Saturday, 7 June 2025

ZIRLAI 17-NA: KHAWNGAIHNA

 Bible Thu Chiar tur : Ephesi 1:3-14; 2:1-10.

Thuvawn         Kan Lalpa Isua Krista khawngaihna chu, a retheihna avanga in lo hausak theihna turin hausa mah sela nangmahni avang ngeiin a lo retheih tak kha in hre si a (2Korinth8:9).=

1. THUHMAHRUAI:

Khawngaihna thurin (doctrine of grace) inzirtirnah hian khawngaihna chi hrang hranga then a awm thin a. Chutiang thurin inzirtirna lam ni lo, kohhrana mi hriat hlawhte zirtir leh pawm dan pawh ni lo; Paula zirtirnaa lang – zirtirna tlanglawn leh hriat awlsam tak, kan hlawkpui ngei tura ngaihte tarlan kan tum dawn a ni.

2. KHAWNGAIHNA:

Thuthlung tharah hian khawngaihna leh a kaihhnawih thu hi tum 198 zet tarlan a ni. Khawngaihna chu ‘Isua krista avanga lo awm’ a ni a (Jhn1:17). ‘Isua Krista avanga Pathian hnen atanga kan dawn’ a tih theih bawk. ‘Pathian emaw Isua thinlunga thil awm; chu mi avanga a dawngtuin a phu reng reng loh thil a dawn phah hial theihna a ni.’ Paula chuan, “Kan Lalpa Isua Krista khawngaihna chu, a retheihna avanga in lo hausak theihna turin hausa mah sela nangmahni avang ngeiin a lo retheih tak kha..." (2Kor8:9) a ti a ni. 

Bible-ah hian kawng hrang hrangin hrilhfiah a ni a. Thuthlung Hlui-ah pawh tum 172 zet tarlan niin, khawngaihna tih bakah; zahngaihna, lainatna, mittlung tihte pawha lehlin a ni. Inlaichinnain a hrin chhuah angin tarlan a ni tlangpui a, hmun tamtakah chuan Pathian atanga chhuak, Pathian rilru puthmang anga tarlan a ni (Exo3:21; 11:3; 12:36; 33:12,13,16-17; 34:9; Num11:11).

3. PAULA’N KHAWNGAIHNA A ZIRTIR DAN:

i) Khawngaihna chu Chanchin Tha a ni:

Chanchin Tha hi kawng hrang hrangin tarlan a ni thin, entir nan - Isua Krista Chanchin Tha (Mk1:1; Rom1:2; 2Tim2:8), Pathian Chanchin Tha (Rom1:1;15:16; 2Kor11:7), Chhandamna Chanchin Tha (Eph1:13) tiin. He tiang bawk hian khawngaihna hi ‘Chanchin Tha’ tiin emaw ‘khawngaih thu’; ngaihthlak theih (Kol1:7) tiin Puala’n a tarlang a (Tirh14:3; 20:24, 32). Chuvangchuan Pathian khawngaihna hi ‘Chanchin Tha’ a ni.

ii) Khawngaihna chu chhandamna bulpui a ni:

Pathian khawngaihna chu chhandamna bulpui pakhat a nih zia Paula’n a tarlang a. Bawhchhetute chhandamna chu ‘rinnaah’ a innghat a. Amaherawhchu, ‘Pathian khawngiahna’ (theology of grace) chuan – ‘chhandamna chu thiltih avang ni lovin, rinna avanga lo awm a ni’ (Eph2:8-9) a tih avang leh, Pathian khawngaihnaah chuan Krista hnathawh zawh tawh sa rin mai kha a tawk avangin (1Kor15:1-3); ‘Pathian khawngaihna chu rinna ai mahin a bulpui zawk hial em?’ a tih theih a; chuvangchuan ‘rinna avanga chhandamna’ pawh hi ‘Pathian khawngaihna avanga lo awm’ (Tirh15:11) a tih theih a ni.

iii) Khawngaihna chuan Thlarau lam malsawmna nasa tak a thlen:

Khawngaihna avanga Thlarau lam malsawmna kan chan dan hi he tiang hian Paula’n min hrilh;

a) Ani chuan van hmunahte khian Kristaah chuan thlarau lam malsawmsakna tinrengin mal min sawm (Eph1:3).

b) Hmangaihna thianghlim leh sawiselbovin ama hmaah kan awm theihna turin leilung pian hmain Kristaah min tlan tawh a (Eph1:4).

c) Ama lungduha lawm zawng angin Isua Krista zarah ama tan faa siam turin min lo ruat lawk tawh a. Chu khawngaihna chu duhtakah chuan a thlawnin min pe bawk a (Eph1:5-6).

d) A thisen avangin amahah chuan kan tlanna kan nei a, kan bawhchhiatnate a ngaidam a (Eph1:7), a ro tura siam kan ni bawk (Eph 1:11).

e) Kan bawhchhiatnate avanga thi kan nih lai meuh pawhin Krista rualin min ti nung ve a. Krista Isuah chuan ama rual veka min kai thovin, van hmunahte ama hnenah min thut tir a (Eph2:4-6).

f) Rinna avanga khawngaihnaa chhandam kan ni (Eph 2:8).

Heng bakah hian Pathian khawngaihnain Thlarau lam malsawmna min thlen dan hi ‘Dan leh khawngaihna’ khaikhinnain a tih chian zual avangin thlem tal lo tarlang tel i la;

a) Dan thiltiha awm apiangte chu anchhe hnuaiah an awm a (Gal3:10); Pathian khawngaihna chuan – Dan hnuaia awmte chu tlan turin a fapa, hmeichhe hrin chu Dan hnuaia lo piangin a tir chhuak a. “An bawhchhiatnate ngaihdama awm leh, an sualte khua awm chu an eng a thawl e”(Rom 4:7) a ti a ni.

b) Sual chuan thihnain ro a rel a (Rom5:20), sual pakhat avangin thiamloh chantirna rorelna chu mi zawng zawng chungah a lo awm bawk a (Rom5:18), sual a lan lehzual theih nan Dan a lo awm lehnghal a (Rom5:20); Khawngaihna chuan a thlawnin mi thiam a chantir a (Rom3:24), felnain, chatuan nun channa khawp hialin kan Lalpa Isua Krista zarah ro a rel a (Rom5:20), khawngaihna rorela awm kan lo ni ta a ni (Rom6:14).

c) Dan thiltih avangin mi tumah a mithmuhin thiam changing an awm lo (Rom3:20; Gal 2:16, 3:11); Krista Isuaa tlanna awm avang erawh chuan, a khawngaihnain ringtute chu a thlawnin thiam chantir kan ni (Rom3:24).

d) Dana thiam chan tumtute chu Krista nen inthenin khawngaihna an tluk san a (Gal 5:4); Pathian khawngiahna chuan – inthawina nung, thianghlim leh Pathian lawmtlak ni turin ringtute inhlanna chu a pawm (Rom12:1).

e) Tu hnenah pawh an thu kan awih tura bawiha kan luh chuan, a thu kan awiha bawih chu kan ni thin (Rom 6:15); Krista chu kan aia anchhe dawng lo niin Dan anchhe lak ata chu min tlan chhuak a (Gal 3:13-14), bawih ni lo tura min chhuah tir tawh bawk avangin, bawih nghawngkawla tang lehtur pawh kan ni tawh lo (Gal 5:1).

Pathian khawngaihnain Thlarau lam malsawmna min thlen hi tarlan sen rual a ni lo.

iv) Khawngaihna chu rawngbawl tirtu a ni a, rawngbawlna chu khawngaihna a ni:

Paula hian rawngbawl tura koh a nih dan a hre chiang hle a,“Paula, Isua Krista bawih, tihkoh ni tura koh, Pathian Chanchin Tha hril tura tihhrana chuan…” (Rom 1:1) a inti hial a. Hei hi chhuang taka a tarlan bakah (Tirh15:7; Gal1:16;1Tim2:7), rawng a bawl theihna chu Pathian khawngaihna avanga a chan a nih zia a tarlang thin a (Rom1:5, 15:15; 1Kor3:10, 15:10; Gal 1:15; Eph3.2; 1Tim1:12-14 ). ‘Rawngbawlna chu khawngaihna a ni’ a (Eph3:2,7). Rawngbawl tura kohna pawh khawngaihna avanga dawn a ni (Gal1:6, 15).

v) Inthawina nung, thianghlim leh Pathian lawmtlak ni tura inhlan theihna chu khawngaihna avangin a lo awm:

Thuthlung hlui-ah chuan mi Pathian hnena inthawiin a thil hlan tur chu ‘sawiselbo’ a ni tur a ni. A mit del te, a ruh tliak te, a silawng te, pan nei te, a tangseh te, a phar te chu Lalpa hnenah hlan tur a ni lo (Lev22:22). Chutiang inthawina leh thil hlan chu Pathianin a pawm loh avangin (Mal1:8,13) tih loh tawp tur a ni. Ti lui an awm a nih pawhin Pathianin a pawm lo. “Pawm tlak a nih theih nan sawiselbo a hlan tur a ni a; sawisel kaina reng reng a awm tur a ni lo” (Lev22:21) tih chu Pathian Dan a ni. Tin, “Nangni in thianghlim tur a ni, kei ka thianghlim si a” (Lev19:2) tihte pawh Dan dang a awm bawk. 

Mahse, Thuthlung Tharah chuan a chhandamna chang tawh apiangte rilru, taksa leh Thlarau inhlanna chu Pathianin a pawm a, an inhlanna chu – inthawaina nung, thianghlim leh Pathian lawm tlak a lo ni thin a, chutiang a nih theihna chhan chu ‘Pathian khawngaihna’ vang a ni (Rom12:1-2).

vi) Khawngaihna chuan thlei bik a nei lo, mahse tluksan theih a ni:

Pathian khawngaihna chuan mi fel leh thate chauh a huam lo va. Paula chuan he tiang hian a tarlang, ‘Kan bawhchhiatnate avanga thi kan nih lai meuh pawhin Krista rualin min ti nung a,..min kai thova,.. ama hnenah min thut tirin,…min chhandam..’ (Eph2:4-8) tiin. Hmun dangah pawh he tiang hian kan hmu, “Kei mi thianghlim zawng zawnga te ber aia te zawk hnenah hian chu khawngaihna chu pek a ni” (Eph 3:10) tiin. 

Hmanah chuan sawichhetu leh tiduhdahtu leh sawisatu a ni a, mahse Pathian khawngaihna chuan ‘rinawmah’ ngaiin, a rawngbawltuah a ruat a (1Tim1:12-14), “Ani chuan kan thiltih angte ni lovin, ama ruat leh khawngaihna ang zâwkin min chhandam a, kohna thianghlimin min ko bawk a; chu khawngaihna chu leilung pian hmain Krista Isuaah chuan min pêk a ni tawh” (2Tim1:9) a ti hial a ni.

He tiang hi nimahse, “Nangni Dana thiam chan tumte u, Krista nen in inthen ta; khawngaihna chu in tluk san ta” (Gal 5:4) a tih avangin; Dana thiamchan tumtute chu; rinna kal lova, felna leh thiamchanna chu Dan avanga chan an tum thin avangin’ khawngaihna chu chutiang mite tan chuan tluk san theih a ni tih hei hian a ti chiang a ni.

vii) Chibaibukna leh inthlahna tawngkam tha tak a ni:

Khawngaihna hian Paula rilru a luah thuk hle a. A lehkhathawn zawng zawngah hian ‘khawngaihna’ hi chibaibukna tawngkam atan leh thu thaa inthlahna atan a hmang vek a ni. He tiangin; Chibaibukna: Rom1:7; 1Kor1:3-4; 2Kor1:2; Gal1:3; Eph1:2; Phil1:2; Kol1:2; 1Thes1:1; 2Thes1:2; 1Tim1:2; 2Tim1:2; Tit1:4; Phil1:3. Inthlahna: Rom16:20,24; 1Kor16:23; 2Kor12:14; Gal6:18; Eph6:24; Phil4:23; Kol4.18; 1Thes5:28; 2Thes3:18; 1Tim6:21; 2Tim4:22; Tit3:15; Phil1:25.

3. KHAIKHAWMNA:

i) Khawngaihna chu - Pathian emaw Isua thinlunga thil awm; chu mi avanga a dawngtuin a phu reng reng loh thil a dawn phah hial theihna a ni. Thuthlung Hluiah chuan khawngaihna chu; zahngaihna, lainatna, mittlung tite pawha lehlin a ni.

ii) Paula zirtirna atangin hetiang hian khawngaihna chhanchin kan hmu bawk; a) Khawngaihna chu Chanchin Tha a ni, b) Khawngaihna chu chhandamna bulpui a ni, c) Khawngaihna chuan Thlarau lam malsawmna nasa tak min thlen, d) Khawngaihna chu rawng min bawl tir theitu a ni a, rawngbawlna chu khawngaihna a ni, e) Khawngaihna chuan thlei bik a nei lova, mahse tluk san theih a ni, f) Khawngaihna chuan Paula rilru a luah thuk hle a - chibaibukna leh inthlahna tawngkam atan pawn a hmang nasa hle.

SAWIHO TUR:

German Pathian thu thiam - Dietrich Bonhoffer (De-trich   Bon-ho-fer) chuan, “Khawngaihna man tlawm hi tunlai kohhrante hmelma a ni. Kohhtan ten sual chhuah kan tum ber tur chu khawngaihna man tam chi a ni” a ti a. Khawngaihna man tlawm leh man tam chu enge nia kan rin? Khawngaihna man tlawm chi hi kan ram chhiatna emaw thanmawh bawk a ni thei ang em?

