chu – chhawmdawlna a ni a, rawngbawlna a ni a, khawngaihna avanga pek a ni tihte pawh thilpek chungchang thu a tarlanna atang hian a hriat theih.  Hengte bakah hian Paula chuan thilpek nihna chu kawng hrang hrangin a tarlang a, thilpek chu;  thil tha tih (Gal6:9-10) a ni a, englo rimtui rim a ni a, inthawina chhan tlak a ni a, Pathian lawmzawng (Phil4:18) a ni a, mangannaa inmanganpuina (Phil4:14) a ni a, tlakchham phuhrukna (Phil4:16) a ni bawk.

4. THILPETUIN THIL A PEK DAN TUR:

Thil petuin thil a pek dan tur emaw thil petu rilru put dan tur hi Paulan a tarlang nual a. Hengte hi kan pekna rilru siam dik tur leh thilpek petu rilru kaihruaitu atan a that em avangin lo tarlang i la, he tiangin;

i) Pathian chuan khawngaihna avangin thil a pe a, chutiang rilru pu chuan kan pe ve tur a ni (Rom5:15-16).

ii) Thilpek hi ui lova pek tur a ni (Rom12:8).

iii) Paula chuan, “…In tih apiangah…Pathian ropuina tur hlirin ti rawh u” (1Kor10:31) a tih avangin, thilpek kan pek chhan pawh hi  Pathian ropuina tur a ni tur a ni.

iv) 1Kor13:1-3 thuah hian Paula chuan hmangaihna chu – thu hril theihna te, hriatna te, rinna te, thilpek leh mahni inhlannate nen a khaikhin a. “Hmangaihna ka neih si loh chuan – engmah ka ni lovang…ka tan engmah a sawt lovang” a ti a. Hmangaihna nena thilpek pek erawh a sawt a ni.

v) Thil pek tur miin a neih theih nan – malsawmna a hmuh angzia zela dah khawla pek hi Pathian thu a ni (1Kor16:1-2).

vi) Thilpek pek zet hnu pawha tawngtainaa hriat zui hi Pathian thu a ni (2Kor1:11).

vii) Makedonia rama kohhrante thilpek dan hi entawn atan a tha hle, hetiangin;

a) Fiahna leh hrehawmna nasa tak, retheihna namen lo tawk chung pawhin hlimna leh thilphalna nasa tak an nei a.

b) Thilpek rawngbawlnaa an tel ve theihna tur kawng an dap chawp hial a.

c) Tichuan, an theih tawkin, an theih tawk aia nasa mahin, anmahni duh thu ngeiin an pe a.

d) Chutiang thilpek pe theia awmtirtu chu – anmahni ngei Pathian hnena an inpek hmasak avang leh, an thilpek dawngtu turte hnenah pawh an mahni an inpek hmasak vang a ni (2Kor8:1-5).

viii) Rilru lamah inpeihna a awm hmasak phawt chuan – neih ang zia zela pek hi a tha (2Kor8:12).

ix) Mi dang tlakchham phuhrukna a nih theihna tur leh intluk-tlanna a awm theihna tura - neih chuangliam mi dangte hnena pek hi Pathian thu a ni a (2Kor8:13-15).

x) Thilpek rawngbawlnaah hian fimkhur em em tur a ni a. Mi dangin min dem theihna tur ang chi thil reng reng chu pumpelh zel tur a ni a. Tin, Pathian leh mihring ngaihah pawh thil mawi zawn zel tur a ni (2Kor8:20-21).

xi) Thilpek hi ui chunga pek tur a ni lova, pek loh theih lohva ngaia pek pawh a dik vek lo. Thinlunga tum ang zela pek tur a ni (2Kor9:7).

xii) Pathian chuan hlim taka petu a hmangaih avangin, hlim takin pek thin tur a ni (2Kor9:7).

xiii) Miin Chanchin Tha thurin a zawm zia a tih lan avang te, mi dang tana thawhlawma a thilphal zia a tihlan avangtein Pathian ropui zia hi tarlanin a awm thei a, chuvangchuan thilpek hi pek thin tur  ni (2Kor9:13).

xiv) “Zirtirna dawngtu chuan thil tha zawng zawng zirtirtu hnenah pe ve rawh se…remchang hun kan neih zia ang zelin mi zawng zawng chungah thil tha i ti ang u. Rinna chhungte zinga mi chungah i ti deuh ber ang u” (Gal6:6-10) a ti a. Zirtirna dawngtu ten zirtirtu Isua tana thil kan pek hi a dik a. Thilpek chu ‘thil tha tak’  a nih avangin; rinna chhungte zinga mi chunga pek pawh hi a dikin a tha em em a ni.

5. THILPEK HLAWKNA EMAW A RAH:

Thilpek hlawkna emaw a rah chungchang thu hi tarlan tur a tam hle. Mahse Paula sulhnu atanga kan hmuhte chauh kan tarlang ang, hetiangin;

i) “Englo lak aiin pekin lukhawng a nei zawk” tih a ni a. A thu avang leh, he thu sawitu avang hian thilpek hi a hlawk ngei ang tih a rinawm (Tirh20:35).

ii) Chanchin Tha thurin miin a zawm zia a tih lan avang te, mi dang tana thawhlawma a thilphal zia miin a tihlan avangtein Pathian ropui zia tarlanin a awm thei (2Kor9:13).

iii) Thilpeka thahnemngaihna hian mi dang a chawk harh thei (2Kor9:1-2).

iv) Miin a theh apiang, chu mi vek chu a seng dawn a (Gal6:7), theh tlem chuan a at tlem ang a, theh tam chuan a at tam ang (2Kor9:6).

v) Thil petu chu Pathianin a khawngaihna tinrengin a vur phah thei (2Kor9:8).

vi) ‘Thehtu hnena chi petu leh ei atan chhang petu chuan’ pek tur mamawhtute hnenah pektur a pe thei a, a tih pun sak thei a, chutiang mite felna rah chu a ti hlawk hial dawn a ni (2Kor9:11).

vii) Thilpek hian mite tlakchhamna a phuhruk sak mai ni lovin, mite Pathian hnenah lawm thu a sawi tir hial thei (2Kor9:12).

viii) Thilpek petu leh a dawngtu emaw hlawkpuitu inkarah inlaichinna tha tak a pian phah thei (2Kor9:14).

ix) Thilpek petu chuan rah pung nasa tak a la chang ang a, chutiang mite tlakchhamna  chu Pathianin a la phuhruksak ang (Phil4:17-19).

x) Thlarau lama thehtu chuan Thlarauva mi chatuana nunna a seng ang (Gal6:8).

xv) Pathian chuan hlim taka petu a hmangaih a, hlim taka pek hi Pathian hmangaih dawnna emaw nihna a ni ((2Kor9:7).

6. KHAIKHAWMNA: 

Kan zirte hi hetiang hian khaikhawm i la;

i) Paula sulhnuahte hian ‘thilpek’ chi hrang tamtak a awm a, kan zirlaiin a kawh ber chu - Pathian mi ten Pathian tan  emaw Pathian hming avanga thil an pek hi a ni.

ii) Thilpek chungchang hi Paula zirtirna pawimawh tak a ni a. A sulhuahte hian thilpek lam inzirtirna  chipchiar a awm tho lain; tunlaia kohhranin sum (thil) pek leh enkawl dan mumal tak a kalpui ang inzirtirna erawh a zirtirnaah hian a vang hle.

iii) Thilpek kawnga thahnemngaihna lam pawh a zirtirnaah hian chhan hrang hrang avangin a langsar lo.

iv) Thilpek a hriat dan chi hrang hrang tarlangin, thilpek nihna pawh kawng hrang hrangin a tarlang a. Thilpek chu – chhawmdawlna a ni a, rawngbawlna a ni a, khawngaihna avanga pek a nih bakah; thil tha tih, englo rimtui rim, inthawina chhan tlak, Pathian lawmzawng, mangannaa inmanganpuina, tlakchham phuhrukna a ni bawk.

v) Thil petuin thil a pek dan tur te, thilpek hlawkna emaw thilpek rah kawng hrang hrang kan zir bawk.

