Saturday, 15 November 2025

BIBLIOGRAPHY OF TIRHKOH PAULA CHANCHIN LEH A ZIRTIRNA

 

Note: BCM Sunday School, Senior B Zirlai Bu 'TIRHKOH PAULA CHANCHIN LEH A ZIRTIRNA' , 2025 zirlai-ah hian LEHKHABU RAWNTE (Bibliography) an telh hmaih a. Hei hi Submit vek hnua a Bu chhuah tura buaipuitute tihsual palh niin a lang a. Zirlai tawp ber ZIRLAI 33-NA post tawh hnu hian kan dah zui veleh a ni.


LEHKHABU RAWNTE

1.     Hawthorne Gerald F, Ralph P. Martin, Daniel G..Reid, Dictionary of Paul and his Letters. Illinois: Intervarsity Press, 1993

2.      Buttrick George Arthur, et.al, The Interpreter’s Dictionary of the Bible. New Rork: Abingdon Press, 1862.

3.       Benton William, Encyclopaedia Britannica Vol 17. Chicago: Encyclopaedia Britannica, INC, 1972.

4.       Kuhatschek Jack, Paul: His Life and Teaching. U.S.A, Intervarsity Press,1984.

5.       Goodwin Jerome Cameron, Paul and his Teachings. New York: Bible and Tract Society, 2007.

6.       Tunchapbo, Jesus Tradition in Paul and Pauline Circle. Kolkata: SCEPTRE, 2015.

7.       Wright N.T, Paul: In Fresh Perspective. Minneapolis: SPCK, 2009.

8.       ___________, The Teachings of Paul Based on the Cornerstone Teachings of Jesus Christ. Australia: International Pty.Ltd, 2012.

9.       Rao O.M, A Brief Study of Paul and his Epistles. Delhi: ISPCK, 2011.

10.   Finlan Stephen, The Apostle Paul and the Pauline Tradition. Bangalore: TPI, 2009.

11.   Sircar Subhro Sekhar, Paul’s Theology of Mission to the Nations in Romans. New Delhi: Christian World Imprints, 2017

12.   Schreiner Thomas R, Paul Apostle of God’s Glory in Christ: A Pauline Theology. Illinois: Intervarsity Press, 2001.

13.   Wright N.T, What Saint Paul Really Said?. Michigan: Lion Publishing plc, 1997.

14.   Ramsay W.M., St. Paul the Traveller and the Roman Citizen. London: Hodder and Stoughton, 1898.

15.   Conybeare W.J., J.S. Howson.,The Life and Epistles of St. Paul. Michigan: Grand Rapids, 1987.

16.   Decaux Alanin, Paul: Least of the Apostle. Mumbai: St. Paul Preaa Training School, 2008.

17.   Bermejo Luis M, Paul Missionary, Mystic, Martyr. Gujarat: Angelo Vaz, SJ., Anand Press, 2007

18.   Mahshall I.H., A.R.Millard., J.I. Packer., at. Al, New Bible Dictionary. Leicester: GS Books, 2018.

19.   McKnight Scot., Joseph B. Modica, The Apostle Paul and the Christian Life, Bangalore: Theological Publication in India, 2017.

20.   Dunn James D.G, The Theology of Paul the Apostle, Michigan: William B. Eerdmans Publishing Company, 2006.

21.   Carson D.A, Moo Douglas J, An Introduction to the New Testament,  Michigan: Zondervan 2005.

22.   James D. G. Dunn, The New Perspective on Paul, Michigan: William B. Eerdmans Publishing Company Grand Rapids, 2005.

23.   Paul R. Schmidtbleicher, Law In The New Testament (Unpublished paper, presented  at the 2003 CTS Teaching Pastors Conference, San Juan Capistrano, California).

ZIRLAI 33-NA: PATHIAN THILSIAM DANGTE

 Bible Thu Chiar tur : Rom8:18-25

Thuvawn         : Lei leh a chhunga mi zawng zawng hi Lalpa ta a ni si a (1Korinth10:26).


1. THUHMAHRUAI: 

Paula zirtirna; zirlaibu-a kan hmuh thenkhatte hi, bible-a thu ziak leh a zirtirna kan hmuh tam dan azira - pawimawha ngaih leh, chu mi avanga thlante an ni nual hlawm a. Pathian thilsiam dangte chanchin zirtirna erawh - a tlem hle nain; tunlai hunah kan chenna khawvel (environment) humhalh inzirtirna leh, nunna nei hrim hrim leh an chhehvela thil awmte inkungkaih dan (bionetwork/biosphere/eco-system) zirna, hriatthiampuina  leh, pawisak inzirtirna te kan mamawh chho zela a lan avangin he thupui hi thlan a ni thung a ni. 

Tichuan he zirlaiah hian – Thilsiam dangte hrilhfiahna te, thil siam dangte pawimawhna leh an dinhmun te, thil siam dangte tih khawlohva an awm dan leh a nghawng te,  thil siam dangte beiseina thentu chu Pathian fate kan nih thu te kan zir dawn a ni.

2. THIL SIAM DANGTE:

‘Thil siam’ tih tawngkam hi Paula lehkhathawnah tlemte a awm a, chungte chuan awmze hrang pathum (3) an nei;

i) Thil siam pakhatna: Hei hian Pathian thil siam zawng zawng; mihring leh thil dang – nunna nei leh nei lo a huam a (Rom8:18,20,21,22,39; Kol1:15,23; 1Tim4:4).

ii) Thil siam pahnihna: Hei hian thil siam awm tawh sa ni lo a thara siam a kawk a (2 Kor5:;17).

iii) Thil siam pathumna: Hei hian siam chawp thil eng emaw a kawk thung (Rom9:20).

Paula zirtirnaah ‘Thil siam dangte’ chanchin hi a bikin a awm hran lo. Amaherawhchu, mihring chauh ni lo Pathian thil siam dang huap vek tura Paulan thil a tarlanin ‘thil siam pakhatna’ tawngkam hi a hmang thin a. Chu chuan ‘mihring leh thil dang – nunna nei leh nei lo’ a kawh avang leh, mihring chauh ni lo, thil siam dang zawng zawng kawk bik tura he tawngkam hi  a hman thin a avangin, ‘thil siam pakhatna’ tawngkam hmanna hian ‘thil siam dangte’ a kawk bik a tih theih a. Chu chuan ‘Pathian thil siam dangte’ hi Paulan a ngaihsakin a zirtirnaah pawh a ngai pawhmawh tih a ti chiang a ni.

3. THIL SIAM DANGTE PAWIMAWHNA LEH AN DINHMUN: 

Paula chuan thil siam dangte pawimawhna leh an dinhmun he tiang hian min hrilh;

i) Thil siam dangte chu Pathian atanga chhuak, a ta leh a rorelna hnuaia awm an ni: “Khawvel leh a chhunga thil zawng zawng siamtu chu lei leh van lal a ni” (Thirh17:24) tiin kan hmu a. Thil siam dangte hi Pathian atanga chhuak, Pathian ta leh a rorelna hnuaia kunte vek an ni. 

ii) Thil siam dangte hi Pathian ropui zia puanchhuahna an ni: “A thil hmuh theih loh (a chatuan thil tihtheihna leh a Pathian zia chu) khawvel siam tirh ata fiah taka hmuhin a awm a, thil siamah chuan a lang a ni” tiin Pathian thil siam dangte chanchin kan hmu a (Rom1:20). A thil siamte hmangin Pathian thiltihtheihna leh ropuina chu puan chhuahin a awm thin a. Thil siamte chu Pathian inpuan chhuahna an ni.

iii) Thil siam dangte chu ‘tha’ tih an ni: Paula chuan, “Pathian thil siam tinreng hi a tha si a” (1Tim4:4) a ti a. thilsiamte hi ‘tha’ tih an ni a, Pathian hmaah chuan tha lo reng reng an awm lo a ni.


4. THIL SIAM DANGTE TIH KHAWLOHVA AN AWM DAN LEH A NGHAWNG:

Thil siam dangte nihna leh dinhmun hmasa chu thain duhawm hle mahse; bawhchhiatna leh a nghawng chhiatna chi hrang hrangte avangin tih chereu leh tih khawlohvin an awm thin. Tih khawlohva an awm dan leh a nghawng kan hmuhte chu;

i) Thil lawilo thu thua awm tirin an awm: ‘Thil lawi lo’ hi mataiotes (ma-tai-o-tes) chu chu ‘mataios’ (ma-tai-os) atanga lo kal a ni. A awmzia chu; ‘ruak, engmah lo, rah chhuak lo, hman tlak lo, ngaihhlut tlakna awm lo,’ tihna a ni. Thuthlung Thar-a kan hmuh ‘thil lawi lo’ (mataiotes - Rom8:20; Eph4:17; 2Pet2:18) chuan – thil a nih tur ang ni phak lo, siam anih chhan hlen zo lova hlawhchham a kawk a. Thilsiam chu he tiang ‘thil lawi lo’ thu hnauaiah hian an awmin an kun a ni (Rom8:20).


ii) Chhiatna bawihah an tang: ‘Chhiatna’ chuan – khaw lo, rawih, chereu, chuai leh ral a kawk a. Thil a nih tur ang a nih phak tawh loh avanga - khaw lo, rawih, chereu, chuai leh ral; chutiang dinhmun atanga ‘bawih ang maia’ chhuak thei lo leh tang a kawk a ni (Rom8:21).

iii) Rum leh nau vei na tuarin an awm: Hei hi a thawia thil sawina leh entirna a ni. Sam ziakah chuan thil siamte chuan; Pathian ropui zia tarlang in (Sam19:1), luipuite pawhin aw leh ri nasa tak an chhuah thei (Sam93:3). ‘Rum leh nau vei na tuar’ hian – tuarna nasa tak te, lungngaihna nasa tak te, beiseina thuk leh nasa tak te a entir a (Rom8:22) chu chuan chhiatna leh tuarna chi hrang hrang avanga thil siamte awm dan a tarlang a ni. 

iv Tuarna an chunga thleng zawng zawng lak atang chuan chhanchhuah  ngaiin an awm: Thil siamte chunga tuarna theng hi – thil lawi lo thu thu emaw awp behna hnuaiah awmna te, chhiatna bawiha tanna te, rum leh nau vei na tuara rumna te a ni. Heng lak atang hian chhuahna leh zalenna mamawh em emin an awm a ni (Rom8:19, 21). 


5. THIL SIAM DANGTE BEISEINA THENTU – PATHIAN FATE:

Paula chuan, “Thil siam zawng zawngte chuan beisei em emin, Pathian fate lo lanna chu an nghakhlel hle si” (Rom8:19) a ti a. He thu hian hun lo la thleng tur emaw, hun tawpa thil awm tur a kawk zawk maha sawi a ni (Rom8:18). Amaherawhchu ‘Pathian fa’ nihna leh chutiang mite lo lanna hi - thil thleng tawh, thleng mek leh la thleng tur a nih avangin ‘hun tawpa thil thleng tur’ ang chauha suangtuahna hman chu a dik famkim lovang.

‘Pathian fate’ chu Amah ringtute an ni a (Gal3:26), Pathian Thlarau hruaia awm apiangte pawh ‘Pathian fate’ an ni (Rom:14). Chutiang mite chu ‘thil saim thar’ (2Kor5:17) an nih avangin, an awmna apiangah chuan danglamna an thleng zel tur a ni ang. Chuvangchuan Pathian fate tluka thil siam dangte tana beiseina thlen tur hi an awm lo a tih theih.

Thil siam dangte chu - Pathian atanga chhuak, a ta leh a rorelna hnuaia awm te an ni a, Pathian ngaiha ‘tha’ leh, Pathian ropuina puang chhuaktu pawh an ni.  An nihna anga zalenna pek te, chhiatna bawih ata chhanchhuah te, venhim leh enkawl te hi Pathian fa ni tawh phawtte mawhphurhna a ni. Chu chu thil siam dangte pawhin Pathian fate lo lan hun an beisei chhan a nih avangin, Pathian thil siam dangte chungah hian – a dim lo tu emaw, a suattu leh ti chereutu emaw, a ti khaw lotu ni lova Pathian fa nihna lan tir zel hi ‘Pa’ duh zawng pawh a ni ang tih a rinawm a ni.

6. KHAIKHAWMNA:

i) ‘Thil siam’ tih tawngkam hi Paula lehkhathawnah tlemte a awm a, chungte chuan awmze hrang pathum (3) an nei.

ii) Paula zirtirnaah ‘thil siam dangte’ a bikin an awm lova. Amaherawhchu, a mihring ni lo thil dangte chanchin sawi ngeia a lan avangin ‘thil siam dangte’ tiin kan dah a ni.

iii) Thil siam dangte pawimawhna leh an dinhmun kawng thum tarlan a ni.

iv) Thil siam dangte tih khawlohva an awm dan leh a nghawng kawng li (4) tarlan a ni.

v) Pathian fate aia thilsiam dangte tana beiseina thlentu an awm lo. Chvangchuan thil siam dangte chungah – a dim lo zawng emaw, a suattu leh ti chereu zawng emaw, a ti khaw lo zawnga awm lovin Pathian fa nihna lan tir zel tur  ni a, chu chu ‘Pa’ lawm zawng leh duh zawng tak pawh a ni ang tih a rinawm.

SAWIHO TUR:

Thil siam dangte chunga ringtute awm dan leh chet dan tha lo nia kan hriatte sawiho ni se, chutiang  thil tha lo chu engtin nge kan bansan ang tih sawiho ni bawk se.

ZIRLAI PUITU: Nil


Saturday, 8 November 2025

ZIRLAI 32 NA: BAPTISMA LEH LALPA ZANRIAH

 Bible thu chiar tur Rom6:1-11; 1Korinth10:16-17.

Thuvawn         Lalpa no leh ramhuai no in in kawp thei lo vang; Lalpa dawhkana mi leh ramhuai dawhkana mi in ei kawp thei hek lo vang (1Korinth10:21)


1. THUHMAHRUAI: 

Khawvel hmun danga Baptist kohhran thenkhat te chuan ordinance (or-di-nense) chi hnih an nei a, chu chu – Baptisma leh Lalpa zanriah hi a ni. Kei ni BCM te erawh chuan heng serh leh sang chi hnihte hi ordinace ti lovin; sacrament tiin kan vuah a. Hei hi khawvel hmun danga Baptist unaute aia BCM danglamna pawh a ni. Paula hian sacrament tawngkam a hman loh avangin, keini pawhin – Baptisma leh Lalpa zanriah tiin, kohhran serh leh sang pawimawh tak a nih bawk avangin kan zir dawn a ni.