ZIRLAI PUITU:

Khawngaihna chi hrang hranga then: Khawngaihna then dan hi chi hrang hrang a awm a, a lar pawla ngaih lo tarlang i la: 

i) Chhandamna thlentu Khawngaihna (Saving Grace): Hei hi he tiang hian thensawm leh a ni – a) Mi tin huap khawngaihna (common grace) – Tirh17:24-28; b) Dawn lawk khawngaihna (prevenient grace) - Jhn6:37,44,45; c) Lungawina thlenzo khawngaihna (efficacious grace) - Tirh15:6-11; Rom3:24; Eph2:8,9; d) Khawngaihnaa venhim (safe-keeping in grace) - 1Pet1:5,10,13. 

ii) Nunna kaihhnawih khawngaihna (Living Grace): Hei hi hetiang hian thensawm leh a ni – a) Engkim bul khawngaihna (logistical grace) – Phil 4; 11-13, 18-19; b) Thil awm tirtu khawngaihna (ontological grace) – 1Kor15:10; c) Thil tihtirtu khawngaihna (applicational grace) – 1Kor12:6; Phil2:13; Kol1:29;  d) Khawngaihna nasa (surpassing grace) – 2Kor9:14; Eph2:7; v) Mamawh tawk daih khawngaihna (sufficient grace) – 2Kor12:9; e) Thanlenna khawngaihna (growing grace) – 2Pet3:18. 

iii) Thih thlamuanna petu khawngaihna (Dying Grace): Sam23:4; Phil1:21ff.; 2 Tim4:6-8.

kohhrana mi hriat hlawhte zirtir dan leh pawm dan: Entir nan - Augustine-a chuan khawngaihna hi – ‘phu loh leh huam chin nei lo Pathian duhsakna’ tiin a zirtir a. Calvin-a leh mi dang tam tak; Charles Hodge, Charles Spurgeon, James Orr, B.B. Warfield, John Murray, Loraine Boettner, J. I. Packer, Bruce Ware, and Matthew Barrett te chuan – ‘hnar rual loh khawngaihna’ tiin an vuah. 

Khawngaihna & a kaihhnawih thu: Khawngaihna hi Grik tawngin charis a ni a charin tia lehlin a ni bawk. Thuthlung Thar-ah hian Charis chu tum za sawmnga pasarih (157) tarlan a ni a. A tlukpui thu hi he tiang hian tarlan a ni; charisma tum sawm pasarih (17)0; chrito tum hnih (2); charizomai tum sawmhnih pahnih (22). Tichuan hengte hi - duhsak, thilthlawnpek, pawm tlak, lawmawm, hlan, adt tih leh awmze dang tam taka lehlin a ni a. Thuthlung Hlui-ah hian tum za sawmsarih pahnih (172) tarlan a ni. 




Saturday, 31 May 2025

NI PAWIMAWH 3 (Thlarau Thianghlim thlen ni): THLARAU THIANGHLIM CHAN THEIH DAN LEH A HNATHAWH

 Bible thu chiar tur Tirhkohte19:1-7; Galatia3:1-14.

Thuvawn         Thlarau ngei chuan keimahni thlarau nen Pathian fate kan ni tih min hriattir thin. Tin, fate kan nih chuan roluahtute kan ni a; Pathian roluahtu, Krista luahpuitute kan ni (Rom8:16-17b).

1. THUHMAHRUAI: 

Vawiin hi Thlarau Thianghlim thlen ni a ni a. Thlarau Thianghlim  chan theih dan leh a hnathawh kan zir dawn a ni. Paula chanchin nena inkungkaihna nei Thlarau Thianghlim chanchin chauh kan tarlang dawn a. A bul tan nan Thlarau/thlarau chungchang thua kan hriat ngei atana thate kan tarlang hmasa ang.

2. THLARAU CHANCHIN:

Grik thumal ‘Pneuma’ (niu-ma) chu bible-a Thlarau/thlarau sawina thumal lar tak a ni a. He thumal hi Thlarau/thlarau chi hrang hrang sawi nana hman a nih avangin, bible letlingtute chuan hawrawp pui leh hawrawp te hmangin an thliar hrang a. Pathian Thlarau emaw Thlarau Thianghlim, chung lam atanga lo chhuak Thlarau sawinaah chuan hawrawp pui ‘T’  an hmang a. He Thlarau ni lo, thlarau dang zawng sawinaahte chuan hawrawp te ‘t’ an hmang tlangpui thin. Heng Thlarau/thlarau thliar hranna chi hnih hi chipchiar zawkin lo tarlang ila.

i) Thlarau Thianghlim:

Pauala Thlarau hriat dan leh pawm dan hian bultumtu pali (4) a nei a, chungte chu – Thuthung Hlui huna Pathian inpuanchhuahna  te, Thuthlung Hlui leh Thar inkar huna Juda ho (intertestemental Judaism) rin dan te, Ringtu hmasate rin dan leh ama tawnhriat ngeite an ni. Thlarau chungchang a tarlan reng rengin thil pakhat aitam sawina tawngkam (plural) a hmang ngai lova, chu chu Thuthlung Hlui rin dan a chhawm zinga mi nia ngaih a ni. Thlarau thuhmun; thumal emaw tawngkam chi hrang hrang hmanga a tarlannate chu Pathiana mi nung zinga pakhat ‘Thlarau Thianghlim’ hmingin kan khaikhawm dawn a. Chutiang ang  sawina atana a hman thumal/tawngkam sawm pariat (18) zette chu Tirhkohte Thiltih bua a chanchin lan tanna leh a lehkhathawnahahte kan hmu thei a, chungte chu;

a) Pathian Thlarau (Rom8:9,14; 15:19; 1Kor2:11,14; 3:16; 6:11; 7:40; 12:3; Phil3:3).

b) Pathian nung Thlarau (2Kor3:3). 

c) Lalpa Thlarau (2Kor3:17,18). 

d) Isua Thlarau (Tirh16:7; Rom8:9; Gal4:6).

e) Krista Thlarau (Rom8:9).

f) Isua Krista Thlarau (Phil1:19). 

g) Nunna Thlarau (Rom8:2).

h) Thlarau hmahruai (Rom8:23).

i) Thlarau Thianghlim (Tirh9:17,31; 13:2,4; 9,52; 16:6; 19:2,6; 20:23,28; 21:4,11; 28:25;  Rom5:5; 9:1; 14:17; 15:13,16; 1Kor12:3; 2Kor13:14; Eph1:13; 1Thess1:5,6; 4:8;  2Tim1:14; Tit3:5,6).

j) Pathian Thlarau Thianghlim (Eph4:30).

k) Thlarau (Tirh19:2120:22; Rom 8:4, 5, 9,10,11,13,16,26,26,27; 1Kor2:4,10,10,12; 12:4,7,8,9,9,11,13,13; 2Kor3:6,8; Gal3:2,3,5,14; 4:29; 5:5,16,17,17,18,22,25,25; 6:8,8; Eph2:18, 22; 3:5,16; 4:3,4; 5:18; 6:17,18; Phil2:1; Kol1:8; 1Thess5:19; 2Thess2:13; 1Tim3:16; 4:1).

l) Thlarau thar (Rom7:6). 

m) Thianghlimna Thlarau (Rom1:4).

n) Fa nihna Thlarau (Rom8:15). 

o) Zakhamna Thlarau (2Kor1:22; 5:5) .

p) Nunna petu Thlarau (1Kor15:45). 

q) Thiltihtheihna, hmangaihna leh rilru fel tak neihna Thlarau (2Tim1:7).

r) Finna leh hriatchian tirna Thlarau (Eph1:17). 

Heng Thlarau Thianghlim sawina thumal leh tawngkamte (sentence) hi a lehkhathawnahte hian vawi 79 zet tarlan an ni a. Tin, Tirhkohte Thiltih bu-ah hian a chanchin lan tanna atanga a tawp thlengin, Thlarau Thianghlim sawina thumal leh tawngkam sawm leh pathum (13) a awm bawk. Paula tluka Pathian Thlarau emaw Thlarau Thanghlim chanchin sawi nasa hi bible-ah an awm lo.

ii) Thlarau Dang:

Pathian Thlarau ni lo, thlarau dang sawina thumal leh tawngkam chi sawm pali (14) zet Paula hian a hmang bawk a. A chunga ‘Thlarau Thianghlim’ sawina thumal/tawngkam hrang hrang kan tarlan tawhte nen, a danglamna ti chiang turin  hawrawp te vekin lo tarlang thung i la;

a) ramhuai(thlarau) aienthiam (Tirh16:16). 

b) bawih nihna thlarau (Rom8:15). 

c) ramhnuai(thlarau) sual (Tirh19:13,15,16). 

d) thlarau (Tirh 23:8,9; Rom12:11; 1Kor6:17;12:10;14:15,16;2Kor7:1;Eph2:2; Phil1:27; 2:5; 2Thes2:2). 

e) paula thlarau (Rom1:10;1Kor5:3,4; 14:14;16:18;2Kor2:13). 

f) mihring (keimahni/a/in/i) thlarau (Rom8:16; 1Kor5:5;Gal6:18; Eph4:23; Phil4:23; 1Thes5:23; 2Tim4:22).

g) mutthlukna thlarau (Rom11:8). 

h) mihring rilru (thlarau) (1Kor2:11;7:34). 

i) khawvel thlarau (1Kor2:12). 

j) thuhnuairawlhna rilru(thlarau) (1Kor4:21).

k) thuhriltute (prophet) thlarau (1Kor14:32). 

l) tlarau dang (2Kor11:4).

m) hruaibona thlarau (1Tim4:1). 

n) hlauhna thlarau (2Tim1:7) te an ni.

Thlarau Thianghlim hnathawh leh chet dan thliar thiam turin heng Thlarau/thlarau sawina hriat chian hi an pawimawh hle a. Bible-a Thlarau Thianghlim leh thlarau dang chanchin hriat chianna kawngah pawh min pui thei bawkin a rinawm.

3. THLARAU THIANGHLIM CHAN THEIH DAN:

Paula chanchin leh a zirtirna atangin Thlarau Thianghlim chan theih dan kawng li (4) kan hmu a, a chanchin nena inkungkaihna nei thuziak atang chauhvin kan tarlang ang. Paulan, “Ani chu min chhinchhiahtu leh kan thinlunga zakhamna Thlarau min petu a ni” (2Kor1:22) a tih angin, Thlarau petu chu Pathian a ni a. Chu Thlarau chu mihringte hnenah engtin nge Pathianin a pek thin? tih chhanna kawng li (4) chu lo tarlang i la.

i) Chhandamtu Isua Krista zarah:

Thlarau Thanghlim chu Isua Krista zara chan theih a ni a. “Chu Thlarau Thianghlim chu Isua Krista min chhandamtu zarah chuan nasa taka kan chunga a leih kha” (Tita3:6)’ tiin kan hmu a. Chu chu Isua zirtir dan pawh a ni a, a tirtu emaw a petu erawh chu Pa/Pathian a ni (Joh14:26).

ii) Kut nghahin:

Tirh9:17-a kan hmuh angin, Paula chu Thlarau Thianghlim khata a awm theih nan, Isua tirhin, Ananian a chungah a kut a nghat a. Ananian kut a nghah zawhin, Thlarau Thianghlima khatin a awm nghal em tih kan hre lo va, a chunga Thlarau Thianghlim hnathawh nghal dan erawh kan hmu (Tirh9:18). Thlarau Thianghlim khata a awm thu hi Tirh13:9-ah kan hmu thung. 

Pathian mite, a bikin Thlarauva khatte kut nghah avangin Thlarau Thianghlim hi Pathianin mite chungah a thlen tir thei tih hei hian a tichiang a. Ephesi khuaa Paulan rawng a bawl lai pawhin chutiang ang chu a thleng a; an ring zet a, simna baptisma an chang a, Paulan an chungah a kut a nghah hnuain, Thlarau Thianghlim chu an chungah a lo thleng ta a ni (Tirh19:2-6).

iii) Ngaihthlak leh rinin:

Rinna avanga Thlarau tiam hmuh theih a nih thu hi Gal3:14-ah Paula’n chiang takin a tarlang a. Amaherawhchu rinna hi Pathian thutak ngaihthlak emaw hriatna nena kal kawp tlat a ni (Gal3:2,5). “Amahah chuan nangni pawh thutak thu (in chhandamna Chanchin Tha chu) in ngaihthlaka, rin pawh in rin hnuin, amahah chuan Thlarau Thianghlim tiam chuan chhinchhiahin in awm kha” (Ephe1:13). Chuvang chuan Thlarau Thianghlim hi thutak ngaihthlaka, rin hnua thleng thei a ni tih hei hian a tichiang a. Ngaithlaa ring zawng zawngte chungah erawh a thleng nghal vek hran lo (Tirh19:2) a ni.

iv) Pathian fa nih avangin:

Pathian fa nihna hi Krista rin avanga chan a ni a (Gal3:26). A fa ni tawhte hnenah chuan, fa an nih avangin Pathianin a fapa Thlarau chu a rawn tir a, chu Thlarau zarah chuan ‘Abba (Ka pa)’ tiin an au theih phah thin a ni (Eph4:6). Pathian Thlarau hruaia awm apiangte chu Pathian fate an ni a (Rom8:14). A fate hnena Thlarau Thianghlim Pathianin a pek chu ‘Pathian fa nih chhianchhiahna’ a lo ni ta bawk a ni. 