SAWIHO TUR:

Thilpek - sawma pakhat hi Thuthlung Hlui zirtirna,  Isua pawhin, ‘tih thulh loh tur’ (Mt23:23) a tih zinga mi; BCM Rules Bung -3, 3.2, a) pawhin kohhran mite pe tura a beisei a ni.  He mi chungchang hi ‘Thuthlung Hlui zirtirna a ni a, kan zawm a tul lo’ mi thenkhatin an ti thin a. Chutiang zirtirna chu awih/zawm tur nge, Isua leh kohhran min beisei dan hi kan zawm zawk ang? Ngaihdan hrang hrang awm theite sawiho ni se.

ZIRLAI PUITU:

Thil tha tih: Paulan ‘thil tha tih’ a tarlan hi ‘thilpek’ chungchang thu a sawina a ni chiah em tih a chiang lo. Amaherawhchu, chang 6-naah chuan ‘pek thu’ a zirtir a, ‘thil tha tih’ pawh hi chu mi thu kalzel chu a ang hle.

In tih apiangah: 1Kor. bung 10-ah hian Paula hian milem lakah fimkhur turin a zirtir a, chu mi kaihhnawih  inthawina sa ei leh in chungchang pawh a tarlang chhunzawm zel a. Mahse ‘in tih apiangah’ tih hian heng zirtirna pahnih chauh ni lo; ‘Korinth-a ringtute thil tih tur zawng zawng’ a huam a ni.

Makedonia ram kohhrante: Hmanlai Grik ram hmar lam chu Makedonia tih a ni thin a.  Chhim lam chu Akaia ram a ni.  Korinth khua hi Akaia ram huam chhunga awm a ni.  Makedonia ram huam china kohhrante (Makedonia ram kohhranho pawlte) chu – Philippi te, Thessalonica te, Beroia khua te an ni.

Thil mawi: Paulan ‘thil mawi’ a tih hi ‘thil dik, dikna, thil duhawm, thil fel’ tihna a ni.

Loh theih lohva ngaia pek: Loh theih lohva ngaia pek hi a dik leh dik lo a awm thei ang. Miin Pathian a hmangaih avang leh Pathian tan thahnem a ngaih em avanga ‘loh theih lohva ngaia’ a pek chuan; chutiang thilpek dan chu ‘a dik lo’ tih phal rual a ni lovang.

Thu sawitu: “Englo lak aiin, pekin lukhawng a nei zawk” tih hi Paulan Isua thusawi a hriat, a sawi chhawn a ni (Tirh20:35). He thu ang diak diak hi Chanchin Tha ziaktute hian an tarlang lo. A tlukpui thu erawh Luka’n a tarlang thung (LK6:38).  Chanchin Tha ziaktu ten tarlang lo mahse, Isua thu sawi emaw thil tih zawng zawng an ziah vek loh zia hi Johana’n a tarlang a ni (John20:30).


Saturday, 13 September 2025

ZIRLAI 26 NA: ZIRTIRNA DIK LO

Bible thu chiar tur : Galatia1:6-10; 1Timothea1:3-11.

Thuvawn         : Chutichuan dik lohna ngamthlemna angin, fing verveka mihring bum chawpin, zirtirna thli tinrenga lehlam lehlama vawrh leh len len naupang kan ni tawh lo vang a, hmangaiha thu dik tak sawiin, engkimah amahah kan thang lian thei zawk ang; amah chu Lu a ni, Krista chu (Ephesi4:14-

1. THUHMAHRUAI: 

Zirtirna dik lo hi kohhran a tiah tirh atanga awm, Paula hun leh tun hun thleng pawha kohhrante tibuai fotu a ni. He mi chungchanga Paula zirtir dan hi tuntumah hian kan lawr khawm dawn a. Zirtirna dik lo hrilhfiahna leh a zirtirtute tarlang hmasain, zirtrna dik lo - lo awm theih dan te, zirtirna dik lo leh a zirtirtu avanga nghawng tha lo awm te, zirtirna dik lo hmachhawn dan te, zirtirna dik lo zirtirtu leh a pawmtute hmachhawn dan te kan zir dawn a ni.

2. ZIRTIRNA DIK LO:

Zirtirna dik lo tih sawi nan Paulan tawngkam chi hrang hrang a hmang a, chungte chu;

i) Thurin dang zirtirna: Hei hi apostol emaw Paula emaw kohhran zirtirna ziding leh thurin ni lo zirtirna danglam zirtir sawina a ni. 1Tim1:3-ah chuan ‘zirtirna dik lo’ tiin lehlin a ni a. 1Tim6:3-ah chuan  ‘zirtirna dang’ tiin lehlin a ni.

ii) Khawvel zirtirna dik lo: Hei pawh hi zirtirna ziding ni lo, khawvel hriatnaa inngat zirtirna sawina a ni (Gal4:3, 9; Kol2:20). 

iii) Chanchin tha hrang: Chanchin Tha, tirhkoh ten an hril hrula Chanchin Tha ni ve awm taka ngaih - ni si lo a ni (Gal1:6). He mi vek hi 2Kor11:4-ah chuan ‘chanchin tha dang’ tiin kan hmu.

iv) Dik lo taka ‘Finna’ tia an vuah dik si lo: Apostol leh Paula emaw kohhran zirtirna ziding leh thurin ni lo, heng aia zirtirna dik leh fing zawka ‘a zirtirtu ten’ an ngaih, zirtirna ziding hnialna atana an hman dik si lo a ni (1Tim6:20).

v) Ramhuaite zirtirna thu: Ramhuaite zirtirna thu titute hi hruai bona thlarau changtute an ni. Dawt thu leh vervek taka tiin, rinna bansan turin mite an hneh thin (1Tim4:1-2).

vi) Thawnthu behchhan zirtirna: He tiang mite hian thawnthu mai mai leh thlahtute thu chhui behchhanin zirtirna an kalpui thin (1Tim1:4; 4:7; 2Tim2:16; 4:4). Pathian zah lotute an ni.

vii) Rin hranna: He thu sawina atan hian Grik tawng hairesis (hai-re-sis) hman a ni a. Hei hi heresy (he-re-si) thumal, kum zabi 50-100 AD bawr vela Ignatiusa’n (Ig-na-tias-a’n) ‘zirtirna dik lo’ sawina bera a hman; tun hnua zirtirna dik lo sawina ber lo ni zui ta a ni. A awmzia chu ‘duh thlang’ tihna a ni a. Kohhrana rin hranna leh inthenna thlentu, kohhran rin dan phatsana rin dan hrang thlangtu, duhthlanna hmang sual sawina a ni (1Kor11:19; Gal5:20).