2. BAPTISMA PAWIMAWHNA LEH RINGTU HMASA TEN AN CHAN DAN:

Tirhkohte thiltih-a hun hmasa lam leh, Paula hunahte pawh piantharna a thlena - a zuitu thil chinchhiah tlak tak awm thin chu ‘baptisma’ hi a ni. Mi ten Pathian Thutak emaw Chanchin Tha an dawng a, an ring a, an nun tih danglamin a lo awm a, tichuan baptisma an chang thin a ni (Tirh9:18; 10:47-48; 16:14-15,32-34;18:8; 19:5). Baptist pastor Pathian thu thiam tak G.R Beasley (Bes-ley) pawhin, “Baptisma hi Krista Chanchin Tha nen a kal kawp a, tirhkohte thuhril (sermon) pawh baptisma nen mumal takin a tawp thin” a ti a ni.


3. BAPTISMA - PAULA LEHKHATHAWNA KAN HMUH TE:

Paula chuan, “Krista chuan baptist turin mi tir si lo, Chanchin Tha hril turin mi tir zawk a ni”  (1Kor1:17) a ti a. A sawi angin baptisma hi rawngbawl chhan berah a hmang lo a tih theih. Baptisma a chantir chhunte pawh mi tlemte an ni a – Krispa, Gaia leh Stepahana chhungte bak a baptis lo niin amah pawhin a inhria (1Kor1:14-16). ‘Tui-a baptis’ chungchang thu phei chu tlang taka a tarlanna a tam lo. A zirtirnaa kan hmu tam berte hi entirna (symbolic) anga thil dang nen a sawi zawmna an ni tlangpui.

A lehkhathawna baptis/baptisma tawngkam kan hmuh hrang hrang te lo tarlang i la;

i) Baptisma:  

Hei hi a nawlpuia baptisma chungchang thu sawina, Isua hminga chan (Tirh19:5), tui emaw Thlarau emaw Isua Krista emawa baptis-a awmte sawina a ni. Johana khan tuia a baptis thin avangin he huangah hian ‘simna emaw Johana baptisma’ (Tirh19:1-4) pawh a khung theihin a rinawm (1Kor1:17; Eph4:5; Kol2:12).

ii) Thlarau Thianghlima baptis: 

Pathian Thlarau Thianghim chhun kahna emaw, a vurna ropui tak a lo thlenin - mi mal, pawl leh kohhran chu ‘Thlarau Thianghlima baptis’ an lo ni ta thin a ni (Tirh19:5-6; 1Kor12:13).      

iii) Krista Isuaa baptis: 

Lal Isuaa inthuam, Isua thihna leh thawhlehna tawmpuitute chu ‘Krista Isuaa baptisma’ chang an lo ni thin (Rom6:3-4; Gal3:27). 

iv) Chhum leh tuifinriata baptis emaw Mosia baptisma: 

Isrel fate chu chum dingin Pathianin a hruai a, tuipui sen pawh a thiltihtheihnain a dai kai tir a, chu mi zarah chuan Mosia bel theiin an lo awm ta a. Israel mipui te chu ‘Mosiaah chuan Baptist-in’ an awm a, chutianga an awm theihna chu chum leh tui hmanga Pathian inpuanna kha a ni (1Kor10:2).

v) Mitthi pual baptisma: 

Bible hrilhfiahtu thenkhatin an tarlan danin - ringtu hmasate zingah; an laichin ringtu ni lova thi emaw baptisma chang lova thi an awmin, an laichinte thlarau chuan malsawmna eng emaw a chang theiin an ring a, chung mite tan chuan baptisma an chan sak thin a ni awm e. He baptisma hi Paula zirtirnaah a awm lova, mitthi thawhleh thu a sawinaah - chutianga baptisma changte chu ‘mitthi thawh lehna a awm si loh chuan in baptisma chan hi eng tihna mah a ni lovang’ tiin thawh lehna thu a dik zia a tarlanna lamah ‘mitthi pual baptisma’ hi a tarlang tel mai niin a lang (1Kor15:29).

Tarlan tawh angin entirna (symbolic) anga thil dang nen a sawi zawmin baptisma chungchang thu a sawi te hian ‘tuia hnim pil’ chauh a kawk lova; a zirtirnaa baptisma-in a entir chu;

a) Ringtu (Tirh22;16). 

b) Kristaa inthuam (Gal3:27).

c) Krista nena inzawm, inlaichin, inpumkhat (Rom6:3-5; Eph4:5). 

d) Krista hnen emaw a ruala phum (Kol2:12).

e) Nunna thara awmna (Rom6:4) te a kawk a ni.

4. LALPA ZANRIAH:

Lalpa zanriah chungchang thu hi 1Kor10:16-17 leh 11:17-34-ah te kan hmu a. Heng atang hian Lalpa zanriah nihna te, a awmzia leh a entir te kan hre thei a, chungte chu;

i) Lalpa zanriah chu – Isua taksa leh thisen mi dangte tana hlan leh pek atanga lo awm leh buatsaih a ni: 

Isua taksa chu chhangin a entir a, Isua thisen chu uain-in. Mihring tana a taksa leh thisen aia hlu leh pawimawh zawk a awm thei tawh lo vang. Chu chu Isuan mi dangte tan a hlan a. Tichuan, a entirna - chhang leh uain ringtute chan tur chu, “Mi hriat reng nan hei hi lo ti thin rawh u” (1Kor11:23-25) a tih angin, ringtu pung khawmte chuan kan changho ta thin a ni.

ii) Lalpa zanriah chu – Thlarauva inpawlna a ni: 

Paula chuan, “Keini mi tamtak hi chhang tlang khat; taksa pumkhat kan ni, kan zain chhang tlang khat ami kan chang theuh si a” a ti a (1Kor10:17). Hei hian Lalpa zanriah hmanga inpawlhona (fellowship-koinonia) lo piang a tarlang a. Chu inpawlna lo piang chu ‘chung lam hawi inpawlna’ (vertical fellowship) leh ‘phei zawng inpawlna’ (horizontal fellowship) tiin a vuah theih a. He inpawlnaah hian ‘mihring leh mihring’ inpawlna ai mahin; ‘mihring leh Lalpa’ inpawlna chu a lansarh zawk avangin he inpawlnaah hian Lalpa chu Thlarauvin a tel ngei tih pawh a chiang a ni.

iii) Lalpa zanriah chu - Isua hnen atanga chhuak ngei leh a thupek anga tih a ni:

“Ka thu hrilh chhawn che u kha Pathian hnen ata ka hmuh asin” (1Kor11:23) Paulan a ti a. Tunhmaa Lalpa zanriah a lo kilpui thin dan leh a zirtirna chu ama tihchhuah mai ni lovin, Pathian hnen ata a dawn ngei leh chu mi ang zela zirtir a nih thu a tarlang a ni. Zirtir sawm pahnihte (12) zingah a tel ve loh avang leh Isua huna Paula hi a la lan loh avangin; a thu dawn dan hi - tawngkaa thu an inhlan chhawn dan hmanga (oral tradition) a dawn a nih a rinawm.

iv) Lalpa zanriah kan kil hian - a thupek kan awihin, kan zawm tihna a ni: 

“Mi hriat reng nan hei hi lo ti thin rawh u” (1Kor11:24,25) tih hi Isua tawngkam ngei Paulan a dawn chhawn a ni. Chuvangchuan, Lalpa zanriah kan kil hian – a thupek kan awihin, kan zawm thihna a ni. 

v) Lalpa zanriah chu - khunkhan taka kil tur a ni: 

Bible hrilhfiahtu thenkhatin an tarlan danin Korinth kohhran te hian Lalpa zanriah hi vantlang ruai hnu lawkah a chhunzawm nan an kilho thin a ni awm e. Chu chuan an zingah – inthenna te, rin hranna te, uain ruihna te awm tirin, mi thenkhat puar taka an awm tawh laiin ei tur nei ve lo mi thenkhat erawh riltamin a awm tir bawk a. Chuvangchuan Lalpa zanriah chu a nih dan tur ang taka khunkhanin an kilho thei thin lo a ni. He tiang anga tih hi Paulan rem a ti lova; khunkhan taka ti turin a zirtir a ni (1Kor11:27-34).

vi) Lalpa zanriah chu – khawvel thil nen chawhpawlh loh tur a ni: 

Paula hian Lalpa zanriah chu khawvel thil nen chawhpawlh a rem ti lo. “Lalpa no leh ramhuai no in in kawp thei lo vang; Lalpa dawhkana mi leh ramhuai dawhkana mi in ei kawp thei hek lovang” (1Kor10:21) a ti a. Tin, vantlang ruai nena an chawhpawlh thin avangin a khap a (1Kor11:22). Ruai avang chuan ‘In tan Lalpa zanriah ei rual a ni love, thenkhatin zanriahte in ei hmasa a; tichuan mi pakhat a riltam laiin, thenkhat an lo rui bawk a’ (1Kor11:20) a ti a. He tiang harsatna hi a thlen ai chuan ‘mahni in lamah ei mai rawh se’ (1Kor11:34) a ti hial a. Zahawm lo taka khawvel thil dang nen Lalpa zanriah chawhpawlh hi rem a ti lo a ni.

vii) Lalpa zanriah chuan - Pathian leh a mite inlaichinna thuk tak a entir.   

Paula chuan, “Chu chhang chu in ei a, no chu in in apiangin, a lo kal leh hma loh zawng Lalpa thihna chu in entir thin a ni si a” (1Kor11:26) a ti a. He thu atang hian – Lalpa a lo kal leh ngei dawn tih te, a lo kal leh hma lohva ringtute tih tur te, aiawhtu dinhmuna ding chunga Lalpa thihna an puan tur thute kan hmu a. Hei hian Pathian leh a mite inkara inlaichinna thuk tak awm chu a tarlang tel a ni.


5. KHAWIKHAWMNA:

i) Ringtu hmasate an lo pian tharin emaw ringtu an lo niha a zuitu thil chhinchhiahtlak tak awm thin chu baptisma hi a ni. Chanchin Tha an dawng a, an ring a, an nun tih danglamin a lo awm a, tichuan baptisma an chang thin.

ii) Paula hian baptisma hi rawngbawl chhan berah a hmang lo. Ngai pawimawh lovin, pumpelhna a zawng thin tihna erawh a ni lo.

iii) A lehkhathawnahte hian ‘tui-a baptis’ chungchang thu tlang taka a tarlanna a tam lo hle. Baptis chungchang kan hmuhte chu – Baptisma, Thlarau Thianghlima baptis, Krista Isuaa baptis, chum leh tuifinriata baptis emaw Mosia baptisma, Mitthi pual baptisma te an ni.

iv) Entirna (symbolic) anga thil dang nen a sawi zawmna baptisma hian ‘tuia hnim pil’ chauh a kawk lova. Baptisma a zirtirin a entirte chu; ringtu, Kristaa inthuam, Krista nena inzawm, inlaichin, inpumkhat, Krista hnen emaw a ruala phum, nunna thara awmna te a ni.

v) Lalpa zanriah chungchang thu hi - 1Kor10:16-17 leh 11:17-34-ahte kan hmu a, chung atang chuan a nihna te, a awmzia leh a entir eng emaw zat kan hmu thei a ni (en let ni se).

SAWIHO TUR:

Lalpa zanriah sacrament hi bial leh tualchhung kohhran thenkhatin an buatsaih zin laiin thenkhat chuan kum khatah vawi hnih-thum (2-3) emaw chauh kan buatsaih a. Buatsaih zin leh khat - thatna leh that lohna sawiho ni se.


ZIRLAI PUITU:

Ringtu (Tirh22;16): Tirh22;16-ah hian baptisma chu ‘sual tlenfaina’ emaw tih a awl hle. Mahse chutiang rinna chu he lai thuin tarlan a tum lo. “I sualte tlengfai ta che” tih hmaah hian “A hming lam chungin baptisma chang la” tih a awm a, Baptisma aia la pawimawh zawk chu ‘a hming lam’ a ni. A hming lamtute hi – ringtu te (chhandam/sual tlenfaite) sawina a ni (Tirh9:14,21). Rom10:13-ah chuan, “Tupawh Lalpa hming lam apiangte chu chhandamin an awm ang” a ti a. ‘Lalpa hming lam’ chu ringtu ni tur emaw chhandamna chang tura mi malin thutlukna a siam dan leh a thiltih a ni. Baptisma chu chutianga ‘a hming lam’ ten an rinna an puan chhuahna a ni.

Vantlang ruai:  Vantlang ruai hi ‘dawhkan inpawlhona’ (table fellowship) emaw, ‘inpawlhona chawhlui’ (fellowship meal) emaw, ‘Chang phel’  (breaking of the bread - chawhlui uain tel lo) tiin an vuah a.  Paula chuan ‘Zanriah’ (1Kor21) tiin a vuah. Ringtu hmasate zingah a lar hle. Hetiang ‘ei leh  in’  hun a lo thlenin mi thenkat chuan – chhang leh uain nen ‘ei in’ an ti a, mi rethei ei tur nei lo pawh an awm bawk a. Chutiang thil chuan ringtute zingah – inthenna (a nei leh nei lo, rethei leh hausa) a pian tir a, mi thenkhat ril a tam laiin thenkhat an lo rui hman bawk a (1Kor11:21). Chuvangchuan, Paula chuan, “Ei leh inna tur in in nei lovem ni? a nih loh leh, Pathian kohhranho in hmusitin, engmeh nei lote (mi rethi te) chu in mualpho em ni?” (1Kor11:22) a ti hial a. Chutiang ‘ei leh in’ chu Lalpa zanriah an kil hmain an ti thin a. Harsatna a thlen ai chuan,  “A in lamah ei rawh se” (1Kor11:34) a ti hial a ni. 

An puan tur: Mizo tawng bible-a, ‘Lalpa thihna chu in entir thin…’ tiha ‘entir’ hi a tawng bul lamah chuan ‘pung chhuak, puang zar’ tih a kawk a ni.


Friday, 31 October 2025

ZIRLAI 31 NA: RINGTU NUN NGHEHNA

 Bible thu chiar tur Galatia5:1-15; Ephesi6:10-18.

Thuvawn         : Inveng ula, rinnaah chuan ding nghet u la, intihuai ula, chak takin awm rawh u. In tih apiang chu hmangaiha tih ni vek rawh se (1Korinth16:13-14).