4. THLARAU THIANGHLIM HNATHAWH:

Kawng hrang hranga Thlarau Thianghlim hnathawh Paulan a tarlante hi a tam deuh avangin sawi zau a rem lovah ngai i la. A chanchin nena inkungkaihna nei Thlarau Thianghlim hnathawh kan hmuh theih zawng zawng erawh tarlan kan tum ang. Chhinchhiah a awlsam zawk nan hlawm li-ah then a ni. Thlarau Thanghlim hnathawh hriat chianna emaw hriat thar lehna hian mimal nunah hlawkna nasa tak a thlen theih avangin hengte hi an pawimawh em em a ni.

i) Rawngbawlna Kaihhnawih:

a) Thilmak tih tirtu a ni (Tirh13:9;19:11-12).

b) Zawlneite hnena thu sawitu a ni (Tirh28:25).

c) Rawngbawl tura buatsaihtu leh tirtu a ni (Tirh 13:2, 4).

d) Kohhran hotu atana mite siamtu leh buatsaihtu a ni (Tirh20:28).

e) Rawngbawltute thununa hruai thintu a ni (Tirh16:6;19:21; 20:22-23;21:4,11).

f) Pathian thuruk/thuril chhui chhuaktu, hriattirtu leh hril tura mite tirtu a ni (Eph3:5; 1Kor1:5; 2:10-12,13).

ii) Kristian Nun Kaihhnawih:

a) Zalenna thlentu a ni (2Kor3:17).

b) Pathian mite tipumkhattu a ni (Eph 4:3).

c) A mite tithianghlimtu a ni (Rom15:16; 1Kor6:11).

d) Mite hnena beiseina nasa tak petu a ni (Rom15:13).

e) Thinlunga Pathian hmangaihna leihtu a ni (Rom5:5).

f) Tisa chakna laka mite hum theitu a ni (Gal15:16-17).

g) Sualna leh thihna dan ata tichhuaktu a ni (Rom8:2;7:6).

h) A mite chak lohna pui a, tawngtai saktu a ni (Rom 8:16,17).

i) Taksa thi thei tinung theitu  a ni (Rom8:10-11,13; 2Kor3:6).

iii) Chhinchhiahna Kawihhnawih:

a) Pathian ram chhinchhiahna a ni (Rom14:17).

b) Mite chhiar theih tura thinlunga thu ziaktu a ni (2Kor3:2-3).

c) A mite chhianchhiahtu a ni (Eph1:13; 2Kor1:21-22; 2Kor5:5; Eph4:30).

d) Thilmak leh chhinchhiahna hmanga mite awih tirtu a ni (Rom 15:18-19).

e) Pathian mi/Pathian Fa nihna tichiangtu leh nemnghettu a ni (Rom8:14;8:9;Rom8:16).

iv) Pathian Chibaibukna Kaihnawih:

a) Isua chawi sangtu a ni (1Kor12:3).

b) Mite Pathian biak (worship) tirtu a ni (Phil3:3).

c) Mite tawnghriatlohva thuruk Pathian hnena sawi tirtu a ni (1Kor14:2).

Heng bakah hian thuhrilru pakhat thu sawi hmangin a tlang i lo kawm teh ang; hetiangin, “Thlarau Thianghlim chuan - hla ringawt a sak tir lovang che a, a lam tir ringawt lovang che a, tawng hriat loh pawhin a tawng tir ringawt hek lovang che. Ngahdam pawh a dil tir ang che a,  ngawi turin a ti ang che a, mahni inbih let tur pawhin a ti bawk thin ang che.”

5. KHAIKHAWMNA:

i) Grik thumal ‘Pneuma’ (niu-ma) chu bible-a Thlarau/thlarau sawina lar tak a ni a. He thumal hi kawng hrang hrangin Thlarau/thlarau chanchin sawi nan hman a ni.

ii) Bible lettute chuan Pathian Thlarau emaw Thlarau Thianghlim leh thlarau dang (khawvel atanga chhuak) thliar hran nan, hawrawp pui ‘T’ (Thlarau) leh hawrawp te ‘t’ (thlarau) an hmang thin. 

iii) Hawrawp hmanga thliar hranna dan hmangin Thlarau/thlarau chu hlawm hnihin then a ni a. Chungte chu; Thlarau Thianghlim (a sawina thumal /tawngkam chi hrang hrangte nen) leh thlarau dangte (a sawina thumal/tawngkam chi hrang hrangte nen) an ni. 

iv) Thlarau Thianghlim chu Pathian hnen atanga dawn a ni a. A dawn theih dan te chu; Chhandamtu Isua Krista zarah, Kut nghahin, ngaihthlak leh rinin, Pathian fa nih avangtein a ni.

v) Tirhkohte Thiltih bu-a Paula chanchin chuan tanna leh a lehkhathawnteahte hian Thlarau Thianghlim hnathawh chi hrang hrang tarlanna sawmhnih pahum (23) zet kan hmu a. Chungte chu; Rawngbawlna kaihhnawih, Kristian nun kaihhnawih, Chhinchhiahna kaihhnawih leh, Pathian chibaibukna kaihhnawih  tiin hmun li-ah then a ni.

SAWI HO TUR:

‘Pathian faa (piang thar tawha) inngai, Thlarau Thianghlim chang ngai lo emaw a chhun khahna chang/dawng ngai lo’ hi thil awm thei a ni em? Thlarau Thianghlim chang turin mihringin tih tur a nei em? Nei ta se, chungte chu engte nge? 

ZIRLAI PUITU:

Hawrawp pui ‘T’ & hawrawp te ‘t’: Hawrawp pui ‘T’ leh hawrawp te ‘t’ hman chungchangah hian mizo tawng bible thenkhatah chuan  ‘hmaih emaw, an uluk tawk lohna’ hmuh tur a awm nual a. Chutiang bawkin sap tawng bibleahte pawh ‘S’ (Spirit-Thlarau) leh ‘s’ (spirit-thlarau) hman dan inang lo a nasa hle. Entir nan;  Tirh 2:17-a ‘Thlarau’ (‘T’ hawrawp pui) chu Joela 2:28-ah chuan ‘thlarau’ (‘t’ hawrawp te) tia ziah a ni. Thlarau thuhmun rengah khan, bible lehlin tam tak chuan hawrawp pui leh hawrawp te an hman pawlh a ni. 1Kor2:12 “Thlarau Pathian hnen ami chu kan hmu zawk” tih hi sap tawng bible thenkhat (NRSV- New Revised Standard Version) chuan hawrawp pui ‘S’ (Spirit-Thlarau) an hman laiin, KJV (King James Version, edition thenkhat)-ah chuan hawrawp te ‘s’ (spirit-thlarau) a hmang a. 1Kor14:2-a, “Thlarauvah chuan thuruk a sawi a ni” tihah hian NRSV chuan hawrawp pui ‘S’(Spirit-Thlarau) a hmang a, KJV-ah chuan hawrawp te ‘s’ (spirit-thlarau) a hmang thung. Hawrawp pui leh hawrawp te hmangin an uluk theihtawpin an thliar chungin, Thlarau/thlarau thliar hran dan inang lo hi mizo leh sap tawng bible-ahte hian a tam em em a ni.

Paula Thlarau hriat dan leh pawm dana bul tumtu pali:  Thuthung Hlui huna Pathian inpuanchhuahna te, Thuthlung Hlui leh Thar inkar huna Juda ho (intertestemental Judaism) rin dan te, Ringtu hmasate rin dan leh amah Paula tawnhriat ngeite tarlan a ni a. Heng atang hian Thuthlung Hlui huna Pathian inpuanchhuahna a chhawm dan chu zirlai huam chhungah tarlan tawh a ni. A bak 3 hi he tiang hian tarlang i la; Pathian Thlarau sawina atana thumal hman ‘Thianghlim’ (bible-ah hawrawt te ‘h- holy’, emaw ‘t-thianghlim’ hman a ni) hi Thuthlung Hluiah vawi thum (3) emaw chauh tarlan a nih laiin (Isa63:10-11; Sam51:11), Thuthlung Hlui leh Thar inkar huna Juda-te hman rim em em a ni thung. Chuvang chuan Paulan ‘Thlarau Thianghlim’ tawngkam a hmang uar pawh hi Thuthlung Hlui leh Thar inkar huna Judate Thlarau pawm dan a chhawm a ni thei. Tin, ringtute inpawl khawm zinga ‘Thlarau Thianghlim thlen/dawn/chan thu’ tarlanna tam tak hian, ringtu hmasate rin dan leh ama tawnhriat ngei atanga Thlarau a hriat dan leh pawm dan a tilang bawk a ni tiin Paula chanchin zirtute chuan an tarlang a ni (rf: Dic. of Paul & His Letters, p.404-405).

Rom9:1 (Thlarau Thianghlim): Rom9:1 (NRSV) & Rom14:17; 15:13,16 (KJV)-a ‘Holy Gosh’ chu Mizo bible-ah ‘Thlarau Thianghlim’ tiin tarlan a ni a. Tirh 16:6 -a ‘Holy Ghost’ (KJV) chu ‘Isua Thlarau’ tiin lehlin a ni thung. Rom15:30-a ‘Thlarau hmangaihna’ tia lehlin tur chu ‘Thlarau Thianghlim hmangaihna’ tiin lehlin a ni a. 1Kor2:12-ah ‘Thlarau chu Pathian hnena mi…’ a ti. 1Kor6:20-ah hian “In taksaah chuan Pathian chawimawi rawh u” tih a awm a. He thu vek hi KJV-ah chuan “In taksa leh thlarauvah chuan…” tiin a awm a, NRSV-ah chuan ‘thlarau’ hi a awm lo thung. 1Kor15:45-a Adama hnuhnung thlarau chu hawrawptein sap tawng leh mizo bible-ahte tarlan a ni a; Adama hnuhnung hi Isua a nih chuan hawrawp pui hman awm tak a ni.

Tirh19:21 & 20:22: Mizo bible-ah chuan he bung leh changah hian ‘rilru/rilruk’ tih loh chu Thlarau a lang lo. Saptawng bible-ahte chuan a awm.

2Kor3:6: He bung leh changah hian, “thlarau erawh chuan a tinung thin a” tiin hawrawp te ‘t’ hman a ni a, mahse sap tawng bible-ahte chuan hawrawp pui ‘S’ (Spirit-Thlarau) hman a ni.

Eph 2:22: Mizo bible thenkhatah Eph 2:22 hi a awm lo, Eph 2:32 a awm thung. Chhut sual palh niin a lang.

Kol1:8: Mizo bible thenkhatah chuan hawrawp te ‘t’ (thlarau) a hmang a, sap tawng bible-ahte chuan hawrawp pui ‘S’ (Spirit- Thlarau) a hmang thung.

Thlarau thar (Rom7:6): Mizo bible-ah chuan hawrawp te ‘t’ (thlarau) hman a ni a, sap tawng bible-ahte chuan (KJV, NRSV, NIV-New International Version) hawrawp pui ‘T’ (Spirit-Thlarau) hman a ni.

Thianghlimna Thlarau (Rom1:4): Mizo bible-ah hawrawp te ‘t’ (thlarau) hman a ni a,  sap tawng bible-ahte chuan (KJV, NIV, NRSV) hawrawp pui ‘S’ (Spirit-Thlarau) hman a ni.

Fa nihna Thlarau (Rom8:15): Mizo bible-ah hawrawp te ‘t’ (thlarau) hman a ni a, sawp tawng bible-ahte chuan (KJV,NRSV) hawrawp pui ‘S’ (Spirit-Thlarau) hman a ni. NRSV bible-ah Rom8:15-a thlarau sawina atan hawrawp te a hmang hnuin, chang 15-a ‘thlarau’ sawina chiah chu chang 16-ah chuan hawrawp pui a hmang thung.

Zakhamna Thlarau (2Kor1:22; 5:5): Sap tawng bible-ahte chuan Zakhamna Thlarau a awm hran lo – “his Spirit in our hearts as a first instalment-NRSV; as a guarantee-KJV.” tia tarlan a ni a, Pathian Thlarau sawina a ni. Amaherawh chu ‘first instalment’ anga miin pawisa a dawnin, chu chuan; dawng tlak a nih zia te, a petuin a thawhpui zel dawn tihte a tichiang a, tin a thil dawn tawh bak pawh, lak emaw dawn lehtur a la awm zel tih a tichiang (guarantee) a ni. He tiang deuh hian, Thlarau chu Paula hnenah pek a ni tawh a, amah leh mi dangte pawhin chu Thlarau chu kawng hrang hrangin an changin an dawng chhunzawm zel dawn a. Chu  Thlarau an dawn chuan ‘Pathianin a thawhpuiin, an tan thil a la tih sak zel dawn’ tih a tichiang tel bawk a. Chu chu zakhamna Thlarau a nih dan chu a ni.

Nunna petu Thlarau (1Kor15:45): Mizo bible leh sap tawng bible lar ber berahte chuan hawrawp te ‘t’ (thlarau) leh ‘s’ (spirit-thlarau) hman a ni a. Amaherawhchu saptawng bible thenkhatah (GNT-Good News Translation, NLT-New Living Translation) te chuan hawrawp pui ‘S’ (Spirit-Thlarau) an hmang a. ‘Adama hnuhnawng zawk’ hi Isua entirna a nih chuan, 1Kor15:45-a ‘thlarau’ tia bible tam takin an tarlan hi ‘Thlarau’ (hawrawp puia intan) a ni ngei tur a ni ang.

Thiltihtheihna, hmangaihna leh rilru fel tak neihna Thlarau (2Tim1:7): He thlarau hi mizo bible leh sap tawng bible tam takahte chuan hawrawp te ‘t’ (thlarau) emaw ‘s’ (spirit-thlarau)-a tarlan a ni. Pathian pek, Pathian hnen atanga chhuak ni bawk si chu ‘Thlarau’ tia ziah tur ni awm tak kha ‘thlarau’ tiin bible tam tak chuan an tarlang a. Sap tawng bible thenkhat; NIV, GNT, CEV (Contemporary English Version)-ahte chuan hawrawp pui ‘S’ a hmang thung a. ‘Thiltihtheihna, hmangaihna leh rilru fel tak neihna Thlarau chu Pathian Thlarau ngei a ni e’ an tihna tluk a ni. Kawng lehlamah, hawrawp te ‘t’ (thlarau) emaw ‘s’ (spirit-thlarau) hmang bible ho chuan, ‘Pathianin mihringte hnena thlarau a pek hi, Thlarau Thianghlim inrawlhna tel lo pawhin – hlauhna thlarau mai a ni lo va, thiltihtheihna te, hmangaihna leh rilru fel tak neihna a ni’ an tihnate pawh a ni thei bawk ang. 