Tichuan ‘zirtirna dik lo’-in a kawh ber chu – Pathian thu emaw, apostol-te leh kohhran thurin leh zirtirna ziding ang ni lo zirtirna kalpui a kawk a. Kohhran emaw kristiante thurin ziding hnâwla, rin dan hrang thlang a, rin hran neite hi zirtirna dik lo titute an ni a, an thu ken chu ‘zirtirna dik lo’ a ni. Tin, zirtirna dik lo hi ‘tisa thiltih’ a ni a (Gal5:19ff). Zirtirna dik lo kalpuitute hi ‘Thlarau mi’ an ni lova ‘tisa mi’ an ni.

3. ZIRTIRNA DIK LO ZIRTIRTUTE:

Zirtirna dik lo zirtirtu te, ‘Paula koh dan’ pawh a tih theih ang - chu kawng hrang hrangin kan hmu, he tiangin;

i) Tirhkoh der.

ii) Mi bum hmang.

iii) Eng tihkohva insiam chawp.

iv) Krista tirhkohva insiam chawp.

v) Felna rawngbawltua insiam chawp (i,ii,iii,iv,v-2Kor11:13-15).

vi) Thawnthu sawi leh thlahtute chhui hmang (1Tim1:3-4).

vii) Inhnialna atthlak leh fing lo titu (2Tim2:23).

viii) Zirtirna dang zirtirtu (1Tim6:3; Tirh20:29).

ix) Mi dawthei (1Tim4:1; Tita1:10). 

x) Chinghne kawlh (Tirh20:30).

4. ZIRTIRNA DIK LO LO AWM THEIH DAN:

Pathian mite emaw, kohhran mite zinga zirtirna dik lo awm tirtu ber chu - thlarau sual, hruaibona thlarau (1Tim4:1-2; 2Kor11:4) a ni. Tichuan rinna leh chhia leh tha hriatna thiang  nei lo, thutak pen san, rinna kawnga keh chhia - Humenaia ang te, Alexandra ang te, Phileta ang te (1Tim1:20; 2Tim2:17) kohhran leh Pathian mite zingah an lo awm a; tin, Pathian thu hriatna kawnga tlachham (Eph3:18) thinlung chawlawl leh, an thinlunga khuhtu nei te (2Kor3:15) bakah, lungawi lo te, thinlunga hliam nei te, zirtirna danglam ngaihnawm ti leh hriat chak avanga awn hrim hrim te, Pathian mite zinga chutiang ang thil tha lo  awm dawnsawn leh hmachhawn thiam lohna avang leh thil dang avangte pawhin zirtirna dik lo hi kohhran leh Pathian mite zinga a lo awm thin.

Tin, zirtirna dik lo hi ring lo mite atanga intan ni lovin, ringtute ngei atanga intan a ni thin. An thu zirtir pawh – fing fel fai tak, Chanchin Tha nena inzul; rinna te, chhandamna leh zirtirna dang tam tak - Pathian thutak atanga zi chhuak; Chanchin Tha hrang, tih danglam (Gal1:6-9), chu mi avanga pawm dan leh rin dan hrang (1Kor11:19; Gal5:20) lo ni ta a ni.

5. ZIRTIRNA DIK LO LEH A ZIRTIRTUTE AVANGA NGHAWNG THA LO AWMTE:

Zirtirna dik lo leh a zirtirtute avang hian Pathian mite zingah nghawng tha lo a awm thin a, chu chu ‘a rah chhuak’ pawh a tih theih a; chungte chu lo tarlang i la;

i) An kam that leh an kam thiamin mi fing lote rilru a bum (Rom16:17).

ii) Rinnaa Pathian lama intihsawtna thlen lovin, inhnialna mai mai a thlen thin (1Tim1:4).

iii) Mi thenkhat a kal kawi tir a, rinna dik tak an pen san a, thu lawilo sawina lamah a kal tir (1Tim1:6).

iv) Krista Chanchin Tha a ti danglam a, chu chuan kohhrante a ti buai thin (Gal1:7).

v) Inthenna leh tlukna an siam (Rom16:17).

vi) Zirtirna dik lo leh Pathian zah lohna thu  chuan Pathian ngaihsak lohna lamah mite a hruai nasa a. Pan chhe ei angin mite a ei a, thutak kawng an kal kawi san a, mi thenkhat rinna a bo phah hial thin (2Tim2:16-18).

vii) Zirtirna dik lo chuan rinna bansan turin mite a hruai khaw lova. An mahni chhia leh tha hriatna ngeia thir linga deh angin a awm tir thei (1Tim4:1-2).

viii) Kohhran leh Pathian mite zingah inthenna a thlen  (Gal1:6).

ix) Zirtirna dik lo titute chuan Pathian mite leh a rawng bawltute an dodal thin (1Tim1:19-20; 2Tim4:14-15).

x) Zirtirna dik lo titute chuan anchhia an la dawng dawn (Gal1:9). 

xi) Zirtirna dik lo chuan kohhran mite zingah ‘a taktak leh a tak lo’ thliarin a lantir ang(1Kor11:19).

6. ZIRTIRNA DIK LO HMACHHAWN DAN:

Zirtirna dik lo hmachhawn dan tur hi Paula zirtirnaah hmuh tur a awm nual a, chungte chu lo lawr khawm i la.

i) Hnar: Zirtirna dik lo chu a dik lo tih rinhlelh lai leh hriat chian hnuin ‘duh loh tawp’ tur a ni a, hnar hlauh tur a ni (1Tim4:7). 

ii) Hawisan: Zirtirna dik lo buaipuitu apiangte zingah tel loh tawp tur a ni a, an thu leh hla pawh ‘zir chiang tura tukte lo chuan’ ngaihven loh tawp tur a ni (1Tim6:20; 2Tim2:16; 3:5).

iii) Inthiar fihlimsan: Inthiar fihlim san hlauh tur a ni.

iv) Zirtirna dik tak nena inhmeh thu sawi: Zirtirna dik tak nena inhmeh thu sawi hi zirtirna dik lo dodalna leh hmachhawnna tha tak a ni (Tita2:1).

v) Rintlak nih zia lantir: Mi ten kan lak atanga thu tha lo reng reng an hmuh loh nan engkimah thil tha tih kawngah tihhmuhtuah kan tang tur a ni. Kan zirtirnaah chuan kan tak zia te, kan zahawm zia te, kan thu sawi dik zia leh sawisel rual lohte kan ti lang thin tur a ni (Tita2:8).

7. ZIRTIRNA DIK LO ZIRTIRTUTE LEH A PAWMTUTE HMACHHAWN DAN:

Rinna kawnga chak lote hi Paula hian a dawhthei viau a. “Rinnaa chak lo mi chu a rinhlelhnate sawisel lovin lawm rawh u” (Rom14:1) a ti a. Amaherawhchu Pathian mite rinna sawi nghing thei leh Chanchin Tha ti hmelhem thei-ah chuan ngaihdan rorum tak a nei thung. “Keimahniin emaw, van atanga lo chhuk vantirhkoh pawhin emaw, Chanchin Tha kan hrilh che u lo kha chu Chanchin Tha dang reng lo hrilh che u sela, anchhe dawngin awm rawh se.” (Gal1:8) a ti duh hial a ni. 