1. THUHMAHRUAI: 

Ringtu nun nghehna lam hi Paula zirtirnaah a tam a. He tawngkam hi erawh a sulhnuteah a lang lo. Kristiannain zung a kaih tirh atanga tun hun thlengin nun nghet neih hi mi tin mamawh a ni a. Zofa ringtute hlei hlei hian kan mamawh awm e. A pawimawh em avangin tuntumah hian kan zir dawn a. Ringtu nun nghet awmzia hrilhfihnain bul kan tan ang a, ringtu nun nghet pawimawhna te, ringtu nun a ngheh loh chhan te, ringtu nun a ngheh theihna tura thil pawimawhte kan zir dawn a ni.


2. RINGTU NUN NGET AWMZIA:

Ringtu nun nghetin a kawh chu; Pathian tana mi rinawm leh tlo, Pathian tana hman leh chhawr tlak, hmasawn leh thanlenna lam pan a ni. Ringtu nun chuan eng emaw vangin sawi chet, tih nat leh hliam a tawk thei a; amaherawhchu a innghahna a danglam phah lova, tihtluka a awm bawk lohva, Pathian tan a rinawm a, hman leh chhawr tlak a nih a, hmasawn leh than a thulh loh chuan a nghet a ni. Tin, ringtu nun nghet hi Pathian leh mihring inlaichinna thain a siam a ni a. Pathian leh mihring inlaichinna tha lo nun chu a nghet thei lo.

He tiang nun nghet hi ringtu ten an neih theih nan kawng hrang hrangin Paulan a zirtir a, chung zingah chuan; fimkhur tur leh ngaihven tura fuihna te (Tirh20:28,30), unau ti tlu lo tura zirtirna te (Rom14:13-23), kohhrana inngaihna bawlhhlawh chung chang thu te (1Kor5:1-13), inthawina sa chungchang thu te (1Kor8:1-13), zalenna hum tha tura zirtirna te (Gal5:1-15), sual dona Pathian ralthuam chanchin te (Eph6:10-20), tiam chin lam pana tlan thu te (Phil3:12-4:1), Pathian tilawm nun nei tura fuihna (1Thess4:1-12) leh, ni hnuhnunga mite awm dan tur leh chu mi avanga fuihna (2Tim3:1-4:8) te hi a lar zual an ni.


3. RINGTU NUN NGHET PAWIMAWHNA:

Nun nghet pawimawhna hi a tam a, Paula lehkhathawn atanga kan hmuhte chauh tarlang i la;

i) Nghet tak leh, tihchet rual lohva Lalpa hna thahnemngai taka thawh hi Lalpaah chuan a thlawn dawn lo (1Kor15:58).

ii) Nun nghet hi huai leh chak taka min awm tir theitu a ni (1Kor16:13).

iii) Pathian hmaah thianghlim, hmelhem lo leh, sawiselbova din theihna a ni (1Kor1:8; Phil3:20-4:1; Kol1:22-23).

iv) Eng bawih maha mi a luh loh nan, nun nghet a pawimawh (Gal5:1).

v) Chanchin Tha-in hlawkna a chan theih nan leh dotute avanga hlau lova din theih nan, nun nghet a pawimawh (Phil1:27-28).

vi) Krista kraws hmelmate anga boralnaa ringtute an tawp ve loh nan, nun nghet a pawimawh (Phil3:18-4:1).

vii) Mihring thu leh khawvel zirtirna fing leh bumna mai maiin ral lak anga ringtute a hneh theih loh nan, nun nghet a pawimawh (Kol2:7-8).

viii) Hrehawmna leh tuarna avanga ringtute an nghin loh nan, nun nghet a pawimawh (1Thess3:2-3)

ix) Mi dangte thlamuana tinghet turin, nun nghet a pawimawh (1Thess3:6-8).

x) Ngheh hi Chanchin Tha leh Pathian lama tanna a ni (2Thess2:15-17).

xi) Ngheh hi mi sual leh thil tha lo laka himna a ni (2Thess3:3).

xii) Ngheh hi Lalpa mi, Lalpa ta nih chhinchhiahna a ni (2Tim2:19).


4. RINGTU NUN NGHEH LOH CHHAN:

Nun ngheh loh chhan hi tlang takin Paulan a tarlang lo. Amaherawhchu a zirtirna chik taka zir chianna atangin heng a hnuaia mite hi a chhan lansar an ni tih a hriat theih;

i) Inlaichinna tha lo: Pathian leh mihring inlaichinna tha hi nghehna a ni a, inlaichinna tha lo leh hrisel lo avangin erawh nun a nghet thei lo (Kol2:6-23).

ii) Tisana: Tisa duhzawng chu Pathian dona a ni a. Tisaa awmte chuan Pathian an ti lawm thei lo (Rom8:7-8). Thlarau lam thil chu tisaa zawh rual a nih loh avangin (Gal3:3), Thlarauva tan tawh; tisaa awm leh si hi nun nghet thei lova mi tamtak awm tirtu a ni (1Kor3:3-4; Gal5:17-21).

iii) Khawvel hmangaihna: Khawvel hmangaih leh khawvel thil duhna hi nun nghet lova ringtute siamtu leh boralnaa mite hnuk luttu a ni (Phil3:18-19; 2Tim4:10).

iv) Zirtirna dik lo: Zirtirna dik lo avanga pen bona hi ngheh lohna a ni (Kol2:20-3:4; Gal1:6; 1 Tim1:3-6). 

v) Thlemna: Thlemna hi thutak laka mite hruai pengtu, nun nghet lova mite awm tir theitu a ni (Gal5:7-9).

vi) Hrehawmna leh tuarna: Tupawh Krista Isuaa Pathian ngaihsaka awm tum apiang chuan tihduhdahnate an tuar bawk ang (2Tim3:12) a ti a. Tuar theihna hi Pathian tana nun theihna emaw nun nghehna a ni a. Hrehawmna emaw tuarna emaw hmachhawn tur a awm changa tlawm zel thin, sut luih tum lo, tawn tlang tum lo nun hi a nghet thei lo. 

vii) Inthlahdahna: Inthlahdah lohna hi a hun taka thawh rah min seng tir theitu a ni a, inthlahdahna erawh chhiatna min seng tirtu a ni (Gal6:8-9). Chatuan nunna aia tisaa mi chhiatna miin a seng zawk chuan  nun a ngheh loh vang a ni fo. Inthlahdahna hi a chhan langsar tak a ni.

viii) Rinawmlohna: Phatsan chingte hi mi rinawm lo an ni a (1Tim5:8; Tita1:16). Mi rinawm lo nun chu a nghet thei lo (1Tim5:11-12,15).

ix) Thatchhiatna: Thatchhiatna hi nun nghet lova mite awmtir thintu a ni (1Tim5:13-15).

x) Tisa chakna: Chakna hneh lo, chakna tinrenga hruaibova awm (2Tim3:6-8) te nun a nghet thei lo.


5. RINGTU NUN NGHEHNA TUR:

Ringtu nun nghehna atan Paulan thurawn emaw zirtirna tam tak a pe a, a langsar zual lo tarlang i la;  

i) Lalpaa lawmna: Lalpaa lawmna chu Pathian nena inlaichinna tha avanga awm a ni. Ringtute chakna a ni (Neh8:10). Mi mal nun leh kohhran chak leh ngheh nan a pawimawh hle a, ringtu hmasate fuih nan Paulan a hmang thin (2Kor13:11; Phil4:4).

ii) Rinawmna: Krista rawngbawltu leh Pathian thuruk enkawltu nih tlinna pakhat chu rinawmna a ni (1Kor4:1-2). Chutianga awm thinte chu ringtu nghet leh belhchian dawl tak pawh an ni. Ni hnuhnungah erawh nun nghet lo an la tam dawn a (2Tim3:1-8), chutiang mite zinga nghet taka awm tura fuihna chu rinawmna a ni (2Tim2:2; 3:14-15; 4:5).

iii) Taihmakna: Ringtute zingah dan lo anga awm, zirtirna zawm lo, hna thawk lova tei mai mai thin an awm a, heng mite hi mi nun nghet lo an ni. An zinga awm pawh Paulan a remti lova, an lak atang pawhin  inthiar fihlim turin a ti a. Chutiang mite anga mi dang an awm ve loh nan thatchhe lo turin a zirtir a (2Thess3:6-15). Taihmakna chuan nun a ti nghet a ni.

iv) Thianghlimna: He khawvel dan anga awm hi Paulan rem a ti lo. Pathian khawngaihna avanga - inthawina nung, thianghlim leh Pathian lawmtlaka taksa hlan turin a ti a (Rom12:1-2). Unau hming pu sia; inngaih hmang emaw, mi duham emaw, milem be mi emaw, hau hmang mi emaw, zu ruih hmang mi emaw, hlepru mi emaw pawh pawl lo turin a ti a (1Kor5:9-13). “Pathianin bawlhhlawh turin min ko si lo va, thianghlimah min ko zawk a ni” a ti a. Thianghimna hi ringtu nun nghet zia a nih avangin chutiang anga awm tur chuan mi tin a duh a ni (Rom6:19; 1Thess4:3-8). 

v) Hrehawm tuar leh chhelna:  Hreawm tuar tura rilru lam inpeihna leh chhelna hi ringtu nun nghehna a ni. He tiang lam zirtirna leh infuihna hi Paulan a ngai thutakin a uar hle (Rom5:3-4; 12:12; 15:6; 1Kor9:27; 2Kor6:4; 12:12; 1Thess3:3-4; 2Thess3:5; 2Tim2:3; 3:10-15; 4:5; Tita2:2).

vi) Beih fan fanna, mahni inhnek leh insawizawi: Beih fan fanna emaw, tih hram hramna, mahni inhnek leh, thlarau lam nun sawizawina te hi huang khatah dah a ni. Heng hi nun nghet nei tura pawimawh em em an ni. Paula hian a ngai pawimawh hle a ni (Rom2:7; 8:25; 12:12; 1Kor9:26; Kol4:2; 1Tim4:7).

vii) Thil tha tih: Ringtu nun nghehna leh thil tha tih hi a inzawm tlat a. Miin thil tha emaw dik taka a tih loh chuan a nun a nghet thei lo. Thil tha ti tura zirtirna hi Paula zirtirnaah a pawimawh hle (Gal6:9; Eph2;10; 6:8; 1Thess4:11-12; 2Thess2:9; 2Thess3:11-13; 1Tim2:10; 6:17-19; Tita2:7; 3:1-11). 

viii) Dawhtheihna: Dawhtheihna hi thlarau rah zinga mi a ni (Gal5:22). Mahni leh mi dang nun ngheh theih nan a pawimawh (Eph4:2). Dawhthei tura zirtirna hi Paulan a ngai pawimawh hle a ni (Phil4:5; Kol3:12; 1Tim6:11).

ix) Thuawihna: Thu awih lohna hi Israel fate nun ngheh loh chhan pakhat a ni thin. Ringtute nun a ngheh theih nan Paula hian a fuihin a zirtir nasa hle a ni (2Kor2:9; 10:5-6; Eph6:5-8; Kol3:22; 1Tim2:11; Tita3:1-3).

x) Tawngtaina: Tawngtai tlat nun neih hi nghehna a ni. Mahni ngheh nan a tha a, mi dang ngheh nan a tha bawk. Paulan a ngai pawimawh em em a, tawngtai turin ringtute a fuhin a zirtir nasa hle (Rom12:12; 15:30-32; Eph1:17-21; Phil4:6-7; 1Thess2:11-13; 5:17; 2Tim1:3).


6. KHAWIKHAWMNA:

i) Ringtu nun nghetin a kawh chu; Pathian tana mi rinawm leh tlo, Pathian tana hman leh chhawr tlak, hmasawn leh thanlenna lam pan a ni. Tin, ringtu nun nghet hi Pathian leh mihring inlaichinna thain a siam a ni a. Pathian leh mihring inlaichinna tha lo nun a nghet thei lo.

ii) Ringtu nun nghet a pawimawhna tarlan a ni a. 

iii) Ringtu nun ngheh loh chhan sawm (10); inlaichinna tha lo, tisa-na, khawvel hmangaihna, zirtirna dik lo, thlemna, hrehawmna leh tuarna, inthlahdahna, rinawmlohna, thatchhiatna, tisa chakna leh,

iv) Ringtu nun nghehna tur sawm (10); Lalpaa lawm, rinawmna, taimakna, thianghlimna, hrehawm tuar leh chhelna, beih fan fanna - mahni inhnek leh insawizawi, thil tha tih, dawhtheihna, thu awihna leh, tawngtaina te pawh tarlan a ni.


SAWIHO TUR:

Zofa kristian-te nun a ngheh loh zia tarlangtu kan hriat ang ang sawiho ni se. Tin, kan ringtu nun a nghen theihna tura thil pawimawh kan zirlaibuin a tarlan lohte thawh khawm ni bawk se.


ZIRLAI PUITU:

Pathian ngaihsaka awm: Pathian ngahsaka awmte chu Pathian tana nungte emaw Pathian tana rinawm, nghet leh tlote an ni. 


OFFICE ADMINISTRATIVE PRINCIPLE


Kan la dai ngai loh mawhphurhna Lalpan min pek hlim khan 'Engtin tak chuan hmachhawn ang i maw?' kan inti a. Office administration lam ziahna lehkhabu te leiin ka chhiar chiam chiam mai dawn em ni tih te ka ngaihtuah a. Mahse kan tawngtai chhanna chu a dang angreng viau mai. A chunga point 7 hi Lalpa'n min pe ta a ni. 

Ka thuvawn, ka nun kawng hruaitu ber a ni tih ti chiang turin Office bangah ka tar a, office computer desktop screen-ah ka dah bawk a. He post hmu fuh, a awmzia min zawt duh in awm chuan min zawt u la, kan sawi fiah zel dawn nia.

LALPA CHU KA LAMA TANG A NI A, LALPA HI KA TAN A THA EM EM A NI.

Saturday, 25 October 2025

NI PAWIMAWH - V( Khawvel Sunday School Ni): THUTAK

Bible thu chiar tur :  Ephesi4:17 – 31; 5:1-5.

Thuvawn         : Thutak tan lo tur chuan thutak do turin engmah kan ti thei lo a ni (2Korinth13:8).