Finna leh hriatchian tirna Thlarau: Mizo leh sap tawng bible lar ber berahte chuan hawrawp te ‘t’ (thlarau) emaw ‘s’ (spirit) hman a ni a. Chutihlai chuan GNT, CEV leh ESV(English Standard Version)-ahte chuan hawrawp pui ‘S’ (Spirit - Thlarau) an hmang thung. ‘Finna leh hriat chian tirna Thlarau chu Pathian Thlarau/Thlarau Thianghlim ngei a ni e’ an tihna a ni. Pathian thu hrilhfiahtu thenkhat chuan; ‘Finna (wisdom) leh hriatchian tirna (revelation) thlarau hi, Amah hriatna kawnga Pathianin (Isua Krista, ropuina Pa) amite hnena a pek thin; Pathian atanga chhuak Thlarau ni si lo, mahse Pathian Thlarau  hnen atanga thiltihtheihna emaw danglamna mihring thlarauva lo thleng thei a ni’ an ti bawk.

Thlarau dang sawina thumal leh tawngkam: Sawp tawng bible-ahte chuan thumal thuhmun ‘spirit’ (thlarau) hman deuh zel an ni a. Mizo bible thenkhatah chuan ‘spirit’ chu ‘thlarau, mihring rilru, ramhuai’ tia lehlin a nih avangin he thumal hman zah chungchangah hian chhut dan a inang lo thei ang. Heng thlarau sawina tawngkam  chi hrang hrangte hi Thuthlung Hlui hnu lam Juda ho thuziak (literature) atanga Paulan a chhawm nia ngaih a ni.

Thlarau Thianghlim hnathawh: Thlarau rah leh Thlarau lam thilpekte pawh Thlarau Thianghlim hnathawh huam chhunga dah theih an ni a. Amaherawhchu he mi huam chhungah hian tarlan loh an ni.

_________________

DIARY:

1. 19.  Vawiin Dt. 04.03.2023 (Saturday) hian A CONTENT-A ka dah tel reng  – Simna, Thlarau mi/Thlarau rah, Chanchin Tha hril, etc te ka paih fel leh ta. Tihian 20 a chuanga a dik ta chiah mai. Simna drop a nih dan hi Diary No.18-ah ka tarlang tawh a, Thlarau mi/Thlarau rah ka drop chhan chu Penticost ni-a zir tur Thlarau Thianghlim lam kaihhnawih ka ziah tawh vang a ni a, tin Chanchin Tha hril lam ka drop nachhan chu Mission Sunday thuzir tur-ah he tiang hawi zawng hi ziah felsa ka neih tawh vang a ni. 


Saturday, 24 May 2025

ZIRLAI 16-NA: DAN

 Bible thu chiar tur : Rom3:27-31; 7:1ff; Galatia3:1ff.

Thuvawn         : Krista chu kan aia anche dawng lo niin, Dan anchhe lak ata min tlan chhuak ta (Galatia3:13).

1. THUHMAHRUAI:

Paula zirtirna-ah hian ‘Dan’ chungchang thu - Judate leh Dan (Rom 2:17ff); Dan nge rinna (Gal3:1ff); Dan leh thutiam (Gal3:15) tihte a awm a. Tin, Dan leh khawngaihna chanchin pawh kan chhiar foin a rinawm.  Dan chuan Kristaa Pathian hnathawh a ti ngaihnawm zual hle thin a, tun tumah hian ‘Dan’ thu kan zir dawn a ni. Dan chanchin kan tarlang hmasa ang a, Paula’n Dan a zirtir dan te, Dan kahihnawih thila ‘Krista hnathawh’-te pawh kan zir tel ang.

2. DAN:

Paula kut chhuaka ‘Dan/dan’ kan hmuhte hi hlawm hrang hrangin a then theih a. Hlawm hnih (2) emaw chauhin lo then i la, he tiangin; 

i) Dan: He Dan sawi nan hian hawrawppui ‘D’ hman deuh zel a ni. Chi hnihin a  thliar theih a, chungte chu; 

a) Mosia Dan  (Gal4:21; 1Cor9:9): Mosia Dan hi tawngkam dangin kan hmu bawk; A pakhatna chu ‘Thlahtute Dan’ (Tirh22:3) tih a ni a. Hei hian Pharisaihoin kalphunga an hman thin dan (traditions) a huama a. A pahnihna chu ‘Judate Dan’ (Tirh25:8)  a ni.

b) Thuthlung Hlui Dan  (1Cor14:21; Rom3:19, 21):

ii) dan dang: He ‘dan’ sawi nan hian hawrrawp te ‘d’ hman deuh zel a ni. He ‘dan dang’ hnuaiah hian heng te hi an awm ;

a) Pathian dan (Rom7:22, 25; 8:7; 1Kor9:21).

b) Krista dan (1Kor9:21; Gal6:2). 

c) Thlarau dan (Rom8:2,5).  

d) Rinna dan (Rom3:27) .

e) Khawvel dan (Rom12:2). 

f) Sualna dan (Rom7: 23, 25). 

g) Tisa dan (Rom8:5).

h) Thiltihna dan (Rom3:27).

i) Felna dan (Rom9:31).

j) Rilru dan (Rom7:23) leh dan danglam (Rom7:23). 

‘Dan’ hawrawppuia intan chuan Mosia emaw Thuthlung Hlui Dan (Torah/Pentateuch) a kawk a. A bak ‘dan’ hawrawptea ziahte chuan dan dang zawng a kawk a. Tichuan ‘Mosia Dan emaw Thuthlung Hlui Dan’ hi he zirlaiin a kawh ber a ni.

3. PAULAN ‘DAN ZIRTIRNA’ A TARLAN DAN:

Pauan Dan a zirtirna (doctrine of the Law) hi hlawm li (4)-in a then theih a, chungte chu:

i) Dan petu leh dawngtu: Dan chuan petu leh dawngtu a nei a, a petu chu Pathian a ni a; a dawngtu emaw a pekate chu Israel-te an ni (Rom9:4; 1Kor 9:20-21; Eph2:11-12).

ii) Dan nihphung: Dan nihphung hi chi hnihin tarlan a ni a, he tiangin;

a) A tha lam zawnga thlirna: Dan chu  a nihna ang anga hnawl vek lovin, he tiang hian tarlan a ni:  Dan chu sual a ni lo (Rom7:7); a thianghlim a, a fel a, a tha (Rom 7:12; 1Tim1:8); thlarau lam thil a ni (Rom7:14); rinna avanga miin thiam a chan theihnan Krista hnen lama mite kaihruaitu a ni (Gal3:24), rinna chuan Dan chu engmah lovah a chantir lova, a tinghet zawk (Rom3:31); Dan chuan sual a lan lehzual tir thin (Rom5:20; Gal3:19). 

b) A tha lo lam zawnga thlirna: Dan thiltih avangin mihring reng reng thiam changing a awm dawn lo (Gal2:16); Pathian mithmuhin tumah reng Dan avanga thiam chang pawh an awm lo  (Gal3:11); Dan thiltiha awm apiangte chu anchhe hnuaiah an awm zawk a (Gal3:10); Dan chu anchhia nen khaikhin a ni a (Gal 3:13); Dan chuan thinurna a siam bawk thin (Rom 4:15).

iii) Dan awm chhan: Dan chu  a pawisalo leh bawhchheho tana pek a ni a. Dan chuan sual hriat famkimna a thlen a. Sual chu thiamloh a chantir a, chu mi avang chuan thinurna a awm bakah, a zawmtute chu anchhe hnuaiah a awmtir bawk thin (1Tim 1:9-11; Rom3:20;  4:15; 7:7; Gal3:10, 19; 2Kor3:7).

iv) Dan hnathawh: Dan hnathawh (effect) leh Dan-in hring nun emaw thlarau lam nun-a nghawng dan chu hetiang hi a  ni;

a) Dan chuan sual a lan lehzual tir  a (Rom5:20; 7:9-10; 7:22-23; 1Kor15:56).

b) Dan avanga thiam chan tumte chuan - Krista nen inthenin, khawngaihna an tluksan thin (Gal5:4).

c) Dan thiltiha awm apiangte chu anchhe hnuaiah an awm a, Dan lehkhabua thuziak zawng zawng anga ti tura awm reng lo apiangte chu anchhe dawngin an awm thin (Gal3:10). 

d) Dan thiltih avangin tumah Pathian hmaah thiam changing an awm dawn lo (Gal2:16).

e) Dan chu khawvel bawiha min tan tirtu a ni (Gal4:1-10, 22-31). 

f) Lehkha thu mai chuan a tihlum bawk thin (2Kor 3:6; Rom7:11, 13).

4. DAN LEH KRISTA:

i) Kristan Dan ata min ti chhuak:

Dan hnathawh leh Dan-in mihringte a nghawng dan chu a chungah tarlan a ni a. Heng hian Dan hnuaia awmte a phuar avang leh Dan chu an tan ‘khuhtu’ ang a nih avangin (2Kor3:14-15); Isua’n chu chu a rawn ching fel ta a. Dan hnuaia awmte chu Dan ata a ti chhuak ta a ni. Dan ata tih chhuaha kan awm dan chu tawngkam hrang hrangin he tiang hian Paulan a tarlang;

a) Dan anchhe lak ata min tlan chhuak (Gal3:13): Sual man chu thihna a ni a (Rom6:23). Dan chuan Thisen chhuah lovin ngaihdamna reng a awm lo (Lev 17:11;Heb9:22) a ti bawk. Chutiang a nih chuan mihringte chu mi sual, thisen chhuaka ngaihdamna mamawh, Dan anchhe hnuaia awm mekte kan ni a. Mahse, mahni intanpui thei rual kan nih loh avangin, Krista chuan kan ai min rawn awh sak a. Kan aiah anchhe dawng lo niin, Dan anchhia lak ata chu min tlan chhuak ta a ni.

b) Dan ata thlah  emaw tih thihin kan awm (Rom7:2-3): Dan hnuaia awmte chu pasal nei lai hmeichhia nen khaikhinin; hmeichhia chu a pasal dam chhung zawng danin a pasalah a phuar belhbawm a. A pasal a thih hnuah erawh chuan nupui chu a pasal kawngah dan ata thlahin a awm a, mi dang a neih leh pawh a thiang a. Chutiang deuh chuan Krista taksa avangin Dan kawngah tih thihin kan lo awm ta a, Dan min phuartu lak ata chu thlahin kan lo awm ta a ni.

c) Thiam min chan tir: Isua, kan aiawha min din saktu leh min sawipuitu avang chuan Pathian chuan kan bawhchhiatna zawng zawng min ngaidam a, batna lehkha thupeka ziak, kan chunga awm, min dodal thina chu (Dan chu) a thai bo ta a; chu ngei chu Kraws-ah khengbetin a la kiang ta (Kol 2:13-14). Chu chu miin a rin chuan; Dan thiltihte avang ni tawh lovin, rin avang zawkin thiam a lo chang ta a ni (Rom3:28; 5:1; Gal2:16;).

ii) Krista chu dan ti bangtu a ni:

Krista chu Dan ti bangtu a nih zia kawng hrang hrangin Paulan a tarlang (Rom10:4; 6:14; 8:3; Gal3:24-25). Amaherawhchu, “Rinna avangin Dan chu engmah lovah kan siam em ni?” tia zawhna chu, “Hnai love, Dan chu kan tinghet zawk a ni” (Rom3:31) a tih avang leh, Isua meuh pawhin,  "Dan thu emaw, zawlneite thu emaw… tiboral tura lo kal ni lo, tifamkim tura lo kal ka ni” a tih avangin (Mathaia5:17); Dan chu ‘tangkaina nei lo, hnawl hmiah emaw, tih boral dera awm tawh’ a ni lo a tih theih.

Dan-in a phut (Exo20:13-15; Rom13:9) ti hlawhtling theilotu mihring ai kha Isuan rawn awhin, ama taksa ngei, sualpu taksa, Dan zawm famkim thei lo chu Kraws-ah khengbetin a tihlum ta zawk a (Rom6:6). Krista chu kan aia anchhe dawng lo niin, Dan anchhe lak ata chu min tlan chhuak a (Gal3:13). Chutichuan Krista taksa avang chuan Dan kawngah tih thihin kan lo awm ta a (Rom5:4), min chelhtu (Dan) lakah chuan sualpu taksa keimahni zawka chu thiin, Dan ata chu thlahin kan lo awm ta zawk a ni (Rom7:6). 

Isuan kan ai min awh sak tawh avangin - a thihna leh thawhlehna tawmpuitu pawh kan ni a (Rom6:5-8). Chumi azarah chuan ‘Dan zawm thei lo’ ni lo, sualpu taksa pawh ni bawk lo; thihna hneha tholeh mi nung, Isua, Dan zawm famkim  theitu zawka chu keimahniah a lo nung ta a. Dan chu tih famkimin a lo awm ta a, Isua pawh chu Dan ti famkimtu a lo ni ta a ni. Dan chuan eng ang pawhin keimahniah phut nei zui mahse, Isua nunna Thlarau dan chuan awmze nei lova a siam tawh avangin ‘Dan chu tih ban a ni’ kan lo ti thei ta bawk a ni.

5. KHAIKHAWMNA:

i) Dan/dan chu kawng hran hranga then theih a nih laiin; chi nih (2) ‘Dan leh, dan’ tia then a ni.

ii) Paula zirtirnaah chuan Dan chu kawng li (4)-a then a ni; a) Dan chuan petu leh dawngtu a nei a, b) Dan chuan nih phung a nei a, c) Dan chuan awm chhan a nei a, c) Dan chuan hnathawh a nei bawk.

iii) Dan avanga a hnuaia kun mihringte chu - phuar, thunun leh anchhedawng  kan lo nih tak avangin; mi fel Isua chuan kan ai min awh sak a, tichuan Dan anchhe lak ata chu min ti chhuak ta a. Dan ti famkimtu leh ti bangtu pawh a lo ni ta bawk a ni.

SAWIHO TUR:

Thuthlung Hlui Dan te hi Thuthlung Thara mite hian eng tin nge kan ngaih ang – Zawm chin tur emaw, hnawl chin tur a awmin kan hria em ?