Zirtira dik lo chuan Pathian mite zingah nghawng tha lo tak a thlen thin avangin Paula hian hmachhawn pawh a hmachhawn nasa a. Amah ngeiin a hmachhawn dan leh mi dang a zirtir dan hi hriat a tha a, chungte chu lo tarlang i la;

i) Fimkhur taka awm : Zirtirna dik lo titute chu rinna leh chhia leh tha hriatna thiang paih thla a, rinnaa keh chhia (1Tim1:19-20), Pathian mite dodal thintu an ni a. Chutiang mite lakah chuan inven fimkhur tur a ni a. Fimkhur taka zir a, fimkhur taka hmachhawn hi Paula zirtir dan a ni (Rom16:17; 1Tim1:3-11; 2Tim4:15).

ii) Dawhthei taka zirtir: Zirtirna dik lo zirtirtu leh a pawmtute chu a tirah ensan nghal ringawt lovin, dawhthei taka zirtir phawt tur an ni. 

iii) An thiamloh zia hriattir: Zirtirna dik lo zirtirtu leh a pawmtute chu an thu zirtir leh pawm dan dik loh zia emaw an tanna a fuh loh zia hriattir hmasak ngei tur a ni. 

iv) Zilh: Dawhthei taka zirtirna te, an thiam loh zia hriattirna (educate) te chu an la pawm duh lo fo a nih chuan zilh tur an ni. 

v) Fuih: Fuihna hi zilh hma emaw zilh hnuah pawh a tih theih ang. Thutlukna mumal siam thei lo te emaw, thutlukna siam tawh fuih hi a sawt hle (v,vi,vii,viii-2Tim4:2; Tita2:15; 3:10).

vi) Thu pe:  Dawhthei taka zirtir te, an thiam loh zia hriattir te, zilhna te, fuihna te tih hnuah chuan khauh takin; thu pe lamin (command) ‘ti tawh lo tur’ leh ‘bansan tur’-a hrilh tur an ni (1Tim1:3-11; 5:7).

vii) Thunun: Dawthei taka zirtir te, an thiam loh zia hriattir te, zilhna te, fuihna te, thupek te an la awih loh cheu chuan thununna an chungah lek kawh tur a ni (1Tim1:20; 2Tim2:25).

viii) Ensan: Thununnain awmzia a awm tawh loh chinah phei chuan ensan hlauh tur an ni. Khawngaih emaw ngaihsak zui pawh a tul lo (Tita3:10).

Zirtirna dik lo hmachhawn danah hian hmanhmawh lutuk a awl hle dawnin a lang. Kan ramah hian fimkhur taka lo thlir a, zir chiang tha mang si lova ensan ti tih nghal kan awm hial ang em? Paula tih dan entawn hi a tha ngawtin a rinawm.

8. KHAIKHAWMNA:

i) Paula hian zirtirna dik lo hi kawng hrang hrangin a tarlang a. Chung atanga zirtirna dik lo-in a kawh ber chu - Pathian thu emaw, apostol-te leh kohhran thurin leh zirtirna ziding ang ni lo zirtirna kalpui a ni. Kohhran emaw kristiante thurin ziding hnâwla, rin dan hrang thlang a, rin hran neite hi zirtirna dik lo titute an ni a; an thu ken chu ‘zirtirna dik lo’ a ni. Zirtirna dik lo zirtirtute chu hriat dan emaw koh dan chi hrang hrang a awm bawk.

ii) Zirtirna dik lo awmna bulpui chu thlarau sual, hruaibona thlarau vang a ni. Pathian mite zingah chuan chhan dang tam tak a awm a. A lo awmin ring lo mite atanga intan ni lovin, ringtute ngei atanga intan a ni thin. A lo chhuahna pawh Pathian thutak hrul emaw Chanchin Tha tih danglam atangin a ni thin.

iii) Zirtirna dik lo leh a zirtirtute avang chuan nghawng emaw  rah  tha lo tam tak kohhran leh Pathian mite zingah a awm thin.

iv) Zirtirna dik lo chu kawng hrangin a hmachhawn theih.

v) Zirtirna dik lo zirtirtu leh a pawmtute pawh mumal leh awmze nei taka hmachhawn thin tur a ni.

SAWIHO TUR:

Zirtirna dik lo kan lo hmachhawn tawh danah - kan tih dan fuh tawk lo lai leh, hmachhawn dan tha Paula lehkha thawn pawn lam leh kan hriatna atanga thawh tur neite chuan thawh khawm ni se.

ZIRLAI PUITU: 

Chanchin tha dang: Chanchin Tha sawi nan hian thumal pahnih bulah hawrawppui hman thin a ni. Chanchin tha dang leh chanchin tha hrang hi chu ‘Chanchin Tha’ dik tak a nih loh avangin bible-ah hawrawppui hmang mahse (2Kor11:4; Gal1:6-10), he zirlaiah hi chuan  hman a ni lo.

Friday, 5 September 2025

ZIRLAI 25 NA: CHANCHIN THA HRIL

 Bible thu chiar tur : 1Korinth1:17-31.

Thuvawn         Chanchin Tha hril mah ila, chhuan tur reng reng ka nei si lo, tih makmawh ka chungah a innghat a ni si a; Chanchin Tha hril suh ila, ka chung a pik dawn si a (1Korinth9:16).

1. THUHMAHRUAI: 

Chanchin Tha hril hi Paula hnapui ber tih theih a ni. Zirlai pakhat ‘Rawngbawlnaa Paula Thil Tawn Te’-ah he thupui kaihhnawih hi kan tarlang nual tawh a. A zirtirna mai bakah, a nuna hmun pawimawh luahtu a nih avang leh, kohhran hna pui ber a nih bawk avangin vawiinah hian kan zir dawn a ni.

2. CHANCHIN THA CHU ENG E?:

Chanchin Tha hi Grik tawng chuan euangelion (euan-ge-lion)) a ni a, chu chu Paula hman tlanglawn ber danin ‘Isua Kristaa Pathian Chanchdamna hnathawh chanchin’ a ni. He hrilhfiahna bakah hian Chanchin Tha chuan kawh hrang hrang a nei, chungte chu;

i) Isua Pathian fapa chanchin (Tirh9:20; 28:31; Rom1:2).

ii) Sual ngaihhnathiamna thu (Tirh13:38).

iii) Lalpa thu  (Tirh15:35) emaw, Krista Isua chu Lalpa a nih thu (2Kor4:5).

iv) Isua chu ‘Krista a ni’ tih chanchin (Tirh17:3).

v) Isua mitthi zing ata a thawh leh thu (Tirh17:3,18).

vi) Pathian khawngaihna chanchin (Tirh20:24).

vii) Pathian ram thu (Tirh28:23,31).

viii) Kraws emaw, Isua khenbeha a awm thu (1Kor1:17,23; 1Kor2:1) te a ni.

Heng bakah hian Chanchin Tha nihna leh a thu ken eng emaw zat kan hmu a, chungte chuan Chanchin Tha nihna an tarlang bawk; 

i) Thutak (Gal2:5).

ii) Pathia finna (1Kor1:24).

iii) Zirtirna dik (1Tim1:11). 

iv) A ring apiangte tan chhandamna tura Pathian thiltihtheihna (Rom1:16; 1Kor1:24).

v) Pathian thuruk (1Kor2:1) emaw, Pathian thu fing thuruk (1Kor2:7). 

vi) Chhandamna Chanchin Tha (Eph1:13). 

vii) Remna Chanchin Tha (Eph2:17;6:15) te an ni.