1. THUHMAHRUAI:

Pathian thu hi zofate hian kan zir nasa a, kan zir nasat ang hua thatpui emaw danglam phah erawh kan tam lo maithei. Vawiina kan zir tur hi zirtute tana inen let theihna tha tak a nih avangin zira tan thlan a ni. Thutak hrilhfiah dan hrang hrang atanga bul tanin, Paulan thutak a hriatthiam dan te, a nunpui dan leh, thutak leh a nunin inlaichinna an neih dante kan tarlang ang a. Thutaka ringtute awm dan tur leh  thutak dodaltute chanchin pawh tar lan kan tum ang.

2. THUTAK HRILHFIAH DAN HRANG HRANG:

i) Hmanlai leh tunlai hrilhfiah dan:

Thutak hi mi tam takin hrilhfiah an tum tawh thin a, mihring rilruin awn lam a neih dan azirin a hrilhfiah leh hriatthiam dan erawh a hrang nuai thin. Hmanlai Grik mi fing Aristotle chuan, “A nih lohna anga sawi ni lo, a nihna ang taka sawi hi thutak a ni” a ti a. 

Tunlaiah chuan, thutak chu mihring nun hona leh khawsak honain a siam chawp anga zirtirna a lar hle a. Thil a nihphung felfai dan azira (coherent theory) zeldinna chuan thutak chu ‘rin dan tlanglawn nena inmil, lungsi taka mi tam zawkin dik nia an pawm hi a ni’ a ti a. A tak awn lam (pragmatic theory) zeldinna  chuan ‘thutak chu hlawhtlinna thiltihin a zui thin a, chuvang chuan hlawhtlinna hring chhuak thil a nih zia teh dawl tak hi thutak chu a ni’ a ti ve thung.

ii) Lal Isua leh a chanchin atangin:

Lal Isua’n, “Thutak hriattir hi ka pian chhan leh khawvela ka rawn kal chhan a ni. Tupawh thutaka mi apiangin ka thu an pawm thin” a tih khan Pilata khan a hrethiam lo va, “Thutak enge ni?” (Joh18:37-38) a ti a. Lal Isua zirtirna leh a chanchin atangin thutak hi kawng hnihin a hrilhfiah theih a, chungte chu;

a) Thutak chu Lal Isua a ni (John14:6): Isua chu thutak a nih avangin thutak awmna pawh Isua a ni a (Eph4:21), tin Isua chu thutaka khat (John1:14) a ni bawk.

b) Thutak chu Pathian thu a ni (John17:17): Thutak, Pathian thu chuan bawih ata mite chhuah zalenin (John8:32), a tithianghlim thei (John17:17).

iii) Paula hrilhfiah dan:

‘Thutak’ thu hi Paula hian a tarlang zing viau a. He thumal hi a lehkhathawnah hian tum 51 zet a tarlang a ni. Chung zinga  thumal 38 chu – Pathian, Krista emaw Isua, Chanchin Tha thutak sawina a ni a. A dang thumal 13 chu ‘thu taktak’ (thu dik) sawina a ni. Tichuan Paula’n thutak a sawi chu chi li (4)-ah a then theih a;

a) Pathian thutak

b) Krista emaw Isua thutak

c) Chanchin Tha thutak

d) Thu tak tak emaw thu dik tak 

Thutak chanchin a sawinaah a hmasa pathum (3)-te uar taka a tarlan lain, a tawp ber ‘thu tak tak maw, thu dik tak’ erawh chuan Paula ‘thutak’ zirtirnaah hmun a chang thuk lutuk lo. Amaherawhchu, Paula nun leh a chanchin chik taka zir chianna atanga kan hriat theih chu – ‘thutak tak emaw, thu dik tak’ hi a hmasa pathum (3); Pathian thutak, Krista emaw Isua thutak, Chanchin Tha thutak avanga a neih leh a nuna lo awm a ni. Tin, Paula chuan thutak chu ‘eng fate nihna lanchhuahna tur leh eng rah’ (Eph5:9-10) tiin a zirtir a. Tin, hmangaihnaah mi a awm ngei tih tilang fiahtu emaw miin hmangaihna a neih ngei zia ti chiangtu a ni (1Kor13:6).


3. PAULA LEH THUAK:

Thutakin Paula nuna hmun a chan thuk zia hi kawng hrang hrangin a tarlan theih, chungte chu;

i) Paula chu ‘Thutak hriatna kawnga Isua Krista tirhkoh’ (Tit1:1, 13) inti leh ‘thutaka Jentailte zirtirtu’ (1Tim 2:7) inti ngat a ni.

ii) A nunah thutak chu a bet tlat a, ‘Krista thutak chu keimahah a awm’ a ti hial a (2Kor11:10).

iii) Amaha thutak awm avang chuan ‘thu tak tak’ sawi thin mi a ni (Tirh26:25; Rom9:1; 2Kor7:14; 12:6).

iv) Thutak tan lo tur emaw, thutak do tura engmah ti thei lova inhria a ni (2Kor 13:8).

v) Thutak anga ‘awm fel lo’ nia a hriat pawh a khak duh hial thin (Gal2:5, 14).

vi) Thutak lama tang ve turin mite a duh em em thin (1Kor5:8; Eph6:14; 2Tim 2:15).

vii) Rin tlak a nih zia thutak hmanga ti lang thin mi a ni (2Kor4:2; 6:3,7).


4. THUTAKA RINGTUTE AWM DAN TUR:

Paula hian thutaka ringtute awm dan tur a tarlang nual a. Ephesi mite hnenah chuan ‘an kawng chu thutaka hreng turin’ a duh a (Eph6:14), Timothey-a hnenah chuan ‘thutak thu fel taka hmang thin leh zahpui ngai lo ang a’ pawm tlaka Pathian hmaa inlantir thin turin a duh a (2Tim2:15). Heng bakah hian thutaka ringtute awm dan tur Ephesi bung 4: 21 – 31 leh bung 5:1-5-a kan hmuhte lo tarlang i la.

Paula chuan, “Isuaa thutak awm angin inthuam u la” (Eph4:21&24) tiin bul a tan zet a. Chu mi zawhah Isuaa thutak awm anga ringtute inthuamna tur a tarlang a, chungte chu;

i) Kan hmanlai awm dan kawnga mihring hlui, bumna chakna anga chhe deuh deuh kha hlipin, rilru thlarauvah a tharin kan awm ang a; mihring thar, thutak (true) felna leh thianghlimnaa Pathian anga siamin kan inthuam tawh tur a ni (Eph 4:22-24).

ii)  Inpeng tawn theuh kan nih avangin, dawt sawi kan ban san tur a ni a, mahni thenawm hnenah thu dik tak kan sawi tur a ni (4:25).

iii)  Kan thinrim a nih pawhin, sual erawh chu kan sual tur a ni lo va; kan thinur chu ni tlak hmain tih reh kan tum tur a ni (4:26).

iv)  Eng thil avang mahin Diabola hmun kan kian tur a ni lo (4:27).

v)  Ruk hmang lo ni tawh thin chuan - a ru tawh tur a ni lo va, tlachham hnena pek tur a neih theih nan, a kuta thil tha tiin, rim takin hna a thawk thin tur a ni (4:28).

vi)  Thu tha lo reng reng ringtute ka atangin a chhuak tur a ni lo va; siam thatna lam ‘thu tha’ a chhuak zawk tur a ni. Tin, a ngaithlatute tana khawngaihna thlentu a ni tur a ni (4:29).

vii)  Pathian Thlarau Thianghlim chu kan ti lungngai tur a ni lo (4:30).

viii) Khakna te, thiurna te, tauhna te, anna te, sawi chhiatna zawng zawng leh sualna zawng zawng chu bansan tur a ni (4:31).

ix)  Inkhawngaih tawna inlainat tawn tur leh, inngaidam tawn tur kan ni (4:32).

x) A fa duh takte angin, Pathian awm dan latute kan ni tur a ni (5:1).

xi) Kristan min hmangaih a, rimtui atan Pathian hnena thil hlanah leh inthawi nana kan aia a inpe angin, hmangaihnaah kan awm tur a ni (5:2).

xii) Mi thianghlimte tiha mawi awm rengin – inngahna leh bawlhhlawhna zawng zawng, duhamna nen Pathian mite zingah chuan lam pawh lamin a awm tur a ni lo (5:3).

xiii) Zahmawh sawi te, thu lawi lo sawi te, fimthu te pawh thutaka awmte tan chuan a mawi lo va, chung tih ai chuan lawmthu inhrilh zawk tur a ni (5:4).

xiv) Inngaih hmang leh mi bawlhhlawh leh mi duham (milem betu)-te tan thutak nena inlaichinna neih a rem lo (5:5).


5. THUTAK HNARTU LEH DODALTUTE:

Thutak hnartu leh dodaltute dinhmun hi Paulan chiang takin a ziak a, chungte chu lo tarlang i la;

i) Pathian hre siin, Pathian angin an chawimawi lova, lawmthu pawh an hrilh ngai lo (Rom1:18&21).

ii) Finga inngai, bible-in ‘mi a’ a tihte an ni a. Thinglung thim nei mi an ni (Rom1:21&22).

iii) An thinlung chak zawng anga thil bawlhhlawh an tih theih nana Pathian hawisan tawhte an ni (Rom1:24, 26,27,28).

iv) Pathian ni lovin, a thilsiam biain a rawng an bawl thin (Rom1:25).

v) Fel lohna zawng zawng te, sualna zawng zawng te, duhamna zawng zawng te, sualna zawng zawngtein an khat a; itsikna te, tualthahna te, inhauna te, bumna te, nungchang that lohnatein an khat a; sesea thu lak hmang te, mi rel hmang te, Pathian huatzawng te, intivei te, chapo te, mi uang te, thil sual thar ti chhuaktu te, nu leh pa thu awih lo te, rilru nei lo te, thutiam bawhchhetu te, hmangaihna pianpui nei lo te, khawngaihna nei lo te an ni (Rom1:29-31).

vi) An thinlung chu thinurna leh thinrimnain a luah thin a, hrehawmna leh lungngaihna nasa takte an tawk bawk thin (Rom2:8).

vii) Dan bawhchhepa lo kal huna a bum tur leh a thuhnuaia la kun turte an la ni dawn a, Pathian rorelna hmaa thiamloh chang turte an ni (2Thes2:5-12).

viii) Mi chapo hriatna nei lo, inhnial leh thu kalh kawnga mi a an ni (1Tim6:3-5).

ix) Isua thawhlehna an sawi hnawm a, mi thenkhat rinna an ti khawlo thin (2Tim2:17-18).

x) Rilru chhe tawh, rinna kawnga Pathian duh lohzawng mi an ni (2Tim3:8).

xi) Zirtirna dik aia mahni duh zawng leh rilrem zawng dah pawimawh zawk thinte an ni a. Khawvel thu holam buaipui bera neitute an ni (2Tim4:4).


6. KAIKHAWMNA

Kan zir takte a hnuai ami ang hian khai khawm i la;

i)  Hmanlai emaw tunlai hrilhfiah dan leh Isuan ‘thutak’ a hrilh fiah dan a inang lo. Khawvel-in thutak a tih leh Pathian thuin ‘thutak’ a tih hi a inang lo bawk.

ii) Paula leh Isuan ‘thutak’ an hrilhfiah dan a inzul a. Amaherawhchu Paula hian thutak tlukpui atan ‘thu tak tak emaw, thu dik tak’ tih a hmang tel.

iii)  ‘Thu tak tak emaw, thu dik tak’ Paulan a neih, a tawngkam chhuak leh thiltiha a lantir thin chu – Pathian thutak, Krista emaw Isua thutak, Chanchin Tha thutak amaha awm avanga a neih leh a lantir thin a ni.

iv)  A nuna ‘thutak’ awm avangin Paula leh thutak inlaichinna hi a thuk hle. Thutak hriatna kawnga ‘Isua Krista tirhkoh’ inti leh ‘thutaka Jentailte zirtirtu’ inti ngat a ni a. ‘Krista thutak chu keimahah a awm’ a ti a, amaha thutak awm avang chuan ‘thu tak tak’ sawi thin mi niin, thutak tan lo tur emaw thutak do tura engmah ti thei lo nia inhria a ni. Thutak anga ‘awm fel lo’ nia a hriat pawh a khak duh hial a. Thutak lama tang ve turin mite a duh em em a. Mi dangte tana rin tlak a nih zia thutak hmanga ti lang thin mi a ni.

v) Thutaka ringtute awm dan tur te, thutak dodaltu emaw, hnartute dinhmun thahnem tak tarlan a ni (a tul angin en let ni se).


SAWI HO TUR:

Kan ramah hian ‘thutak’ kan zir nasa a. Chutiang a nihlai chuan vantlang nun hi thutak hian a hneh zo lo nge, sual thiltihte erawh a la langsar hlein a lang. He mi chungchangah hian a eng hi nge ‘siam that’ ngai nia kan hriat?


ZIRLAI PUITU:

Tum 51: ‘Thutak’ thumal Paula lehkhathawna awm zat hi kan bible rawnte azira danglam thei a ni. Entir nan; Gal 3:1; Kol1:6; 1Thess2;13-ahte hian Sap tawng bible-a ‘truth’ (thutak) chu mizotawng bible-ah a awm lo. Tin, 1Tim 6:3: Mizotawng bible-a ‘thutak’ hi saptawng bible thenkhatah a awm lo. 1Cor14:25-a thutak (truth) chu he tiang hian saptawng bible hrang hrangah dah a ni bawk: truth (thutak) – KJV; truly (takzet) – NKJV,NLT; really (takzet) – NRSV. 


Thumal 13 thu taktak (thu dik) sawina: Saptawng bible-a thumal lam dan thuhmun ‘truth’ (thutak) chu heng bung leh changahte hian ‘thutak’ ti lovin; ‘thu dik tak’ (Tirh 26:25; Rom2:2; Gal4:16; Eph4:15; Eph 4:25), ‘thu tak tak’ (Rom 9:1; 2 Kor 7:14; 2 Kor 12:6; 1 Timothy 2:7), ‘thu dik’ (Rom3:7; Rom15:8), ‘takna’ (1Kor7:8) ‘takzet’ (1Kor14:25), ‘a tak’ (Phil1:18), adt tia lehlin an ni. 


Hmangaihna: 1Kor 13-a hmangaihna chanchin kan hmuh hi hmangaihna satliah a ni mai lo va, ‘Pathian chu hmangaihna a ni’ (1John4:8) a tih angin, he hmangaihna hi Pathian atanga chhuak leh Pathian mizia mihringin a chhawm theih, a neitu apiangte chu chung lam nena inzawmna nei, chung lam nena inlaichinna danglam bik neia ngaihte an ni.