ZIRLAI PUITU:

‘Dan/dan’ hawrawppui leh te-a inziak: Mizo tawng bible-ah hian ‘Mosia Dan leh Thuthlung Hlui Dan’ hi a tlangpuiin hawrawpuia ziah a ni. Hmun thenkhatah erawh ‘hawrawpte a ziak’ pawh a awm. Entir nan Gal2:15-16-ah chuan ‘Dan’ sawi nan Grik tawng ‘nomos’ vek a hmang a. Chang 15-ah hawrawppui vek a hman laiin, chang 16-ah chuan hawrawpte a hmang thung. He tiang hi Rom 6&7-ahte pawh hmuh tur a awm. A chik peihte tan hmun dangah pawh hmuh tur a awm nualin a rinawm.

Torah/Pentateuch: Mosia lehkhabu panga; Genesis, Exodus, Leviticus, Numbers, Deuteronomy te hi ‘torah’ tiin an sawi thin a, chu vek chu ‘pentateuch’ an ti bawk. Torah chu Grik tawngin ‘nomos’ tia lehlin a ni a, nomos chu Thuthlung Tharah hian vawi 165 lai tarlan a ni. C.H Dodd leh mi thiam dangte chuan, “Torah hi nomos anga lehlin a dik vek lo’ an ti a. “Torah chu ‘zirtirna’ (instruction or teaching) tihna a ni a, nomos aiin a huam chin a zau hle a ni” an ti. Paula hian a hman pawlh nual a, hei hi Grik ho khawsak phung (Hellenistic influence) avanga lo awmah mithiamte chuan an ngai.

A tha lam zawnga thlirna: Dan chu CT Scan khawl nen khaikhin ta i la. CT SCan result chuan natna awm dan tarlangin a ti chiang thei  a, natna erawh a ti dam thei lo. Chutiang deuh chuan Dan chuan sual a ti chiangin a tarlang a, sual avanga thiam channa emaw tihdamna a nei lo. Natna chuan tidamtu emaw damdawi hran a mamawh a – Pathian/Isua, khawngaihna, rinna, tlanna, etc chu a damna zawk a ni.

Krista hnen lama mite kaihruaitu: Gal3:25 kan en chuan Nimahsela tunah rinna a lo thlen hnu hian kaihruaitu hnuaiah kan awm tawh love tih thu kan hmu a. ‘Dan…Krista hnen lama mite kaihruaitu ni thin chuan rinna a lo thlen chinah chuan tumah a phuar tawh lo’ tihna a ni thei bawk ang.

Lehkha thu: Lehkha thu hi Grik tawng chuan gramma a ni. Chu chu a phena thil awm sawi fiahna (allegorical saying) atan Paula hian rawn hmangin  – Mosia Dan emaw thuthlung Hlui Dan a sawina a ni. Dan chuan nunna a ti hlum ni lovin, Dan bawhchhiatna avanga thiamloh channa emaw thlarau thihna a kawk a ni.

Sawipuitu: Sawipuitu hi Grik tawng chuan parakleitos (pa-ra-klei-tos) a ni. Chu chu saptawng bible thenkhat chuan advocate tiin an letling a. Advocate chu dan hre mi; ‘thiam lova puh ten’ thiam an chan theihna tura mite aia din saktu, sawipuitu, miin thiam a chan theihna tura puitu a ni.


Saturday, 17 May 2025

ZIRLAI 15-NA: KRAWS THU

 Bible thu chiar tur     : Kolossa1:19-23; Philippi3:18-19.

Thuvawn                    : Batna lehkha thupeka ziak, kan chunga awm, min dodal thina chu a thai bo tawh si a: chu ngei chu kraws-a khengbetin a la kiang ta (Kolossa2:14).

1.      THUHMAHRUAI:

He zirlaiah hian kraws thu bul leh a hrilhfiahnin bul kan tan ang a, chu mi dawtah Paula’n kraws a hriat dan leh, kraws hmelma chanchinte pawh kan zir tel ang.

2.      KRAWS THU BUL LEH A HRILHFIAHNA:

Thuthlung Thar ziaktute hian kraws sawina tawngkam hman lar bik pahnih an nei a, chungte chu ‘stauros’ (stau-ros) leh ‘khulon’ (khu-lon) an ni. Paula hian ‘stauros’ hi tum sawm (10) chuang a hmang a. ‘khulon’ chu tum hnih (2) emaw chauh a hmang a, chu chu ‘thing’ tia lehlin a ni (1Kor 3:12; Gal3:13).  Paula ni lo ziaktu dangte hian ‘khulon’ tum sawmparuk (16) (Mt26:47, 55; Mk14:43, 48; Lk22.52; 23:31; Tirh5:30; 10:39; 13:29; 16:24;  1Pet2:24; Thu2:7; 18:12; 22:2, 14, 19) leh ‘stauros’ tum sawmpasarih (17) zet an hmang a (Mt 10:38; 16:24; 27:32; 27:40; 27:42; Mk 8:34; 10:21; 15:21; 15:30; 15:32; Lk9:23; 14:27; 23:26; Jhn 19:17; 19:19; 19:25; 19:31). Amaherawhchu Paula chauh hian kraws thu leh a zirtirna -  ‘kraws-a Isua Krista thihnain sual avanga khawlohna awmte a chinfel dan’ a sawi a. Chuvang chuan ‘kraws thu’ leh a zirtirna hi Paula zirtirna atanga  zi chhuak, Paula tih chhuahah mi tamtakin an ngai a ni.

A nawlpuia kristiante thurin zirtirnaah chuan, kraws emaw kraws thu chu kawng hrang hrangin hrilhfiah a ni, he tiangin;

i)                    Chhandamna innghahna bulpui a ni.

ii)                  Kristian-te thurin leh zirtirna intanna bul a ni.

iii)                Kristian-te thu leh hla inthlun khawmna hmunpui a ni bawk tiin.

 Kraws emaw kraws thu chu - thing phun (stake) emaw, thing kawkalh emaw, anchhe dawng leh mi sualte hremna leh tihhlumna emaw ngawt a ni lo. Pathian hmangaihna te, Isua Krista inngaihtlawmna leh thuawihna te, a inpekna thuk zia te, a tuarna ropui tak chanchin te, mihring hlui chin ralna leh mi sualte ai a awh dan te, a tlanna hlu tak leh mi sualte thiamchanna hmun a nih dan te, Isua Krista thisen hlu tak avanga sil fai, thiamchang,  ngaihdam leh a chhandamna ropui tak kan chan dan te, mihring tawngkaina a hril sen rual loh Pathian hnathawh ropui chanchin tarlanna a ni. Tawngkam hnih khat leka sawifiah rual a ni lo.

3.      PAULAN KRAWS A HRIAT DAN:

i)                    Pathian hmangaihna tarlanna hmun a ni:

Paula tan chuan kraws chu Patian hmangaihna tarlanna hmun a ni (Gal2:20). A aiawha inpe inpekzia tarlanna hmun chu kraws a ni. Chu chu hmangaihna avang chauha lo awm a nih avangin, kraws chu Pathian hmangaihna tarlanna hmun a ni (Eph5:25).

ii)                  Pathian thu awihzia tarlanna leh a duhzawng tihpuitlinna hmun a ni:

“Thi khawp hiala thu zawmin a lo awm ta a, kraws-a thihna ngei chu”(Phil2:8) tia kan hmuh angin, kraws chu Isua’n Pa thu a awih zia a tarlanna leh, a duhzawng a tih puitlinna a ni. Chu chu tawngkam danga kan dah chuan; Kraws chu ‘mahni aia Pathian duh zawng tih puitlina hmunpui’ a ni. Isua’n Pa duhzawng tipuitlinga nasa taka chawimawina a hlawh ang khan (Phil2:9-11), mahni tana kraws pua, inkhengbeta, Pa duhzawng ti puitling thinte nunah hian Lalpa leh a ram hian hlawkna a hmu thin. Chutiang mite chu dinhmun duhawm takah Pathianin a dah thin a ni.

iii)                Krista khenbeha a awm chanchin a ni:

Paula tan chuan kraws thu chu ‘kenbeh Krista’ chanchin a ni (1Kor1:23). Khulon (thing) chanchin emaw thil sual titu hremna leh tihhlumna chanchin satliah mai a ni lo. Krista tuarna te, a inpekna thuk zia te, inngaihtlawmnate leh thil dang tam tak ‘krista khenbeh’ chanchin hian a tarlang a ni.

iv)                Pathian thuruk a ni:

Paula thu hril kha ‘Pathian thu a nih bakah, thlarau lam zirtirna’ a ni a (1Kor2:11,13). Chu chu ‘Pathian thuruk’; khawvelina a hrit theih loh, Pathianin a mite hnena Thlarauva a puan thina kha a ni (1Kor2:8-10,16). Chu chanchinah chuan ‘khenbeh Krista chanchin’ pawh a tel avangin, Paula chuan – ‘Pathian thu fing thuruk emaw, thu fing inthup, kan ropuina tura Pathianin khawvel awm hmaa a ruat lawk’ a ti hial a ni (1Kor2:1,7).

v)                  Boral mekte tan atna, chhandam mekte tan erawh Pathian thiltihtheihna leh finna a ni:

Miin, ‘kraws chu thil sual nasa tak titu mualpho taka hremna leh tihhlumna’ ang chauha a hriat chuan, Isua Krista kraws chanchin chu atan thu atthlak mai a ni. Tin, a awmzia leh a hnathawh dan a hriat chian loh pawhin Isua Krista kraws chu atan thu atthlak a ni bawk.

Amaherawhchu a ringte tan erawh chuan, kraws chu Pathian thiltiththeihna leh finna a ni. Khawvelin finna hmanga Pathian an hriat theih loh hnuin, kraws thu chuan finna kawngah mite a hruai lut a, a ring apiangte tan chhandamna a ni (1Kor1:21). Chu chu kraws Pathian thiltihtheihna leh finna a nih dan kawng khat a ni. Pathian thiltihtheihna a nih zia kan hria ang hian Pathian finna a nih zia pawh hre tel bawk i la thil duhawm tak a ni awm e.

Tin, kraws chuan khawvelin ‘thiltihtheihna’ a hriat dan chawpin a thlak (redefined) a. Kraws chuan Isua kha chaklohna hmunah a hruai lut hmasa zet a; mahni intiruakin, inngaitlawmin, bawih ang hialah siamin, thihna hial a thlen a; mahse chu hmun atang ngei chuan ‘chakna leh thiltihtheihna’ ropui tak nen Isua chu thuam tharin a lo awm leh ta a ni (Phil2: 6-11).

vi)                Mihringhlui chin ralna a ni:

Paula chuan kraws chu khawvel leh amah khengbettu (Gal2:20; 6:14) a nih zia te, tisa chu a sual ngaihtuahna leh a chaknate chawpa khenbeh (Gal5:24) a nih dante min hrilh a. Tin, tisa avanga Dan a chak loh laia, a tih theih rual loh Pathianin a fapa Isua Krista ngei, tisa sual ang pua, sual thawi nana a rawn hman dante (Rom 8:3-4) pawh min hrilh a ni.

vii)              Intaina tihlumtu a ni:

Chhan hrang hrang avanga ‘intaina’ mihring leh mihring, Pathian leh mihring inkara awm thina chu kraws chuan a tihlum a, chu mi zarah chuan hmana hla taka awmte kha Krista thisen chuan tihhnaihin an awm a, pawl hnihte chu pum khatah a siam a, an kar pindan pawh a tichim a, pahnihte chu mihring thar pum khatah siamin a inrem tir bawk a ni (Eph2:13-16).

viii)            Dan anchhe lak ata min tlanna a ni:

Thuthlung Hlui danah chuan, ‘dan thu pawm nghet lotu leh thinga khai kan apiang chu anchhe dawng’ (Deu21:23; 27:11-26) an ni. Isua chu thinga khai kan a nih avangin, kan aia anchhe dawng emaw kan aia anchhe dawng a nih avanga thinga khai kan a ni. Amaherawhchu kan aiawha khenbeha a awmna, thihna leh thawhlehna chuan anchhia zawng zawng a lak kian tak avangin; kraws chu Dan anchhia khenbehna leh chu mi lak ata min tlanna a lo ni ta a ni. “Batna lehkha thupeka ziak, kan chunga awm, min dodal thina chu a thai bo tawh si a; chu ngei chu kraws-a khengbetin a la kiang ta” (Kol2:14) tia Paula vekin a tarlan ang khan. 

ix)                Thiam channa a ni:

Batna lehkha thupeka ziak, kan chunga awm, min dodal a, thiamloh hial min chantir thina chu kraws-ah khengbetin a la kiang a, a thai bova, lalna leh thuneihna chawpin a hneh tawh a (Kol 2:13-15). Chuvangchuan thiamloh min chan tirtu a awm tawh lova, kraws zarah chuan ‘thiam chang emaw Pathian felna’ (2Kor5:21) kan lo ni ta a ni.

x)                  Chanchin Tha a ni:

Kraws thu chu boral mekte tan chuan atna a ni a (1Kor1:18), amaherawhchu thu atthlak hmanga a ringtute chhandam chu Pathianin tha a ti a (1kor1:21). Chu chanchin chu Paula’n a hril  ‘Chnchin Tha’ kha a ni (1Kor1:17, 23). Miin ‘kraws thu’ leh a zirtirna emaw, ‘mahni kraws pua Isua hnung zui’ (LK14:27) emaw hi a ngam lo emaw a hnar a nih chuan, a hriat loh karin ‘Chanchin Tha’ emaw ‘kraws dodaltu’ (Lk11:23) a ni ang tih a hlauhawm hle a ni.