3. CHANCHIN THA HRILNA ATANA A BUL TUMTU LEH THIL TUL:

Rawng a bawl hma leh hnua Paula thil tawnte zirlai dangah kan tarlang tawh a, chungah chuan; a pian thar veleha rawngbawla chhuak a ni lo, rawngbawla a inhmanna kawngah kaihruitu a nei, kohhran a bel tlat thin, rawngbawl turin kohna chiang tak a dawng, kut nghah leh Thlarau tirha chhuak a ni, adt tihte tarlan a ni. Hengte hi Chanchin Tha hril tura thil tul tak an ni. Heng lo hi Chanchin Tha hril tura a bul tumtu leh mite nawr chhuak a, nawr kaltu dang a la awm a, chungte chu   a nuna thil thleng leh a tawngkam chhuakte atangin kan tarlang dawn a ni;

i) Pathian kohna: Chanchin Tha hril tura ‘Pathian kohna dawn’ hi thil pawimawh ber zinga mi a ni. A bul tanna leh, Chanchin Tha hril tura Paula chet tirtu ber pawh ‘kohna’ a ni (Tirh16:10; Gal1:15).

ii) Tihhranna: Paula chuan Chanchin Tha hril tura tih hran a nih thu leh, a ti hrangtu pawh Pathian a nih thu a sawi (Rom1:1,5; Gal1:15). “Kei Paula hi chu mi rawngbawltua siam ka ni” (Kol1:23,25) a ti ngat a ni.

iii) Veina thuk tak: Paula chuan, “Pathian khawngaihna Chanchin Tha hriattir tur, Lalpa Isua hnenah kha mi rawngbawl hna ka hmuh kha thawk zo phawt i la, ka nun pawh thlakhlelh tlakah ka ruat lo ve” (Tirh20:24) a ti a. Tin, “Tih makmawh ka chungah a innghat si a; Chanchin Tha hril suh i la, ka chung a pik dawn si” (1Kor9:16) a ti a. Awm hle hle thei lo leh nun pawh thlahlel lo hial khawpa veina a nei a ni.

iv) Tirh: Tirhna hi kohna leh tihhran te nen thuhmun a tih theih.  Chanchin Tha hril tura tirh a nih dan leh a tirtu pawh Krista emaw Pathian a nih thu Paula hian 1Kor1:17 leh 2Kor2:17-ah a tarlang a ni.

v) Pathian Thlarau hriattirna: Paula chuan, ‘Pathian thuruk a hril chu Pathian Thlarau hriattirna atanga a dawn’ a nih thu a sawi (1Kor2:1,10). “A thlawna Pathian thil min pekte chu kan hriat theihna turin, keini zawngin  khawvel Thlarau ni lovin, Thlarau, Pathian hnena mi chu kan hmu zawk a ni” (1Kor2:12) a ti a ni. 

vi) Isua Krista Inlarna: Paula chuan, “Ka Chanchin Tha hril kha mihring lam thu a ni lo…mi mi zirtir ka ni hek lo…Isua Krista inlarna avanga hmu ka ni zawk si a.” (Gal1:11-12) a ti a. Chanchin Tha a hril chu - thu mai a ni lo va, mihring lam thu leh mi zirtir a dawn pawh a ni lo va, Isua Krista inlarna atanga a hmuh a nih thu a tarlang a. Chu chuan Chanchin Tha tak zia leh rintlak zia a tarlang a, a bul tumtu leh a bulpui pawh Pathian a ni a, chu chu Isua Krista inlarna atanga a hmuh a ni.  

vii) Krista chakna: Kol1:28-29-ah chuan, “Mi tin zilhin, mi tin finna tinrenga zirtirin a chanchin kan hril thin hi; chu mi ti tur chuan Krista chakna nasa tak keimaha thawk thin chu hmangin ka bei a, rim takin ka thawk thin a ni.” a ti a. Krista chakna chu ‘chakna nasa tak’ a ti a, chu chu amaha a thawh thin thu leh chu mi hmanga a beih thu te, rim taka a thawh thin thu te a tarlang a ni.

4. CHANCHIN THA HRIL THILTUM LEH A HLAWHTLINNA ATANA THIL PAWIAWH:

Chanchin Tha hril thiltum leh a hlawhtlinna atana thil pawimawh

i ii iii iv v vi vii

Thu / Chanchin Tha Thuhriltu Tirh Hril Hria / Lam Ring Chhandam

Chanchin Tha hril - thil tum ber te, a hawhtlinna leh, chu mi atana thil pawimawhte chu Rom10:9-17-ah kan hmu. 

Chanchin Tha hril thil tum (purpose) lian ber chu – chhandam a ni a; chu chu Chanchin Tha hlawhtlinna (goal) pawh a ni. Chanchin Tha thil tum leh a hlawhtlinna atan chuan thil tul leh pawimawh em em a awm a, chungte chu; i) Thu emaw Chanchin Tha, ii) Thuhriltu, iii) Tirhna, iv) Thu hril, v) Hriat emaw lam vi) Rinna te a ni.

Heng tel lo hian chhandamna chu mamawhtute tan chan a har a, miin Chanchin Tha hril hlawhtlin   a beisei chuan heng hi a ngai pawimawh hle tur a ni.

5. CHANCHIN THA HRILNA ATANA PAULA HMALAK DAN:

Chanchin Tha hrilna atana Paula hmalak dan hi  Pathian thu zirna hmuna an zir ang vek ni lovin, chipchiar zawkin lo tarlang i la;

i) Chanchin Tha hi a remchanna hmun apiangah a hril thin, hetiangin; Judate inkhawmna inah (Tirh14:1; 17:10,17), dawr hmunah (Tirh17:17), vantlang zingah (Tirh17:22; 20:20), in-ah (Tirh20:20; 28:23,30-31).

ii) A dawngsawngtute tana chhui dawl leh belhchian tlakin Chanchin Tha a hril thin (Tirh17:11).

iii) A rawngbawlpuite ngaihsakin a tlawh chhuak thin (Tirh21:8).

iv) La hre lo, a mamawh zualte hnenah  Chanchin Tha  hril a ngai pawimawh zual (Rom15:20-21).

v) A dawngtute tana hriat nuam leh awlsam, thusawi ropui leh mihring finnaa innghat lo, Thlarau leh thiltihtheihnaa hriattir, Thlarau zirtirna thu a hril thin (1Kor1:;17; 2:1,4,5,7,10).

vi) A hun leh a hmun azira intidanglam leh nun tam neiin Chanchin Tha a hril thin (1Kor9:19-23).

vii) Tha senga rim taka beiin, mahni inthununin, taksa ti chhel leh thuhnuaia indahin Chanchin Tha  a hril thin (1Kor9:26-27; 2Kor10:14).

viii) Chanchin Tha hril hna chu; inpeih rengin, theihtawp chhuahin, zahpui hauh lovin, (Rom1:15-16), tihtakzetin, Pathian tirh leh Pathian mithmuh tlakin, intihniamin, bawih ang hiala indahin, a thlawnin - tumah tihautak si lovin a thawk thin (2Kor2:17; 11:7,9)

ix) Mi dang tawngtaisakna beisei leh dawng reng chungin Chanchin Tha a hril thin (Eph6:19).

x) Chanchin Tha a hril ‘dawngtute’ zingah - nu nau pawmin ama fate a duat angin nunnem takin a awm thin (1Thess2:7).