Khawvel thu holam: Thawnthu (myth) 2Tim4:4-a kan hmuh hi ‘khawvel thu holam’ tiin kan dah a ni. 





Sunday, 19 October 2025

ZIRLAI 30-NA: TAWNGTAINA

Bible thu chiar tur : Tirhkohte16:25-34; Ephesi6:17-20.

Thuvawn : Engahmah mangang suh u; engkimah tawngtai leh dilin, lawmthu hril tel zelin, in duhnate chu Pathian hnenah hriattirin awm zawk rawh se (Philippi4:6).


1. THUHMAHRUAI:

Vawiinah hian tawngtaina thu kan zir dawn a. He thupui bikah hian Paula zirtir dan chhui tur a tam loh avangin a nun leh a rawngbawlna atanga tawngtaina chanchin kan hmuh hrang hrang kan lawr khawm dawn a ni. Mi thiam ten zir bingna nen awmze nei leh kawnghmang nei taka Paula tawngtaina thu (Pauline prayer theology) an rem khawm angte chuan zirlai a ti sei hle thei a, chuvang chuan zirtute tana tul zuala ngaihte chauh kan tarlang ang. 

2. PAULA LEH TAWNGTAINA:

‘Paula hian tawngtaina a pianpui a, a nunpui a, a thihpui’ an ti thin. ‘A pian tharna chuan tawngtaina a pianpui a, chu chu a tawp thlengin a nunpui’ tihna tluk a ni ang. A lehkhathawn sawm leh pathum (13)-ah hian tawngtaina leh a kaihhnawih tawngkam chi hrang sawm paruk (16) chu tum za leh panga (105) zet tarlan a ni a, chu chuan a nun leh a zirtirnaa tawngtainain hmun a luah thuk zia a tarlang a ni. 

Bang lova tawngtai mi a nih thu kan hmuh a, mi dang pawh chutiang ti tura fuihtu a ni (Rom1:9; 1Thess2:13; 5:17; 2Tim1:3). A thlarau nun bul leh a rawngbawlna chu  tawngtaiin a tan a,  tawngtainain a nung bawk a, chu chuan Pathian chet tirin (Tirh9:9,11,17-19; 13:3; 14:23; 16:13,16,25; 20:36; 21:5; 22:17;28:8); a tir atanga a rawngbawl hun tawp thlengin, a nunah Pathian thil tih mak kan hmuh mawlh mawlh  mai a ni. 


Paula nun leh rawngbawlna atanga kan hmuh danin, tawngtaina chu;

i) Himna a ni a (Rom15:30).

ii) Damna a ni a (Tirh28:7-9).

iii) Ringtute thlamuanna leh innghahna a ni a (Phil4:6).

iv) Rawngbawlna kawnga mit ti vartu a ni a (Tirh22:17-18).

v) Kohhran tihnghehna leh rawngbawltute buatsaihna a ni a (Tirh14:23).

vi) Ringtute inpawlna, chibai inbukna leh inthlahna a ni a (Tirh20:36; 21:5-6).

vii) Tan in thim tak lak ata chhanchhuak thei khawpa thil tithei a ni a (Phil1:19).

viii) Rawngbawlna kawnga ringtute thlun zawmtu leh tanrualna petu a ni a (Rom15:30; 2Kor1:11).

ix) Chanchin Tha puannaa kawnga chakna leh thiltihtheihna bul a ni a (Eph6:19-20; Kol2:2,4; 2Thess3:1).

x) Pathian chet tirtu leh Pathian thiltihtheihna inpuan chhuahna bul a ni (Tirh9:9-19; 16:25-34; 22:16-21; Rom10:1).


3. TAWNGTAINA CHI HRANG HRANG:

Paula sulhnu atangin tawngtaina chi hrang hrang kan hmu a, chungte chu;

i) Tawngtaina hrim hrim (Eph6:18; 1Tim2:1).

ii) Tawngtaisakna (2Kor1:11; 9:14; Phil1:19; 2Thess3:2; 1Tim2:1).

iii) Pathian chawimawi leh fak tawngtaina (Eph3:20-21; 1Tim1:17).

iv) Thil dil tawngtaina (Eph6:18; Phil1:5; 2Kor12:8; 13:9; 1Tim2:1).

v) Tawngtaipuina (Tirh20:36; Rom8:26; 15:30-31; 2Kor1:11; Kol4:3; 1Thess5:25).

vi) Lawmthu sawi tawngtaina (Eph1:17; Phil1:4,22; 1Kor1:4; Kol1:12; 4:2; 1Tim1:12; 2:1).

vii) Malsawmna (Rom11:36; 15:6,13,33; 16:20; 1Kor16:24; 2Kor13:14; Gal6:18; Phil4:23; 1Thess5:28; 2Thess2:17; 2Tim4:22; Tita3:15; Phil1:25), te a ni.


4. TAWNGTAI DAN CHI HRANG HRANG:

Tawngtai dan pawh chi hrang hrang a awm a, chungte chu;

i) Thlarauva tawngtai (1Kor14:15; Eph6:18):  Thlarauva tawngtai chuan awmze chi hrang hrang a nei a; Thlarau - puihnaa tawngtai, hruainaa tawngtai, awmna (atmosphere) leh awmpuina (present)-a tawngtai, inzawmna leh inlaichinna neia tawngtai, adt., tihna a ni thei a. Tisa leh mahni khuh bova Thlarauvin hmun a luah vekna atanga tawngtaina a ni.  

ii) Tawng hriat loh leh hriat theiha tawngtai (1Kor14;14-15): Tawnghriat lohva tawngtai hi Thlarauva tawngtaina chi khat a ni. Amaherawhchu, mi thenkhat hriatnain hlawkna a neih loh avangin, mi dang ten ‘amen’ an tih tlan theihna tura ‘Thlarauva, tawng hriat ngeia’ tawngtai hi Paula chuan a thang zawk a ni.

iii) Thahnemngai taka tawngtai (Phil6:18): Thahnemngai taka tawngtai chuan – thlahthlam lo, ti fan fan, bang lova tawngtai a kawk.

iv) Bang lova tawngtai ((Rom1:9; 2Tim1:3; 1Thess2:13): Bang lova tawngtai chu chhum lo chat lova tawngtai ai mahin; tawngtai bansan lo, tawngtaina nun nei, tawngtai thlahthlam lo a kawk a ni.

v) Tawngtai fan fan (Rom12:12; Kol4:2): Tawngtai fan fan chuan; thahnemngai leh bang lova tawngtai a kawk.

vi) Chaw ngheia tawngtai (Tirh9:9-11; 13:2-3; 14:23): Chaw nghei tawngtai hi Pathian pawlna leh a tana inserhna khunkhan tak a ni. Paula sulhnu atanga a awmzia kan hmuh danin chawnghei tawngtai chu - engmah ei in lo va tawngtai a ni.

vii) Hming lama tawngtai (Eph1:17;1Thess1:3): Hming lama tawngtai hian tawngtai sakate nena inkungkaihna tha a kawh bakah, tawngtai chhana chiannna a kawk a ni.

Heng bakah hian tawngtai laia awm dan - thingthia tawngtai (Tirh20:36; 21:5; Eph3:16) leh kut nghata tawngtai (Tirh9:17; 13:3; 19:6; 28:8) kan hmu a. Tawngtai chungchang thua tih tur leh tih loh turah; Nupui pasal chu tawngtai thei lo khawpin atua mah an intidawng tur a ni lova (1Kor7:5), kut thianglimin - thinrim lo leh inhnial lova tawngtai tur a ni a (1Tim2:8), tin, tawngtai chu ngaihven thin tur a ni (Kol4:2).

Tawngtaina hun leh a hmun thuah; eng hun pawha tawngtai (Eph6:18), a chhun azana tawngtai (2Tim1:3), zanlaia tawngtai, tan in chhunga tawngtai (Tirh15:25), tuifinriat kama tawngtai (Tirh21:5), Pathian biak in-a tawngtai (Tirh22:17), hriat chhuah apianga tawngtai (Phil1:4), adt., a awm. Heng hian tawngtai dan min thiam tir bakah, tawngtaina chuan hun leh hmun bik a nei lo tih min zirtir  awm e.


5. TAWNGTAI TURA PAULA TURTU LEH A TAWNGTAI CHHAN:

Tawngtaipui turin Paula hian mite a ngen thin a (Rom15:30-31; 2Kor1:11; Eph6:19-20; Phil1:19-20; Kol4:2-4 ; 1Thess5:25 ; 2Thess3:1-2). Mi dangte pawh thahnemngai takin a tawngtaipui thin. A tawngtaina chuan chhan leh tawngtai tirtu a nei thin a, chungte chu;

i) Ringtute (1Thess1:3).

ii) A tisaa hling ti kiang turin (2Kor12:7-9).

iii) Ring lote chhandama an awm theih nan (Rom10:1).

iv) Ringtute hnenah Pathian khawngaihna pek a nih avanga lawmthu sawi nan (1Kor1:4).

v) A mite hnenah Pathianin finna leh hriat chian tirna thlarau a pek theih nan (Eph1:16).

vi) Krista rin avanga a mite thinlunga Pathian a chen theih nan leh, a Thlarau zara mihring chhungnung lama thiltihtheihnaa tihchaka an awm theih nan (Eph3:16).

vii) Chanchin Tha thuruk huai taka puang tura a ka a an a, thu sawi tira a awm theih nan (Eph6:19).

viii) Ringtute hmangaihnain famkimna leh bengvarna a ngah lehzual theih nan (Phil1:9).

ix) Thlarau lam finna leh hriat theihna zawng zawng kawnga amah hriat famkimnaah ringtute an khah theih nan (Kol1:9).

x) Pathianin a mite a kohnaah koh tlaka ruat an nih theihna tur leh, that duhna tinreng leh rinna hnathawh tinrenga a thiltihtheihnaa a hlawhtlin tir theih nan (2Thess1:11).


6. TAWNGTAINA RAH:

Tawngtaina chuan rah a nei a, chungte chu Paula thil tawn atangin lo tarlang i la;

i) Anania chu Paula hnenah tirh a ni a, chu chu Paulan a lo hmu lawk a; Anania’n Paula a tawngtai sak chuan Paula mit chu a lo var leh ta a. Heng hi Pathian remruat awm sa avanga thil thleng a nih laiin; Paula’n ni thum (3) chhung zawng chaw ngheia Pathian a dawr vang a ni bawk (Tirh9:9,11,17-19).

ii) Rawngbawlnaa Paula leh Barnaba bul tanna chu tawngtaina a ni (Tirh13:2-4). 

iii) Tang vengtute chhungkuain Pathian an rinna bul chu Paula leh Sila tawngtaina vang a ni (Tirh16:25-34).

iv) Pathianin Jentailte tihkoh atana Paula a koh chhuahna bul intanna chu tawngtaina a ni (Tirh22:17-21).

v) Mileti thliarkara lal pakhat Publia pa khawsik leh santen damna chu tawngtaina a ni (Tirh28:7-9).

vi) Tawngtaina avangin Pathian thlamuanna leh ven himna ropui tak chu Pathian mi ten an chang thin (Phil4:7).

vii) Tawngtaina avangin Lalpa Isua hming chu ringtuteah chawimawiin a awm  a, ringtute pawh amahah chuan chawimawiin an awm bawk ang (2Thess1:12).


7. KHAIKHAWMNA:

i) Tawngtaina hian Paula nun leh zirtirnaah hmun pawimawh tak a luah a. ‘Paula chuan tawngtaina a pianpui a, a nunpui a, a thihpui’ an ti thin.

ii) A nun leh a rawngbawlna atangin tawngtaina awmzia chi hrang hrang kan hmu.

iii) Tawngtaina chu chi hrang hrangin a then theih a, chungte chu; tawngtaina hrim hrim, tawngtai sakna, Pathian chawimawi leh fak tawngtaina, thil dil tawngtaina,  tawngtaipuina, lawmthu sawi tawngtaina, malsawmna te a ni.

iv) Tawngtai dan pawh chi hrang hrang a awm, chungte chu; Thlarauva tawngtai, tawng hriat loh leh hriat theiha tawngtai, thahnemngai taka tawngtai, bang lova tawngtai, tawngtai fan fan, chaw ngheia tawngtai, hming lama tawngtai te an ni.

v) Tawngtainaah chuan min tawngtai tirtu leh tawngtai chhan hrang hrang a awm a.

vi) Tawngtaina chuan rah chhuak duhawm leh ropui tak a nei thin.

SAWIHO TUR:

Pian tharnaa tawngtai pianpui lo ringtu an awm thei em? Mi piang thar, tawngtai thlahthlam site hi; an pian thar ruala tawngtai pianpuiah kan chhiar tho em?


ZIRLAI PUITU:

Tawngtaina tawngkam chi hrang 16 tum 105: Mathaia ziakah tawngkam 8 tum 30, Marka ziakah 5 tum 18, Luka ziakah 10 tum 46, Johana ziakah 3 tum 18, Tirhkohte thiltih-ah 6 tum 36, Hebrai ziakah 3 tum 3, Thuthlung Thar bu dang zawngah 11 tum 36 a awm bawk. Heng hian Paula kut chhuak sawm leh pathuma (13) tawngtainain hmun a chan tam zia a tarlang a ni.



Sunday, 12 October 2025

ZIRLAI 29 NA: INHLANNA

 Bible thu chiar tur : Rom12:1-2.

Thuvawn : Kristan a hmangaih che u a, rimtui atan Pathian hnena thil hlanah leh inthawinaa kan aia a inpek ang bawk khan hmangaihnaah awm rawh u (Ephesi5:2).


1. THUHMAHRUAI:

Inhlanna thu hi Paula zirtirnaah a tlem hle. A tlukpui tawngkam dang erawh hmuh tur a awm nual thung. Pathian ram rawngbawlna leh mi mal nun tana thil pawimawh tak a nih avangin, inhlanna chungchang thu hi vawiinah kan zir dawn a ni. 


2. INHLANNA:

Paulan ‘inhlan’ tih tawngkam a hman hi Grik tawng chuan ‘parastesai’ (pa-ras-te-sai) a ni (Rom 12:1). A lehkhathawn hmun dangah chuan parastesai chu –Pathian hnena ‘pe’ (2Kor11:2), Pathian hmaa ‘ding, inlan’ (Kol1:22), Pathian ngaiha thaa ‘inentir’ (2Tim2:15) ti tea lehlin a ni. 