4.      KRAWS HMELMA:

Paulan ‘kraws hmelma’ te chanchin a zirtir (Phil3:18-19) hi lo tarlang tel i la, he tiangin;

i)                    Kawvel thil an duh thin:;

Kraws hmelmate chuan ‘khawvel thil an duh thin’ tih hi Paula sawi a ni. Saptawng bible thenkhat-a kan hmuh dan chuan; i) Khawvel thilah an rilru an nghat (N/KJV, ESV, NIV, WEBSTER), ii) An ngaihtuahnate chu khawvel lam thil a ni (CEV), iii) Khawvel lam thilte chauh an ngaihtuah thei (GNB,NLT). He tiang mite hian Thlarau lam thil an tuipui thei lo. Khawvel lam thil chu an rilru kaihruaitu a nih avang leh an awn lam a nih avangin Thlarau thilah an rilru an pe tak tak thei lo. ‘Tisaa hmel intih mawi duh’ (Gal5:12) te nen huang khata dah theih an ni ang.

ii)                  An pathian chu an pum a ni:

Kraws hmelmate chuan Pathian ni lo pathian dang an nei a, chu chu ‘an pum’ a ni. ‘Pum’ chuan – rilru, taksa leh thlarau chak zawng apiang ti tura mihringin duhthlanna a siam thin dan a kawk a. Pathian duh zawng aia mihring chakna dah lian zawkte an ni.

iii)                An ropuina pawh an mualphona a ni:

‘An ropuina pawh an mualphona a ni’ tih hi kawng hnihin a tarlan theih, hetiangin;

a)                  An mulphona tur chu an chawi sang zawk hlauhva.

b)                  Ropuina tur nia ngaih thil an buaipui chiam leh inhaivur nana an hmante chu an mualphona thentu mai a ni, tiin.

Ropuina, hlutna, zahawmna leh, lenna emaw tia thenkhatin dik lo taka an it zawng an ti thin hi hlawhtling ve bawk mahse, chungte chu an tan ‘mualphona’ mai a ni. Mi tamtakin ropuina emaw kan tih hi mualphona min thlentu an ni.

iv)                An tawpna chu boralna a ni:

Kraws dodaltute  ‘tawpna leh boralna’ chu he tiang hian kan hmu;

a)                  An tawpna chu chhiatna a ni (ESV,N/KJV,NIV,NLT,WEBSTER).

b)                  Hremhmunah nawr liam an ni ang (CEV).

c)                  Hremhmunah an tawp ang (GNB), tiin.

Kraws dodal hi a hlawk lo. Dam chhung la-laa ‘mualphona’ thlen theitu a nih bakah, a tawpah chhiatna, boralna leh hremhmun thlen theitu a ni.

Supergeon-a chuan, “Chhan kawng thum avangin Paula hi a tap a; pakhatnaah chuan – Krista kraws hmelmate thil tihsul rapthlak tak avangin;  a pahnihnaah chuan – an thiltih sual nghawng lo awm turte avangin; a pathumnaah chuan – an chunga chhiatna lo thleng turte avangin” tiin. “Tihduhdahna a tuar laiin Paula hi a mittui a tlak kan hre lo. Tuarna a chunga lo thleng thinte avang leh, hlauhawm a hmachhawn laite pawhin a tah emaw, a mittui a tlak thu  kan hre lo; mahse kraws hmelmate avang chuan a tap hial a ni.” a ti. Kraws hmelma-a insiam leh a hmelma nih hi thil pawi tak a ni.

5.      KHAIKHAWMNA:

i)        Kraws thu zirtirna hi Paula thuchah bulpui, Paula atanga hriat hlawh a ni.

ii)  Ringtute tan kraws chu; a) Chhandamna bulpui, b) Kristian-te thurin leh zirtirna intanna bul leh, c) Kristian-te thu leh hla inthlun khawmna hmunpui a ni.

iii)    Paula zirtirna atangin kraws chu kawng hrang hrangin a hriat theih a; a) Pathian hmangaihna tarlanna hmun a ni a, b) Pathian thu awihzia tarlanna leh a duhzawng tihpuitlinna hmun a ni a, c) Krista khenbeha a awm chanchin a ni a, d) Pathian thuruk a ni a, e) Boral mekte tan atna, chhandam mekte tan erawh Pathian thiltihtheihna leh finna a ni a, f) Mihringhlui chin ralna a ni a, g) Intaina tihlumtu a ni a, h) Dan anchhe lak ata min tlanna a ni a, i) Thiam channa a ni a, j) Chanchin Tha a ni.

iv)    Kraws hmelmate chanchin pawh kawng li (4)-in kan hmu; a) Khawvel thil an duh thin a, b) An pathian chu an pum a ni a, c) An ropuina pawh an mualphona a ni a, d) An tawpna chu an boralna a ni.

SAWIHO TUR:

Pathian rawngbawltute zingah hian ‘Kraws hmelma’ kan awm theiin kan ring em? ‘A ring lo’ chuan a chhan sawi se; ‘a ring’ chuan kraws hmelma nia an hriatte awm dan sawi se.


ZIRLAI PUITU:

Intaina: Inmihranna, inmil lohna, inngeihlohna tihna a ni bawk.

Tlanna: Tlanna hi Grik tawng chuan exēgorasen (ex-e-go-ra-sen) a ni. Chu chu sal tangte miin a tlan anga ‘tlan’ (lei) sawina a ni. Mihring chu bawhchhiatna avanga thiamloh chang; Dan (anchhia)-in thiamloh a chantir tawh, chhe lailet der, thi tura hrem hmabak, etc a ni. Kan aiawha kraws-a Isua thihna chuan kan bat min tlak sak a, min tlan a, thiamloh chang kha, thiam changah min siam ta a ni.

Saptawng Bible thenkhat: N/KJV: New/King James Version; ESV: English Standard Version; NIV: New International Version; WEBSTER: Webster Bible Translation; CEV: Contemporary English Version; GNB: Good News Bible; NLT: New Living Translation.

Supergeon: Supergeon-a hi a hming pum chu Charles Hudson Supergion (1834-1892)  a ni. New Park Street Chapel pastor niin, sap rama Baptist thuhriltu lar tak, ‘thuhriltu lal fapa’ tia hriat leh koh a ni.

_____________________________________________

DIARY:

1.      Vawiin Dt. 16.06.2022(thu) hian KROS THU-a sub-heading 1;Boral mekte tan atna, chhandam mekte tan erawh Pathian thiltihtheihna leh finna a ni (1Kor1:18) hi paragraph khat, tlar 10 emaw lek a ni a, mahse ka chai rei lehpek hle mai. A sentence ka rephrase nasa lutuk a, helai ‘para’ ringawt atan hian ni hnih lek lek hun ka hmang a ni. Ka tawng hmang thiam lo lutuk avang leh sentence ziah dan azira a chhiartuten zawhna tul lo an zawh fo ang chi pumpelh a nih theihnan, ka ziah sa hi nasa takin ka ziak thain ka thlak kual thin a ni.

2.      Dt. 22.06.2022: Vawiin hian Kraws thu ka ziak zova. Kraws tih thumal chu ‘Kros’ ti vekin ka lo ziak a. Institution (Serampore College) atanga chhuak hlim ang ka nih avangin ka ziah tawhahte pawh saptawng ka chawhpawlh nasa hle a, chu chu pumpelh tumin ka bei nasa hle thin a ni. Kraws mozotawnga an ziah dan erawh ka lo hre chiang lo hrim hrim hi alo  ni a, ka hriat chhuah hnua ka edit vek chuan thumal 63 zet ka siam tha hial a ni.


Saturday, 10 May 2025

ZIRLAI 14-NA: CHHUNGKUA

 Bible thu chiar tur 1Korinth7, Ephesi5:22-33.

Thuvawn : Tupawh mahni chhungkhat lainate ngaihsak lova, mahni chenpui chhungte ngei pawh ngaihsak lo chuan rinna an phatsan a ni, ring lo mi aiin an sual zawk (1Timothea5:8).

1. THUHMAHRUAI: 

Paula zirtirnaah hian chhungkaw lam kaihhnawih a awm a, amaherawhchu thupui dang nen khaikhinin a tam lo hle. Ringtu hmasate hi chhungkua ang ni lovin kohhran dawrin a dawr a; chuvangchuan chhungkaw chungchang thu a sawina pawh thliar hran a awlsam lo hle a ni. Heng chhungkaw kaihhnawih kan hmuhte hi a pawimawh em avangin zirlaiah telh a ni a. Chhungkua leh a pawimawh zia te, chhungkaw tha nihna leh lan dan te, chhungkaw tha ni tura thurawn leh mawhhurhna hrang hrang te tarlangin kan zir dawn a ni.

2. CHHUNGKUA:

Paula zirtirnaah hian chhungkua chi hnih (2) kan hmu, chungte chu;

i) Pathian chhungte: Pathian chhungte chu kohhran sawina a ni a (1Tim3:15; Eph2:19). Tin, Pathian chhungte chuan - Pathian leh kohhran inlaichinna bakah, kohhran-a mi mal tin inlaichinna a kawk bawk.

ii) Chhungkaw pangngai: Hei hian mipa leh hmeichhia nupaa insiam, inneihnaa bul tan, fa nei leh nei lo, khawsaho, a hranga khawsak rel leh inenkawl a kawk a. Chhan hrang hrang avanga inthen darh, chhungkua ni tho an awm bawk.

He zirlaiah hian a pahnihna zawk hi kan thlur dawn a. Paula zirtirnaah  erawh he tiang diak diaka hrilhfiahna hi a awm lo. 

Thuthlung Hlui atanga kan hmuh danin - a tir atang renga chhungkua dintu leh chhungkua  awm theihna bul chu Pathian a ni (Gen1:26-28; 2:18-25). Chu chu Paula pawhin pawmin, ‘Pathian chu - lei leh vana chhungkaw tinreng hming chawi chhan’ (Eph3:14-19) a ti a. ‘Pathian chu chhungkaw bul a ni takmeuh’ a tihna a ni.

A zirtirna thenkhatah hian, chhungkuaah chuan; chhungkaw te leh lian (nucleus leh extended family) an awm a. Chungah chuan a zat inang lovin - Nu leh pa, fate (naupang, tleirawl leh rawl thar, nula leh tlangval), pitar leh putar, hmeithai, lengtul, bawih leh chhiahhlawh an awm. 

Tin, chhungkua chu inlaichinnaa zawm leh phuar khawm an ni a. Hei bakah hian, chhungkhuaah chuan – Pathian tihna te, inhmangiah tawnna te, inhriatthiamna te, intukluh tawnna te, indawh tawnna te,  thuawihna te, inzah tawnna te, muanna leh himna te, inchhungkhur khawsak rel fel thiamna te, etc hi thil tul tak a ni a, chung chu chhungkaw tha (ideal family) ni tura thil pawimawh em em an ni.

3. CHHUNGKUA PAWIMAWH ZIA:

i) Chhungkua chu nun dan tha tinreng zirna hmunpui a nih avangin a pawimawh (1Kor7:1ff; Eph6:1-9; Kol3:18-25; 1Tim5:1-16; Tita2:1-10).

ii) Paulan, ‘Chhungkua ngaihsak lo chuan rinna an phatsan a, ringlo mi aiin an sual zawk’ a ti a (1Tim5:8). Hei hian chhungkaw pawimawh zia  a tarlang a ni.

iii) Kohhran hotu tlinna Paulan a tarlante zingah, ‘Nupui pakhat nei,…zahawm taka fate kilkawia mahni inchhung khawsak rel fel thiam mi…’ (1Tim3:2-5) tih a awm a. Hei hian chhungkaw dinhmun pawimawh zia a tarlang.

iv) Paula leh Sila Philipi tan in-a an tan khan; an pahniha tan in-a tan remtitu, kawngkhar zawng zawng inhawng khawp leh mi tin kawl bun inphelh hial khawpa lir nasa tak nghin tirtu kha Pathian a ni. Heng thil zawng zawng thlen chhan ber hi hriat a ni lo. Mahse tangvengtu leh a chhungte erawh chuan Pathian an rin phah tih kan hria (Tirh16:25-34). Mi zawng zawng chhandama awma duhtu leh thutak hriaa duhtu (1Tim2:4) hian tangvengtute mai ni lo, khawvel chhungkua zawng zawng chhandam tur hian eng thil pawh a ti duh ang tih a rinawm. Chuvangchuan chhungkua hi Pathian ngaihin a hlu a ni.

Paula zirtirna atanga kan hriat piah lamah; chhungkua chu ‘society innghahna’ tiin sawi a ni a; chutiang bawkin kohhran pawh chhungkua innghat a tih theih. Chhungkua lovin society emaw kohhran a awm thei lova, chhungkua tha leh tha lo hian society emaw kohhran tha leh tha lo a hring thei. Naupang nungchang siamtu pawimawh ber tia an sawi thin chu; chhungkua (family), an chenna khawvel (environment) leh an thian kawpte (peers group) a ni. Chhungkua chu mimal, kohhran leh, khawtlang nun innghahna a ni takmeuh a, a pawimawh em em a ni.

4. CHHUNGKAW THA NIHNA LEH LAN DAN:

Chhungkaw tha nihna leh lan dan hi Paula lehkhathawn hrang hrangah tarlan a ni a. Amaherawhchu, hengte hi tlang taka tarlang lovin, chhungkaw tha a awm theih nana a zirtirnate an ni tlangpui (1Kor7:35). Heng chhungkaw tha nihna leh lan dan te hi chhungkua kan intehna atan te, kan inenfiah a, tan min lak tirtu atan a tangkaiin a rinawm: chungte chu lo tarlang i la; 

i) An inrem (1Kor7:15).

ii) An inhmangaih (Eph5:25-30,33).

iii) An indawh tawn thin (Eph4:2; Kol3:13).

iv) Inhriatthiam tawnna an nei  (1Tim3:2-5).

v) Thu an inawih tawn (Eph6:1-3; 5-8; Kol3:20).

vi) Mawhphurhna an ngai pawimawh (Tita2:9-10).

vii) Inzah tawnin an intulut tawn (Eph5:21-24; Kol318).

viii) Inchhungkhur khawsak rel fel an ngai pawimawh (1Tim3:4-5).

ix Chhungkaw thaah chuan muanna leh himna a awm (Tirh16:34).

x) Chhungkaw tha chuan Pathian an tih (Tirh16:34; Eph5:21; 2Tim1:5).