6. KHAWIKHAWMNA:

i) Paula hrilhfiah tlanglawn ber danin Chanchin Tha chu ‘Isua Kristaa Pathian Chanchdamna hnathawh chanchin’ a ni. He hrilhfiahna bakah hian, a awmzia ti fiah turin, Chanchin Tha chuan kawh hrang hrang, nihna leh thu ken eng emaw zat a nei bawk.

ii) Chanchin Tha hrilna atan a bul tumtu eng emaw zat a awm a, chungte chu;  Pathian kohna, tihhranna, veina thuk tak, tirh, Pathian Thlarau hriattirna, Isua Krista inlarna, Krista chakna te a ni.

iii) Chanchin Tha hril thil tum lian ber leh a hlawhtlinna chu – chhandam a ni. A thil tum leh a hlawhtlinna atan chuan thil tul leh pawimawh em em a awm a, chungte chu; a) Thu emaw Chanchin Tha, b) Thuhriltu, c) Tirhna, d) Thu hril, e) Hriat emaw lam , f) Rinna te a ni.

iv) Chanchin Tha hrilna atana Paula hma lak dan hrang hrang sawm (10) tarlan a ni bawk.

SAWIHO TUR:

Chanchin Tha hrilna kawngah BCM-in ‘a tih awm - tih loh’ a neiin kan hria em?

ZIRLAI PUITU:

Euengelion: Euengelion thumal hi Thuthlung Thar bu pumah vawi sawmsarih paruk (76) a awm a, chung zinga sawmruk (60) chu Paula kutchhuak leh a sulhnuahte tarlan an ni. Heng bakah hian he thumal kaihhnawih evangelizomai (Chanchin Tha hril tur) chu Paula sulhnuahte vawi sawmhnih pakhat (21), euangelistes -evangelist tihna chu vawi hnih (2), proeuangelizomai (Chanchin Tha hril lawk) chu vawi khat (1) a awm bawk. Heng hian Paula nuna Chanchin Tha hrilin hmun a luah thuk zia an tarlang thei ang.

A nuna thil thleng leh a tawngkam chhuakte: Mi thenkhat chuan – Paula nuna thil thleng leh a tawngkam chhuak thenkhat hi a zirtirnaah an chhiar lo. Hei hi a dikna chin a awm, amaherawhchu ‘A nun leh a tawngkawm chhuakte  hi  zirlai tling tak vek an ni’ ti pawl erawh an awm ve tho a ni.

Lam: Lam tlukpui thu mal dang awmte chu; ko, ngaihven, dawngsawng, hria, adt te a ni.


Saturday, 30 August 2025

ZIRLAI 24-NA: KOHHRAN

 Bible thu chiar tur 1Korinth12:12-31; Ephesi2:19-22.

Thuvawn         Taksa pum khatah peng tamtak kan nei a, peng zawng zawng thiltih erawh chu a inang lo va, chutiang bawkin keini tamtak ni mah ila, Kristaah chuan taksa pum khat kan ni a; a mal malin inpeng tawn theuh kan ni (Rom12:4-5).

1. THUHMAHRUAI: 

Paula zirtirnaah kohhran hian hmun a luah thuk hle. Kohhran tih thu mal hmang chiah lova kohhran chanchin a zirtir zawng zawngte nen phei chuan he zirlai tawite-ah hian kan tarlang seng lovang. He zirlaiah hian kohhran awmzia leh Paulan kohhran a hrilhfiah dan kan tarlang hmasa ang a. A tobul te, kohhran hlimthla thenkhat leh, kohhran awm chhan emaw thil tum te, kohhrana thil fel lo thleng thin leh, kohhran inrelbawlna lam te kan zir dawn a ni.  

2. KOHHRAN:

i) Kohhran awmzia:

Kohhran sawina atana Paula thu hman uar ber chu ekklesia (ek-kle-sia) a ni a. Thuthlung Tharah hian vawi za sawm pali (114) tarlan niin, chung zinga sawmruk pahnih (62) zet chu Paula lehkhathawna mi an ni. A awmzia chu ‘ko chhuak’ emaw, ‘ko khawm’ tihna a ni. Pathian hming avang emaw Pathian be tura ‘kal khawm’ leh ‘pung khawm’ sawina a ni bawk. He thumal hi kohhran sawi nan veka hmang  siin, Paula hian kawng hrang hrangin a tarlang, he tiangin;

Kohhran chu;

a) Tualchhung mi emaw ringtu pung khawmho an ni: Paulan kohhran chanchin a sawiin; Thessalonika kohhran (1Thesa1:1), Judai rama Pathian kohhran pawl (1Thess2:14), Galatia rama kohhranhote/pawl (Gal1:2; 1Kor16:1), Asia rama kohhranho pawlte (1Kor16:19), Makedonia rama kohhranho pawlte (2Kor8:1) tiin a tarlang thin a. Chu chuan tualchhung mi emaw ram bung khata ringtu Pathian hminga kal khawm leh pungkhawmte a kawk a. Tunlaia kohhran pawl indai dang thliah thliah (denomination) ang a kawk lo tih a hriat theih awm e.

b) In-a ringtu pungkhawmho an ni: Kohhran a tarlan thenkhat chu In-a inhmu khawm leh pung khawm thinte (house church) an ni. Entir nan - Numpha ina kohhranho (Kol4:15), Philemona ina kohhran inkhawmho (Phil1:1-2), kohhranho zawng zawng thlen in pa Gaia (Rom16:23), Priskili leh Akuila ina kohhran inkhawmho (Rom16:3-5; 1Kor16:19).

c) Lei leh van huapa ringtu inzawmkhawmho an ni: Paulan kohhran thenkhat a tarlante chu; in-a inhmu khawm thin te leh tualchhung mi emaw ram bung khata Pathian mi pungkhawmte mai ni lo; Pathian mi inzawmkhawmho - kawh bik nei lo leh a huam chin pawh zau takte an ni (1Kor12:12-13; Eph1:22; 3:10,21; 5:23-24, 27,29, 32). 

ii) Kohhran nihna: 

Kohhran nihna hi kawng hrang hrangin a tarlang, he tiangin;

a) Pathian chhungte (Eph2:19).

b) Pathian nung ta.

c) Thutak ban leh innghahna (a,b,c - 1Tim3:15).

d) Krista Isuaa tihhran.

e) Mi thianghlim ni tura koh (d,e– 1Kor1:2).

f) Pathianin ama thisena a lei (Tirh20:28).

g) Krista taksa, Kristan a luah khah (Eph1:23, Kol1:18,24).

h) Pathian In, Pathian Thlarau awm rengna (1Kor3:16)

i) A kil lung pawimawh bera Krista Isua hmang chunga, tirhkohte leh zawlneite lungphum chunga sak.

j) Biak in thianghlim. 

k) Thlarauva, Pathian awmna tura rem khawm (h,i,j-Eph2:20-22/32).

iii) Kohhran tobul:

Tirhkohte thiltih-ah chuan kohhran chu Thlarau Thanghlim thlen hnu lawka piang, Pentikost emaw Thlarau Thianghlim lo thleng avanga lo piang anga sawi theih a ni. Kohhran (ekklesia) tih thumal kan hmuh hmasak ber pawh Tharau Thianglim thlen hnu Tirh2:47-ah a ni. Paula chuan kohhran tobul chu kawng hnihin a tarlang a, chungte chu;

a) Pathian: Kohhran chanchin tarlanna tamtakah ‘Pathian kohhranho’ (1Kor1:2; 10:32; 11:22; 15:9; 2Kor1:1; Gal1:13) tiin kan hmu thin. Chu chuan a neitu leh a bulpui chu Pathian a ni tih a tichiang a. Kohhran nihna kan tarlan tawhte pawh khan kohhran tobul chu Pathian a nih zia a tichiang bawk ang.

b) Isua Krista: Pathian chu kohhran dintu, a bul tumtu leh a tobul a ni angin, Isua Krista pawh a ni. ‘Krista kohhranho’ (Rom16:16) Kohhranho Kristaa awmte (Gal1:22, 1Thes2:14), Krista Isaa tih hran (1Kor1:2), Krista taksa (Eph1:23, Kol1:18,24), Krista chu kohhranho lu a ni (Eph5:23) tiin  kan hmu bawk. 