Inhlanna chu inpekna nen thil thuhmuna ngaih, Pathian chibaibukna leh rawngbawlna a ni. A dawngtu lungawina tur emaw, a dawngtu turin a tul ang zela a dawn theih nana mahni ngei inpe, Pathian leh mihring inlaichinna tarlangtu a ni. He tiangin lo khaikhawm i la; 

i) Inhlanna chu rawngbawlna a ni. 

ii) Inhlanna chu Pathian chibaibukna a ni.

iii) Inhlanna chu Pathian leh mihring inlaichinna tarlangtu a ni.

iv) Thil dang ni lo, mahni ngei Pathian hnena inpe hi inhlanna a ni.

v) Inhlanna chu Pathian ti lawm tura mihringin Pathian a dawrna a ni.


3. THUTHLUNG HLUI ‘THIL HLAN’ LEH THUTHLUNG THAR ‘INHLANNA’:

Paula zirtirnaa inhlanna hre fiah turin Thuthlung Hlui thil hlan leh Thuthlung Thar inhlanna khaikhin a tangkai hle dawn a, a danglamna leh a khaikhinna lo tarlang i la;


i) Thuthlung Hlui thil hlan: 

a) Thuthlung Hlui inthawinaa ‘thil hlan’ chu chhan tlak leh pawm tlak a nih theih nan thil pawimawh tak a awm a, chu chu; sawiselbo a ni tur a ni (Lev3:1,6; 22:19,21) tih emaw,  a thianghlim tur a ni (Exo28:41; Lec11:45) tih a ni. 

“A mit del, a ruh tliak te, a silawng te, pan nei te, a tangseh te, a phar te chu Lalpa hnenah hlan tur a ni lova, meia thil hlanah Lalpa hnenah maichamah in hlan tur a ni lo” (Lev22:22) tih a ni. Thil hlan tura chu sawisel kai leh thianghlim lo a nih chuan Pathian tan thil bawlhhlawh a ni a, chhan tlak leh pawm tlak a ni lova, inthawina nung, thianghlim leh lawm tlak a ni thei lo (Lev22:25; Mal1:8,13).

b) Thil hlan tur chu puithiam hnenah kalpui a ngai a, puithiam chuan maichamah a lo hlan thin. Sual thawina kaihhnawih thil hlannaah chuan puithiam chu remna siamtu ber a ni a, tichuan thil pek hlantu sual chu ngaihdamin a awm thin (Lev1-9).


ii) Thuthlung Thar inhlanna:

a) Thuthlung Thar-ah chua Thuthlung Hlui angin inthawi leh thil hlan a ngai lo.

b) Mihringte zingah sawiselbo leh thianghlim; Pathian lungawina thlen zo kan awm loh avang leh, chutiang mite inhlanna chuan awmzia a neih loh avangin, Isua chu – mi sualte aiawhin (Rom5:6,8; Gal1:4), inthawina atan Pathian hnenah thil hlan leh rimtui atan mahni a inpe  a (Eph5:2). A thisen avangin amahah chuan kan tlanna kan lo nei ta a, kan bawhchhiatna zawng zawngte pawh Pathianin min lo ngaihdam ta a ni (Eph1:7). 

c) Chu chu khawngaihna vanga a thlawna thiamchantirna a ni a (Rom3:24). Khawngaihnin min chhandam a (Eph2:5). Chu khawngaihna vek chu duhtakahah chuan a thlawnin min pe a (Eph1:6). Chu khawngaihna chuan aman fing tak leh remhre takin min vur bawk (Eph1:8).

d) Ama zaran (chu khawngaihna avang tho chuan) Thlarau hmun khata Pa hnena luh theihna (Eph2:18), nel leh ngam taka luh theihna pawh kan nei (Eph3:12).

e) Chutianga a KHAWNGAIHNA avanga a chhandamna chang tawhte taksa inhlanna chu  Lalpa chuan lo pawmin, an inhlanna chu – inthawina nung, thianghlim leh lawmtlak a lo ni ta thin a ni. 


4. INHLANNA ATANA THIL TUL LEH INHLAN DAN TUR:

Inhlanna atana thil tul hi a tam hle ang, Paula zirtirna atanga kan hmuhte chauh lo tarlang i la;

i) Pathian KHAWNGAIHNA: A chunga kan hmuh angin Pathian khawngaihna avang chauh chuan - a chhandamna emaw a khawngaihna chang tawhte taksa inhlanna chu Pathianin a pawm a. Chutiang mite inhlanna chu – inthawina nung, thianglim leh Pathian lawmtlak a lo ni ta thin a ni.

ii) Hmangaihna: “Mi rethei chawm nan ka taksa zawng zawng pe vek mah i la, ka taksa pawh kang turin inpe mah i la, hmangaihna ka neih si loh chuan ka tan engmah a sawt lovang” (1Kor13:3) tiin Paulan a sawi a. A letling zawngin ‘hmangaihna’ a awm chuan engkim a sawt tihna a ni a, hmangaihna chu inhlanna atana thil tul tak a ni. Paula chuan, “Kristan a hmangaih che u a, rimtui atan Pathian hnena thil hlanah leh inthawinaa kan aia a inpek ang bawk khan hmangaihnaah awm rawh u” (Eph5:1-2) a ti a. Hmangaihna hi inhlanna atana pawimawh a ni a, chu chu Pathian neitu chuan a nei kan ti thei ang.

iii) Thianghlimna: Paulan, “Krista hnenah chuan nula thinghlim angin ka pek theihna tur che uin, pasal pakhat ka hual sak si che u a” (2Kor11:2) a ti a. Thuianghlimna hi inhlanna atana thil pawimawh a ni a, chu chu Isua avangin ringtu ten an chang vek tawh a ni (1Kor6:11). 

iv) Inpeihna: Thinlung lama inpeihna hi inhlanna atan thil tul tak a ni (Rom1:15; 2Kor8:5,12; 12:14).

Heng bakah hian – Pathian khawngaihna, hmangaihna, thianghlimna leh inpeihna chhiar tel vekin; mahni duh thu ngeia inpein (2Kor8:4), Pathian hnena rilru pe fel hmasain (2Kor8:5), chak takin (Kol3:24), Pathian duhzawng, a tha, lawm tlak leh, tha famkima awmin (Rom12:2), adt tihte hi kan inhlan dan tur a ni. Hetiang a nih lai hian, he khawvel dan anga awm erawh - inhlanna hmelma lian ber a ni.


5. INHLANNA TUR:

Inhlanna tur hi thil hote anga lang mahse tarlan tul tak a ni. Kan inhlanna tur chu he tiangin lo tarlang i la;

i) Pathian hnenah: Rom12:1-ah hian Paulan inhlanna tur chiang takin a tarlang lo. Pathian hnenah a ni tih hriat theihna erawh a awm. Hmun dangah chuan Pathian hnen ngei a nih thu chiang takin kan hmu (Rom6:13). Tin, inhlanna reng reng hi a hming tumtuah; Pathian ni lo, thil dang a awm a nih pawhin, ringtute inhlanna chu Pathian hnena inhlanna vek a ni thin a ni.

ii) Felna bawihah: Paula chuan, “In taksa pengte chu thianghlimna turin, felna hnenah bawihah pe phal rawh u” (Rom6:19) a ti a. He laia felna hi ‘Pathian felna’ a nih avangin felna bawiha inpekna pawh hi Pathian hnena inhlanna tho a ni.

iii) Rawngbawlnaah: Stephena chhungte chu mi thianghlimte rawngbawlnaah an inpek thu kan hmu a (1Kor16:15). Rawngbawlna atana inpek hi Pathian tana inhlanna tho a ni.

iv) Mi dangte hnenah: Paula vek hian Korinth mite hnenah, “Kei zawng in thlarau tan lawm em emin ka inhmang ral ang a, inhmang ral vekin ka awm bawk ang” (2Kor12:15) a ti a. Mi dang tana a inhman ral vek tur thu a ni a, chu chu mi dangte tana inhlanna a ni. Mi dangte tan emaw mi dangte hnena inhlanna hi Pathian tana inhlan bawk a ni.


6. INHLANNA PAWIMAWHNA LEH A RAH:

Inhlanna chuan rah duhawm tak a nei thei a, chungte chu tawite tein lo tarlang i la;

i) Ringtu inpekna leh inhlanna chu Pathian nena inkungkaihna leh inlaichinna hlimthla tarlangtu leh ti danglam theitu a nih avangin a pawimawh em em a ni.

ii) Inhlanna chu – inthawina nung, thianghlim leh Pathian lawmtlaka Pathian hmaa min awm tir theitu a ni (Rom12:1).

iii) Thianghlimna kawngah ringtute hruai theitu a ni (Rom6:19).

iv) Inpekna chuan mi dangte rilru a ti harh thei (1Kor16:18).

v) A tana inhlan thinte hian - a rulhna roluah tur chu Lalpa hnen ata an la hmu ang (Kol3:;23).


7. KHAIKHAWMNA:

i) Inhlanna chu inpekna nen thil thuhmuna ngaih, Pathian chibaibukna leh rawngbawlna a ni. A dawngtu lungawina tur emaw a dawngtu turin a tul ang zela a dawn theih nana mahni ngei inpe, Pathian leh mihring inlaichinna tarlangtu a ni.

ii) Thuthlung Hluiah chuan inthawinaah ‘thil’ an hlan a, chu chu pawm tlak a nih theih nan sawiselbo emaw thianghlim emaw a ni tur a ni. 

iii) Thuthung Tharah chuan inthawina a awm lo va. Thil hlan aiah  Isua chu mi sualte aiawhin, inthawina atan Pathian hnenah thil hlan leh rimtui atan mahni a inpe  a. A thisen avangin amahah chuan kan tlanna kan nei a, kan bawhchhiatna zawng zawngte pawh Pathianin a ngaihdam ta a. Chu chu khawngaihna avanga a thlawna thiamchanna a ni.

iv) Chu khawngaihna avang chuan ringtute taksa inhlanna chu  Lalpan lo pawmin, an inhlanna chu – inthawina nung, thianghlim leh lawmtlak a lo ni thei ta a ni. 

v) Inhlanna atan chuan Pathian KHAWNGAIHNA chu a bulpui ber ang a ni a. Hmangaihna te, thianghlimna leh inpeihna te pawh a pawimawh a. Mahni duh thu ngeia inpekna (2Kor8:4), Pathian hnena rilru pe fel hmasaa inhlanna (2Kor8:5), chak taka inhlanna (Kol3:24), Pathian duhzawng, a tha, lawm tlak leh, tha famkima awm (Rom12:2), adt te chu ringtute inhlan dan tur a ni. He khawvel dan anga awm erawh - inhlanna hmelma lian ber a ni.

vi) Ringtute hian inhlanna tur hrang hrang kan nei a, chungte chu; Pathian hnenah, felna bawihah, Rawngbawlnaah, mi dangte hnenah a ni.

vii) Inhlanna chuan rah duhawm tak tak a nei thin.


SAWIHO TUR:

Ringtu thaa ngaih; inpekna leh inhlanna nei pachhe hle site hi – eng vanga inpekna leh inhlanna nei chau nge an nih ang?


ZIRLAI PUITU:

Mahni: Mahni inhlanna hian keimahnia awm leh keimahni nena inkungkaihna nei – rilru, taksa, thlarau bakah; kan chakna, theihna, thiamna, finna, kan thil neih, kan hun, adt te pawh a huam thei ang.

KHAWNGAIHNA: Pathian KHAWNGAIHNA hi inhlanna atana a bul tumtu ang a nih avangin, a pawimawh hle a chuvangin hawrawppuia ziah a ni.

Hmangauhna: He hmangaihna hi Grik tawng chuan ‘agape’ a ni. Chu chu Pathian hmangaihna emaw Pathian atanga chhuak hmangaihna a ni. “Pathian chu hmangaihna” (agape/agapon-1Jhn4:8) a nih avangin,  ‘Pathian nei chung chuan / ringtu dik tak ni chung chuan engkim a sawt a ni’ tihna tluk a ni thei bawk ang.


Saturday, 27 September 2025

ZIRLAI 28 NA: KRISTIAN NUN ZE MAWI

Bible thu chiar tur Rom12:9-21; ITimothea5:1-6:10. 

Thuvawn         Keiniho hi Krista rawngbawltuah leh Pathian thuruk enkawltuah miin min ngai rawh se (1Korinth4:1).

1. THUHMAHRUAI: 

Paula zirtirnaah hian kristian nun dan tha leh dik inzirtirna  a tam hle. Chu tiang zirtirna chu a tawi zawngin  ‘kristian nun ze mawi’ tiin  thupuiah kan dah a, ringtu nun ze mawi ti pawhin a sawi theih ang. He tiang chungchang thu zirna hian Paula zirtirnaah eng chen nge hmun a luah hriat nan ‘kristian nun ze mawi zirna leh Paula’ tiin bul kan tan ang a, Kristian nun ze mawi hrilhfiahna te, Kristian nun ze mawi zir tulna leh pawimawhna te, Kristian nun ze mawi kawng hrang hrang te kan zir dawn a ni.

2. KRISTIA NUN ZE MAWI ZIRTIRNA LEH PAULA:

Paula hian a lehkhathawnahte hian Judaho thu ziak dan phung chi hnih haggada (ha-ga-da) an tih leh halaka (ha-la-ka) tia an sawite chu a hmang nasa hlein an sawi a. Haggada chuan ringtu emaw kohhran thurin leh zirtirna bakah a sawi zauna lam a kawk a. Chu tiang ang zirtirna chu Thuthlung Thar mi thiamte chuan kerygma (ke-rik-ma) emaw chanchin Tha hril lam nena inkungkaihna nei zirtirna huangah an dah a. Halaka chuan kristian nun dan tha emaw, kristian nun ze mawi lam zirtirna a kawk thung. Mi thil chik mite chuan ‘Paula lehkhathawn te hi haggada leh halaka vek a ni’ an ti hial a. Hei hian a zirtirnaah Kristian nun dan tha emaw nun ze mawi zirtirnain hmun a luah thuk zia a ti chiang a ni.

3. KRISTIAN NUN ZE MAWI CHU ENG E?:

Kristian nun ze mawi chu Paula tawngkam a ni lova, miin Krista a rin avanga a nuna danglamna lo thleng leh chu mi avanga nun inthlakthlengin a ken a ni (2Kor5:17). Kristaa nun thar (Rom12:1-8; Eph4:17-5:5; Kol2:20-34:1), Thlarau rah (Gal5:22-23), Kristiante nun dan tur (Rom12:9-21), eng fate awm dan tur (Eph5:6-6:9), Pathian ti lawm nun (1Thes4:1-12), Krista rawngbawltu tha (1Tim4:6-16), hnathawktu pawm tlak (2Tim2:14-26), zirtirna hrisel (Tita2:1-15), adt ringtute nun dan tur atana zirtirna duhawm tak tak kan hmuhte hi Kristian nun ze mawi huanga mi vek an ni.