5. CHHUNGKAW THA DIN THEI TURA THURAWN LEH  MAWHPHURHNA:

Chhungkaw tha a awm theih nan leh chhungkaw tha din thei turin chhungkuaa member hrang hrangte hnenah Paulan zirtirna leh thurawn a pe a, ‘he tiang hian ti u la, chhungkaw tha tak in ni ang’ erawh a ti hran lo. A thurawn anga an awm chuan chu chuan chhungkuaah rah tha a chhuah thei ang a tihna erawh a ni thei; Chungte chu lo tarlang i la;

i) Nu leh Pa-te:

a) Pathian mite zingah inngaihna bawlhhlawh a awm tur a ni lova; chutiang thil  chu miin a pumpelh theih nan mipa leh hmeichhia chuan nupui bik leh pasal bik an nei tur a ni (1Kor7:2).

b) Nupa karah inthenna a awm tur a ni lo (1Kor7:10-11).  

c) Inchhungkhur khawsak rel fel (1Tim3:4-5,12)  hi nu leh pa mawhphurhna a ni (1Tim5:14).

d) Fate an hmangaih tur a ni a (Tita2:3), an ti nuarin an ti thinuar tur a ni lo. Lalpa thununna leh zilhnain an  enkawl zawk tur a ni (Kol3:21; Eph6:4).

e) Nupa karah – Pathian tihna, inhmangaih tawnna, inremna leh, intukluh tawnna a awm ngei tur a ni (Eph5:21-33; Kol3:18,19).

f) An chan tur tawk inpe tawnin an inti lungawi tawn tur a ni (1Kor7:3-4).

g) Tawngtaina hi nupa karah a pawimawh em em a, tawngtai thei lo khawpa intih beidawnna a awm tur a ni lo (1Kor7:5).

ii) Naupang te :

a) Naupangte chuan nu leh pa thu zawmin an awih tur a ni (Eph6:1; Kol3:20).

b) Nu leh pa te an chawimawi tur a ni (Eph6:3).

c) Pathian an ngaihsak tur a ni (1Tim5:4).

d) Anmahni hringtute chungah that an zir tur a ni (1Tim5:4).

iii) Nula leh tlangval te:

a) Rilru fel tak pu thin mi an ni tur a ni (Tita2:6).

b) Tlangval fel tak Timothea chu Paulan ti hian a fuih  – ‘Putarte chu hau tur an ni lova, pa angin thlem zawk tur an ni. Rawltharte chu nau angin en tur an ni a, pitar te chu nu angin, nula te chu thianghlim takin farnu angin; tin hmeithaite chu chawimawi tur an ni’ (1Tim5:1-3) tiin. 

iv) Lengtul leh Hmeithaite:

a) Insum theih lohna leh hurna an pumpelh tur a ni (1Kor7:8-9).

b) Mahni nawmna ngawta inpe, thatchhia, len-lawr ching, sawi loh tur sawi, kam tam, mite thiltih rel ching an ni tur a ni lo (1Tim5:6,13). 

c) Inchhung khawsak an rel tur an ni a, sawiselna tur remchang reng hmelma an hmuh tir tur a ni lo (1Tim5:14).

d) Hmeithai thenkhat chuan Pathian chungah beiseina neiin, a chhun azana dil leh tawngtaiin hun an hmang thin (1Tim5:5). Chutiang ti thin awmna chhungkua chu chhungkaw vannei tak an ni ngei ang tih a rinawm.

v) Pitar leh putar: 

Putar te chu - insum thei, zahawm, rilru fel tak pu, rinna leh hmangaihna leh chhelnaa dik nei mi an ni tur a ni. Pitarte chu – pasal leh fate  hmangaih mi, rilru fel tak pu, thianghlim taka awm thin, a tul apiang in lama thawk thin, ngilnei, pasalte thuhnuaia intulut thiam, Pathian zah thin mi an ni tur a ni; hektu leh uain hehin an awm tur a ni lova, tha lam zirtirtu ni thei khawpin awm an tum tur a ni (Tita2:1-5).

Heng bakah hian ‘bawih leh a pu’ tana thurawn a awm a (1Kor7:21; Phil2:22; Phile1:16). Amaherawhchu, tunlaiah bawih an awm tawh loh avangin tarlan a ni lo. Chhungkuaa member hrang hrangte mawhphurhna leh thurawn pawh hi duhthusamin a chipchiar lova; a awm chhunte hi erawh chhungkaw tha a awm theihna tura thil pawimawh tak vek an ni. 

6. KHAWIKHAWMNA:

He tiang hian lo khaikhawm i la;

i) Paulan a zirtirnaah chhungkaw chi hnih (2) kan hmu a, chungte chu; Pathian chhungte leh chhungkaw pangngai an ni. Tin, chhungkua dintu leh a  awm theihna bulpui chu Pathian a ni.

ii) Chhungkaw pawimawh zia hi – Pathian thu atangin kan hmu a, Pathianin a ngaih pawimawh zia pawh kan hmu. Chhungkua chu mihring nun dintu a nih bakah, mimal, kohhran leh, khawtlang tha leh hrisel dintu pawh a ni.

iii) Chhungkaw tha nihna leh lan dan chi hrang hrang sawm (10) kan zir a, chungte chu chhungkaw tha leh tha lo tehna atan te, in en letna leh insiam that nan a pawimawh hlea rin a ni.

iv) Chhungkaw tha nei thei tura thurawn leh mawhphurhna; chhungkuaa member hrang hrangte zawm tur tarlan a ni.

SAWIHO TUR:

Kan ramah hian chhungkaw tha tak tak karah chhungkaw tha lo pawh kan awm. Chhungkaw tha lo (chhungkaw keh chhia, inenkawlna tha lo, adt) awm chhanah hian tuin nge, eng thilin nge mawh phura kan hriat?

ZIRLAI PUITU:

Inthenna: Nupa kar inthenna hi pumpelh vek theih loh chin a awm ang.

Inchhungkhur khawsak rel fel (1Tim3:4-5) hi ‘nu leh pa te kuta awm emaw mawhphurhna’ tiin Paulan a tarlang  hran lo. Rawngbawltu tlinnaah (qualification) erawh tarlangin a dah sang hle. Chu chu nu leh pa-te mawhphurhna pawh a nih deuh zel avangin, an kuta awm leh mawhphurhna bik angin tarlan a ni.

Rilru fel tak: Hei hian – mahni inthunun thei leh invawng , fing taka thil ti thin, thil la thutak  leh mawhphurhna hlen zo a kawk.

Timothey-a hnena Paula fuihna: Paulan Timothey-a a fuihna hi chhungkuaa tlangval pakhatin a mawhphurhna  a hlen dan tur ai mahin; rawngbawlnaa mawhphurhna leh tih tur inkawhhmuhna a ni zawk mah a. Hmun danga a fuihnate phei chu rawngbawlna kaihhnawih vek an ni.

Saturday, 3 May 2025

ZIRLAI 13-NA: CHHANDAMNA

 Bible thu chiar tur : Ephesi2:1-10. 

Thuvawn         : Chutichuan, Pathian nung chu kan rin avangin kan thawk rim a, kan bei hram hram a ni si a; ani chu mi zawng zawng Chhandamtu a ni a, a ringtute Chhandamtu a ni deuh ber mai (1 Timothea 4:10).

1. THUHMAHRUAI:

Chhandamna hi Paula thu zirtir zingah chuan a pawimawh ber a tih theih ang. A chanchin tarlanna Tirkohte Thiltih leh a lehkhathawn sawm leh pathumahte (13) hian chhandamna leh a kaihhnawih thu dang a awm vek a. Thupui zau tak a nih avangin he zirlaiah hian tarlan sen rual a ni lo vang. Vawiina kan zir turah hian – Paulan chhandamna thu a hman dan te, chhandamna a tul chhan te, chhandamna hna thawk tura Pathian chet tirtu te, chhandamna hna thawktu leh a hmanrua te, chhandamna chang tura thilpawimawh leh chhandamna rahte kan zir dawn a ni.

2. PAULAN CHHANDAMNA THU A HMAN DAN:

Thuthlung Thar bu pumpui thlirin ‘chhandamna’ hi – zalenna (peace), that tlannna (wholeness), damna (cure), tha chhuak (recover), thawidamna (remedy), chhanchhuahna (rescue), tlanna (redemption), hamthatna (welfare), tihna a ni thei vek a. Paula chanchin tarlanna leh a lehkhathawn-ahte erawh  chhandamna chu;

i) Mi sual chhandamna tur atana Isua Krita hna thawh  zawh tawh sa tarlanna a ni a.

ii) Sual leh a hnathawh hrang hrang lak atanga mihring chhanchhuahna leh,

iii) Tisa chhandamna - tihduhdahna lak atanga Pathian venhimna a ni bawk (1Tim3:11; Eph 5:23).

Paula hian vawi sawmriat (80) aia tam chhandamna tawngkam leh a kaihhnawih thu hi a hmang a. Chu chuan chhandamna thu a buaipui zia leh a tui chilh zia a ti lang a. Thuthlung Thar ziaktu dangte aiin chhandamna hi a tarlang hnem zawk a ni. 

3. CHHANDAMNA A TUL CHHAN:

Chhandamna hna thawh a tul chhan hi kawng hrang hrang-in Paulan a tarlang a, chung zinga a langsar zualte chu;

i) Sual leh a hnathawh: Mi zawng zawng chu mi sual an ni a (Rom1:18-3:18). Mahni pawh intanpui thei lo hial khawpa dinhmun tha lo sual bawiha hralh tawh (Rom7:14) leh sual bawiha tang (Rom6:17,29) an ni. 

ii) Pathian thinurna: Mihring chu mi sual mai ni lovin; Pathian dan kalh, Pathian thinurna hnuaia awm leh anchhe dawng a ni (Rom1:18; 5:9; Gal3:10,13).

iii) Thiam loh chantirna rorelna: Pathian dan a kalh avang chuan thiam loh chantirnna rorelna chu mihring chungah a lo awm a (Rom5:16).

iv) Thihna: Sual man chu thihna a ni a (Rom 6:23). Tin, mi pakhat avangin sual khawverlah a lut a, sual avangin thihna a lut bawk a, chutiang bawkin thihna chuan mi zawng zawng a fan chhuak a (Rom5:12). Adama bawhchhiatna anga thil tisual lote chungah pawh thihna chuan ro a rel avangin (Rom5:14) Adama-ah chuan mi zawng zawng chu an thi a (1Kor15:22). Tichuan bawhchhiatna leh sualna avang chuan mihring chu Pathian ngaihin mitthi mai a lo ni ta a ni (Eph2:1,5).

Heng a chunga kan tarlante leh chhan hrang hrang avangte hian mihring chu chhandam ngai a ni ta a ni.

4. CHHANDAMNA HNA THAWK TURA CHET TIRTU:

Chhandamna hna thawk tura Pathian chet tirtu emaw tur chhuaktu zingah hian thil langsar tak  pathum (3) Paulan a tarlang a, chungte chu;

i) Pathian hmangaihna: Pathian hmangaihna hi Paula hian a dah chungnung em em a (Rom8:31-39).  Bawhhchiatna avanga thi a nih lai meuh pawha Krista ruala mihring ti nung tura a bul tumtu chu Pathian hmangaihna a ni (Eph2:4-5). Mi sualte tana Krista thihna chuan Pathian hmangaihna chu fak tlakin a lantir tiin a tarlang bawk (Rom5:8).

ii) Pathian khawngaihna: Pathian chuan khawngaihna a ngah em em a, a khawngaihna chu mihring leh thilsiam dangte chhandamna hna thawk tura Pathian chet tirtu a ni (Eph2:4&9).

iii) Thil tha ti atan: Chhandamna chu mi mal nawmsakna tur atana Pathianin mihring leh thilsiam dangte tana a buatsaih a ni mai lo. Thil tha ti thei tawh lo khan Pathian duh zawng a tih a, a chhehvel leh mi dang tana thil tha a tih theihna tura Pathian buatsaihna a ni (Eph2:10).

5. CHHANDAMNA HNA THAWKTU LEH A HMANRUA TE:

Chhandamna atana a bul tumtu leh hna thawktu ber chu Pathian a ni; ‘Isua Krista pawh a ni’ a tih theih bawk. Pathian chu chhandamtu a nih zia tarlanna hmun tam takah a awm (1Tim1:1; 2:3; Tit1:3; 2:10; 3:4); chutiang bawkin Isua Krista pawh chhandamtu a nih zia tarlanna a awm (Eph5:23; Phil3:20; 2Tim1:10; Tit1:4; 2:13; 3:6). 

Chhandamna thlentu atana Pathian hmanruate chu fel takin a thliar theih a, chungte chu;

i) Isua Krista: Isua kal tlanga Pathian chhandamna hnathawh dan tarlanna a awm avangin; Isua chu chhandamtu ni mahse, chhandamna atana Pathian hmanrua leh thil pawimawh titu ber a ni (2Kor5:19; Rom5:8-10; 1Thes5:8-9; 2Tim1:9).

ii) Thlarau Thianghlim: Thlarau Thianghlim zarah chhandamna hi chan a ni (Phil1:19;  2Thes2:13).

iii) Chanchin Tha: Chanchin Tha emaw thutak emaw chu Pathian chhandamna thlen tirtu hmanraw pawimawh berte zinga mi a ni (Rom1:16; 1Kor1:21; 15:1-2; Eph 1:13; 1Thes2:16; 2Thes2:10).

iv) Pathian mi thlante: Paulan mi dang chhandam thei anga a intarlanna a awm a (Tirh 13:47; Rom11:14; 1Kor9:22); chutiang bawkin Timothea pawh mi dang chhandam thei anga tarlanna a awm (1Tim4:16). Heng hian rawngbawlna kawnga an thuneihna a tarlang zawk mah a, chhandamtu bulpui ber chu Pathian a ni. A mi thlante hi Pathianin a chhandamna thlentu atan erawh a hmang tih heng hian a ti chiang a ni.

v) Thu hril: Thuhril hmanga ringtute chhandam hi Pathianin tha a ti a, a thil tum pawh a ni (1Kor1:21; 15:1-2; 1Thes2:16; Rom10:14,17).