3. KOHHRAN HLIMTHLA:

Hlimthla chuan a tak anpui emaw, a tak nihna leh lan dan a tarlang a. Chutiang kohhran hlimthla, kohhran nihna ti chiang thei Paulan a tarlante a awm a, he tiangin;

i) Biak In: Kohhran chu Pathian In (1Kor3:16), Pathian in sak (1Kor3:9), Pathian nung biak In (2Kor6:16), biak In thianghlim, Pathian awmna tura rem taka chuktuah leh rem khawm (Eph2:21-22), Pathian Thlarau awm rengna (1Kor3:16) a ni. Chu biak In-ah chuan Isua chu a kila lung pawimawh ber niin, tirhkohte leh zawlneite lungphum chunga sak a ni (Eph2:20). Chu Pathian in chu tupawhin a tih khawloh chuan chu mi chu Pathianin a tikhawlo ang. Pathian in chu a thianghlim a, chu in chu keimahni kan ni (1Kor3:17).

ii) Taksa: Kohhranho hi a taksa chu an ni a (Kol1:24). Chu taksaah chuan Krista chu lu a ni (Eph5:23). Keini hi a taksa pengte kan ni a (Eph5:30). A taksaa awm tur chuan Thlarau pakhat chauhvah baptis-in kan awm (1Kor12:13). Taksa pum khatah chuan peng tam tak a awm a, peng zawng zawng thiltih erawh a inang lo. 

Kohhran chu mi tamtak infin khawm ni mah i la, Kristaah chuan taksa pumkhat kan ni a, a mal mala inpeng tawn kan ni (Rom12:4-5; 1Kor10:17; 12:12, 27; Eph4:12-13). Inpeng tawn kan nih avang chuan taksa peng chak awm lo zawka langte chu an pawimawh zawk em em a (1Kor12:22), peng mawilote pawhin mawina an hmuh phah hial thin (1Kor12:23). Tin, taksaah chuan inthenna reng reng a awm lova. Peng tin chu inang taka an inbuaipui tawn theihna turin Pathianin mawina nei lo pengte chu chawimawi nasa zawkin, taksa chu a rem khawm a ni (1Kor12:25).

iii) Pathian chhungte: Kohhran chu chhungkua, rinna chhungte (Gal6:10), Pathian chhungte (Eph2:19) angin tarlan a ni. “Pathian chhungte chu Pathian nung kohhranho, thutak ban leh innghahna chu an ni” (1Tim3:15) a ti bawk. Chu chhungkuaah chuan Pathian chu Pa a ni a, keini chu; Isua Krista rin avanga Pathian fate (Gal3:26); a fa duh tak (Eph5:1), a fanu leh fapa te (2Kor6:18; Eph1:5; 5:8), Pathian mite (2Kor6:16) kan ni. Fate kan nih chuan roluahtute kan ni a; Pathian ro luahtu, Krista luahpuitute kan ni (Rom8:17).

iv) Pathian Thlawhhma: Kohhran chu Pathian thlawhhma angin tarlan a ni a (1Kor3:9). Chu thlawhhmaah chuan thawktu chi hrang hrang; a phuntu te, tuia chawmtu awmin, chung mite chu Pathian hnathawhpuite tia vuah an ni. A phuntu leh tuia chawmtu chu hlu zawk leh hlu lo zawk an awm lo va, mawhphurhna hran leh tum thuhmun nei, pum khat an ni. Chu thlawhhmaa pawimawh ber chu a thantirtu Pathian a ni (1Kor3:6).

4. KOHHRAN AWM CHHAN LEH TILTUM:

Paula hian a zirtirnaah kohhran awm chhan leh thiltum a tarlang nual a, chung zinga a langsar deuh deuhte chu;

i) Chanchin Tha hril (Eph4:13; 6:15; Phil1:3-5).

ii) Pathaian chibaibuk (Rom12:1-2; 1Kor14:1ff).

iii) Hmasawn leh than len (Rom1:11; 1Kor14:3,-5,12,17,26; Eph4:12-13).

iv) Pathian nena lendun (1Kor1:9; Kol3:16-17; Eph5:17-21).

v) Inpawlho (1Kor1:9; Phil2:1-2; 2Kor8:1-4).

vi) Zirtir (Rom12:7; 1Kor4:17; Kol1:28; 4:16; Phil4:8-9).

vii) Rawngbawl: (1Kor16:1-3;2Kor8:1-6; Eph4:16-18; Tita3:14) te a ni.

Kohhran awm chhan leh kohran tih tur panga (5) tia an sawi thin chu; Chanchin Tha hril (kerygma), Pathian chibai buk (liturgia), inpawlho (koinonia), zirtir (didakhe), rawngbawl (diakonia) te an ni a. Heng hi Paula zirtirnaah a tel vek a. Amaherawhchu a hun laia kohhrante hi kohhran ding tir an nih avangin; kohhran hmasawnna leh thanlenna lam buaipui nasat a tul a, chuvangchuan Chanchin Tha hril tura thahnemngai taka kohhran fuihna leh zirtirna a tam lo va, mi mal fuihna leh zirtirna erawh a langsar viau thung (1Tim4:13-16; 2Tim4:2,5; Tita2:15; Phil1:13).

5. KOHHRANA THIL FEL LO THLENG THIN:

Kohhran hrilhfiahna te, a nihna leh a hlimthla kan tarlan tawhte atang khan kohhran chu Pathian atanga chhuak, thianghlim leh tha lam veka lang a ni. Chuvangchuan he tiang kohhran hi hmuhtheihloh kohhran an ti a. Amaherawhchu, kohhran chu mi famkim lo pung khawmte avanga lo awm leh lo indin a nih tak zel avangin hmuhtheih kohhran a lo awm bawk a. Chutiang kohhranah chuan thil ‘fel lo’ pawh a tam em em a ni. 

Chung kohhrana thil fel lo emaw harsatna thleng thinte chu kohhran zinga awm lo tura ngaih; mahse kohhran din tirh atanga awm reng, kohhran zia leh nihphung anga lang hialte an ni. Chungte chu; zirtirna dik lo (Rom16:17; Gal4:9; 1Tim1:3), inthenna (Rom16:17;1Kor11:18), inhnialna (1Kor1:11; 3:3; 1Tim1:4), thubuai (1Kor6:1ff), vervekna (Gal2:13), inngaihna bawlhhlawh (IKor5:1ff), sawiselna (Rom 14:10), hmuhsitna (Rom14:10), rin hran nei (Tita3:10), rinnaa chak lo (Rom14:1, 1Thess5:14), tlukna (Rom16:17), hawi kir (Gal4:9), peng bo (1Tim1:6), tisaa hmel tih mawi duh (Gal5:12), dan ang lova awm, hna thawk lo, tei mai mai (1Thes5:14;2Thess3:11; Tita1:10), tihdertu te (Tita1:10), hlepna bawlhhlawh duh te (Tita1:11), rilru te (1Thes5:14) te an ni.