He tiang zirtirna hi Kristian ten nun dan tur leh, khawvel mite laka ringtute emaw Kristiante danglamna; kan ni tin nun leh khawsakhonaa mi mal nunin a nunpuia a lantir reng tur an ni a. A khaikhawm nan kristian nun ze mawi tinin vuah a ni.  

4. KRISTIAN NUN ZE MAWI ZIR TULNA LEH  A PAWIMAWHNA:

Kristian nun ze mawi zir tulna leh pawimawhna hi tlang takin Paulan a tarlang lo. Amaherawhchu, a lehkhathawn zir chianna atangin heng a hnuaia mite hi a hriat theih thung, he tiangin;

i) Ringtu nihna ti chuangtu atan: 

Kristian nun ze mawi zinga thil pawimawh thenkhat ‘rinawmna’ leh ‘nun entawn tlak’ chanchin tarlangin, Paula chuan, “Keiniho hi Krista rawngbawltuah leh Pathian thuruk enkawltuah miin min ngai rawh se” (1Kor4:1) a ti a. Kristian nun ze mawi chu mi dangte laka ringtu nihna tarlangtu a ni thei a, a ni bawk tur a ni.

ii) Ringtu nun laipuiah Pathianin hmun a chan zel theih nan:

Kol2:20-4:1-ah chuan Kristaa nun thar chanchin te, nun hlui leh nun thar chanchin te, nun thara inlaichin tlan dan tur te Paulan a zirtir a. Heng a thu zirtir khaikhawmna atana a thu hman chu, “…in tih apiang chu mihring tan anga ti lovin, Lalpa tan anga ti zawkin, chak takin ti rawh u; Lalpa Krista rawng in bawl a nih hi” (Kol3:24) a ti a. Kristian nun ze mawi zirtirna chuan mi mal leh ringtu inpawlho nuna Pathianin hmun laili a chan theihna tur a tinzawn zel a ni.

iii) Ringtute an inhmangaiha, lungrual taka an khawsakho theih nan:

Isuan, “In inhmangaih chuan mi zawng zawngin ka zirtirte in ni tih chu miah chuan an hria ang” (Jhn13:35) a tih angin - ringtute an inhmangaih a (Rom13:8; 1Kor16:14), lungrul taka an khawsakho theihna tur hi (Eph5:19-21) Kristian nun ze mai chuan a ngai pawimawh hle a ni (2Kor13:11).

iv) Ringtute an inpumkhata, an chak deuh deuh theih nan:

Ringtute an lo inpumkhata (Eph4:3), tih chak deuh deuhva an lo awm (1Kor16:13) hi Kristian nun ze mawiin a tum pakhat a ni.

v) Ringtuten mi hneh theihna an neih a, Krista ke bula mite an hruai theih nan:

Ringtute nuna Lal Isua hming chawimawia a awm theihna tur hi Paulan a ngai pawimawh hle a (2Thess1:12). Mi mit tlunga awm te (2Kor6:4), entawn tlaka awm te (Phil3:17; 2Thess3:9), fimkhur taka awm te pawh a zirtir a (1Kor8:9; Eph5:15; Kol4:17; 1Tim4:16; 2Tim4:5);  mi a hneh a, Krista ke bula mi dangte a hruai theihna tur a ni (1Kor9:19-22), chuvangchuan chutianga ti ve tur chuan amah zir tur emaw entawn turin a ti hial a ni (1Kor11:1; Phil3:17).

vi) Ringtu nun a hrilsel a, than lenna dika kohhran a than theih nan:

Ringtu nun hrisel, duhawm leh awhawm bawk si hi Paula hian a ngai pawimawh a (Phil4:8). Chu chu Kristian nun ze mawi neih a tulna pawh a ni.

vii) Chanchin Tha leh Pathian ramin hma a sawn theih nan:

Chanchin Thain hlawkna a chan ber theihna tur hi eng kawngah pawh Paula thil tum leh duh ber a ni (1Kor9:14, 23).

viii) Hun lo la thleng tur atana inbuatsaihna a ni:

Kristian nun ze mawi zirtirnaa bet tlat leh he zirtirnain a tum chu – Lalpa Isua Krista lo kal thleng a, ringtute chu seiselbova an puma humhima an awm theihna tur a ni. (1Thess5:23).

5. KRISTIAN NUN ZE MAWI CHI HRANG HRANG:

Kristian nun ze mawi tia kan vuahte hi chi hrang hrangin a then theih a, Paula lehkhathawnahte hian a tam hle a, tarlan sen pawh a ni lo. A pawimawh leh langsar zual, kan ni tin nuna kan hman leh kan nunpui atana thate kan lawr khawm dawn a ni, he tiangin;

i) Mi dang chunga rilru put dan tur:

a) Ihmangaih tawn tur kan ni: Ringtu nunah hian hmangaihna hi a pawimawh hle. Paula chuan, “Hmangaihna ka neih si loh chuan engmah ka ni lovang…ka tan engmah a sawt lovang” (1Kor13:2-3) a ti a. Inhmangaih tawnna ngawt lo chu tuma engmah ba lo tur te (Rom13:8), hmangaihnaa rawng in bawlsak tur te (Gal5:13), mahni inhmangaih anga vengte hmangaih tur te (Gal5:14),  unau inhmangaih kawnga hmangaih taka inlainat tawn tur leh (Rom12:10), hmangaihna inbel hial turtein (Kol3:14) ringtute a fuih a ni.

b) Inkhawngaih tawn tur kan ni: Inkhawngaih tawna inlainat tur a ni a (Eph4:32), mi khawngaihtu chuan lawm taka khawngaih bawk tur a ni (Rom12:8). 

c) Inngaidam tawn tur kan ni: Tupawhin tu chungah pawh thupawi a neih chuan indawh tawn a, inngaidam tawn tur kan ni a. Pathianin Kristaa min ngaidam angin mi dang pawh ngaidam ve tura tih kan ni (Kol3:13; Eph4:32). Tin, tupawhin thil sual tih avanga hremna leh lungngaihna a tawhin; a lungngaihna belhchhah tura hremna pek belh lovin, ngaidama thlamuan zawk tura tih kan ni (2kor2:5ff).

d) Inrema awm tur kan ni: A theih chuan mi zawng zawng nen inrema awm tur a ni a (Rom12:18). Inremna leh intihsawt tawnna tur thilte chu um hial tura tih kan ni (Rom14:19). Pathian chuan inrem taka awm turin min kova (1Kor7:15), inremna rawngbawl hna min pe a (2Kor5:18-19), amahah chuan engkim inrem tir hi Pa lungnih zawng tak a ni a (Kol1:20), “Inremin awm rawh u” (1Thess5:13) min ti a ni.  

e) Mi dang tha zawkah ruat tur: Elrel leh innghaihhlut avanga engmah ti lovin, mi tinin inngaitlawm takin mahni aiin mi dang tha zawkah ruat tur a ni (Phil2:3).

ii) Mi dang chunga tih tur:

a) Midang ta en tur: Mahni ta ta en lovin, mi dang ta pawh en thin tur a ni (Phil2:4; Rom15:1). 

b) Mi dang lawm zawng zawn tur: Mi chakte chuan mahni lawmna zawng lovin mi chak lote chak lohna tuarpui tur a ni a, mahni vengte tihsawt nan an thatna turin tih lawm kan tum tur a ni (Rom15:1-2). Rinnaa chak lote pawh an rilhlelhnate sawisel lovin kan lawm zawk tur a ni a (Rom14:1), chawimawi kawngah phei chuan kan induhsak tawn theuh tur a ni (Rom12:10).

c) Inthlamuana infuih tawna intihsawt tawn tur: Inthlamuan tawn tura tih kan ni a (1Thess4:18). Kan rit phurhte chu inchhawk tawn tur leh (Gal6:2), infuih tawn a, intisawt tawn zel tura tih kan ni (1Thess5:11).

d) Tu sual pawh suala thungrulh loh tur: Tu sual pawh suala thungrul lo tura tih kan ni a (Rom12:17), mi thil ti sual kan hmu a nih pawhin inveng tha chungin chutiang mi chu thuhnuairawlh taka tungding tura tih kan ni (Gal6:1).

e) Intulut tawn a, chibai inbuka, inlawm tawn tur: Intulut tawn tur te (Eph5:21),  chibai inbuk tawn tur leh (Rom 16:16; 1Kor16:20; and 2Kor13), inlawm tawn thin tura tih kan ni (Rom15:7). 

ii) Mi dang chunga tih loh tur:

a) Insawisel tawn loh tur: Insawisel lo tura tih kan ni a, unau dalna emaw tlukna emaw pawh siam loh tur a ni (Rom14:1-13). Rinnaa chak lo mi phei chu sawisel hauh loh tur a ni (Rom14:1).

b) Dawt inhrilh tawn loh tur: Dawt inhrilh tawn loh tur a ni a (Kol3:9). Dawt sawi banin, mahni thenawm hnenah thu dik tak sawi thin tura tih kan ni (Eph4:25).

c) Unau tihtluk loh tur: Mahni unau dalna emaw tlukna emaw siam lo tur a ni a (Rom14:13), Unaute tluk phahna tur a nih ai chuan sa ei loh te, uain in loh te, thil engpawh tih loh a tha tia zirtir kan ni (Rom14:21).

d) Incho tawna initsik tawna inngaihhlut loh tur:  Incho tawna initsik tawna inngaihhlut hi tih loh tur a ni (Gal5:26).

e) Pathian zah lohna lam thil tih loh tur: Pathian zah lohna lam thu sawi mai mai hi tih loh tur a ni a, hawisan tur a ni (1Tim4:7; 6:20; 2Tim2:16). Tin, zahmawh te, thu lawi lo sawi te, fiamthu te pawh ringtute tih atan a mawi lo (Eph5:3-4).

Heng kan tarlante bakah hian – ringtute nun dan tur (Rom12:10-21), vengte chunga rilru put dan tur (Rom13:8-10;14:3,10-13;15:1-2), khawvel mite chunga rilru put dan tur (1Kor5:9-13), mi lem laka fimkhur dan tur (1Kor10:7-22), ei leh in chungchanga thurawn (1Kor10:24-33), ringlo mite laka awm dan tur (2Kor6:14-18), chhungkuaa – putar, pitar, hmeithai, nupui-pasal, nula-tlangval, tleirawl-rawl thar leh naupang te awm dan tur (Eph5:21-33; 6:1-4; Kol3:18-25;1Tim5:1-4; Tita2:1-8), bawihte leh an pute awm dan tur (Eph6:5-8;Kol3:22-4:1;Tita2:9-10), lalte, thuneitute leh roreltute laka awm dan tur (Rom13:1-8; Tita3:1-2), adt a awm bawk. Hengte hi erawh tarlan sen a ni lo.

6. KHAIKHAWMNA:

i) Kristian nun ze mawi hi Paula tawngkam a ni lo va, a lehkhathawnahte hian kristian nun dan tha leh dik zirtirna erawh a tam a, chutiang zirtirna hrang hrang khaikhawmna chu a ni.

ii) Paula hian a lehkhathawnahte hian Judaho thu ziak dan phung chi hnih haggada (ha-ga-da) leh halaka (ha-la-ka) a hmang nasa hlein an sawi a. Haggada chuan ringtu emaw kohhran thurin leh zirtirna leh a sawi zauna lam a kawk a. Halaka chuan kristian nun dan tha emaw, kristian nun ze mawi zirtirna lam a kawk.

iii) Kristian nun ze mawi chu - miin Krista a rin avanga a nuna danglamna lo thleng leh chu mi avanga nun inthlakthlengin a ken tel a ni. Chutiang zirtirna chu Kristiante nun dan tur leh, khawvel mite laka ringtute emaw Kristiante danglamna; kan ni tin nun leh khawsakhonaa mi mal nunin a nunpuia a lantir reng turte an ni. 

iv) Kristian nun ze mawi chu chhan hrang hrang avangin zir a tulin a pawimawh a. Paulan a dah pawimawh angin tunlai ringtute pawhin ngai pawimawh i la, chu chuan kan ringtu nun nihna leh hlimthla hi tun aia duhawm leh belhchian tlakin a tarlang ngei ang tih a rinawm.

v) Kristian nun ze mawi chi hrang hrang a tam a. Chungte chu hun tawite chhunga tarlan leh zir sen rual a nih loh avangin – mi dang chunga rilru put dan tur te, mi dang chunga tih tur leh, mi dang chunga tih loh turtea thenin tarlan leh zir a ni.

SAWIHO TUR:

Paula zirtirna atanga Kristian nun ze mawi kan tarlan hmaih sawi tur nei chuan sawi ni se. Tunlai hun atana Kristian nun ze mawi lantir atana kan duh leh chin zui zel atana kan duh lohte sawiho ni bawk se.

ZIRLAI PUITU: Nil.


Saturday, 20 September 2025

ZIRLAI 27 NA: THILPEK

Bible thu chiar tur 1Korinth16:1-4; 2Korinth 8:1- 9:15.

Thuvawn         Mi tinin ui chunga pe lovin, pek loh theih loh anga ngaia pe hek lovin, an thinlunga an tum ang zelin pe theuh rawh se; Pathian chuan hlim taka petu a ni a hmangaih ni (2Korinth9:7).

1. THUHMAHRUAI: 

Thilpek hi Pathian thu a ni a, apostle leh kohhran hmasa te zirtirna pawh a ni (Tirh20:35; Rom12:13; Gal6:6-10; 1Tim6:17-19). Paula pawh thil petu leh pek tur kengtuah a tang thin (Tirh24:17). Thilpek chungchangah hian a fimkhurin demawma awm pawh a duh lo (2Kor8:20). Tunlai kohhrante tan thilpek chungchang thu hi a pawimawh em avangin he mi chungchang thua Paula zirtirnate kan zir dawn a. Thilpek chungchang thua kan hriat awm taka ngaihte tarlang hmasain, thilpek chi hrang hrang leh a nihna te, thil petuin thil a pek dan tur te, thilpek hlawkna emaw a rah te kan zir dawn a ni.