6. CHHANDAMNA CHANG TURA THIL PAWIMAWH:

Chhandamna thlentu atana Pathian hmanruate tluka pawimawh, Chhandamna chang tura thil pawimawh ber tia chhal theih a la awm cheu va, chungte chu;

i) Khawngaihna: Chhandamna chang tura Pathian khawngaihna pawimawh zia hmun hrang hrangah kan hmu (Tirh15:11; Rom3:24; 5:15,17; Eph2:5,8; 2Tim1:9). Khawngaihna chu rinna tluka pawimawh, rinna miin a neih hmaa Pathian thinlunga a ringtu turte chanvo atana Pathianin a dah sa ang hiala ngah theih a ni.  

ii) Rinna Chhandamna chang tura rinna pawimawh zia hi Paulan a sawi uar hle (Tirh15:11;16:30-31; Rom1:16; Rom10:9,10; Eph2:8; 1Tim2:15;1Tim4:10). Pathianin a fapaah chuan khawngaihnain min chhandam tawh a (Eph2:5), mahse chu chu a taka chang turin ‘rin’ a ngai a, miin a rin hnuah chu chu ‘Pathian khawngaihna’ a ni. Rinna lovin chu khawngaihna chu a taka chan mai theih a ni lo va, chu chuan rinna pawimawh zia a tarlang a ni.

iii) Beiseina: Beiseina pawimawh zia chu Paulan, “Beiseinain a ni chhandamin kan awm ni”(Rom8:24) a tih hian a tarlang a ni.

iv) Kaa tan leh a hming lam: Rin leh kaa tan hi chhandamna hmuh theih phahna a ni (Rom10:9,10). ‘Tupawh Lalpa hming lamapiangte chu chhandamin an awm ang’ tih a ni bawk (Rom10:13).

v) Pawm tlat: Pawm tlatna hi chhandamna kailawn, chhandamna chang tura thil pawimawh tak a ni (1Kor15:2).

7. CHHANDAMNA RAH:

Pathian chhandamna chuan rah duhawm tak a nei a. Chung chhandamna rah chhuakte chu hetiang hian Paulan a tarlang;

1. Sualpu taksa chungah rorelna a awm: Sualpu taksa chungah Pathian rorelna Paulan a tarlan dan chu - mihring hlui chu Krista rualin khenbeh a ni a, sualpu taksa chu tih boralin a awm a (Rom6:6). Chu rorelna chuan sual bawiha awmte a tih zalen tak avangin, chhandamna changtu apiangte chungah chuan sualin thu a nei ve dawn tawh lo a ni (Rom6:14).

2. Dan tih ban a ni: Pathian chhandamna hnatawh rah duhawm tak dang Paulan a tarlan chu – ‘dan anga thil tih’ ti bangin, ‘rinna avanga thiamchan theihna’ Pathianin mihingte a pe hi a ni. Dan chu tih ban a nih tawh avangin (Rom10:4), Dan thiltihte avangin mi thiam changing a awm thei lo va, Isua Krista rin avangin thiam changing a lo awm ta zawk a ni (Gal2:16;3:11).

3. Ngaihdamna a thleng: Isua Krista hmanga Pathianin mihring fate sualna leh, bawhchhiatna a ngaihdam hi chhandamna hnathawh rah a ni (Eph1:7; Kol1:14). 

4. Thiamchantirna a lo awm: Adama bawhchhiatna anga thil ti sual lote chungah pawh thihna chuan ro a rel a (Rom5:14). Thiam loh chantirna rorelna chu mi (sual) pakhat avangin mi zawng zawng chungah a awm bawk (Rom5:16,18). 

Nimahsela Krista Isuaa nunna thlarau dan chuan sualna leh thihna dan ata chu mi a ti chhuak tawh a; chuvangchuan Krista Isuaa awmte tan chuan thiam loh chantirna a awm tawh lo va (Rom8:1-2). Pathian chandamna chang apiangte chu ‘thiam chantir ‘ an ni. Anmahni hektu emaw thiam loh chantirtu kha ‘khin thlak’ a nih tawh avangin; thiamloh chantir a rem ve tawh lo va, mihring chu ‘thiam chang’ a lo ni ta a ni.

5. Faa pawmna: Pathian chhungte zinga chhiar tela mi a awm dan emaw  fa nihna chanvo mihringin a chan dan hi Pathian chhandamna hnathawh vanga lo awm a ni. Paula hian tum nga (5) zet a tarlang (Rom8:15,23; 9:4; Ga;4:5; Eph1:5). Fa nihna avanga mihringin ro luahtu nihna a chan dan leh, Thlarau thianghlim a chan dante pawh hengah hian  tar lan tel a ni.

8. KHAIKHAWMNA:

Kan tarlan tawhte bakah hian; Chhandamna thil tum (goal) te, chhandamnain a huam chin (dimension) leh a dangte pawh tarlan tur a la awm nual a, hmun tawiteah tarlan sen a ni lo. Kan zir tawhte atang khan a hnuaia mi ang hian lo khaikhawm i la;

i) Chhandamna thu hi Paulan a tuipui hle a. A lehkhathawn zawng zawng leh a chanchin tarlanna-ahte kan hmu vek a ni.

ii) Chhandamna hna thawh tul chhan kawng hrang hrang zingah a lar zualte chu -Sual leh a hnathawh vang te, Pathian thinurna avang te, thiam loh chantirna rorelna avang leh, Pathian laka thihna te a ni.

iii) Chhandamna hna thawk tura Pathian chet tirtu emaw tur chhuaktute chu; Pathian hmangaihna te, Pathian khawngaihna leh, thil tha tia tan a ni.

iv) Chhandamna atana a bul tumtu leh hna thawktu ber chu Pathian a ni a, Isua Krista pawh a ni. Heng bakah hian chhandamna thlentu atana Pathian hmanruate chu; Isua Krista, Thlarau Thianghlim, Chanchin Tha, Pathian mi thlante, thu hrilte an ni.

v) Chhandamna chang turin thil pawimawh tak tak a awm, chungte chu; khawngaihna, rinna, beiseina, kaa tan leh a hming lam, pawm tlatte a ni.

vi) Pathian chhandamna chuan rah duhawm tak a nei, chungte chu; sualpu taksa chungah rorelna a awm, Dan tih ban a ni, ngaihdamna a thleng, thiamchantirna a lo awm, chhandamte Pathianin a faah a pawm.

SAWIHO TUR:

Chhandamna thurin chungchang thua Baptist kohhran pumpui emaw BCM pawm dan nia kan hriatte sawiho ni se.

ZIRLAI PUITU:

A kaihhnawih thu dang: Chhandamna tih tawngkam ni chiah lo, mahse chhandamna chanchin sawina ni si entirnan – min chhanchhuah theih nan (Gal1:4), min chhuah tir kha (Gal5:1), Kawl bun chunga ka hrin (Phil10), tih angho sawina a ni.

Chhandamna tawngkam leh a kaihhnawih thu: Chhandamna tawngkam leh a kaihhnawih thu Paulan a hman uar deuh deuhte chu; Sozo (saw-zo): Chhandam tihna  niin, vawi sawmhnih pakua (29) a hmang a, Soter (saw-ter): Chhandamtu tiha a ni a, vawi sawmpahnih (12) a hmang a, Soteria (saw-te-ria): Chhandamna tihna niin, vawi sawmpariat (18) a hmang a, Soterion (saw-te-rion): Chhandamna tihna tho niin, vawi khat (1) a hmang a, Soterios (saw-te-rios): Chhandamna lo thleng tihna niin, vawi khat (1) a hmang a, Rhumai (ru-mai): Chhanhim tihna niin, vawi sawmpakhat (11) a hmang.

Chhandamna hna thawh a tul chhan kawng hrang hrang: Chhandamna hnathawh a tul chhan anga puh theih Paulan mihring dinhmun a tarlan hrang hrangte chu; i)  Pathian nena inmihran an ni, ii) A ni lo lamah an peng vek (Rom3:12), iii) Pathian lakah hla takah an awm (Eph2:13,17), iv)  An inkar chu banga pin dan a ni (Eph2:14-15), v) Intaina nei an ni (Eph2:16), vi) Pathian hmelma a ni (Rom5:10), vii) Pathian ropuina chang zo tawh lo a ni (Rom3:23), adt. Heng point 7 kan tarlan te leh a lehlam chiah zel (opposite) thlen tir hi chhandamna hna thawh tul chhan dang kan tih zinga mi chu an ni thei ang.

Pathian mi thlante: Paula chu Pathian belruat a ni a (Tirh9:15). Tirhkoh dangte leh ringtu hmasate pawh ‘Pathian mi thlante’ tho an ni. Chhandamna thlentu anga mi mal hming tarlan erawh mi tlemte an nih lain, Pathian mi hmante erawh tam tak an awm. Chuvangchuan mimal hming (Paula, Timothea) tarlan aiah, a huap zo ‘Pathian mi thlante’ tih hi hman a ni.

1Tim2:15: “Rinna leh hmangaihna leh thianghlimna neiin, rilru fel tak nena an awm fo chuan fa hrin avangin chhandamin an awm thei ang” –  Fa hrin avanga chhandam (saved through childbearing) anga tarlanna awm tel hian ‘rinna avanga khawngaihnaa chhandam’ a kalh avangin a thu a tihar hle. Hrilhfiah dan pawh chi hrang tam tak a awm. Thenkhat lo tarlang i la. i) ‘Hmeichhia chuan a fa hrin kal tlangin chhandamna hi a la chang thei a ni’ tia hrilhfiah an awm a. ii) He lai chhandamna hi thlarau chhandamna ni lovin ‘tisa chhandamna a ni’ ti an awm bawk. Hmanlai atang tawhin ‘nau neih’ hi hmeichhe tan thihna thlentu a ni thin a. Mahse; rinna te, hmangaihna te, thianghlimna te an neih a, rilru fel tak an neih bawk chuan ‘fa hrin avanga thihna an chunga thleng thei chu’ pumpelhin chhandam (taksa)-in an awm thei ang’ tihnaa ngai an awm bawk. iii) Henry Alford, Anglican mi thiam, The Greek New Testament (1863) ziaktu chuan 2Kor7:10 thu – “Pathian duh zawnga lungngaihna chuan chhandamna tura simna a thlen a…” tih behchhanin, “Nauh neih avanga hlauhna leh lungngaihna hi hmeichhe tam tak Pathian hnena tluk luh tirtu leh chhandamna hial chang tura hruaitu a ni thei’ a ti ve thung.

Kaa tan: Thinlunga khat liam chu kain a sawi thin (Mt12:34; Lk6:45) tih angin, ‘kaa tan’ hi thinlung nena inzawm tlat a tih theih. Mi thenkhat chuan rinna leh ‘kaa tan’ (mouth confession) hi thu thuhmun (synonym) an ti a. Thinlung nena inzawmna nei lo kaa sawi ringawt erawh ‘kaa tan’ hian a huam vek lo. Kaa tan ringawt chuan chhandamna tu tan mah a thlen lo va, amaherawhchu thinlung atanga  rinna avanga ‘kaa puang chhuakte’ erawh ringtu hmasate zingah chuan chhandamna changte zingah rin luh an ni thin a ni. 

Lalpa hming lam: Lalpa hming lam pawh hi ‘kaa tan’ nen a inzul hle. Joel2:32 atanga Paulan a lakchhuah a ni. A hming lam tura ‘rin’ pawimawh zia te, ‘thu hriat’ pawimawh zia leh, ‘thu hril leh tirh’ pawimawh zia leh a inzawm vek zia a tarlanna a ni. “Tuman Thlarau Thianghlimah chauh lo chuan, Isua chu ‘Lalpa a ni’ an ti thei ngai lo” (Kor12:3) tih a ni a. Lalpa hming lam nazawngte chhandama an awm tur thu ni lovin, rinna emaw Thlarau Thianghlim zara ‘Lalpa hming lam’ te sawina a ni.

Pawm tlatna: Pawm tlatna (hold fast) hi rinna ti puitling tura thil pawimawh, a tel lova rinna kawnga hmasawn hleihtheih lohna ang hial a ni. Miin a thil ‘pawm tlat’ kha a thlah a, danglam a hawi san chuan ‘a thil pawm tlat/thin’ lamah khan hma a sawn dawn lo tihna a ni. Chanchin Tha ‘pawm tlatna’ hian chhandamna chang turin mite a puiin a tawp a thlen thin a ni.

Chhandamna thil tum (goal): Chhandamna thil tum zingah hian – nun thar dan, remna/muanna, thuneihna, venhimna leh, ropuina, etc leh thil dang pawh tarlan tur a awm.

Chhandamnain a huam chin (dimension): Chhandamnain a huam chinah hian – chhandamna bo thei leh thei lo, mi mal chhandamna, zavai huap chhandamna, Jentail-te  chhandamna, adt te a tarlan theih.

Chhandamna leh hun then dan: A. M. Hunter chuan “Ringtute chhandamna chungchang thu Paulan a ngaihtuah hian hun then dan pathum (3) awmin a hria a, chungte chu – hun kal tawh, tun hun leh hun lo la thleng tura chhandamnate a ni” a ti a. Hunter-a ang deuhin mi tamtak chuan chhandamna hna thawh dan hi; hun kal tawha Pathian chhandamna hna thawh dan, tun huna Pathian chhandamna hna thawh dan, hun lo la thleng tura Pathian chhandamna, adt tiin an then thin.

ZIRLAI 17-NA: KHAWNGAIHNA

  Bible Thu Chiar tur :  Ephesi 1:3-14; 2:1-10. Thuvawn          :  Kan Lalpa Isua Krista khawngaihna chu, a retheihna avanga in lo haus...