6. KOHHRAN INRELBAWLNA LAM:

Kan tarlan tawh angin kohhran chuan thil fel lo thleng chinfel a mamawh thin avang te, a thil tum ti hlawhtling tura hmalak a ngaih avang leh, mumal taka a kal theih nan inrelbawlna tha a mamawh a. Chutiang inrelbawlna chungchang thu kan hmuhte chu tlem lo tarlang i la;

i) Kohhran hotu: Kohhranah chuan ‘kohhran hotu’ an awm a, chung mite chu  tunlaia ‘pastor’ leh ‘upa’ kan tihte ang hi an ni. Tin, heng bakah hian rawngbawltu (deacon) an awm bawk (1Tim3:1-13; 5:17; Tita1:5-9; Phil1:1). Rawngbawltute chu a tulna apianga kohhran hotute puitu an ni a. Kohhran hotute hna chu; chawm, ngaihven, fuih, zilh, zirtir, thu rem, kohhran mamawh phuhruk, rawngbawl leh, siam that hna thawh (Tirh20:28-31; Eph4:11-13; Tita1:9-10) te a ni a. Nihna (post) aiin, nihnain a ken mawhphurhnate hi Paula hian a dah pawimawh zawk zel a. Tin, kohhran enkawl leh hotu hna chu hna ropui, zahawm leh khirh tak a nih avangin ‘kohhran hotu nih tlinna’ pawh a duh uluk em em a ni (1Tim3:1-13; Tita1:5-9).

ii) Kohhran tihdan mumal: Kohhran chu a kal dan leh a inrelbawl danah mumal leh awmze nei taka a kal theih nan engkim siam that nana thil ti thin turin (1Kor14:26) a zirtir a. Chu chu – kohhran chhung a lo hrisel theih nan te, a than len zel theih nan te, a puitlin deuh deuh theih nan te, a lo chak deuh deuh a, chanchin Tha leh Pathian ramin a hlawk deuh deuh theih nan a pawimawh em em a. Inrelbawlna mumal tak nena kohhran enkawl leh kal tir hi Paula hian a ngai pawimawh em em a ni (Rom12:3-8; Ikor14:26ff; Eph2:19-22; 4:1-16; 5:15-21; Phil2:1-4; Kol3:12-4:1-6;). 

7. KHAIKHAWMNA:

i) Kohhran awmzia chu ‘ko chhuak’ emaw, ‘ko khawm’ tihna a ni. Pathian hming avang emaw Pathian be tura ‘kal khawm’ leh ‘pung khawm’ sawina a ni bawk. Tin, kohhran chuan tualchhung mi emaw ram bung khat, in-a pungkhawm, huam chin nei loa Pathian mi pung khawm a kawk vek a ni.

ii) Kohhran chuan nihna hrang hrang leh  tobul a nei a, a tobul ber chu Pathian a ni a, Isua Krista pawh a ni.

iii) Kohhran hlimthla, kohhran nihna ti chiang thei chi hrang hrang a awm a, chungte chu; biak In, taksa, Pathian chhungte, Pathian thlawhhma te an ni.

iv) Kohhran chuan awm chhan leh thil tum a nei a, chung zinga a langsar deuh deuhte chu - Chanchin Tha hril, Pathaian chibaibuk, hmasawn leh than len, Pathian nena lendun, inpawlho, zirtir, rawngbawl te a ni.

v) Kohhranah chuan thil fel lo thleng thin tam tak a awm a. Chutiang thilte avang chuan kohhran chuan inrelbawlna mumal tak a mamawh thin a. Inrelbawlna mumal a awm theih nan hruaitu leh tihdan mumal tak kohhran chuan a neih ngei pawh a tul thin.

SAWIHO TUR:

Kohran chu Krista taksa a ni a, kohhran duh zawng leh rilru put dan tur pawh Krista rilru a ni. Chutiang anih lai chuan mi thenkhatin Pathian rawngbawltute chanchin an sawiin, ‘Kohhran rawng ringawt a bawl a, Pathian rawng a bawl lo’ an ti hi thil dik a ni theiin kan hria em? 


ZIRLAI PUITU:

Pathian nung ta: 1Tim3:15-ah hian Paulan kohhran chu ‘Pathian nung kohhran’ tiin a sawi a. Hei hian a neitu chu Pathian ngei a ni tih a kawh avangin ‘Pathian nung ta’ tia dah a ni.

Tirh 2:47: “Pathian an fak a, mi zawng zawng lawm zawngin an awm thin. Tin, a chhandam mek apiangte chu Lalpain ni tin an hnenah a tel tir zel thin.” He thua ‘an hnenah’ tih nan Grik bible tamtak chuan ‘ekklesia’ (ek-kle-sia) an hmang a. Saptawng bible thenkhat KJV pawhin ‘church’ (kohhran) tiin a dah bawk. Mizotawng bible-ah chuan Tirh5:11-a kohhran hi Thlarau Thianghlim thlen hnua kohhran thumal kan hmuh hmasak a ni awm e.

Hmuhtheih leh hmuhtheihloh kohhran (visible & invisible church): Hmuh theih leh hmuhtheihloh kohhran hi Paula zirtirnaah a awm lo. A ti chhuak hmasatua ngaih chu Tius Flavius Clement, Alexandira-a zirtir hna thawktu, hmanlai Pathian thu thiam hmingthang a ni. Kohhran chungchang thua a zirtirna chu St. Augustina’n a thlawp a, tin siamthat hun laia Pathian thu thiam tam tak pawhin an thlawp bawk. Karl Barth erawh chuan ‘kohhran chu hmuhtheih a ni a, hmuhtheih loh kohhran a awm lo’ a ti. A danglamna langsar lo tarlang i la. Hmuhtheih kohhran-ah chuan - chhandam tawh leh chhandam lohte pawh an awm a, chuvangchuan famkim lo leh thil fel lo pawh a tam. Hmuhtheih loh kohhran chu - Pathian chauhin a hmu thei a, mihring tan hmuh theih a ni lo. Chutiang khhranah chuan chhandamte chauh an awn a, chuvangchuan kohhran chu a thianghlim a, fel lohna pawh a awm lo.

Kohhran hotu: Kohhran hotu hi Grik tawng chuan episkopos (e-pis-ko-pos) a ni a, chu chu saptawng chuan ‘overseer’ tia lehlin a ni a, mizo tawng chuan - tunlaia Pastor (Shepard) leh Upa (elder) kan tihte ang hi an ni. Episkopos/overseer chu saptawng bible thenkhat chuan a changing Bishop (Pastor) emaw Elders (Upate) tiin an letling thin (Phil1:1; Tim3:1,2; Tita1:5,7; 1Pet2:25). Kohhran Hotu tih ziaktu Jeramie Rinne chuan, “Tunlai hun atana pastor leh upate danglamna chu – pastor chu hlawh neia rawih, zirna (training) mumal tak nei a ni a, upa chu hlawh leh zirna mumal nei lo a ni. An pahnih hian ‘kohhrann hotu’(overseer) bible-in a tihte ve ve an ni” a ti. Episcopos/overseer hi mizo bible-ah ‘kohhran hotu’ tia lehin a ni a, ‘kohhran hruaitu’ tia lehlin a ni lo {Mizo-(Lushai) –O.V Reference}.

 


NI PAWIMAWH - V( Khawvel Sunday School Ni): THUTAK

Bible thu chiar tur :   Ephesi4:17 – 31; 5:1-5. Thuvawn          :  Thutak tan lo tur chuan thutak do turin engmah kan ti thei lo a ni (...