2. THILPEK: 

Paula sulhnuahte hian ‘thilpek’ chi hrang a awm. Thlarau lam thilpek  (Rom1:11; 1Kor 1:7; 12:1-31; 14:1,12) a awm bakah, hming dang vuaha Paulan a tarlan thenkhat hetiangin; Pathian thilthlawnpek (Rom6:23; 11:29; 12:6; 1Kor2:12; 7:7; 12:1ff), Pathian thilpek (Eph2:8), a thlawna Krista thilpek (Eph4:7), khawngaihna thilpek (Rom12:6; 1Kor1:4), thiam chantirna thilthlawnpek (Rom5:16), felna thilpek (Rom5:17), a thilpek sawi hleih theih loh (2Kor9:15), thilpekte (Eph4:8), thilpek – Paula leh upahote kut nghah avanga lo awm (1Tim4:14; 2Tim1:6) a awm bawk. Heng thilpek zingah hian tuntuma kan zir erawh a tel lova; thilpek kan zirin a kawh ber chu - Pathian mi ten Pathian tan  emaw Pathian hming avanga thil an pek hi a ni.

Paula hian thipek - petu, pe tura a petu inpeihna, thilpek lak khawm thu, kawl that thu, a kengtu, a dawng turte hnena pek thu, a dawngtu, a dawngtu lawmna leh lawmthu sawina te, pe zel tura infuihna leh, langtlang taka thilpek enkawl dan te a zirtirnaah a tarlang vek a (Rom12:13; 2Kor8:1-24; 9:5-15; Gal6:6-10; Phil4:10-20; 1Tim6:17-19). Amaherawhchu, tunlaia kohhranin sum (thil) pek leh enkawl dan mumal tak a kalpui ang inzirtirna erawh a zirtirnaah a vang hle.

Thilpek kawnga thahnemngaihna pawh a zirtirnaah hian a langsar lem lo va. Hei hi a chhan ni awma ngaih chu; sum enkawl dan phung mumal a la awm loh vang te, missionary-a tang ber hi amah a nih avang leh thil pe tura ringtute phut a rem loh avang te, a hun laia Pathian rawngbawltute thil pek ngai lova an inenkawl theih avang leh an thawh rim avangin thil pe tura thahnemngaihna hi a zirtirnaah hian a langsar lo niin a lang.  Chutihlai chuan thilpek chungchang thua kan rilru kaihruai thei zirtirna tha tak tak erawh a zirtirnaah hian a inphum tam em em a; chungte chu kan zir chhunzawm zel dawn a ni.

3. THILPEK CHI HRANG HRANG LEH A NIHNA:

Pathian mi ten Pathian tan  emaw Pathian hming avanga thil an pek chu chi hrang hrangin Paulan a tarlang, he tiangin; 

i) Mi thianghlimte tana thawhlawm (1Kor16:1).

ii) Mi thianghlimte rawngbawlna (2Kor9:1).

iii) Chhawmdawlna rawngbawlna (2Kor9:12).

iv) Rawngbawlna thilpek (2Kor8:20; 9:13).

v) Khawngaih thilpek (1Kor16:3).

vi) Thilpek leh dawn (Phil4:15).

‘Mi thianghlim’ Paulan a tihte hi ringtute emaw Pathian mite an ni a. Chutiang mite nena inkaihhnawihna nei tilpek chu tunlai huna – kohhran thawhlawm, kohhran rawngbawlna nen a inang. Thilpek chu – chhawmdawlna a ni a, rawngbawlna a ni a, khawngaihna avanga pek a ni tihte pawh thilpek chungchang thu a tarlanna atang hian a hriat theih.  Hengte bakah hian Paula chuan thilpek nihna chu kawng hrang hrangin a tarlang a, thilpek chu;  thil tha tih (Gal6:9-10) a ni a, englo rimtui rim a ni a, inthawina chhan tlak a ni a, Pathian lawmzawng (Phil4:18) a ni a, mangannaa inmanganpuina (Phil4:14) a ni a, tlakchham phuhrukna (Phil4:16) a ni bawk.

4. THILPETUIN THIL A PEK DAN TUR:

Thil petuin thil a pek dan tur emaw thil petu rilru put dan tur hi Paulan a tarlang nual a. Hengte hi kan pekna rilru siam dik tur leh thilpek petu rilru kaihruaitu atan a that em avangin lo tarlang i la, he tiangin;

i) Pathian chuan khawngaihna avangin thil a pe a, chutiang rilru pu chuan kan pe ve tur a ni (Rom5:15-16).

ii) Thilpek hi ui lova pek tur a ni (Rom12:8).

iii) Paula chuan, “…In tih apiangah…Pathian ropuina tur hlirin ti rawh u” (1Kor10:31) a tih avangin, thilpek kan pek chhan pawh hi  Pathian ropuina tur a ni tur a ni.

iv) 1Kor13:1-3 thuah hian Paula chuan hmangaihna chu – thu hril theihna te, hriatna te, rinna te, thilpek leh mahni inhlannate nen a khaikhin a. “Hmangaihna ka neih si loh chuan – engmah ka ni lovang…ka tan engmah a sawt lovang” a ti a. Hmangaihna nena thilpek pek erawh a sawt a ni.

v) Thil pek tur miin a neih theih nan – malsawmna a hmuh angzia zela dah khawla pek hi Pathian thu a ni (1Kor16:1-2).

vi) Thilpek pek zet hnu pawha tawngtainaa hriat zui hi Pathian thu a ni (2Kor1:11).

vii) Makedonia rama kohhrante thilpek dan hi entawn atan a tha hle, hetiangin;

a) Fiahna leh hrehawmna nasa tak, retheihna namen lo tawk chung pawhin hlimna leh thilphalna nasa tak an nei a.

b) Thilpek rawngbawlnaa an tel ve theihna tur kawng an dap chawp hial a.

c) Tichuan, an theih tawkin, an theih tawk aia nasa mahin, anmahni duh thu ngeiin an pe a.

d) Chutiang thilpek pe theia awmtirtu chu – anmahni ngei Pathian hnena an inpek hmasak avang leh, an thilpek dawngtu turte hnenah pawh an mahni an inpek hmasak vang a ni (2Kor8:1-5).

viii) Rilru lamah inpeihna a awm hmasak phawt chuan – neih ang zia zela pek hi a tha (2Kor8:12).

ix) Mi dang tlakchham phuhrukna a nih theihna tur leh intluk-tlanna a awm theihna tura - neih chuangliam mi dangte hnena pek hi Pathian thu a ni a (2Kor8:13-15).

x) Thilpek rawngbawlnaah hian fimkhur em em tur a ni a. Mi dangin min dem theihna tur ang chi thil reng reng chu pumpelh zel tur a ni a. Tin, Pathian leh mihring ngaihah pawh thil mawi zawn zel tur a ni (2Kor8:20-21).

xi) Thilpek hi ui chunga pek tur a ni lova, pek loh theih lohva ngaia pek pawh a dik vek lo. Thinlunga tum ang zela pek tur a ni (2Kor9:7).

xii) Pathian chuan hlim taka petu a hmangaih avangin, hlim takin pek thin tur a ni (2Kor9:7).

xiii) Miin Chanchin Tha thurin a zawm zia a tih lan avang te, mi dang tana thawhlawma a thilphal zia a tihlan avangtein Pathian ropui zia hi tarlanin a awm thei a, chuvangchuan thilpek hi pek thin tur  ni (2Kor9:13).

xiv) “Zirtirna dawngtu chuan thil tha zawng zawng zirtirtu hnenah pe ve rawh se…remchang hun kan neih zia ang zelin mi zawng zawng chungah thil tha i ti ang u. Rinna chhungte zinga mi chungah i ti deuh ber ang u” (Gal6:6-10) a ti a. Zirtirna dawngtu ten zirtirtu Isua tana thil kan pek hi a dik a. Thilpek chu ‘thil tha tak’  a nih avangin; rinna chhungte zinga mi chunga pek pawh hi a dikin a tha em em a ni.

5. THILPEK HLAWKNA EMAW A RAH:

Thilpek hlawkna emaw a rah chungchang thu hi tarlan tur a tam hle. Mahse Paula sulhnu atanga kan hmuhte chauh kan tarlang ang, hetiangin;

i) “Englo lak aiin pekin lukhawng a nei zawk” tih a ni a. A thu avang leh, he thu sawitu avang hian thilpek hi a hlawk ngei ang tih a rinawm (Tirh20:35).

ii) Chanchin Tha thurin miin a zawm zia a tih lan avang te, mi dang tana thawhlawma a thilphal zia miin a tihlan avangtein Pathian ropui zia tarlanin a awm thei (2Kor9:13).

iii) Thilpeka thahnemngaihna hian mi dang a chawk harh thei (2Kor9:1-2).

iv) Miin a theh apiang, chu mi vek chu a seng dawn a (Gal6:7), theh tlem chuan a at tlem ang a, theh tam chuan a at tam ang (2Kor9:6).

v) Thil petu chu Pathianin a khawngaihna tinrengin a vur phah thei (2Kor9:8).

vi) ‘Thehtu hnena chi petu leh ei atan chhang petu chuan’ pek tur mamawhtute hnenah pektur a pe thei a, a tih pun sak thei a, chutiang mite felna rah chu a ti hlawk hial dawn a ni (2Kor9:11).

vii) Thilpek hian mite tlakchhamna a phuhruk sak mai ni lovin, mite Pathian hnenah lawm thu a sawi tir hial thei (2Kor9:12).

viii) Thilpek petu leh a dawngtu emaw hlawkpuitu inkarah inlaichinna tha tak a pian phah thei (2Kor9:14).

ix) Thilpek petu chuan rah pung nasa tak a la chang ang a, chutiang mite tlakchhamna  chu Pathianin a la phuhruksak ang (Phil4:17-19).

x) Thlarau lama thehtu chuan Thlarauva mi chatuana nunna a seng ang (Gal6:8).

xv) Pathian chuan hlim taka petu a hmangaih a, hlim taka pek hi Pathian hmangaih dawnna emaw nihna a ni ((2Kor9:7).

6. KHAIKHAWMNA: 

Kan zirte hi hetiang hian khaikhawm i la;

i) Paula sulhnuahte hian ‘thilpek’ chi hrang tamtak a awm a, kan zirlaiin a kawh ber chu - Pathian mi ten Pathian tan  emaw Pathian hming avanga thil an pek hi a ni.

ii) Thilpek chungchang hi Paula zirtirna pawimawh tak a ni a. A sulhuahte hian thilpek lam inzirtirna  chipchiar a awm tho lain; tunlaia kohhranin sum (thil) pek leh enkawl dan mumal tak a kalpui ang inzirtirna erawh a zirtirnaah hian a vang hle.

iii) Thilpek kawnga thahnemngaihna lam pawh a zirtirnaah hian chhan hrang hrang avangin a langsar lo.

iv) Thilpek a hriat dan chi hrang hrang tarlangin, thilpek nihna pawh kawng hrang hrangin a tarlang a. Thilpek chu – chhawmdawlna a ni a, rawngbawlna a ni a, khawngaihna avanga pek a nih bakah; thil tha tih, englo rimtui rim, inthawina chhan tlak, Pathian lawmzawng, mangannaa inmanganpuina, tlakchham phuhrukna a ni bawk.

v) Thil petuin thil a pek dan tur te, thilpek hlawkna emaw thilpek rah kawng hrang hrang kan zir bawk.

SAWIHO TUR:

Thilpek - sawma pakhat hi Thuthlung Hlui zirtirna,  Isua pawhin, ‘tih thulh loh tur’ (Mt23:23) a tih zinga mi; BCM Rules Bung -3, 3.2, a) pawhin kohhran mite pe tura a beisei a ni.  He mi chungchang hi ‘Thuthlung Hlui zirtirna a ni a, kan zawm a tul lo’ mi thenkhatin an ti thin a. Chutiang zirtirna chu awih/zawm tur nge, Isua leh kohhran min beisei dan hi kan zawm zawk ang? Ngaihdan hrang hrang awm theite sawiho ni se.

ZIRLAI PUITU:

Thil tha tih: Paulan ‘thil tha tih’ a tarlan hi ‘thilpek’ chungchang thu a sawina a ni chiah em tih a chiang lo. Amaherawhchu, chang 6-naah chuan ‘pek thu’ a zirtir a, ‘thil tha tih’ pawh hi chu mi thu kalzel chu a ang hle.

In tih apiangah: 1Kor. bung 10-ah hian Paula hian milem lakah fimkhur turin a zirtir a, chu mi kaihhnawih  inthawina sa ei leh in chungchang pawh a tarlang chhunzawm zel a. Mahse ‘in tih apiangah’ tih hian heng zirtirna pahnih chauh ni lo; ‘Korinth-a ringtute thil tih tur zawng zawng’ a huam a ni.

Makedonia ram kohhrante: Hmanlai Grik ram hmar lam chu Makedonia tih a ni thin a.  Chhim lam chu Akaia ram a ni.  Korinth khua hi Akaia ram huam chhunga awm a ni.  Makedonia ram huam china kohhrante (Makedonia ram kohhranho pawlte) chu – Philippi te, Thessalonica te, Beroia khua te an ni.

Thil mawi: Paulan ‘thil mawi’ a tih hi ‘thil dik, dikna, thil duhawm, thil fel’ tihna a ni.

Loh theih lohva ngaia pek: Loh theih lohva ngaia pek hi a dik leh dik lo a awm thei ang. Miin Pathian a hmangaih avang leh Pathian tan thahnem a ngaih em avanga ‘loh theih lohva ngaia’ a pek chuan; chutiang thilpek dan chu ‘a dik lo’ tih phal rual a ni lovang.

Thu sawitu: “Englo lak aiin, pekin lukhawng a nei zawk” tih hi Paulan Isua thusawi a hriat, a sawi chhawn a ni (Tirh20:35). He thu ang diak diak hi Chanchin Tha ziaktute hian an tarlang lo. A tlukpui thu erawh Luka’n a tarlang thung (LK6:38).  Chanchin Tha ziaktu ten tarlang lo mahse, Isua thu sawi emaw thil tih zawng zawng an ziah vek loh zia hi Johana’n a tarlang a ni (John20:30).


BIBLIOGRAPHY OF TIRHKOH PAULA CHANCHIN LEH A ZIRTIRNA

  Note: BCM Sunday School, Senior B Zirlai Bu 'TIRHKOH PAULA CHANCHIN LEH A ZIRTIRNA' , 2025 zirlai-ah hian LEHKHABU RAWNTE (Bibliog...